VOAL

Pikëtakim i ri me Tiçinon, tek e famshmja Lulja e Gurit – Nga Elida Buçpapaj dhe Skënder Buçpapaj

October 1, 2017

Me kolegët tanë të APES-it, javën që shkoi ishim në Tiçino. Ishte një udhëtim i organizuar në partneritet me Swissturismus, nëpërmjet një bashkëpunimi të shkëlqyer me APES. Në Lugano grupin e gazetarëve e pret vetë Mr. Swiss Tourism Federico Sommaruga, që më vonë do të na tregonte për vizitën e tij zyrtare në Tiranë, udhëtimin me teleferik në Malin e Dajtit, kështjellën e Krujës dhe për bregdetin shqiptar që priste ta shihte në një udhëtim të ardhëm.

Portali jonë Zëri i Shqiptarëve, megjithëse më i lexuari shqiptarofolës në Zvicër dhe në gjithë diasporën shqiptare në botë, nuk ka marrë asnjë informacion. Kryeministri Edi Rama flet pastaj për diplomaci ekonomike apo krijon portofol ministrie për emigracionin, kur, në mantatin 4 vjeçar pararendës, nuk ka treguar as interesin minimal për diasporën shqiptare në zemër të Europës dhe në botë.

Por le të kthehemi në kantonin e Tiçinos që të ofron diçka të re sa herë e viziton. Kësaj here grupi jonë do të ishte i përqëndruar kryesisht në qytetin Luganos e rrethinat e tij.

Sapo mbërrijmë pas një udhëtimi komod në klasin e parë befasohemi nga stacioni i trenit ndërtuar tërësisht i ri, i vendosur si në një ballkon mbi lartësi përballë pamjes magjike të Liqenit të Luganos.

Në hotel me të arritur na japin bileta gratis për të lëvizur me mjetet e qarkullimit publik, bus, tren, anije nëpër të gjithë Tiçinon gjatë gjithë kohës të qendrimit. Kjo është një risi tiçineze në mbështetje të turizmit lokal.

Udhëtimi ynë këtë herë në Tiçino përkon me ndërrimin e stinëve, kur vera gjithandej ia ka lëshuar vendin vjeshtës. Por këtu është ndryshe, këtu të dyja stinët duket se kanë bërë një kompromis, për të qenë të pranishme në të njëjtin vend dhe kohë. Me një fjalë, vjeshta ka ardhur, por vera nuk ka ikur. Këtë na e thotë Liqeni që shkëlqen prej rrezeve të diellit; njerëzit që shëtisin të shpenguar rrugëve nën shoqërinë e mjellmave, duke u ndalur nëpër bare e restaurante; jeta e natës alla Dolce Vita.

Tiçino po na pret mrekullisht me ngrohtësinë e qytetit të Luganos dhe mënyrën e organizimit nga ana e mikpritësve për ta prezantuar kësaj here zonën e tyre sa më bukur përmes enogastronomisë të traditës.

Grupi jonë i gazetarëve e nisi mbrëmjen duke ndaluar nëpër bare, restaurante dhe tavernat më pikante të Luganos nisur nga emri i njohur Bernasconi duke shijuar verën dhe specialitetet gastronomike të gjitha me markë nga Tiçino.

Kryefjala e darkave ishte vera Merlot, e llojeve të ndryshme, diku e shoqëruar me lardo të prerë hollëz si fletëza transparente, me llojëra të pafund proshutërash, mishrash të tymosur, djathrash me qumësht dhie e duke mos harruar polentën me kokrriza në ngjyrë të kuqe e të zezë gatuar me kërpudha pylli.

Vera e cilësisë më të lartë arriti kulmin me një Merlot të bardhë përgatitur duke e zhveshur rrushin nga lëkura, një prodhim origjinal vendas.

Teksa na e shërbejnë, të zotët e lokaleve na e shpjegojnë se sekreti i shijes së papërsëritshme të Merlotit tiçinez nuk është vetëm tek teknologjia, por pikësëpari tek toka që e prodhon atë dhe dielli, që ia japin shijen unike.

Lëvizja nga njëri lokal tek tjetri nën shoqërinë e verës bëhet edhe më e magjishme pranë palmave dhe xixëllojave të dritave nga zonat e banuara për rreth liqenit. Përballë na shfaqet Mali Bré krejtësisht i mbuluar nga ndriçimi duke i dhënë një pamje surreale atmosferës mesdhetare të këtyre mbrëmjeve luganeze.

Në qytet ka jetë të pasur kulturore. Përgjatë spostimeve si shëtitje në këmbë nga reklamat dhe nga Patrizia, guida jonë shumë e përkushtuar mësuam se këto ditë në Lugano po kujtohej aktori komik italian Toto.

E reja tjetër është Qendra e Kulturës e Luganos, LAC – Lugano Arte e Cultura e inauguruar me 2015, një ndërtese gjigande me një arkitekturë të jashtme dhe të brendshme nga më modernet e më origjinalet e dizajnuar nga Ivano Gianola. Momentalisht aty po mbahet Festivali Ndërkombëtar i Teatrove. Në këtë qendër kulturore është inkorporuar salla e koncerteve, e shfaqjeve teatrore, ka biblioteke, salla për ekspozita dhe evente si dhe aty është i vendosur edhe muzeumi i ri i artit me një koleksion permanent nga Muzeumi i arteve i Zvicres italiane. Vizitën tonë në Lugano e nisëm pikërisht prej këtej.

E përtërirë është edhe Kisha Shën Maria e Engjejve, të cilën e kishim parë kur ishte në restaurim. Është ndër më të vjetrat, pothuaj e ka themeluar Luganon, ndërsa afresku qendror është më i madhi i periudhës të Renesansës në gjithë Zvicrën pikturuar nga Bernardo Luini, studenti i Leonardo da Vinçit.

Kulmin e udhëtimit tonë e shënon vizita në Monte Generoso (Mali Bujar), ku u takuam nga afër me një nga kryeveprat arkitekturore, firmosur nga akitekti i famshëm vendas Mario Botta.

Në lartësinë 1705 metra mbi nivelin e detit qendron Fiore di Pietra, Lulja e Gurit, një metaforë që nuk ka si të mos i shkojë kullës së ngritur në një nga pikat më piktoreske jo vetëm në Zvicër, por edhe në botë.

Vera që kishim pirë deri në mesnatë nuk na pengoi të zgjoheshim herët sepse programi i ngjeshur fillonte menjehere pas ngrënies të mëngjesit.

Në Stacionin Qendror në Lugano u nisëm për në Capo Lago. Këtu priste treni i vogël dhe nëpërmjet linjës së posaçme hekurudhore bëjmë 9 kilometër rrugë në ngjitje deri tek Fiore Di Pietra.

Për në Capo Lago treni kaloi stacionin e Melides, ku ndodhet Swissminiaturë. Ngjitur me Melide ndodhet Morcote, ku ne për të shkuar atje tre vjet më parë morëm nga Lugano anijen nëpër liqen.
Në Morcote vizituam varrin e Aleksandër Moisiut dhe bashkoshortes së tij. Vjet, më 2016 Morcote u shpall qyteza më e bukur në gjithë Zvicrën.Por kësaj here kishim destinacione të tjera.

Në Capo Logo, bashke me ne në tren kishte plot turistë të huaj dhe zviceranë. Zvicra vizitohet nga rreth 36 milionë turistë në vit, nga këta rreth 20 milionë janë të huaj dhe 16 milionë zviceranë. Tiçino nga rreth 3 milionë.

Treni ku hipëm është i veçantë. Edhe shinat ku ec po ashtu, të përshtatura për sigurinë e ngjitjes në lartësi.

Lexuesin tonë edhe më herët ne e kemi njohur me këtë mjet dhe me këtë infrastukturë të jashtëzakonshme udhëtimi në Zvicër.

Në Lucernë, për shembull, ku pati përdorimin më të hershëm, ky lloj treni i vogël quhet Pilatus, për shkak të emrit të malit të Lucernës, nga kulmi i të cilit mund të shikohen 73 maja malesh. Ideatori për ngjitjen e maleve ishte inxhinieri Eduard Locher në shekullin e XIX. Shumë njerëz e quajtën atë të çmendur, duke parë relievin e thepisur dhe defektet që mund të kishte mjeti në ato vende. Por ideja e tij e çmendur u bë realitet me inaugurimin e linjës hekurudhore. Kjo vepër u ndërtua në 400 ditë nga 600 njerëz. E gjatë 4618 metër, që të çonte nga Alpnachstadi në Pilatus Kulm. Linja u përdor nga një tren me avull deri më 1937. Ajo që sot mbetet një nga vendet më të thepisura në botë është konsideruar një kryevepër inxhinjerike.

Kjo mënyrë udhëtimi është edhe për në Monte Generoso, 125 vjet e vjetër, që pati periudhën e saj të krizës gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur, me rënien e përkohshme të interesit turistik, pronari i atëhershëm e shiti dhe më 1941 atë e bleu themeluesi i Migrosit, Gottlieb Duttweier. Prej atëherë Migros ka përqindjen e saj të aksioneve në këtë infrastrukturë dhe në industrinë përkatëse të turizmit.

