James Tate
8 dhjetor 1943–8 korrik 2015
E KALOFSH MIRË JEZUS
Jezusi u zgjua një ditë pak më vonë se rëndom. Ai kishte qenë zhytur
në ëndërr aq thellë sa që nuk i kishte mbetur asgjë në kokë. Çfarë ishte kjo?
Një makth, trupa të vdekur i vinin rreth e rrotull, me sy
të shqyer, me lëkurë të rrjepur. Por ai nuk pati frikë. Ishte një ditë
tejet e bukur. Sikur të pi kafe? As mos e pyet. Marr një vrap të vogël
mbi gomarin tim, e dua shumë atë gomar. Medet, unë i dua të gjithë.
NDODHI DIÇKA E TILLË
Ndodhesha jashtë famullisë së Shën Cecilias
duke pirë një cigare kur një cjap m’u shfaq pranë.
Ishte kryesisht bardh e zi, me ca lara të vogla
të kuqrreme në të kafejtë. Kur bëra të largohem,
ai më ndoqi. U mrekullova dhe u kënaqa, por hamenda
se çfarë ligjesh veprojnë në raste të tilla. Ka një ligj
për lakun e qenve, por si i bëhet për cjeptë? Njerëzit
buzëqeshën dhe panë me admirim cjapin. “Nuk është imi,”
ua shpjegova. “Është cjapi i qytetit. Unë thjesht kam radhën
të kujdesem për të. “Unë nuk e dija se kishim një cjap,”
më tha njëri sish. “Mezi pres kur të vijë radha ime.” “Shpejt,”
i thashë. “Ki durim. Koha jote po vjen.” Cjapi
më qëndroi pranë. Ndalej kur ndalesha. Më vështronte drejt
në sy dhe unë ia ngulja sytë atij. E kuptova se dinte
gjithçka me rëndësi për mua. Vazhduam shetitjen. Një
polic na pa shtrembër. “Është një cjap i shenjtë
ai me ty,” tha duke u ndalur e duke admiruar.
“Është cjapi i qytetit,” thashë. “Familja e tij ka treqind vjet
e pandarë nga ne,” i thashë, “që prej fillimit.”
Polici u përkul drejt tij për ta prekur, pastaj u ndal
dhe më vështroi mua.” “Ka gjë po ta çik?” më pyeti.
“Po ta prekësh atë cjap, ai ta ndryshon jetën,” i thashë.
“Është puna jote.” Ra vërtet në mendime të thella një minutë
e pastaj u ndal e më tha “Si e ka emrin ai?” “Ai quhet
Princi i Paqes,” i thashë. “Zot! Ky qytet është
si një përrallë dimri. Ngado të shkosh ka një mister
dhe mrekulli. Dhe unë jam thjesht një djalosh që luan kalecin
dhe hajdutët gjithmonë. Të lutem më fal nëse qaj.” Të falim,
Oficer,” i thashë. “Dhe e kuptojmë pse ti, më shumë se kushdo
tjetër, nuk duhet ta prekësh Princin.” Cjapi dhe unë
vazhduam më tej. Po errësohej dhe nisëm të vrasim
mendjen se ku do ta kalonim natën.
KURRË MË TË NJËJTËN POEZI
Duke folur rreth perëndimeve,
Mbrëmë ishte shokuese.
Dua të them, perëndimet a nuk janë bërë për të të trembur, apo jo?
Gjithsesi, edhe ky ishte tmerrues.
Njerëzit po çirreshin në rrugë.
Sigurisht, ishte bukur, por ishte tej mase bukur.
Nuk ishte natyrale.
Një kulmim pasonte një tjetër e pastaj një tjetër
gjersa gjunjtë e tu u ligështuan
dhe ti nuk mund të merrje frymë.
Ngjyrat ishin përfundimisht jo të kësaj bote,
pjeshkët duke pikuar opium,
katrahurë e tangjerinave,
ferr i iriseve,
smeralde plutoniane,
të gjitha duke u përdredhur, tundur, pllaquritur,
sikur po tallej me ne,
sikur ne s’ishim asgjë.
sikur e gjithë jeta jonë ishte një përgatitje për këtë,
për këtë që asgjë nuk mund të na kishte përgatitur
dhe për të cilën nuk mund të kishim qenë më pak të përgatitur.
E gjithë qesëndia e saj na shtangu ne hidhur.
Dhe kur përfundimisht mori fund
ne dënesëm, qamë dhe ulëritëm.
Dhe pastaj dritat e rrugës u ndezën si gjithmonë.
e ne pamë në sytë e njëri tjetrit?
shpellat e lashta me pellgje të heshtur
dhe ata peshq të vegjël transparentë
që ne nuk i kemi parë kurrë as nën rrezet e dritës.
Dhe qetësia që u kthye tek ne
nuk ishte kurrë e jona.
