MBRITJA

Lash viset e buta jugore
Me jugën mbështjellur si shall,
Në viset e kaltra veriore
Me lartësit’ u gjenda përballë;

Korabi vështronte hijerëndë
Sikur qiellin mbante mbi shpinë,
Hazis Ndreu më priste me këngë
Zjarr e ndizte ai çiftelinë…

Veriun e freskët kam përpara,
Prapa lashë jugën e butë
S‘e di kur unë jam ngjizur,
Por kam lindur në muajin shkurt;

Krahët tani kam shtrirë
Pëllumb mbi Shqipëri
Nënë kam larg në jug
Shpirtin kam nderur në Veri….

PREZANTIM

Shtator ish atëherë, qielli ende pa një re,
Plazhet boshatisur, deti prehej i menduar,
Me një valiçe në dorë u nisa për atje
Mes nxënësve do të ndihesha i gëzuar…

Të nesërmen përballë Korabit u gjenda
I pakrehur, flokët të dendur me onde,
Dhe një mall i qetë nderej përbrenda
Për nënën larg dhe vajzën time bjonde…

Me droje e kapërceva pragun e shkollës,
I drojtur, i matur drejt nxënësve po shkoja
Siç shkon besimtari para faltores,
Me zjarrin e tyre shpirtin do të ndriçoja…

Mirmëngjes u thashë me zë të mekur,
I panjohur, pa fjalë ata po vështroja…
Krejt i përpirë nga syt’e bukur, të etur,
Që ndoshta atë aq shumë e dëshiroja…

Nxënësit me shpirtin e gjerë si deti
Nga maja e Korabit i zbuan ata retë,
Ai takim i parë në zemra na mbeti
Pa shume fjalë, plot gas edhe jetë…

MENGJESI I SE DIELES

Qëndroj i heshtur në dritaren e shtëpisë
Qielli mbi majën e Korabit qëndron,
Nën të fluturojnë zogj të harlisur
I shoh i përmallur dhe zemra gufon;

Njëlloj është qielli mbi Korab e mbi Jon
Njëlloj zogjtë cicërojnë në dritare…
Tani njëlloj edhe zemra më gëzon
Se nuk jam i ndarë nga bota për fare…

Koha që s’ndalet njëlloj ikën revan
Dhe dashuritë në zemra bredhin me furi
Dhe lulet një lloj çelin anembanë
Dhe nxënësit më të bukur më duken tani

Eh, rini, fluturo ti krenare përherë ,
Se lotë s’më zbresin më në fytyrë
Se dhe dimrin ma kthejnë në pranverë
Gjimnazistët çapkënë me zemrën e dlirë …

NJE MENGJES I TE DIELES

Një mëngjes i vetëm pa mendime.
Tej dritares ç’më lëkundet plepi.
Kjo dhomë e ngrohtë e kaq intime
Më nanuris me këngë djepi;

Mbi luginë borë, mjegull e kaltër,
Kreshtat lëpinë me gjuhë agimi,
Beni trazon prushin në vatër
Ku bubullon një flakë hutimi;

Më iku dhe kjo natë dimërore
Dhe drita vërshon e qetë në konak;
Më kujtohen kokoshkat gazmore
Si kërcenin mbrëmjes në oxhak;

Thinjat e nënës se ç’më përhihen,
Me reflekse brengash si shenjtore,
Dhimbja e qetë si lule kujtimi
Më kthen prapë në vitet foshnjore…

JUGE E BUTE

Një brengë malli po më përpinë
Për vëndlindjen larg në Jug.
Dal e pres tej në kodrinë,
Pres e pres jugën e butë;

Damarët, shpirtin të m’i shkrijë,
Të sjellë vlagën për të mbjellë;
Breg më breg kur të arrijë
Aromën e nënës të më sjellë;

Aromën e ftoit në sepete,
Aromën e leshrave të rime,
Gjithë aromat që ka mbi vete
Futa blu e nënës sime.

MALL PER UDHET E LARGETA

Më mori malli për udhët e largëta
Për udhët që të shpien në Veri,
Më mori malli për liqenin e Ulzës,
Më mori malli për Drinin e Zi;

Më mori malli për urat me tela,
Ku kalonin pa frikë nxënësit e mi
Si zogu sokol i ajrit të kthjellët,
Me lule bjeshke për mësuesin e ri;

Më mori malli për shokët e thjeshtë
Për shkollat ku lashë mall’ e gjurmë,
Ku dhashë gjithë ç’kisha të shenjtë
Pa sqimë, pa bujë e pa zhurmë;

Më mori malli për viset e largëta,
Për peizazhet e ngrohta e të qeta
Si një dashuri e heshtur, e ngadaltë
Në vetminë e netëve të shkreta…

LETRAT E NENES
– Ietra e parë-

Vështroj letrat mbi tavolinën ovale,
Këtë lexoj më parë s’e vendos dot.
Si në vendet e shenjta ulem e falem,
Letrën ma njollosin ca pika lotë;

Marr të parën mes të tjerash seri,
Shkruar si surrealistët, pa presje, pa pikë.
“Bir, mos harxho lekë pa karar në Veri
Se kemi dhe dasmën e nusja do prikë.”