Ngjitja nga Capo Lago deri në kuotën 1705 metër të Monte Generoso është më se mahnitëse. Para syve tanë kalojnë të gjithë brezat pyjore dhe të bimësisë. Një adrenalinë të veçantë japin zonat e zhveshura, tejet të rrëpirta. Pika më e lartë e udhëtimit, ku ndodhet edhe Fiore di Pietra, maja më panoramike e Tiçinos dhe nga më të magjishmet e Zvicrës, lejon një shikim 360 gradësh ku spikat Liqeni i Luganos, Lugina e Lumit Po deri tek Apeninet, masivi alpin i Gotthardit dhe Bernina. Më të pasionuarit vijnë këtu për të parë lindjen e diellit dhe gjithë shndërrimet që pëson natyra gjatë trajektores së diellit deri në perëndimin e tij, në një mori të pafundme ngjyrash dhe nuancash. Turistët e dhënë pas aspektit aventuror ndalin në stacionet e ndryshme për të shkelur me këmbë shtigje të vështira malore.
Linja hekurudhore e Monte Generosos, përuruar më 1890, është një ndër të parat e ndërtuara në Zvicër. Ndër vizitorët më të famshëm të saj janë Mbretëresha Margerita e Savojës, Princi i Kurorës më vonë Mbreti i Italisë Viktor Emanueli III, Princesha Enriketa e Saksonisë, Mbreti Boris i Bullgarisë, Mbretërsha Xhovana e Savojës, romancieri francez Hektor Malot, poetesha italiane Ada Negri e shumë të tjerë.

Hotel restoranti Vetta, i ndërtuar në truallin ku deri atëherë ndodhej Hoteli Kulm, do të mbyllej më 2010 për shkak të një fundosje që ndodhi poshtë ndërtesës, nga rrëshqitja e një shkëmbi. Prishja e ndërtesës zgjati deri më 2014 dhe Migrosi vendosi të ndërtojë një restorant të ri panoramik. E kjo iu besua kujt tjetër post arkitektit tiçinez me famë botërore Mario Botta.

Fiore di Pietra është një ndërtesë tetëkëndëshe e përbërë nga tetë “petale”. Tetë “petalet” janë prej gurësh gri. Në pesë katet e kullës ka dalje nga të gjitha anët tek dritaret e gjera që përshkojnë gjithë katet. Në mjediset e brëndëshme ndodhet restauranti, një tjetër restaurant self-service, të dyja me kapacitet për 120 vetë, salla e konferencave e të tjera ndërsa pjesa e posaçme është tarraca në majë të ndërtesës nga mund të kundrosh nga të gjitha anët panoramat, duke të krijuar ndjesinë se je në avion dhe me dorë mund të prekësh qiellin.

Arkitekti Mario Botta e konsideron realizimin e këtij projekti që ka kushtuar 25 milionë franga zvicerane si një kthim në zanafillën e tij. Kur ai ishte i ri dhe me miqtë e tij organizonin shpesh udhëtime aventurore duke i kaluar ditët dhe netët e verës në këto lartësi. Që atëherë brenda tij rritej dëshira që të bënte diçka për të rinjtë e vendlindjes.

Fiore di Pietra u përurua më 29 mars 2017 dhe u hap për publikun më 8 prill.

Grupin tonë të gazetarëve e pret një tjetër surprizë. Ne jemi të privilegjuar sepse tek Fiore di Pietra na pret i biri i arkitetit Mario Botta, Tobias Botta, edhe ky arkitekt, tejet i pasionuar dhe i dashuruar pas veprës së babait të tij që na e zbërthen metaforën e Lules së Gurtë. Në tren, gjatë rrugës të kthimit Tobias Botta, i jep një intervistë të plotë kolegut tonë dhe presidentit të APES Jean Musy.

Ndersa në Lugano temperatura ishte 25 gradë C, në Monte Generoso shënonte 12-13 gradë C. Po kjo është e bukura e Tiçinos.

Prej Monte Generoso në rrugën e kthimit u ndalëm në Capo Lago për të ngrënë drekë. Prej aty morëm trenin drejt Belinconës, kryeqendrën e kantonit, në ceremoninë përuruese të Ignazio Cassis. politikanit.56 vjeçar tiçinas, me profesion mjek i cili prej 1 nëntorit merr detyrën e Ministrit të Jashtëm të Zvicrës, 20 vjet pasi këtë post e mbante një tjetër tiçinas, Flavio Cotti. Ignazio Cassis (Injacio Kasis) u zgjodh në këtë detyrë më 20 shtator, i propozuar nga Partia Liberale Zvicerane, duke pasuar në këtë detyrë Didier Burkhalterin e dorëhequr. Ai ka njëzet vjet karrierë politikë të suksesshme në parlamentin kantonal e pastaj atë federal. Zgjedhja në këtë detyrë e këtij politikani shumë popullor është pritur me entusiazëm në Tiçino. Ai është ministri i tetë në historinë e Zvicrës me prejardhje nga Tiçino.

Tiçino ka një sipërfaqe 2812 kilometër katrorë me rreth 350 mijë banorë, pra dhjetë herë më e vogël se Shqipëria. Në këtë sipërfaqe sektori i turizmit ofron 438 hotele me rreth 20 mijë shtretër ndërsa 30 mijë shtretër të tjerë i ofrojnë shtëpitë e pushimit, pensionet, hotelet për rininë etj. Duke kalkuluar pak që Shqipëria të ketë një turizëm duke patur si model atë zviceran, i duhet të ofrojë rreth 500 mijë shtretër, me këtë infrastrukturë si kjo që ofron Tiçino, ku në çdo cep edhe më të largëtin shkojnë mjetet e qarkullimit publik, dhe ku do të gjesh kudo sigurinë dhe shërbimin me cilësi të garantuar.

Në grupin tonë të gazetarëve dominonin gazetaret kinezë sepse Zvicra është për turistët nga Kina një destinacion që i përmbush të gjitha kriteret. Si model dhe destinacion turizmi Tiçino dhe Zvicra mund të jetë edhe për shqiptarët kudo ku ata ndodhen.

Turizmi i Tiçinos meqë ka një larmi të madhe për shkak të laryshisë së relievit do të ishte një model i shkëlqyer për zhvillimin e turizmit në Shqipëri, një vend i bekuar nga Zoti dhe i mallkuar nga politika.

Nëse Zvicra do të kishte klimën që ka Shqipëria, do të ishte një parajsë. E megjithatë Zvicra është parajsë nga dora e Zotit dhe e njeriut.

Duke falenderuar Swissturizmus dhe veçanërisht Mr.Turizmus Federico Sommaruga që e shoqëroi grupin tonë përgjatë gjithë guidës turistike, hypim në tren duke e mbajtur kokën prapa sepse sapo treni u nis ne na mori malli rishtas për Tiçinon.

Me shumë të drejtë shkrimtari Herman Hesse, fitues i çmimit Nobel për Letërsi, i cili e pati zgjedhur Zvicrën si atdheun e tij të dytë dhe Tiçinon vendin për të jetuar pjesën më të madhe të jetës deri kur dha frymën e fundit në Montagnolo, thoshte se : “Tiçino është mrekullisht e pasur e tejet e bukur dhe ka gjithçka që nga Alpet deri në pikën më jugore.”

Falenderojmë kolegun tonë, fotografin Pierre Virot për fotografitë e këtij reportazhi.

Ëmbëlsira tiçineze e mikpritjes

LAC – Lugano Art e Kultura

Mr.Turizmos Federico Sommaruga (d) dhe presidenti i APES Jean Musy (m)

Patrizia e përkushtuar, njëra nga guidat tona

Afresku qendror është më i madhi i periudhës të Renesansës në gjithë Zvicrën pikturuar nga Bernardo Luini, studenti i Leonardo da Vinçit

Stacioni i ri i Trenit në Lugano

Merloti i bardhë ?

Lugano natën

Mjellmat të bëjnë shoqëri

Treni që të çon në Monte Generoso

Fiore di Pietra kryevepër e Marco Botta-s

Me Arletën, gazetaren braziliano-zvicerane

Ignazio Cassis, shefi i ri i Departamentit të Politikës të Jashtme në Konfederatën Helvetike që pasoi Diedier Burkhalter

Tiçinezër janë shumë të gëzuar që kanë përfaqësuesin e tyre në nivelin më të lartë të shtetit

twitter
Follow
facebook
linkedin

Fjalë kyçe: APES, Elida Buçpapaj, Federico Sommaruga, Fiore di Pietra, Lulja e Gurit, Mali Bré, Mario Botta, Merloti, Monte Generoso, Skënder Buçpapaj, Tiçino

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Reshje verore të borës në Alpet zvicerane

Peizazhe të mbuluara me borë dhe temperatura që bien mbi 1 800 metra

VOAL- Një valë ajri më e freskët ka sjellë me vete borën e parë të verës në Graubünden. Sipas MeteoSwiss, kufiri i borës ka rënë në lartësinë midis 1.800 dhe 2.100 metra mbi nivelin e detit, ndërsa kufiri zero gradë – i cili në qershor kishte tejkaluar 5.100 metra – tani është rreth 2.900 metra në anën jugore të Alpeve.

Kamerat e internetit nga teleferikë të ndryshëm në Graubünden tregojnë reshjet e borës së mbrëmshme. Në zonën e skive Lenzerheide, teleferiku Weisshorn Speed do të jetë i mbyllur sot, sipas faqes së internetit, për shkak të borës së freskët.

Rruga e Qafës Flüela ishte e mbuluar me borë të hënën në mbrëmje, njoftoi Zyra Teknike e Graubünden. Rreth orës 9 të mëngjesit të kësaj të marte, kalimi midis Davosit (GR) dhe Susch (GR) ishte përsëri i kalueshëm normalisht. ATS/RSI

Zvicra rihap ambasadën në Iran

VOAL- Zvicra rihapi ambasadën e saj në Teheran të dielën, më 6 korrik 2025, pas një mbylljeje të përkohshme prej më shumë se dy javësh për shkak të paqëndrueshmërisë në vend. Ambasadorja Nadine Olivieri Lozano dhe një ekip i vogël u kthyen në kryeqytetin iranian një ditë më parë, duke udhëtuar nëpërmjet tokës përmes Azerbajxhanit.

Vendimi për të rihapur selinë diplomatike u mor pas një vlerësimi të kujdesshëm të rrezikut dhe në marrëveshje me Iranin dhe Shtetet e Bashkuara. Zvicra përfaqëson interesat e SHBA-së në Iran si një fuqi mbrojtëse, një rol që tani mund ta luajë përsëri në terren.