LISTA E KAPELEVE TË FAMSHME
Kapela e Napoleonit me të drejtë zë vend në listë si kapelë
e famshme, por nuk e kam atë në mend. Ajo ishte kapelë për
publikun. E kam fjalën për kapelën e jetës private, që, ndershmërisht,
nuk ishte shumë ndryshe se një e tillë që kushdo mund të blejë në një
farmaci dosido, përveç dy çudive të vogla. E para sosh madje nuk ishte
kushediçka: thjesht ishte një kapelë dushi e bardhë llastiku,
por tepër e vogël. Napoleoni pati një jetë tejet ndër ethe qysh
në fëmijërinë e tij, madje edhe më herët, saqë ai kurrë s’pati
një mundësi të blejë një kapele të re dushi dhe as kur ishte i rritur,
ai nuk pati një kapele më të madhe se dikur, por koka e tij po: Ai qe
një kokëgjilpërë kur lindi, dhe e përdori deri në vdekje atë
kapelë të vogël dushi me të cilën lindi, çka do të thotë se më vonë
ishte shumë shtrënguese dhe i dha shumë dhimbje koke, a thua
se ai donte dhe më. Kështu ai detyrohej të lyente si i çmendur
kokën me vazelinë cep më cep. Çudia e dytë ishte një kapele
trebrirësshe dushi. Dijetarët do të donin të bënin shumë si kjo
dhe duhet të jetë gjë e lehtë. Teoria ime natyrisht është e saktë:
se poshtë kokës së tij publike ai kishte një tjetër kokë dhe ajo ishte
një piramidë e diç kështu.
PILOTI I ZHDUKUR
babait tim, 1922-1944
Fytyra jote nuk u squll
si e tjerëve – bashkëpilotit,
për shembull, e pashë atë
dje. Fytyra e tij ishte qull
misri: gruaja dhe vajza e tij,
njerëz mirëfilli injorantë, kqyrnin
a thua se ai do të ngjallej fill.
Ai ishte më i shëmtuar se vetë Kobi.
Por fytyra jote nuk u squll
si e tjerëve – ajo u err
dhe u forcua si fildishi;
tiparet u përvijuan në
trajtat e tyre. Nëse mund të të bindja
të ktheheshe tek ne një mbrëmje,
prej gropës sate atje ku je
ngujuar, mua më duhej të të prekja,
të lexoja fytyrën tënde si Dallasi,
mitralieri yt gangster, tani,
me sy të enjtur, lexon
edicionet e tij të të verbërve. Duhej
të prekja fytyrën tënde si një dijetar
i çinteresuar prek një faqe origjinale.
Sado e frikshme, duhet të të zbuloja,
dhe nuk duhet të të rrotulloja; nuk duhet
të të përballja me gruan tënde ose Dallasin,
ose bashkëpilotin Xhim. Ti
mund të ktheheshe tek gropa jote
e çmendur dhe nuk duhej të provoja
të kuptoja krejtësisht se
ç’rëndësi ka për ty. E gjithë ç’di
është kjo: kur të shoh ty
siç të kam parë së paku
një herë në çdo vit të jetës sime
të vërtitej drejt vrazhdësive të qiellit
si një zot i vogël i imët afrikan
ndihesha i vdekur. Ndihesha sikur
isha mbetje e një jete të huaj,
që duhej t’ju vazhdoj juve.
Koka ime vërshoi drejt qiellit,
unë nuk mund ta çoj dheun
dhe të të ngjall ty prapë
të shpejtë, të përkryer dhe që mezi pret
të më thuash se ndihesh më mirë
dhe se ishte gabim që më dërguan
ty në atë botë
dhe mua në tjetrën; ose që fatkeqësia
e vuri këtë botë në ne.
——-
James Tate (Xhejms Tejt) lindi më 1943 në qyetin Kansas, Misuri të SHBA. Ishte autorit i mbi 20 përmbledhjeve poetike, përfshirë The Ghost Soldiers (Ushtarët fantazma, 2008); Worshipful Company of Fletchers (Shoqëria e përndritur e shigjetabërëve, 1994), me të cilën fitori National Book Award; Selected Poems (Poezi të zgjedhura, 1991),me të cilën fitoi Pulitzer Prize dhe William Carlos Williams Award; Distance from Loved Ones (Largësia nga të dashurit, 1990); Constant Defender (Mbrojtës konstant, 1983); Viper Jazz (1976); and The Oblivion Ha-Ha (Harrimi Ha-Ha, 1970).
Poezitë e Tate janë përshkruar si tragjike, komike, absurdiste, ironike, shpresëdhënëse, vetmitare dhe sureale. Tate tha për poezinë e tij në një intervistë në Paris Review, “Nuk ka asgjë më të mirë se t’i emocionosh thellë lexuesit. Dua që poezitë të kënaqin lexuesin, por dua edhe që t’ua prekin zmerat. Dhe nëse ia arrij kësaj në të njëjtën poezi, kjo është gjëja më e mirë. Nëse ju qeshni në fillim dhe qani në fund të një poezie, kjo është mrekulli.”
Përmbledhja e parë e rëndesishme, The Lost Pilot (Pilotiz i zhdukur, 1967) u botua kur ai ishte 23 vjeç dhe korri sukses të plotë. Ajo i kushtohej babait pilot që u vra në Luftën e Dytë kur James ishte pesë muajsh.
Çmimet që ka fituar gjatë karrierës janë të shumtë. Ai dha mësim në Universitin e Kalifornisë në Berkeley, Në Universitetin Kolumbia, Emerson College, dhe për pesë dekada në Universitetin e Masaçsetisit në Amherst. Ai vdiq më 2015.
Komentet