Po pse të çuan aq larg, o bukuroshi im,
Në ato vise alpine me re e me borë?
Sa bukur do të bëje ti këtu mësim,
Me vjershat do shndrisje si një yll jugor…

Dhe mos m’u përziej me çupëlina,
Thonë se kanë zakone të rrepta atje…
Fytyra e saj më shfaqet dritë-hije,
Trishtimi më mbush syt’ e ulur përdhe…

E sa porosira të tjera më dërgon nëna:
Pranë llafazanëve e nursëzve mos rri
Le të jetë fjala përpara se zëmra
Se ti je, o bir, dhe pak sedërli…

Prej kohësh i mbetur shkrimi në fletë
Si një copëz ëndërre e trishtuar.
Tani që e shikoj me mallë e me dert
E thinjur më ngjan karta, e shfytyruar…

PERENDIM MBI LURE

Sa here vij në Lurë, shpirti mbushet plot.
Një lumturi që kurrë s’e kam ndjerë!
Më duket se çdo gjë që është në këtë botë
Vështron tek unë si kurrë ndonjëherë.

Kaloj buzë liqenit, pemët që përkulen
Më prekin fytyrën me ëndje, plot hare
Dhe urimi i largët i diellit, që po ulet,
Kumbon në ajër si një simfoni e re.

Ulem prek ujin, një perde ngjyrë rozë
Shpërhapet rreth meje, mbi letër zbret ngadalë.
Vargjet fluturojnë si dallandyshet nëpër botë
Dhe ajrin e mbushin zogjtë këngëtarë.

MBREMJE BUZE DRINIT

Pa ditur ende të ankohem,
I njomë si lastar trifili,
Vendit tim i përgjërohem
Nëpër këngë me zjarr bilbili;

Dal shetis nëpër kodra,
Larg veshëve dhe larg syve,
Yjet larg më duken lodra
Si dhuratë e perëndive;

Me gas në shpirt e fishkëllimë
Deri poshtë te lumi zbres,
I flas jehonës tej në brinjë
Mos t’ma pres këmgën në mes;

Nëpër shkrepa mugëtire
Hëna del me ujrat lot,
Një varg i artë më vetëtin,
Ma merr vala dhe s’e kap dot…

DREJT JUGUT…
-nga Lirikat e Veriut-

Për në Jugë po garend treni,
Për në Jugë dhe era shkon,
Për atje vetiu dhe zemra
Pas gjëmimit po vrapon!

Ah, atje vendlindj’e shtrenjtë
Një katund plot bukuri,
Rreth tij pyje, zogj e fletë,
Rretheqark plot hijeshi.

Anës fshatit ngrihet heshtur
Një shtëpi me pak ndriçim,
Brenda fërgëllon pa reshtur
Zemra ime plot trishtim!

Plot ndriçim ngre valët lumi,
Erërat fryjnë jugë e veri,
I shket koha shpejt si plumbi
Gjyshes sime në vetmi!

– dashuri mes popujve –

Ēshtē e bukur, mbi tē gjitha e rēndēsishme, njē rilindje moderne, avanguardiste, puna e shqiptarēve nē Rumani, botime librash, revista, gazeta që shkojnē gjithkund nēpēr botē, nē institucionet e kulturēs, takime, veprimtari tẽ shumta e tē ndryshme, promovime, ekspozita, koncerte nēpēr Rumani dhe jashtē saj…

Sot, ja, Lidhja e Shkrimtarēve tē Rumanisē nē qytetin e Brashovēs pēruron “Letērsi Shqipe nē Gjuhēn Rumune”, ku do tē flitet pēr veprat madhore tē studiuesit dhe kritikut tē artit, Dr. Luan Topciu, “Histori e Letērsisē shqipe” dhe “Antologji e poezisē shqipe”, qē nga zanafillat deri nē ditēt tona si dhe romani i shkrimtarit Visar Zhiti, “Perēndia mbrapsht dhe e dashura”, botuar nē gjuhēn rumune “Iubirea și omul cu aripi”, pērkthyer nga Catalina Franco.

Po kēshtu do tē diskutohen revista “Albanica” dhe gazeta “Drita”, qē nxjerr Lidhja e Shoqatēs sē Shqiptarēve tẽ Rumanisē, ALAR.

Takimi monitorohet nga Kryetari i Lidhjes sē Shkrimtarēve Rumunē nē Brashovē, Adrian Lesenciuc.

Janē tẽ pranishēm nē veprimtari, tē ftuar, deputeti i shqiptarēve nē Parlamentin e Rumanisē, Bogdan-Alin Stoica, presidenti i Shoqatēs sē Shqiptarēve tē Rumanisē,
Radu Săvulescu dhe drejtori kulturor i kēsaj lidhjeje, Dr. Luan Topçiu.