“Situata aktuale lejon një rifillim gradual të aktiviteteve të ambasadës”, nënvizon një shënim nga Departamenti Federal i Punëve të Jashtme (EDA). Megjithatë, shërbimet konsullore, përfshirë lëshimin e vizave, nuk janë ende të disponueshme. RSI

EUGENE DHE HELENE PITTARD LETERKEMBIM ME MIDHAT FRASHËRIN PËR PUNËT E SHQIPËRISË- Nga KUDRET ISAJ

EPISTOLARI I EUGENE DHE HELENE PITTARD(NOELLE ROGER)
ME MIDHAT FRASHËRIN(LUMO SKËNDON) NË AGUN E SHEKULLIT TË
XX-TË

EUGENE DHE HELENE PITTARD KUVENDOJNË ME MIDHAT FRASHËRIN
PËR PUNËT E SHQIPËRISË

Nga KUDRET ISAJ

Letër e Midhat Frashërit e datës 17 prill 1919 dërguar Eugène Pittard

17 prill 1919

Zoti Ing. Pittard

Gjenevë

Unë u prezantova tek ju dimrin e kaluar si mik i doktor Turtullit. Ju më premtuat ndihmën tuaj të çmuar dhe së bashku bëmë një program për të punuar për çështjen shqiptare dhe nisja juaj për udhëtim në Paris dhe nisja ime nga Gjeneva, përshpejtuan daljen e dy broshurave të vogla, që i kam botuar nën emrin tim të shkrimeve, Lumo Skëndo : ja gjithashtu edhe dy harta për t’ju treguar se nuk ju kam harruar. Kam gjithashtu për botim një broshurë të titulluar Shqiptarët në vendin e tyre dhe jashtë atdheut, për të cilën do të doja t’ju kërkoja nderin e një parathënieje të shkurtër, nëse kjo lutje e imja nuk ju bezdis. Do të isha mjaft i lumtur që të mund të flisja me ju për çështjet shqiptare. Do t’ju isha shumë mirënjohës nëse do të më telefononi një pasdite, pas pashkëve, që të më ftoni të vij t’ju takoj.

Midhat Frashëri, 17 prill 1919

Letër e Eugène Pittard e datës 19 korrik 1921 dërguar Midhat Frashërit

19 korrik 1921

I dashur zotëri

E mora pusullën tuaj dhe i shkrova menjëherë z. Traz. Nuk e di nëse është në Gjenevë. Letra do të mbërrijë ditën e martë. Shpresoj se do t’ju japë përgjigje pozitive. E mora letrën me informacionin plotësues. Faleminderit. Imzot Fan Noli u nis para disa ditësh në Romë nga Tirana.
Pittard

Letër e Eugène Pittard e datës 29 tetor 1921 dërguar Midhat Frashërit

29 tetor 1921

I dashur zotëri,

Do të përpiqem që të mbështes me letra(e palexueshme – shën. im. K.I).Kam nevojë që të jepni disa argumenta. Si fillim. 1). A është e vërtetë se në verën e vitit 1919 popullsia e jugut të Shqipërisë, Gjirokastra dhe Korça në mënyrë të veçantë, bëri përçapje të rëndësishme që të bëhej pjesë e Greqisë ? Dikush më ka thënë se atij i janë drejtuar kërkesa të kësaj natyre nga ana e popullsisë së kësaj zone. 2). Cilat janë fshatrat e jugut që flasin ende gjuhën greke ? 3). Eshtë e vërtetë se shqiptarët kanë masakruar popullsi në jug ? 4). Si është historia e Moskopojës(Voskopojës – shën. im. K.I.) ? Eshtë e vërtetë se Voskopoja është djegur nga shqiptarët ? Nëse po, cilat kanë qenë rrethanat ? Ju e kuptoni se avokatët tuaj kanë nevojë ta dinë gjithë të vërtetën. Ju e dini se kam qenë për drekë me Balfour-in në Imperial. Besoj se tani Balfour-i e ka kuptuar se si janë shqiptarët. Do të shkoj t’i takoj personalisht delegatët anëtarë që do të shkojnë në Shqipëri. Edhe pse nuk jam fromason, lexova para më shumë se 400 fromasonëve ndërkombëtarë një memorandum me temën e Shqipërisë së jugut(sensacionale !). Do të përpiqem të bëhem ndërmjetës (e palexueshme – shën.im. K.I.) me serbët për të ndërmarrë(e palexueshme -shën.im. K.I.) më pas. Bëra kërkesë për një vizë pranë konsullatës së përgjithshme të Francës. Një grua ka shkruar një artikull në gazetën La Suisse mbi kryqin e kuq shqiptar. Artikujt e mi janë bllokuar te gazeta e Gjenevës(për arsye politike) por gazeta La Suisse m’i ka hapur dyert. Justin Godart erdhi për darkë te ne të premten mbrëma. Pres nga ju lajme të sakta.
Pittard

Letër e Midhat Frashërit e datës 25 tetor 1923 dërguar Helene Pittard

Legata e Shqipërisë

Athinë, më 25.10.1923

Zonjë e dashur,

Rregullat e mirësjelljes kërkojnë që t’u shkruajmë një pusullë miqve menjëherë sapo arrijmë në destinacion. Nuk desha t’i nështrohem rregullave : preferoj të kem një korrespondencë pa ngut por më të qëndrueshme, për më tepër nuk jam larguar nga Sarina më 2 tetor, siç e shpresoja. M’u desh të prisja një javë për të gjetur një vend në tren, një javë që e kalova në Montreux me shpresën të ecja në malet e krahinës se Vod-it. U mërzita, bënte ftohtë dhe binte shi, uji rridhte pa mëshirë. Por u shpërbleva në burgimin tim duke lexuar Përmbytja e re, ku nënvizova fragmentet më të bukura. Ju jeni Rusoja i ri, ju luteni që të kthehemi sërish në natyrën origjinale. Po ju dërgoj me këtë letër një kopje të një libri të vogël Hi dhe shpuzë. Që ta kuptoni titullin, ju përktheva enkas pjesën e parë të tij, që e gjeni këtu bashkangjitur. Po ju dërgoj gjithashtu përkthimin e një novele me titull Kur kupton se fëmija është më i fortë se një burrë. Ju lutem t’i transmetoni respektet e mia zotit Pittard dhe mikut tim të ri Zhan-Zhak.
Midhat Frashëri

Letër e Midhat Frashërit e datës 17 dhjetor 1923 dërguar Helene Pittard

Legata e Shqipërisë

Athinë, më 17.XII. 1923

E shtrenjta zonja Pittard,

Ju pata thënë njëherë në Gjenevë se kisha zakonin e keq të mos shkruaj për herë të dytë kur nuk marr përgjigje pas letrave që dërgoj. Përjashtimi konfirmon rregullin, por ky përjashtim është vetëm për ju që jeni simotër. Në të vërtetë heshtja juaj – sepse kanë kaluar dy javë që jua a kam dërguar letrën – nuk ma heq dëshirën për t’ju shkruar. Megjithatë, për t’ju provuar se nuk ju mbaj mëri, do t’ju kërkoj një shërbim, domethënë do t’ju bëj një lutje. Do të ma lejoni ? Ju kërkoj t’i telefononi zotit Robert de Traz (të Revistës së Gjenevës) për ta pyetur se ç’farë ka ndër mend të bëjë me artikullin tim Evolucioni i shpirtit publik në Shqipëri. Po i lejoj vetes gjithashtu t’ju dërgoj edhe dy dokumente të shkurtra : 1. Mbi shpronësimin e shqiptarëve në Greqi dhe si do të dëbohen ata ? 2). Mbi fatin e shqiptarëve që duan të udhëtojnë në Turqi. Për ta përmbledhur shkurt, nëse Purgatori dhe Ferri ekzistojnë, shqiptarët nuk kanë nevojë t’i kërkojnë në një botë tjetër. Ju lutem merrni zonjë e dashur, sigurinë e devocionit tim të përzemërt dhe shprehjen e respekteve të mia.

Midhat Frashëri

P.S. Kini mirësinë t’i flisni për mua z. Pittard dhe thuajini që kam shpresa tek ndihma e tij për sistemin tim të(i palexueshëm – shën.im.K.I.) të valutës. Transmetojini miqësinë time djalit tuaj z. Zhan – Zhak. Ju kam folur për motrën time që jeton në Fier : ka dy muaj që është me mua dhe libri Përmbytja e re i ka pëlqyer shumë. Ajo më thotë se ju njeh edhe pa u takuar.

Letër e Lumo Skëndos e datës 18 qershor 1946 dërguar Eugène Pittard

Zotit Eugène Pittard
Ch. Cottages 36
Genève(Suisse)

I dashur Profesor

Më 14 marsin e kaluar pata nderin t’ju dërgoj një letër dhe disa broshura. Por posta është kaq e parregullt dhe nuk e dimë asnjëherë nëse ajo që i besojmë arrin apo jo në destinacion ! Ju uroj të jeni me shëndet të plotë dhe ju mbetem besnik.

Lumo Skëndo
Adresa : Midhat Frashëri
Fermo posta. Reggio – Emilia(Italie)

Korrespondenca e botuar më lart është botuar për herë të parë në janar të vitit 2023 në librin me titull : «Udhëtimi i mbramë i Helene dhe Eugene Pittard në Shqipëri. Gjenevë – Tiranë. Në gjurmët e kryqit të kuq shqiptar në Gjenevë» të autorit të këtyre rradhëve. Referencat dhe burimet arkivore të kësaj korrespondence gjenden në librin në fjalë. Tekstet nga frengjishtja në shqip janë përkthyer nga Rina Cela Grasset.