Eshtẽ njē treshe emblematike, e palodhor, e pērkushtuar me pasion dhe kulturē, (pa komplekse e delire siç dhe ndodh tẽ ndeshẽsh), njē treshe shēmbullore, bashkē pērherē punojnē dhe shpalosin vlera, Shqipēri nē Rumani dhe Europē e Amerikē, po kẽshtu dhe Rumani, kulturē tē saj dhe miqēsi proverbiale me shqiptarēt, histori dhe aktualitet dhe ecje pẽrpara. Eshtẽ ura mē e bukur sot…
– Lajmētari i sē mirẽs –

Prej vitesh e prisnim një libër poezie nga Lluka i cili çmohet nga një rreth i madh shokësh e miqsh si një personalitet unik, qoftë për vlerat po edhe për mënjanimin e tij në vazhdimësi. Fizikant astronom autor esesh, ai vjen nga një familje e vjetër beratase-vlonjate, me kontribute në çështjen kombëtare. Gjyshi bankier, i ati gjeolog, gjyshi tjetër pronar i madh , por të përndjekur rëndshëm të tre siç u takonte familjeve të shquara që me praninë e tyre çvlerësonin regjimet e cilsuara si antipopullore por edhe ata që u vetshpallën ‘popullor’ njeri, dhe ‘demokratik e pluralist’ tjetri pas tij… I edukuar me frymë fetare nga nëna zotëruese e një kulture evropiane siç mund të merrej në një kolegj murgeshash franceze diku në Evropë, ai shkëlqeu që në fëmini si enfant precoce, gjë që tërheq prapësi e bullizma jo vetëm nga moshatarë po edhe nga të rriturit, ai nuk u zbraps nga ‘e tija’ as në momentin kur liria u lejua por fshehtazi kanosej, pikërisht në kushtet e pluralizmit të posa nisur, kur pësoi madje keqpërdorimin kulmor, atë fizik, sidhe pushimin nga postet që kish nën diktaturën e mirëfilltë, normalisht jo aq e çmendur sa të hiqte një kuadër që i bënte punën, siç do ta bënte vazhduesja e saj ‘demokrate’ që të mbaronte punët e saj në demokraci…

Mund të pritej që poezia e tij të sillte jehona nga këto momente të hidhura e veçanërisht absurde, ndaj dhe me vlerë për polemikë, por nuk ndodh kështu në libër. E shohim autorin në të tjera vise, me tjetër disponim. Indinjata tek njerëz si ai nuk vjen si shpagim qoftë me finecë i padrejtësive të pësuara. Kur themi i mënjanuar, e kuptojmë në sensin filosofik dhe jo ndaj një shoqërie me të cilën je në të drejtën të mbash mëri. Kjo ndihet që në faqet e para, madje që në vargjet e para të librit Prizëm, ku ndarja me botën kuptohet si e ndodhur prej kohësh:

Tek rri më kot ngjajnë shumë gjëma Anembanë kësaj bote vlerëçpuar

Komponentët “rri më kot”, “ngjajnë shumë gjëma” tregojnë boshllëk dhe kaos që ua gjejmë shkakun tek togfjalsi “.. kësaj bote vlerëçpuar”

Të kërkosh ligjërim sentimental o idealist në poezinë e Llukës je tërësisht out. I dhënë si më lart humori i autorit, mes kotësisë dhe gjëmave shpjegon sëpari mënjanimin e tij si qëndrim të papajtuari me atë që hiqet në treg, por bota vlerëshpuar e kthen atë mospajtim në filozofik, dhe pa afat. Të presësh prej tij angazhim se si do shkojë aksh projekt reformues, s’ke kuptuar portatën e preokupimeve të tij, të ç’natyre janë. Indinjata nuk i mungon, dhe shpërthen shpesh edhe për motive të njejta me tonat, madje me ashpërsi të habitshme, që i shoqëron ato me indinjatën e kokave të mëdha të kohërave. Sepse i adresohen, posi e atyre, shkakut të thellë, fillestar të mbrapështis së botës. Inatin pra e ka jo aq emocional sa qënësor, të atij që e njohu dikur Botën në bukurinë e saj të pacikur, dhe ajo i çfaqet tani e tjetërsuar, plot shëmti, për faj të një pabesie o shkelje të fjalës. Ta kesh këtë dramë mendore ose ide fikse me të cilën merresh në vazhdimësi, mund ta përfytyrojmë si vetmi që njëherazi vlen si një favor i hidhur që u jepet gjenive. Kjo vetmi theksohet dhe më në kohët e sotme kur roli i inteligjencës bie thekshëm për shkak të automatizmit dhe të zbavisë invadente.

Kështu që në vazhdim të komentit e poezisë kyç ‘Vërejtje’, merr rëndësi të kuptohet ç’ lidh strofën e parë të saj, kaq goditëse, me Hyrjen në faqen e parë të librit, ku lexuesit i është njoftuar në prozë të matur nga autori, se poezitë që vijojnë në libër bëjnë fjalë për persona, akte, kategori mendore të një sfere tjetër, të dëgjuar dikur, të panjohur për të tjerë: E shenjta, jeta si dhuratë, Ai që na e dhuroi, etika, pëllumbi përfaqësues i dlirësis sublime, jepen në atë Hyrje si brendi e përftuar përmes tejpashmëris që përlind botën reale. Fjalë të forta por që të thëna nga një vetmitar meritojnë të analizohen në tri instanca 1. Si pjesë e një tradite të njerzimit dhe tonës 2: për bukurinë e tyre të paperëndueshme tek arti i shekujve 3. Për faktin që thuhen nga dikush që u ka përkushtuar jetën. Mund të mos kuptohen menjëher pa u kushtuar vëmendje këtyre mundësive për meditim , madje gjasa është që kjo të mos ndodhë, me përjashtime të pakta.