Duke bërë kërkime dhe hulumtime për shumë vite me rradhë në arkivat e Gjenevës kam gjetur një letër që Dr Roger Guder(1894-1957), me banim në Aubonne të kantonit Vaud i ka dërguar Prof Eugène Pittard(1867-1962) në 12 qershor 1935. Po e citojmë letrën në fjalë :

«Po i lejoj vetes t’ju pyes nëse keni një ekzemplar të punimit që keni bërë në vitin 1894, mbi antropologjinë e shqiptarëve. U ktheva i kënaqur nga udhëtimi që bëra në këtë vend, ku kujtimi që keni lënë pas jush është ende i gjallë dhe do të jem shumë i lumtur të kem një dokument, falë jush, për këtë popull kaq simpatik…»
Dr Roger Guder

Për fat të keq ky punim shkencor i shkruar në vitin 1894 nga 27 vjeçari Eugene Pittard, student në Universitetin e Gjenevës nuk është gjetur as në arkiva, as në biblioteka, as në arkivin privat të familjes Pittard. Nëse ky punim do të dalë në dritë ndonjë ditë, ky do të jetë padyshim një lajm sensacional si për arkivat shqiptare, po ashtu për arkivat zvicerane. Megjithatë, më cyt vazhdimisht pyetja se si i lindi idea Eugène Pittard-it të merret me çështjen shqiptare plot shtatë vjet para se t’i takojë shqiptarët në Dobruzha të Rumanisë ? A mos vallë studenti Eugène Pittard në vitet e studimeve të tij universitare ka njohur një profesor të antropologjisë në Universitetin e Gjenevës apo një shqiptar sui generis dhe diturak, i cili i ka sugjeruar të bëjë një studim për antropologjinë shqiptare ? Këtu duhet të ndalemi pak dhe të shtrojmë një hipotezë. Gjergj(Gaqo)Adamidi Frashëri(1859-1939), e përfundoi fakultetin e mjekësisë në Lozanë në vitet 1886 ose 1887. A mos vallë ai shqiptari erudit, i cili i propozoi Eugène Pittard-it të bëjë një studim për antropologjinë shqiptare në vitin 1894 ka qenë Gjergj Adamidi Frashëri ? A mos vallë Eugène Pittard dhe Gjergj Adamidi Frashëri janë njohur me njëri tjetrin në këtë periudhë kohore në Gjenevë ose në Lozanë ? Pasi e ushtroi për disa kohë profesionin e mjekut në Gjenevë, Gjergj Adamidi Frashëri largohet nga Zvicra dhe në vitin 1890 vendoset në Kajro ku filloi punë në spitalin austro-hungarez. Megjithatë, ai kishte shumë lidhje me Gjenevën dhe kthehej shpesh në qytetin e Zhan-Zhak Rusoit. Pasi mori diplomën e doktorit të shkencave në Universitetin e Gjenevës në vitin 1899, Eugène Pittard e hodhi spirancën e anijes së tij në Dobruzha të Rumanisë ku për disa vite me rradhë do të kryejë ekspedita shkencore antropologjike i shoqëruar nga bashkëshortja e tij Helenë Pittard, e njohur me pseudonimin Noëlle Roger. Në harkun kohor të viteve 1899-1910, ata kryen së bashku me qindra matje antropometrike të një numri të konsiderueshëm shqiptarësh që kishin ardhur nga Shqipëria në Rumani për të punuar tokat e arhondëve rumunë. Pasi u njoh me rezultatet e matjeve antropometrike, Prof Eugène Pittard botoi disa artikuj studimorë për antropologjinë shqiptare në revistën shkencore të Universitetit të Parisit dhe të Universitetit të Bukureshtit. Në vitin 1912, okulisti shqiptar me origjinë nga Korça, Gjergj(Gaqo) Adamidi Frashëri la Egjiptin ku kishte vite të tëra që punonte si mjek personal i Abaz Hilmiut II, khedifit të fundit të Egjiptit, i cili ishte me origjinë shqiptare. Ai u rikthye në Gjenevë së bashku me familjen e tij dhe mori nënshtetësinë zvicerane. Hedhim hipotezën që në këtë periudhë kohore Dr Adamidi Frashëri është lidhur përsëri me Eugène Pittard-in mikun e tij zviceran, i cili në atë kohë ishte restaurator në muzeun etnografik dhe docent i jashtëm në Universitetin e Gjenevës. Midis tyre lindi një miqësi e fortë si dhe një bashkëpunim shkencor i frytshëm në dobi të Shqipërisë dhe të çështjes shqiptare. Në vitin 1902, Gjergj Adamidi Frashëri kishte mbajtur një konferencë dhe kishte botuar një studim për pellazgët në institutin egjiptian të Kajros. Doktori i dytë shqiptar që njohu Eugène Pittard në Lozanë ishte Mihal Turtulli(1856-1935). Sotir Kolea, Hilmi Këlcyra, Pandeli Cale dhe Mihal Turtulli në harkun kohor të viteve 1915-1919, botuan në Lozanë gazetën L’Albanie. Në vitin 1920, Mihal Turtulli do të zgjidhej anëtar i Këshillit Kombëtar të Shtetit Shqiptar bashkë me Aqif pashë Elbasanin, Luigj Bumçin dhe Abdi Toptanin. Mendoj se mund të ketë qenë Mihal Turtulli që ka propozuar kandidaturën e Eugène Pittard-it në postin e konsullit të nderit të shtetit shqiptar në Gjenevë.

Në dimrin e vitit 1918, Dr Mihal Turtulli e prezantoi për herë të parë mikun e tij Eugène Pittard me Midhat Frashërin, i cili sapo kishte ardhur në Lozanë. Pas një kërkese të Midhat Frashërit, Prof Eugène Pittard shkroi në maj të vitit 1919, parathënien e librit të tij me titull «Shqiptarët në vendin e tyre dhe jashtë atdheut». Ky libër përbën faktikisht zanafillën e bashkëpunimit midis tyre. Prof Eugène Pittard do të ndërhynte tek miku i tij Robert de Traz, botues i Revistës së Gjenevës për të botuar një artikull të Lumo Skëndos në vitin 1921. Edhe Eugène Pittard-it herë pas here i bllokoheshin artikujt që shkruante në mbrojtje të Shqipërisë në gazetën Journal de Genève për shkak të ndërhyrjes së qarqeve pro serbe dhe pro greke në politikën editoriale. Duhet pohuar se gazeta La Suisse i ka botuar të gjithë artikujt e Prof Eugène Pittard për çështjen kombëtare shqiptare. Në fund të tetorit të vitit 1921, pas kthimit nga udhëtimi tre mujor në Shqipëri i ftuar si konsull nderi i shtetit shqiptar në Gjenevë, Prof Eugène Pittard i dërgon një letër mikut të tij Midhat Frashërit. Në këtë letër ai i kërkon që t’i vërë sa më shpejt në dispozicion të gjithë dokumentet e nevojshme për të shpërndarë mjegullën e dendur mediatike që ishte përhapur në shtypin e huaj kundër qeverisë shqiptare duke paraqitur në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë fakte të besueshme dhe të pakontestueshme. Letrën e fundit Midhat Frashëri ia ka drejtuar Prof Eugène Pittard nga Reggio-Emilia në datën 18 qershor 1946. Në këtë letër ai e vë në dijeni mikun e tij të Gjenevës se në 14 mars i kishte dërguar një tjetër letër dhe disa broshura me postë rekomande. Sado që kam kërkuar në arkivat dhe në bibliotekat e Gjenevës dhe të Lozanës nuk kam mundur të bie në gjurmë të kësaj letre dhe të broshurave në fjalë. Megjithatë, i shtroj vetes një pyetje hipotetike : nëse Midhat Frashëri nuk do të ishte nisur në Amerikë në maj të vitit 1949 dhe do të kishte shkuar në Gjenevë të takonte me mikun e tij të vjetër Eugène Pittard, cili do të kishte qenë fati dhe e ardhmja e tij ?

Kur Midhat Frashëri ushtronte funksionet e ministrit fuqiplotë të Shqipërisë në Athinë në vitin 1923 i ka dërguar dy letra Helene Pittard-it e njohur me pseudonimin Noëlle Roger. C’ka të bën përshtypje në letrën e parë të datës 25 tetor 1923, është fryma e çlirët dhe miqësore ku Midhat Frashëri nëpërmjet toneve të buta lirike përpiqet të zbërthejë botën e tij të brendshme shpirtërore. Pasi i bën komplimente për botimin e librit Përmbytja e madhe, ai nuk do të ngurrojë t’i dërgojë Helene Pittard-it një kopje të librit të tij me titull Hi dhe shpuzë. Letra e dytë që Midhat Frashëri i ka dërguar Helenë Pittard-it në 17 dhjetor 1923 ka të bëjë me botimin e shkrimeve të tij në organet e shtypit zviceran. Ai i kërkon Helene Pittard-it që të ndërhyjë miqësisht tek Robert de Traz në mënyrë që ky i fundit ta botojë në Revistën e Gjenevës artikullin e tij me titull Evolucioni i shpirtit publik në Shqipëri. Ky komunikim i ngrohtë dhe i hapur nuk është gjë tjetër veçse një shkëmbim mendimesh midis dy miqve të apasionuar pas letërsisë dhe publicistikës dhe i dy autorëve, të cilët përjetojnë dhe kanë të njëjtat shqetësime dhe andralla me botuesit e artikujve të tyre. Pavarësisht hulumtimeve që kam bërë në arkivat dhe në bibliotekat e Gjenevës dhe të Lozanës nuk kam mundur që të bie në gjurmë të letrave që Helene Pittard i ka dërguar Midhat Frashërit. Në arkivin e shtetit dhe në bibliotekën kombëtare në Tiranë ndodhen mbi 2000 letra të Midhat Frashërit, 600 prej të cilave janë në gjuhën frënge, përpos faktit që biblioteka kombëtare ka në fondin e saj 40.000 vëllime të bibliotekës së tij personale. Deri tani kemi të njohur faktin se letërkëmbyesit më të mëdhenj shqiptarë janë Dora D’Istria, De Rada, Fan Noli. Megjithatë, duhet pohuar që letërkëmbimi i Midhat Frashërit nuk mbetet më pas. Shpresoj që një ditë të botohet epistolari i plotë i Midhat Frashërit, i cili ka më tepër se 100 vjet që «fle» në arkivat dhe në bibliotekat e shumë vendeve ballkanike dhe europiane, në mënyrë të veçantë në arkivat dhe në bibliotekat turke, greke, rumune, serbe, zvicerane, italiane, franceze, belge, austriake, gjermane, britanike dhe amerikane.