Strofa e cituar më lart, e para, plotëson tek dy strofat e tjera momentin që vlera e heshtur na dëften se ku gjenden shtigjet e shpëtimit:

Zemra rreh drejt heshtjes dhe humbjes
Shpirti dhemb, varrohet dhe harrohet
Por një shenjë e pagjurmë
Më kujtohet edhe në gjumë

Një shpresë e një rruge të çuditshme
Një shpresë që mërgon çdo luhatje
Drejt amanetit t’pathënë
Drejt një fjale dikur dhënë

Kthesa e pritur po afron , por kur del në rrugë, e njejta dritë e mugët si në strofën e parë ia mpi shpresat – i bëhet e pamendueshme të gjendet rruga e atij uniteti antik tek sheh turmat të mbetura në atë harresë kaq të rrënjosur, prandaj i emëron Vërejtje tri strofat që u drejton, varianti më miqësor për kritikën.

Zemra i rreh dhe shpirti i dhemb,
por prapë s’mund të heqë dorë si nga një send
që e kemi varrosur dhe harruar.

I ripropozon “fjalën e dhënë” dikur, që na mbante të bashkuar në atë rrugë të çuditshme. Është vërtet e çuditshme (po citoj Hyrjen:) ..dhurata sublime e jetës njerëzore , që Ai vetë na e dha me Shpirtin e Shenjtë që u simbolizua realisht dhe përmbajtësisht përfaqësues i pastërtisë sublime

Janë fjalë të fuqishme por që e ndalin në vend tek sheh një masë kaq të pavëmendshme për çka ai e mendonte si të maturuar për ta përqafuar. Vërtet kjo ndodh gjithmonë, por nuk mund të shtyhet pa afat zgjidhja… Veçansia madje e këtij botimi qëndron te kjo distancë që krijon vetmia. Ajo ësht e nevojshme e domosdoshme për të aftësuar një raport të ri aty ku është , por që s’mund të jetë veçse një fillim. Dhe fillimi është edhe ai i detyrueshëm. E rëndësishme bëhet ajo që autori thotë më pas në Hyrje

“Çdo përpjekje për sinqeritet që solli në jetë këto shkrime modeste është një teh i Prizmit të tejpashmërisë që përlind botën reale duke refraktuar ndriçimin e brëndshëm . Kështu pëllumbi etik transformohet në pallua poetik dhe bardhësia verbuese e borës etike në lulëzim laryshor të estetikës pjellore të realitetit : Jerina fishtjane dhe vula e Solomonit në pafundësinë e interpretimeve në realitetin njerëzor”.

Me këtë poetizim kaq të gjetur të asaj që ndodh në momentet e kthesave historike Lluka vihet në pozicionin ekstrem të vetmitarit, me rreth vrojtimi të plotë, që bashkë me realen e fshehur përfshin një pejsazh me gjithfarë mostrash nga e kaluara e plot nisma të çmendura për të ardhmen. Vetmi edhe më produktive tani si i rritur, se nuk do tu kushtojë kohë joshjeve të asnjë lloji, ashtu siç nuk do tu përgjigjet goditjeve të pësuara me hidhësirën e të zhgënjyerit ose me inatin e hakmarrësit, (pretekst i shkëlqyer ky për poezi sociale). Ashtu ai e ndien më thellë sfidën, ai ka lënë një karierë të sigurt si fizikant teorik , për të përqafuar atë që mund të cilsohet dorëheqje për hir të drejtësisë në pikën gjeografike të shkeljes së saj më skajore. Një tension tipikisht shqiptar që bëhet universal për të, sepse kjo çështje e ka preokupuar siç thamë filosofikisht. Dorëheqja kësisoj bëhet një realizim sui generis kur i privuar në maksimum nga mjetet, i ofrohet rasti për meditim e veprim intelektual, që në karrierën e ngjeshur në botë mund t’i mungonin. Dorëheqja për hir të një interesi mbipersonal është pjesë e kulturës botërore e jo vetëm e asaj kristiane. Qëndrimi në atdhe i këtij pinjolli të elitës më patriote merr për ne miqt dhe admiruesit e tij një kuptim simbolik, si një kthesë e fatit për Shqipërinë, nga viktimë dhe e braktisur që priste ndihme prej bijve të mërguar, në Shqipëri të mëkëmbur dhe të aftë për veprim të pavarur. Të vijn në mend edhe raste të tjera nga familja e Llukës, gjyshi i tij, faktor përparimi qytetar në Vlorë, i mbaruar në kampet naziste, vëllai i gjyshit tjetër – murg në Athos, për të mbajtur amanetin e dhënë për shërim. Vepra eseistike e Llukës, puna e tij shumvjeçare dhe organizata albshkenca e ideuar bashkë me vëllanë e tij Niko Qafoku, shkencëtar në rang federal i SHBA , me mijra antarë elitarë të afirmuar në botë pjesë të këtij zotimi familjar të hershëm për një proces gjallërues që funksionon pa bujë por me një të ardhme shpresojmë të sigurt. Edhe dalja në dritë e librit ‘Prizëm’ ngjan të përmbushë një etapë të këtij kalendari të menduar për ngjarjet që do vinin

.. e një etike, që manifestohet me pastërtinë e vetvetishme të përsosurisë së pastërtisë.

E “vetvetishme” besoj do të thotë ajo aftësi që të jepet një herë e mirë, dhe autori e spjegon me impenjimin e patundur në zotim e që gjen hirin për të vazhduar

Një shpresë që mërgon çdo luhatje

Duhet të ketë qënë një zotim i kësaj natyre që fizikanti me të dhëna maksimale mërgoi idenë e largimit. Ai hoqi dorë nga një karierë shumë premtuese si zotërues edhe i një kulture eprore nga çdo aspirant tip , dhe e bëri atë të merrej me ç’i sillte dita, një zgjedhje për tu falënderuar nga ne miqt e tij atëhere dhe sot. U vendosën kontakte shumëplanëshe, me shkëmbim mendimesh që na hapnin vizionin edhe për punët tona. Për vet Llukën kariera në fizikën teorike u zëvendësua me punëra domethënëse si bashkëpunimi me Petro Zhejin për Gjuhën Shqipe, një përpjekje e bazuar në shkencën evropiane të kohës (që e gjenin në libra të ndaluar asokohe) por as e pranuar as e diskutuar nga Akademia sot e kësaj dite; një sërë esesh në Anglisht, ndër to “Zoti i Shqiptarëve”, e rëndësishme për të interpretuar edhe historinë tonë, por pa mundësi debati në kushtet tona, për mungesë vullneti po edhe kompetence siç e dëshmon vetmia tjetër e tij në mes dhe të miqësorëve e jo vetëm të dijes zyrtare. Mjafton një shikim tek një ese tjetër e tij në anglisht “Ese mbi një ese” ose “POETI I RËNDIMIT ose POETI I PAZOT [në të dy kuptimet]=I PAPERËNDI HEROI I MENDIMT po dhe[HEROI IMAGJINAR “, dhe referencat që bëhen në futnotat, për ta kuptuar këtë vetmi të padëshiruar të tij dhe ngushtimin e habitshëm që vuan dija në vendin tonë aq sa të krijojnë një tematikë më vete të bazuar mbi rastin e Llukës dhe të të ngjashmëve të tij: refuzimi i një shoqërie të qasë dijen e plotë përderisa refuzon një pjesë të saj, ergo vullnet për ta patur të gjymtuar..; eseja tjetër prej 23 faqesh në anglisht “Some associations and reflections, sparks of thought on Animal Man, other animals and their environnment (Umwelt) I call Time=lifespan(inklings to insights) (Ana-logical b-ridges)me një shikim të pasur të shumanshëm në ç’ është shkruar mbi këto tema që tërheqin kureshtjen e tij kudo ku mund të gjenden zbërthime të problemeve thelbësore të njeriut; përkthimet mjeshtërore nga Bibla, “Ekleziasti”, “Zbulesa”, pastaj “Kështu foli Zarathustra”, një ese e tij për ketë vepër, veprën e filozofit francez E.Levinas, dhe kontributi i tij në një sesion ndërkombëtar mbi këtë autor që trajton ngjashmëritë o analogjitë e fateve të Shqiptarëve me Hebrenjt , dhe në mbyllje por jo shteruese proza e gjatë ”Spitali” , e botuar dhe e kaluar në heshtje. Bien në sy te kjo vepër prej 30 fq një pasuri mjetesh letrare që të impresionon për menyrën rrënjësisht origjinale (të guximshme) që trajton realen dhe të imagjinuarën, fantazinë për të sjellë të ardhmen tonë të rënë pre e lirisë së shqyer por dhe nën dritën e fuqishme të drejtësis hyjnore, gjëra që e rreshtojnë ndër autorët më të avancuar sipas meje, dhe për impenjimin kostant prej kërkuesi për të intuuar ç’ mund të ngjajë në botë me start nga sot dhe me implikime që ravizohen qysh sot, natyrisht si mund ta shohë një artist që vë në punë hiperbolën, (por a nuk do të quheshin tepërime, realitetet shekullit të kaluar kur i parathoshte një artist? Shembull Orwell) Problemi që rri përposht ngjarjeve të një harku kohor sot, me mundësi të provuara tragjike qëndron te indiferenca dhe papjekuria e botës së pasur . Në fakt është raporti i dobët preokupim/ problemim që tregon bota nominalisht e krishterë në sjelljen e saj ajo që përbën shqetsimin e tij. Dhe përqëndrohet sigurisht ai tek ndajfolja nominalisht .