MIDHAT FRASHËRI I RRËFEN NËNËMADHES LOZANË GJENEALOGJINË
E FAMILJES SË TIJ

Midhat Frashëri alias Lumo Skëndo lirohet nga internimi në Moldavi në 23 mars të vitit 1918. Burimet arkivore dëshmojnë që Moldavia ka një lidhje të hershme me Shqipërinë për shkak se një shqiptar, Vasile Lupu(1595-1653), nga viti 1634 deri në vitin 1653 e ka qeverisur këtë vend si princ i Moldavisë, madje moldavianët i kanë ngritur një statujë në Chisinau, në kryeqytetin e vendit. Një ditë të ftohtë dimri të nëntorit të vitit 1918, Lumo Skëndo mbërrin para portave të rënda të qytetit të Lozanës rreth orës 10 të natës. Në horizont i shfaqet silueta e mjegulluar dhe ngjyra prej smeraldi e valëve të liqenit Leman në sipërfaqen e kulluar të të cilit, Lozana kreh leshrat e saj në pasqyrë çdo mëngjes me krëhrin e saj të praruar. Ky peizazh bukolik dhe idilik Lumo Skëndos i kujtonte dhe i nxirrte mallin e liqenit të përmallshëm të Janinës, qytet në të cilin, ai kishte kqyrur diellin me sy për herë të parë dhe kishte kaluar fëmininë e tij. Pasi priti disa minuta të gjata para portave të qytetit të Lozanës, Lumo Skëndo thirri me zë të lartë :

A pret miq o i zoti i hanit ? (Vetëtimthi iu kujtua që në Shqipëri e shtronin pyetjen në një trajtë tjetër: A pret miq o i zoti i shtëpisë ?). Po vij me një valixhe druri nga internimi në vendin e Drakulës. Jam i lodhur nga udha e gjatë dhe dua të hyj në qytet, të gjej një han ku të bëj një gjumë të thellë, të cilin nuk dua të ma prishin as shtojzovallet, as circet e Odiseut dhe as zvicerankat tunduese me belin si myhyr.

Lumo Skëndo trokiti tri herë në portën e madhe dhe të rëndë të qytetit të Lozanës. Për një çast i përngjau se një shqiponjë e zuri nga krahët dhe e ngjiti në malin e Kokojkës së tij mbi Frashër. Hanet, bujtinat dhe hotelet zvicerane kishin gati 200 vjet që nuk kishin dëgjuar një britmë orale si ajo, e cila oshëtinte nga një kohë e largët dhe e mistershme ku udhëtarin e rraskapitur e zinte nata udhës dhe kërkonte një shtrat për të fjetur. Rregullat e hanit kërkonin që pasi myshteriu ta lidhte kalin në trungun e një peme në oborr, ta porosiste hyzmeqarin t’i jepte ujë kalit të lodhur nga rruga e gjatë dhe ta kashaiste. Myshteriu mund të hynte në han dhe të kërkonte një dhomë për të fjetur ose mund t’i kishte hequr më parë një telegraf të zotit të hanit në Lozanë. Po Lumo Skëndo, mendja e të cilit ishte veshur me mure të lartë librash dhe dorëshkrimesh të vjetra për Shqipërinë kujtonte se ajo kohë e largët ende nuk kishte perënduar dhe vazhdonte pa pra.

Lumo Skëndo, i cili shquhej për fibra të ndjeshme njerëzore dhe nuhatje të hollë poetike sa mund të dëgjonte me kilometra larg përplasjen kokë më kokë të reve në qiell, frushullimën e krahëve të shpendëve kur ngriheshin në fluturim, zhurmën e thumbit të bletës që pjalmon lulet e livadheve, më në fund zbriti në tokë dhe u kthye në realitet duke përplasur fort dorezën prej hekuri të portës së madhe të qytetit të Lozanës. Askush nuk pipëtinte dhe askush nuk po i përgjigjej thirrjes së tij të përsëritur, madje nuk po dëgjohej as kërkëllitja e vrazhdë e shulave dhe e llozave në portën e madhe. Kaluan rreth njëzet minuta të gjata dhe Lumo Skëndo po e humbiste durimin para bedenave të mureve të larta prej guri ku në vendrojë vigjëlonin roje të armatosura dhe të veshura me të njëjtën rekuizitë karakteristike si garda zvicerane që ruante Papën në Vatikan. Në këtë orë të vonë të natës të gjitha portat e qytetit ishin të mbyllura. Një hop herë më pas, Lumo Skëndo dëgjoi nga lartësia e një frëngjie një zë të thellë që i përngjau me zërin e butë të një nëne a të një gjysheje zvicerane, e cila artikuloi frengjisht fjalët e mëposhtme :

– Ti je Midhat ? E njoh trokitjen tënde, edhe zërin tënd të ngadalshëm nuk e kam harruar, ndonëse që nga ajo ditë kanë kaluar tre vjet. Ti je ai shqiptari i Albanisë që trokite në portën time në vitin 1915 pasi kishe bredhur tërë Helvetinë dhe më dhurove me dedikas librin tënd me titull Letra mi një udhëtim në Svicrë. Në kasabanë e Lozanës sonte të gjitha hanet janë të zëna por ti mos u mërzit se për një mik si ty do të gjej një dhomë në hanin e Clarens-it, një fshat i vogël pranë Montreux, jo më shumë se dy hapa larg nga bregu i liqenit Leman.

– Nënëmadhja Lozanë. Lejomë të të thërras në këtë mënyrë, siç i thërrasim ne shqiptarët gjyshet tona të dashura në Shqipëri. Të falenderoj për dhomën që më ke gjetur në hotel Gambetta në Clarens. Para se të nisem për udhë do të doja të të rrëfeja disa copra kujtimesh që i kam hedhur në rradhua. A ke kohë dhe durim t’i dëgjosh nënëmadhja Lozanë ? Nënën time Ballkëzen, bashkëshorten e tim eti, Abdyl Frashërit(1839-1892), i cili punoi gjithë jetën e tij për Shqipëri dhe i mbylli sytë në Stamboll e kam larg, më përvëlon malli për të dhe shpesh më del në ëndërr. Para se im atë Abdyli të ndërronte jetë, i la amanet xhaxhait tim dhe vëllait të tij Shemshedin Samiut(1850-1904), të përkujdesej për mua dhe motrën time Eminenë, e cila më pas u martua me Kahreman Vrionin në Fier, djalin e Omer pashë Vrionit. Pasi u nda me të për shkak të kontradiktave që kishin njëri me tjetrin, Emineja u largua nga Shqipëria dhe filloi punë në ministrinë e punëve të jashtme në Stamboll. Im ungj, Shemsedin Samiu në vitin 1895 u martua me time më Ballkëzen, kunatën e tij, martesë prej së cilës lindi një djalë që ia vunë emrin Skënder Sami Frashëri. Shemsediu Samiu pati me Eminenë katër fëmijë : Samijen, Ali Sami Jen-in, Sadijen dhe Sadiun. Unë me motrën time jemi rritur dhe edukuar në të njëjtën shtëpi dhe në të njëjtin oborr me katër fëmijët që im ungj Shemsedin Samiu pati me gruan e tij të parë Eminenë, e cila ndërroi jetë në vitin 1893.

Po të besoj një sekret nënëmadhja Lozanë. Të lutem mos ia rrëfe njeriu. Ditën që vdiq Emineja, im ungj Shemsedin Samiu preu me gërshërë një tufë nga gërsheti i saj i zi, të cilin e mbylli në një kornizë të zezë bashkë me fotografinë e saj. Këtë kornizë, Shemsedin Samiu e mbante në dhomën e tij të fjetjes ku nuk hynte askush tjetër përveç tij. Unë atë fotografi dhe atë gërshet të zi të mbyllur në kornizë e kam parë vetëm njëherë në jetën time. Vajza e ungjit tim, Samija, e cila kishte një lidhje të fortë shpirtërore me të atin, shkruan në kujtimet e saj se kur Shemsedin Samiu zgjohej në mëngjes vinte në sobë një ibrik me çaj të zi. Pasi e vlonte për disa minuta e hidhte çajin në filxhan duke i vënë në cep një fetë limon. Ai nuk linte asnjëherë pa hedhur në filxhan një gllënjkë konjak dhe një gllënjkë me ponç portokalli. E bija e tij kujton gjithashtu që një ditë para se të ndërronte jetë, Shemsedin Samiu i kishte thënë : Më lexo Graziella-n e Lamartinit. Ungji tjetër Naim Frashëri(1846-1900) kishte jetuar rreth 15 vjet në Janinë dhe në Camëri. Në veprën e tij Bagëti e Bujqësi, ai i drejtohet dallëndyshjes në çamërisht : «Eni vjen prej Camërie…me milëra fjalë me gluhë perëndie». Pas vdekjes së vëllait të tij Sherifit, Naim Frashëri u martua me Hatixhenë, gruan e Sherifit, e cila kishte mbetur e ve dhe të cilën e kishte kunatë. Naimi i adoptoi të dy vajzat e vëllait të tij Sherifit, Fatmën dhe Asijen(Asia). Asija u martua me Murat Toptanin. Naim Frashëri vetë kishte dy vajza, Nergizin dhe Nevrezin. Nergizi u sëmur dhe ndërroi jetë kur ishte tre vjeç, ndërsa Nevrezi u martua me Shahin Kolonjën nën tingujt e sazeve të Leskovikut duke shkaktuar një zhurmë dhe habi të madhe në Stamboll me pianon që solli për pajë në konakun e ri. Martesa brenda familjes tek frashërlinjtë konceptohej si shenjë fisnikërie dhe nuk konsiderohej se mund të binte në kundërshtim me kodet e vjetra zakonore shqiptare. Përkundrazi, sipas gjykimit të tyre një akt i tillë nënkuptonte dhe dëshmonte përgjegjësinë e lartë që kishin për familjen vëllezërit frashërlinj. Në lidhje me këtë hulli, Monika Stafa në gazetën Panorama të datës 2 korrik 2023 shkruan si më poshtë: «…Ndërsa për Konicën e rreptë Frashërlinjtë do të gjendeshin nën një fshikullim të rëndë për faktin se njëri prej tyre mori të kunatën për grua të dytë…». Pak më poshtë autorja citon Kadarenë : «…Të njëjtit mendim do t’i kthehej edhe I.Kadare, veçse kësaj rradhe duke e eufemizuar atë që kishte ndodhur dhe duke e krahasuar me një traditë hebraike që synon mbajtjen e kushtëzuar të linjës së trashëgimisë gjenetike me atë pasurore…». Im atë Abdyl Frashëri dhe dy ungjit e mij, Naim Frashëri dhe Sami Frashëri, çuditërisht sikur të jetë shkruar dhe paramenduar në doktrinën masonike, në pëllëmbën e dorës apo në eshtrat e shpendëve kanë ndërruar jetë gati në të njëjtën moshë. Im atë Abdyli ka ndërruar jetë në moshën 53 vjeçare, ndërsa dy ungjit e mij Naim Frashëri dhe Sami Frashëri kanë ndërruar jetë që të dy në moshën 54 vjeçare.