Kurse poezia e Llukës, e pashkëputur nga dialogu me veten, vepron në momente të zgjedhura por thuajse pa pushim , me një gjuhë esenciale falë rigorozitetit të tij në shije dhe kulturës së gjerë,.. Në vazhdim të volumit ‘Spektër’ lexuesi do të vërë re këtë depërtim në thelbin e gjërave, kur gjen të tjera pretekste me fokusime të papritura , që i evidentojnë origjinalitetin. Që këtej vjen dhe e ohuranj ‘ ngushtësi’ e poezis në pak shijues. Kjo dhunti intuitive e çon autorin, mbasi ka numuruar edhe çfaqjet më të hidhura të jetës me pak rreshta, tek një vis i largët prej të cilit vargu merr si një dritë ku ndihet nostalgjia e përjetimeve në moshën e harmonisë me Botën, adolescenca e parë, dhe që i ka lënë në shpirt jo dëshirën o pezmin për të ndryshuar dishka, ai është i sigurt që ndyshimi ndodh objektivisht, por një dëshirë për plotësi që do të thotë përsëri vetmi ngaqë çdo individ ka linjën e tij të pareduktueshme. Ajo përshkon si prizmë tërë librin, që na jep çastet kur meditacioni i tij kërkon plotësinë pikë arritjeje,dhe provat që bën në sferën e të dukshmes të lidhur me të padukshmen kaq gjat të ‘banuar’ prej tij në vetminë e tij . Ndërkohë ‘spektri’ i tij ka edhe të tjera shikime realitetit të dukshëm, prej modernisti befas, për ta intriguar lexuesin, psh e para në rend mbas ‘Vërejtje’ me titull “Përshkrim i një momenti”,në të cilën ekzistenca e përjetuar fizikisht rrudhet në një moment të shkurtër tek vetëm suksesioni i ndijimeve pa asgjë tjetër, një vartësi e pacak dhe e pa kuptim. Poezia që pason (“Një portret”) më e gjata dhe më e bukura e përmbledhjes jep të kundërtën, shpërthimin e fizikes që mbush një vajzë të re me energji orgjiake,( term i tij) që për instinkt provon të gjitha mundësitë e trurit e të reflektimit, pra pasuri fiziko-psihike me kapacitetin të zgjedhë, pra edhe lirinë – shkurt njerzorja në potencialitetin maksimal të saj.

Poezis së devocionit të shpërfillur deri dje, dhe tani duke rimarrë veten, po i shtohet tek libri një fill bashkëkohor.kur ia merr popullit besimtar qendisjet delikate në nderim të ikonës së Virgjireshës Mari dhe u shton një flok dëbore ! Kjo grimë e ardhur nga qielli me ngadalësi dhe në heshtje ka këtë modernitet nga shkenca që e ka studiuar duke na e ofron ashtu siç është, një brilant, kur e sheh në mikroskop. Nëse ato përdorin objekte tipike secila të epokës së vet, e vjetra arazzot dhe qëndisjet që i japin luks ikonës së Virgjireshës, e sotmja lulet e fushës o të serrave në ngutjen e saj, spektri që kemi në dorë gjen në ravgimet e tij një flok dëbore send që natyra na i ofronte përherë,por që me sa di nuk i ësht ofruar Hyjlindëses deri dje ndonjëherë ,dhe natyrisht as me atë intencion si ky që formulohet në këtë poezi të Llukës,përmbyllëse e librit :

I përshtatet kësaj dite
dërgimi i një dhurate
i një dhurate të pafajshme fëminore
i një floku dëbore

që është i butë,
i heshtur,sublim dhe i panjollë

dhe vezullon
si çdo brilant

me kristalet e tij fisnike, të përkryera
megjithse të përkohshme dhe të thinjura;

por aq të brishta dhe delikate sa nuk durojnë
as më të voglën prekje të frymës apo gishtit
Të lashtët katragjyshë

të lulëzimit pranveror

po aq të përkohshëm
sa çdo lumturi në këtë botën tonë të mjerë
====

Merre gjakun e derdhun,
lumej të nëndheshëm
nga lamje shtati çdo natë.
Në aromën e miskut
le të dashunohen yjtë
në shpirtin luftarak.
Merre ndjersen e derdhun
det i krypun
bëje nitrat
nëpër Fushën grunore,
vetullzezën, flokartë.
Baxhurri bajrak
valëzohet nëpër erna,
hepohet përmbi dallgë.
Merri eshnat e thyem
nëpër leqe shekujsh
bani grataçelë
me kokën mbi re.
Nëpër fjolla rrezesh
ballin zhubrosun
shndrite, freskoje
nëpër dritën e diellit hare.

.
Mirditë-Rrëshen,1975

Një fshatar na kishte një qen besnik me emrin Sulltan. Më së fundi qeni u plak. Një ditë  fshatari, tek ndodhej në oborr, i tha së shoqes:

– Nesër do ta vras Sulltanin. Është plakur shumë  e s’na hyn më në punë.

Gruas i erdhi keq për  qenin e gjorë, ndaj iu përgjigj të shoqit:

-Aman, mos e vrit, or burrë, se na ka shërbyer  me besnikëri shumë vjet me radhë! Të lutem, ki mëshirë për qenin tonë!

– Ç’thua kështu!? – ia ktheu burri. – A je në  vete!? Atij s’i ka mbetur asnjë dhëmb në gojë.  Këtej e tutje asnjë vjedhës s’do të ketë më frikë  të vijë tek ne! Shërbimet që na ka bërë Sulltani  ia kemi shpërblyer me dreka e darka të  bollshme. Tashmë atij i ka i ardhur ora të iki nga kjo botë!

Qeni tek rrinte shtrirë atje pranë i  dëgjoi të gjitha ç’tha i zoti, ndaj u tremb e u  trishtua, se e nesërmja do ishte dita e fundit e  jetës së tij. Por ai na kishte mik një ujk. Në  mbrëmje vajti fshehtas në pyll, e gjeti ujkun dhe i tregoi fije e për pe rreth fatit që e priste.

-Mos u mërzit aspak, vëllaçko! – i tha ujku. –  Dëgjo se ç’duhet të bëjmë bashkë! Nesër në të  gdhirë, burri e gruaja, do të venë të mbledhin  fier. Do të marrin me vete edhe vogëlushin e  tyre dhe do ta lënë shtrirë nën lis. Atje qëndro  edhe ti, gjoja si roje! Në ato çaste unë do të dal  nga pylli, do të sulem dhe do ta grabis. Ti vrapo  menjëherë pas meje, sa të mundesh më shpejt,  për të më kapur udhës. Unë do ta lëshoj djalin  për tokë. Ti kape nga bluza me dhëmbë, merre  dhe ktheu tok me të prapa. Prindët do të  besojnë se e shpëtove ti. E kështu asnjë e keqe  s’do të të gjejë më, përkundrazi, do të jetosh në mes gjithë të mirave.

Qeni e pëlqeu mendimin  e ujkut. Të nesërmen ndodhi ashtu siç tha ujku.  Fshatari, kur pa ujkun që po vraponte nëpër  fushë me vogëlushin e tij, nisi të bërtiste i  dëshpëruar, por Sulltani plak ia solli shëndoshë  e mirë. Atëherë i lumtur sa s’ka e përkëdheli  me dashuri Sulltanin dhe i tha:

– Nga unë s’ke për të parë asgjë të keqe. Do të  të mbaj falas si s’ka më mirë, deri sa ta kesh  jetën! – Pastaj iu kthye gruas:  – Shko shpejt në shtëpi dhe përgati drekën!  Supa për Sulltanin të jetë e shijshme dhe me  lëng mishi! Jepi edhe jastëkun tim si dhuratë  nga unë Sulltanit! Qysh nga kjo ditë për qenin  plak të kujdesemi aq mirë, sa ai të ndihet mjaft i kënaqur!

Ujku shkoi për vizitë te Sulltani, u  gëzua që gjithçka u krye ashtu siç deshën të dy,  dhe i tha:

– Dëgjo, miku im! Nëse në ndonjë rast do t’i  rrëmbej zotnisë tënd ndonjë nga shelegët, ti  shtiru sikur s’pe gjë!

– Jo! – iu përgjigj i egëruar qeni. – Unë jam  besnik ndaj tim zoti, nuk mund të sillem  ndryshe!

Ujku mendoi se qeni bënte shaka,  prandaj, kur ra nata, erdhi të merrte prenë e tij.

Ndërkaq, Sulltani e kishte lajmëruar qysh më  parë të zotin e vet, e ky e priti ujkun grabitar në kasollen e dhenve me kërbaç. Ia bëri kurrizin  më të butë se barkun.

Ujku, teksa ia mbathi me  vrap, i thirri Sulltanit:

– Këtë do të ma paguash shtrenjtë, or qen i  pabesë!

Ditën tjetër ujku dërgoi derrin e egër  ta ftonte qenin, për t’u marrë vesh miqësisht.  Qeni plak pranoi, por përveç maçokut me tri  këmbë, nuk gjeti ndonjë kafshë tjetër që ta  shoqëronte deri në pyll. Kur nisën të ecnin  nëpër shteg, i gjori maçok, i hidhte hapat çalë –  çalë, duke e tërhequr bishtin zvarrë – zvarrë, me dhimbje. Ujku dhe derri i egër, po prisnin në  vendin e caktuar, por kur panë kundështarët,  dyshuan se ata kishin me vete një shpatë, po në të vërtetë “shpata”qe bishti i maçokut. Ata e  pikasën maçokun tek kërcente mbi tri këmbë.  Menduan se po mblidhnin gurë për t’i vërvitur  kundër tyre, ndaj u trembën që të dy. Derri i  egër u fsheh nën shkurre, ndërsa ujku u ngjit  me një frymë te një pemë. Sapo mbërritën qeni dhe maçoku, ata u habitën kur vunë re, se asnjë nga kafshët nuk shihej kund. Veçse derri i egër  nuk qe fshehur mirë i tëri. Veshët e tij dukeshin  paksa mbi shkurre. Ndërsa maçoku hodhi sytë  përqark, ai i lëvizi veshët. Maçokut iu dukën si  mi. Mori vrull dhe iu hodh derrit përsipër. Në  çast derri i egër doli nga shkurret dhe vrapoi  duke hungëritur me dridhmë:

– Fajtori nuk jam unë, jo, jo, por ai atje, mbi  pemë! Qeni dhe maçoku ngritën sytë dhe panë mbi degë ujkun të turpëruar nga ajo frikë e  papritur. Së fundi, ai zbriti dhe pranoi të bënte  paqe me qenin.