NJË VËSHTRIM ANTROPOLOGJIK MBI DISA KODE ZAKONORE SHQIPTARE

Nëse do të bëjmë një analizë nga pikëpamja e antropologjisë kulturore na del se deri vonë në fillimet e shekullit të XX-të në Shqipëri pranohej që vëllai i martuar kishte të drejtë të merrte për grua të dytë gruan e vëllait të vdekur, të bashkëjetonte me të në të njëjtën çati, madje të bënte edhe fëmijë. Kjo bashkëjetesë e dy grave me të njëjtin burrë sipas kanunit të Lekë Dukagjinit pikësëpari bëhej për të ruajtur nderin e gruas së ve para syve të kasabasë dhe të katundit. Pikësëdyti bëhej për të siguruar një mbështetje ekonomike për gruan e ve dhe fëmijët e saj. Pikësëtreti bëhej që të mos humbte pasuria dhe të mbetej brenda familjes. Në fakt, sipas kanunit, gruaja e ve nuk gëzonte asnjë të drejtë trashëgimie materiale dhe pasurore dhe kjo e drejtë i takonte automatikisht vëllait më të madh të burrit të vdekur. Precedenti i bashkëjetesës së burrit me dy gra në Shqipëri meriton një studim të mirëfilltë antropologjik, historik, psikologjik, kulturor dhe social, studim i cili ndoshta mund të jetë kryer nga studiuesit e antropologjisë kulturore. Këtë temë të pazakontë në letërsinë shqipe e ka trajtuar me vërtetësi dhe mjeshtëri artistike shkrimtari Luan Rama, autor i më se 50 librave në romanin e tij me titull Dalia botuar shqip në Tiranë nga shtëpia botuese Albas në vitin 2021 dhe botuar frengjisht në Paris në vitin 2022 nga shtëpia botuese Les Fauves me titullin Concubine des montagnes. Në këndvështrimin e rastit në fjalë në fillimet e shekullit të XX-të kjo bashkëjetesë e burrit me dy gra, njërës prej të cilave i kishte vdekur burri, çuditërisht nuk shihej me sy të keq dhe nuk dënohej as nga kanuni dhe as nga pleqësia e fshatit kur mblidhej në kuvend, madje konsiderohej si një hap i urtë dhe i matur, i cili meritonte respekt. Në traditën zakonore shqiptare kumtohet se marrëdhëniet midis dy grave, të cilat ndajnë shtratin bashkëshortor me të njëjtin burrë duke i ndarë ditët e javës përgjysmë njëra me tjetrën nuk kanë qenë gjithmonë armiqësore dhe këto gra nuk e kanë parë detyrimisht veten si shemra, apo si të vetëdënuara që ta kalojnë gjithë jetën e tyre me të njëjtin burrë, të bëjnë fëmijë me të dhe të formojnë familje.

Nënëmadhja Lozanë. Nuk e di a të kam treguar që im ungj Naim Frashëri, poeti kombëtar i Shqipërisë, në vitet 1874-1876, domethënë rreth 150 vjet më parë ka punuar dy vjet si nëpunës në doganën e Sarandës dhe ka sjellë për herë të parë dru piperi në atë qytet. Këtë informacion na e jep shkrimtari, poeti dhe eruditi Moikom Zeqo në librin e tij me titull Syri i tretë , në të cilin shkruan: «…Do të përmend me nderim mikun tim, shkencëtarin e bujqësisë Ahmet Osja, i cili qe i pari që më kumtoi se në qytetin e Sarandës ndodhen dy drurë piperi, këto drurë ishin sjellë në formë fidanësh nga Maroku dhe qenë mbjellë nga duart e Naim Frashërit…»(po aty fq 281). Meqenëse im ungj Naim Frashëri vuante nga tuberkulozi dhe era e ftohtë e detit i a dëmtonte mushkëritë kur punonte në doganë, në vitin 1877 ai shkon për kurim në banjat termale të Badenit në Zvicër. Dogana e Sarandës ndodhet akoma te limani i vjetër, megjithëse bashkia e qytetit ende nuk ka vënë një mbishkrim ku të shkruhet që aty ka punuar Naim Frashëri në vitin 1874. Pasi shërohet nga sëmundja, Naim Frashëri i hipën vaporrit dhe kthehet në Stamboll ku emërohet kryetar i komisionit të kontrollit dhe të inspektimit të librave që botoheshin në perandorinë osmane. Në 14 gusht të vitit 1882, Naim Frashëri nënshkroi lejen për botimin e gramatikës shqipe hartuar nga Kostandin Kristoforidhi(1827-1895). Kjo është lidhja ime e parë familjare me Zvicrën nëpërmjet ungjit tim Naim Frashërit. Lidhja ime e dytë me Zvicrën ka të bëjë me ungjin tjetër Shemsedin Samiun, shkrimtar, filozof, dramaturg, autor i fjalorëve turqisht-frengjisht. Shemsedin Samiu në traktatin e tij filozofik të titulluar : «Shqipëria, ç’ka qenë, ç’është dhe çdo të bëhetë» botuar në vitin 1899 lëshoi thirrjen lapidare : «Ta bëjmë Shqipërinë një Zvicër të dytë». Lidhja ime e tretë familjare me Zvicrën ka të bëjë me Mehdi Frashërin(1872-1963). Ish kryeministri i Shqipërisë në vitet 1935-1936 nga viti 1923 deri në vitin 1939, ka përfaqësuar qeverinë shqiptare në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë. Gjasat janë shumë të mëdha që gjatë seancave plenare në Lidhjen e Kombeve, në ndonjë hotel a në ndonjë kafene të Gjenevës, Mehdi Frashëri mund të jetë takuar dhe përshëndoshur me mall me mikun e tij të vjetër zviceran, konsullin e përgjithshëm të nderit të shtetit shqiptar në Gjenevë me Prof Eugène Pittard. Eshtë gjithashtu e mundur që Eugene Pittard me bashkëshorten e tij Helenë Pittard ta kenë ftuar Mehdi Frashërin për darkë në shtëpinë e tyre në rrugën Cottages 36 dhe të kenë cakrritur gotat me verë së bashku duke kuvenduar deri natën vonë për problemet e Shqipërisë. Udhëtimet e Lumo Skëndos në Zvicër në vitet 1915, 1918, 1919 dhe më pas, do të bënin që në sytë e tij Gjeneva, Lozana dhe Clarens-i t’i përshfaqeshin si oaze ku ai do të artikulonte në formën më të kulluar shpirtin e tij të drobitur dhe të trazuar, ndonëse shpirti i tij nuk u sinkronizua asnjëherë me valët e buta të liqenit Leman. Ai ishte një burrë i kulturuar dhe poliglot, i cili njihte me themel frengjishten, gjermanishten, greqishten, anglishten, italishten, latinishten, osmanishten, persishten dhe arabishten. Para se të vendosej në Clarens në vitin 1918 dhe më pas, Midhat Frashëri ka banuar disa kohë në një pension në Lozanë. Për fat të keq deri më sot emri i këtij pensioni ka mbetur enigmagmatik. Lumo Skëndo duke banuar në Clarens do të shprehte në këtë mjedis piktoresk dhe frymëzues metamorfozën dhe nivelin e tij më të lartë publicistik dhe poetik. Pas kërkesës që kisha bërë me shkrim në arkivin e Montreux në Zvicër, arkivistja Eléonore Rinaldi Lecciso në 13 shkurt 2019 më dërgoi informacionet dhe të dhënat e mëposhtme në lidhje me Midhat Frashërin:

Zoti Midhat Frascheri, i lindur më 1880, me origjinë nga Shqipëria. Arriti në Montreux më 12.11.1918 nga Lozana. Adresa : Hotel Gambetta dhe Pension Sans Souci. Nisja për Gjenevë më 09.12.1918. Kthimi nga Gjeneva më 4/7.01.1919. Nisja për Lozanë më 24.01.1919. Kthimi nga Lozana më 09.04.1919. Nisja për Lozanë më 07.10.1919.