VOAL- I lindur në Edinburg, Skoci, më 13 nëntor 1850, pas një rinie rebele dhe në polemika me të atin dhe me puritanizmin borgjez të mjedisit të tij, ai studioi drejtësi, u bë avokat, por nuk e ushtroi kurrë këtë profesion. Më 1874 simptomat e sëmundjes së mushkërive që e kishin prekur gjatë fëmijërisë u bënë më serioze; fillon një seri qëndrimesh shëruese në Francë. Këtu Stevenson takohet me Fanny Osbourne, amerikane, dhjetë vjet më e madhe se ai, e divorcuar dhe nënë e dy fëmijëve. Lindja e marrëdhënies së tij me Fanny-n përkon me fillimin e angazhimit të tij me kohë të plotë si shkrimtar. Nuk kalon shumë kohë dhe Stevenson ka mundësinë të publikojë tregimet e tij të para.

Krahas tregimeve të ndryshme filloi të shkruajë edhe ese dhe poezi për periodikë të ndryshëm. Ai boton libra të zhanreve të ndryshme, duke përfshirë “Një udhëtim në brendësi, 1878) dhe “Udhëtim me një gomar në Cevennes, 1879), koleksionin e artikujve filozofikë dhe letrarë ” Për vajzat dhe djemtë” (Virginibus puerisque, 1881) dhe përmbledhja me tregime “Netët e reja arabe” (1882). Në 1879 ai arriti Fanny në Kaliforni, ku ajo ishte kthyer për të marrë një divorc. Të dy martohen dhe kthehen së bashku në Edinburg.

Fama e tij erdhi papritur me “Ishullin e thesarit” (1883), libri i tij më i popullarizuar edhe sot: në njëfarë kuptimi, me romanin e tij Stevenson i dha jetë një rinovimi të vërtetë të traditës së romanit aventuresk. Stevenson konsiderohet si një nga eksponentët kryesorë të asaj lëvizjeje komplekse letrare që reagoi ndaj natyralizmit dhe pozitivizmit. Origjinalitetin e rrëfimit të tij e jep ekuilibri mes fantazisë dhe stilit të qartë, preciz, nervoz.

Më 1886 u botua “Rasti i çuditshëm i Dr Jekyll dhe zotit Hyde”. Edhe ky titull kontribuon – dhe jo pak – për të ngulitur emrin e Robert Louis Stevenson në historinë e trillimeve të mëdha botërore të shekullit të 18.

Rrëfimi i një rasti të personalitetit të ndarë merr një vlerë të fuqishme alegorike, duke ndriçuar forcat e së mirës dhe të së keqes të pranishme në natyrën njerëzore. Historia është shumë e famshme, objekt i një numri të konsiderueshëm adaptimesh dhe zhvillimesh filmike.

Në të njëjtin vit, Stevenson botoi “Kid napped”, të cilin autori e ndoqi në 1893 me “Catriona” (1893).

“Shigjeta e zezë” është e vitit 1888. Në “Mjeshtri i Ballantrae” (1889) tema e tërheqjes fatale të së keqes përfaqësohet me mjeshtëri në historinë e urrejtjes midis dy vëllezërve skocezë.

Ai arriti një mirëqenie të arsyeshme ekonomike, megjithatë shëndeti i tij i dobët dhe tërheqja ndaj aventurave e shtynë atë të largohej përgjithmonë nga Evropa në kërkim të një klime më të butë. Në vitin 1888, pas një ndalese të shkurtër në Nju Jork, ai u nis për në Perëndim dhe më pas, së bashku me familjen e tij, drejt Paqësorit Jugor. Ai u vendos në ishujt Samoa duke filluar nga viti 1891. Këtu ai kaloi një jetë të qetë, duke punuar deri në ditën e vdekjes, i rrethuar nga dashuria dhe respekti i vendasve, të cilët në disa raste pati mundësinë t’i mbronte nga ngacmimet e të bardhëve. .

Tregimet “Argëtimet e netëve të ishullit” (1893) dhe “Nei seas del Sud” (Në detet e jugut, 1896) janë të një mjedisi polinezian. Dy romane të papërfunduara u botuan pas vdekjes, “Weir of Hermiston” (1896), një nga veprat e tij më të vlefshme dhe “Saint Yves” (1898).

Një artist jashtëzakonisht i gjithanshëm, në karrierën e tij Stevenson trajtoi zhanret letrare më të ndryshme, nga poezia në një lloj romani detektiv, nga romani historik te përralla ekzotike. Thelbi i punës së tij është morali. Duke shfrytëzuar lirinë narrative të lejuar nga tregimi fantazi dhe romani aventure, Stevenson shpreh ide, probleme dhe konflikte me një formë shumë sugjestive mitiko-simbolike, duke i projektuar personazhet, ashtu si lexuesi, në rrethanat më të pazakonta dhe të papritura.

Robert Louis Stevenson vdiq në Upolu, Samoa, më 3 dhjetor 1894./Elida Buçpapaj