Nënëmadhja Lozanë. Që kur të pashë për herë të parë nuk e di seç ndodhi një magji dhe rashë në dashuri me ty sikur të isha një djalë adoleshent. Si ta harroj unë bujarinë dhe mikpritjen tënde që në takimin tonë të parë në vitin 1915 kur të dhurova librin tim me titull Letra mi një udhëtim në Svicrë ! Ti më hape portat e lashta të qytetit të Lozanës, të Clarens-it dhe të tërë hinterlandit ku shtrihet kantoni Vaud. Ti më hape portat e zemrës tënde dhe besove tek unë ndonëse ti e dije shumë mirë që unë vija nga një vend i vogël si Shqipëria që ka një histori të lashtë, e cila ka fatin e mirë të shtrihet në shtratin e dy deteve Adriatik dhe Jon dhe ta mbështesë kryet në malin e Korabit 2764 metra të lartë, siç e mbështet edhe Zvicra kryet e saj në malin Mont Rose, 4634 metra të lartë.

Nuk kam se si ta harroj nënëmadhja Lozanë që ti më dhe mua shqiptarit Midhat Frashëri atë që nuk blihet as me ar, as me çek, as me para. Ti më dhurove dashurinë tënde të paskajshme gjatë gjithë viteve që qëndrova në Helveti ku u përpoqa të bëj punë të mira për Shqipërinë.

(Marrë nga Nacional)

Një bimë shumë e rrallë (dhe me erë të keqe) ka çelur në Zyrih

VOAL- Entuziastët e botanikës dhe thjesht kuriozë u dyndën në Kopshtin Botanik të Zyrihut midis të hënës dhe të martës për një rast pothuajse unik: lulëzimin e titan arum. Një ngjarje e vërtetë, për të cilën pret me vite, por për të cilën duhet të nxitosh për të mbërritur në vend pasi zgjat më pak se dy ditë dhe është e paparashikueshme.

Lulëzimi më i madh në botë Amorphopallus titanum është padyshim i veçantë për peshën dhe madhësinë e tij. Ekzemplari që çeli në Zyrih të hënën pasdite është 1.5 metra i lartë, por në natyrë, në ishullin indonezian të Sumatrës, mund të rritet deri në 3.5 metra. Në pranverën e vitit 2023, një tjetër titan arum kishte shfaqur tashmë lulëzimin e tij në kopshtin botanik, por tjetri mund të zgjasë midis 2 dhe 10 vjet për të çelur. Këtë vit, periudha shumë e nxehtë mund ta ketë favorizuar dhe përshpejtuar atë. Fatkeqësisht, nuk e dimë se kur do të jetë e ardhmja. Sot, ajo tashmë po venitet, gjithçka ndodh shpejt.

Lulëzon për më pak se dy ditë, pastaj kalon përsëri në gjendje letargjie për muaj të tërë. Një nga bimët më të nuhatura në botë Kjo bimë (e konsideruar në rrezik) karakterizohet gjithashtu nga aroma e neveritshme që lëshon. Pjesa e sipërme qendrore është e aftë të ngrohet deri në 37 gradë dhe të lëshojë aroma që mbajnë erë ngordhësire. Era tërheq brumbujt që normalisht lëshojnë vezët e tyre në “mishin e kalbur” dhe tërhiqen, si në një kurth, nga lulja. Kalimi i tyre është thelbësor për pjalmim të suksesshëm. Shumë punë për studiuesit Për të qenë të drejtë, titan arum “Zyrih” nuk kishte erë veçanërisht të keqe kur e vizituam. Një mister i pjesshëm për botanistët në Universitetin e Zyrihut, të cilët kanë studiuar se si të kujdesen për këtë bimë unike dhe të rrallë për vite me radhë. “U deshën 14 vjet që të lulëzonte, duke pasur parasysh se ishte një bulb shumë i vogël”, shpjegon Evelin Pfeifer. “I duhet një sasi e caktuar ngrohjeje nën dysheme, periudha pushimi dhe duhet të kesh kujdes me ujitjen.” Shumë punë e duruar nga kopshtarët, e cila më në fund ka gjetur shprehjen e saj maksimale ditët e fundit. Për kënaqësinë e botanistëve dhe sigurisht të vizitorëve të shumtë, të etur për të bërë një foto të një bime aq të rrallë sa është interesante. rsi

Zvicra dhe feja, një kombinim i ndërlikuar

VOAL- Në Zvicër, gjithnjë e më pak njerëz i përkasin një besimi fetar. Sipas të dhënave nga Zyra Federale e Statistikave të publikuara të hënën, pjesa e popullsisë që praktikon fenë po zvogëlohet vazhdimisht, ashtu si edhe pjesëmarrja në shërbesa ose ngjarje fetare dhe përqindja e njerëzve që besojnë në Zot.

Braktisja e përgjithshme e praktikës

Pjesa e popullsisë që praktikon një fe duket se po zvogëlohet në lidhje me rritjen e shkollimit. Për më tepër, gjithnjë e më pak njerëz marrin pjesë ose ndjekin shërbesa fetare, qoftë në radio, televizion apo internet, ose i përkushtohen lutjes dhe lexojnë rregullisht tekste fetare. Rënia më e ndjeshme është vërejtur në 10 vitet e fundit: në vitin 2014, pak më pak se një e treta e popullsisë nuk kishte marrë pjesë kurrë në një ngjarje ose shërbim fetar në dymbëdhjetë muajt para anketës; në vitin 2024, kjo ishte e vërtetë për pothuajse gjysmën e popullsisë. Pavarësisht kësaj, në periudhën nën analizë, pjesa e njerëzve që lexojnë rregullisht libra, revista ose përmbajtje shpirtërore të botuar në internet u rrit (nga 13% në 20%).

Besimtarët në rënie të ndjeshme

Besimi në Zot midis qytetarëve është gjithashtu në rënie të ndjeshme. Në vitin 2014, 46% e popullsisë besonte në një Zot të vetëm, ndërsa në vitin 2024 pjesa ra në 38%. Ky sekularizim mund të vërehet veçanërisht midis gjashtëdhjetë e pesë vjeçarëve, të cilët regjistruan një -14%. Kjo përqindje në grupmoshën nën 25 vjeç mbeti praktikisht e pandryshuar. Në të njëjtën kohë, shkalla e njerëzve që nuk besojnë në një Zot ose në më shumë hyjni dhe ajo e atyre që dyshojnë në ekzistencën e këtyre entiteteve është rritur. Kjo ndodh edhe në popullatat e përkatësisë fetare katolike dhe ungjillore të reformuara, nga 20% në 26% dhe nga 23% në 32% përkatësisht.

Në kontekste të caktuara, fetaria mbetet e rëndësishme

Këto përqindje ndryshojnë kur analizohen njerëzit që po përjetojnë kohë të vështira ose sëmundje. Në këto raste, feja dhe spiritualiteti vazhdojnë të luajnë një rol të rëndësishëm për shumicën e popullsisë (56% për kohë të vështira dhe 52% në rastin e sëmundjes). Pothuajse 50% e popullsisë raporton se feja dhe spiritualiteti luajnë një rol të rëndësishëm në qëndrimin e tyre ndaj mjedisit. Shkalla mund të arrijë në 55% tek njerëzit e moshës 65 vjeç. Kur bëhet fjalë për rritjen e fëmijëve, kjo vlen për 45% të prindërve. Megjithatë, kur trajtohet tema e zakoneve të të ngrënit, feja dhe spiritualiteti luajnë një rol mjaft ose shumë të rëndësishëm për mbi 20% të personave të intervistuar. Në çdo fushë të analizuar, feja dhe spiritualiteti janë më të rëndësishme për gratë sesa për burrat. RSI

Zviceranët duan një ushtri më të fortë, më afër NATO-s

Zyrihu: Religjionet e tjera

Sinagoga e Komunitetit Izraelit të Cyrihut

Islami

Komuniteti islamik në qytet përjetoi një rritje të fortë: numri i myslimanëve në popullsinë e përgjithshme u dyfishua nga rreth 9 000 në 20 000 njerëz (5.7%) midis viteve 1990 dhe 2000. Në vitin 2010, përqindja e myslimanëve në mesin e popullsisë së moshës 15 vjeç e lart ishte afërsisht 5%. Popullsia islame e Zyrihut i ka rrënjët e saj kryesisht në Bosnjë dhe Kosovë.

Xhamia e parë në Zvicër u ndërtua në lagjen Riesbach në Forchstrasse. Është Xhamia e Mahmudit, e ndërtuar midis viteve 1962 dhe 1963 dhe e drejtuar nga Xhemati Ahmedia. Qendra të tjera myslimane janë të shpërndara në të gjithë qytetin.

Judaizmi

Judaizmi është më i përfaqësuar në Zyrih sesa në qytetet e tjera zvicerane. Rreth 5 000 hebrenj jetojnë në lagjet 2 dhe 3, dhe 1 000 të tjerë në pjesën tjetër të qytetit. Komunitetet më të mëdha përfshijnë Israelitische Cultusgemeinde Zürich, e cila e sheh veten si një komunitet të unifikuar, komunitetin liberal hebraik ose Chadasch – të dyja u njohën sipas ligjit publik nga Kantoni i Zyrihut në vitin 2007 me kërkesën e tyre – Ortodoksen Israelitische Religionsgesellschaft Zürich dhe Agudas Achim Ortodokse Hebraike Lindore.

Popullsia e bashkësisë hebraike ka mbetur pak a shumë konstante në rreth një përqind që nga viti 1970.

Personalitete të njohura hebraike në Zyrih përfshijnë Këshilltarin Kombëtar David Farbstein (1868–1953), shkrimtarët Kurt Guggenheim (1896–1983) dhe Charles Lewinsky (* 1946) dhe sipërmarrësin e medias Roger Schawinski (* 1945).

Hinduizëm

Për hindutë, Tempulli Hare Krishna ofron një vend takimi mbi-rajonal.

Budizmi

Qendra Budiste e Zyrihut, e cila ndjek traditën e linjës Karma Kagyu, një nga katër shkollat kryesore budiste në Tibet, ndodhet në lagjen Riesbach.

Jo-konfesionale

Në vitin 1970, 2% e popullsisë së qytetit deklaruan se nuk i përkisnin asnjë besimi fetar. Kjo përqindje u rrit në 17% në vitin 2000. Në vitin 2016, 34 përqind e popullsisë së moshës 15 vjeç e lart nuk i përkisnin ndonjë besimi fetar, dhe në vitin 2019, 40.6 përqind nuk kishin përkatësi fetare.

Sociale

Në vitin 2019, 9,365 gra dhe 10,827 burra morën përfitime të përkohshme ose të përhershme të ndihmës sociale për të siguruar jetesën e tyre. Nëse këto shifra lidhen me numrin e grave ose burrave në popullatën e shoqërisë civile, rezultati është e ashtuquajtura “shkalla kumulative e ndihmës sociale”. Midis viteve 2018 dhe 2019, kjo ra me 0.5 përqind për gratë dhe me 0.6 përqind për burrat. Në përgjithësi, shkalla kumulative e ndihmës sociale në qytetin e Zyrihut në vitin 2019 ishte 4.9 përqind.VOAL/WIKIPEDIA

Die Synagoge der Israelitischen Cultusgemeinde Zürich

Islam

Ein starkes Wachstum in der Stadt verzeichnete die islamische Gemeinde: Die Anzahl Muslime stieg von 1990 bis 2000 in der Gesamtbevölkerung auf mehr als das Doppelte von rund 9’000 auf 20’000 Personen (5,7 %) an. Im Jahr 2010 machte der Anteil der Muslime unter der Bevölkerung ab 15 Jahren etwa 5 % aus. Die islamische Bevölkerung Zürichs hat ihre Wurzeln grossteils in Bosnien und dem Kosovo.

Die erste Moschee der Schweiz wurde im Quartier Riesbach an der Forchstrasse erbaut. Es handelt sich um die Mahmud-Moschee aus den Jahren 1962 bis 1963, die von der Ahmadiyya-Gemeinschaft betrieben wird. Andere muslimische Zentren sind in der ganzen Stadt verteilt.

Judentum

Das Judentum ist in Zürich stärker als in anderen Schweizer Städten vertreten. Um die 5000 Juden leben in den Kreisen 2 und 3, weitere 1000 auf dem restlichen Stadtgebiet. Grössere Gemeinden sind die sich als Einheitsgemeinde verstehende Israelitische Cultusgemeinde Zürich, die Jüdische liberale Gemeinde Or Chadasch – diese beiden wurden auf eigenes Begehren vom Kanton Zürich 2007 öffentlich-rechtlich anerkannt –, die orthodoxe Israelitische Religionsgesellschaft Zürich und die ostjüdisch-orthodoxe Agudas Achim.

Die Bevölkerung der jüdischen Glaubensgemeinde hält sich seit 1970 mehr oder weniger konstant bei etwa einem Prozent.

Bekannte jüdische Persönlichkeiten Zürichs sind etwa der Nationalrat David Farbstein (1868–1953), die Schriftsteller Kurt Guggenheim (1896–1983) und Charles Lewinsky (* 1946) sowie der Medienunternehmer Roger Schawinski (* 1945).

Hinduismus

Für die Hindus bietet der Hare-Krishna-Tempel einen überregionalen Treffpunkt.

Buddhismus

Im Quartier Riesbach befindet sich das Buddhistische Zentrum Zürich, das in der Tradition der Karma-Kagyü-Linie steht, einer der vier grossen buddhistischen Schulen in Tibet.

Konfessionslose

Im Jahr 1970 gaben 2 % der Stadtbevölkerung an, keiner Konfession anzugehören. Dieser Prozentsatz erhöhte sich im Jahre 2000 auf 17 %.[86] In der Bevölkerung ab 15 Jahren entfielen 2016 auf die Konfessionslosen 34 Prozent,[88][A 2] 2019 waren 40,6 Prozent ohne Religionszugehörigkeit.

Soziales

Im Jahr 2019 haben 9.365 Frauen und 10.827 Männer vorübergehend oder dauerhaft Sozialhilfegelder zur Existenzsicherung erhalten. Sofern diese Zahlen in Beziehung zur Anzahl Frauen beziehungsweise zur Anzahl Männer in der zivilrechtlichen Bevölkerung gesetzt werden, ergibt sich die sogenannte «kumulative Sozialhilfequote». Diese ist zwischen 2018 und 2019 bei den Frauen um 0,5 Prozent und bei den Männern um 0,6 Prozent gesunken. Insgesamt liegt die kumulative Sozialhilfequote 2019 in der Stadt Zürich bei 4,9 Prozent.WIKIPEDIA

Embassy of Switzerland in Albania: Zvicra është i vetmi vend në botë ku qeveria është një organ kolegjial.

Embassy of Switzerland in Albania

nodstrpSoe7fi1h2a197tic56273.u23uhmu51f71f0 nh7m80107f01a9m3

Zvicra është i vetmi vend në botë ku qeveria është një organ kolegjial.

Të

anëtarët e Këshillit Federal vijnë nga parti të ndryshme politike, kanë pikëpamje të ndryshme, megjithatë marrin vendime kolektivisht.

Ata kërkojnë konsensus dhe përfaqësojnë vendime të përbashkëta edhe kur këto janë në kundërshtim me opinionet e tyre!

• • • • • •

Switzerland is the only country in the world where the government is a collegial body.

The

members of the Federal Council come from different political parties, hold diverse views, and yet they make decisions collectively.

They look for consensus and represent joint decisions even when these are contrary to their opinions!

#switzerland

Oscar Mazzoleni: Pse demokracia zvicerane është më e fortë se shumë të tjera

VOAL- Oscar Mazzoleni konsiderohet si një nga ekspertët më të mëdhenj të sistemit politik zviceran, të cilit i ka kushtuar studime të shumta, me vëmendje të veçantë dinamikave rajonale dhe krahasimit të demokracisë zvicerane me kontekstin ndërkombëtar. Në Alphaville, në Rete Due, ai diskutoi për demokracinë zvicerane gjatë një konference të titulluar Demokracia Zvicerane. Veçantitë dhe transformimet, të mbajtura në Riazzino të martën, më 3 qershor 2025.

Një studiues i shkencave politike, me një themel të fortë në sociologji dhe histori, Mazzoleni pranoi ftesën e shoqatës filozofike Orizzonti filosofici për të demonstruar se sa e rëndësishme është të ndërtohen ura midis fushave të ndryshme të dijes për të kuptuar më mirë kompleksitetin e demokracisë:

«Nuk kam studiuar filozofi politike, por e di që ajo tradicionalisht përqendrohet në atë që duhet të jetë shoqëria, në mënyrën se si duhet të organizohet vetë shoqëria, të ndjekë qëllimet e drejtësisë, lirisë dhe të mirës së përbashkët.» Shkenca politike është në disa mënyra një derivat, historikisht, i filozofisë politike. Nuk është një shkencë e trishtueshme si ekonomia, por është një disiplinë empirike që studion funksionimin real të institucioneve politike. Megjithatë, është e rëndësishme të mos harrojmë nga vijmë, cilat janë origjinat tona, parimet ideale të cilave u referohemi, sepse demokracia nuk është vetëm një funksionim i vërtetë, por është edhe një ideal me të cilin duhet të përballemi.
Oscar Mazzoleni, profesor i shkencave politike në Universitetin e Lozanës

Në debatin publik evropian, shpesh flitet për demokracitë në krizë, midis abstenimit në rritje, polarizimeve, por edhe një lloj prirjeje autoritare. Dhe a i ka demokracia zvicerane, me specifikat dhe institucionet e saj, antitrupat për t’i rezistuar këtyre trendeve? Apo modeli ynë po tregon gjithashtu shenja cenueshmërie?

«Sigurisht që trendet globale duhet të na bëjnë të reflektojmë dhe gjithashtu duhet të na kujtojnë se jetojmë në një botë të ndërlidhur.» Megjithatë, është gjithashtu e vërtetë se Zvicra ka veçantinë e vet. Federalizmi siguron një sërë qendrash pushteti relativisht autonome. Një policentrizëm është gjithashtu ai në të cilin nuk ka pushtet qendror: nuk ka President të Republikës, nuk ka Kryeministër. Pushteti ekzekutiv nuk është shumë i centralizuar dhe duhet të merret me Parlamentin dhe institucione të ndryshme të mirë-vendosura. Ne e kemi pasur këtë strukturë që nga viti 1848, në thelb të pandryshuar përveç elementëve të vegjël. Dhe se në një farë mënyre kjo përfaqëson një antitrup ndaj një vullneti për pushtet që mund të shprehet përmes dëshirës për të imponuar një pushtet ekzekutiv të centralizuar, siç duket se është rasti sot në Shtetet e Bashkuara dhe në vende të tjera, ku ata duan ta përqendrojnë të gjithë pushtetin rreth presidentit.”

Në disa vepra, Prof. Mazzoleni ka eksploruar veçoritë e demokracisë zvicerane, karakteristika që shpesh shihen si pengesa ndaj populizmit dhe centralizimit të pushtetit. Në një epokë thjeshtësimesh të mëdha politike, por edhe komunikuese, a është ky mekanizëm ende i vlefshëm dhe efikas? Apo duhet të paktën të rimendohet në njëfarë mënyre?

«Zvicra nuk korrespondon me një model politik të konceptuar dhe ndërtuar nga një filozof.» Zvicra, përkundrazi, lindi si një proces, nëpërmjet mekanizmave që ndërthuren gradualisht me njëri-tjetrin si rezultat i proceseve historike. Sot e kuptojmë se kjo arkitekturë mbetet në thelb e ankoruar rreth idesë së demokracisë së drejtpërdrejtë. Modeli zviceran mishëron një nga parimet më të zhvilluara dhe më të përdorura të demokracisë së referendumit në botë. Një federalizëm i fortë, madje edhe krahasuar me vendet e tjera. Është një nga vendet ku pushtetet mbeten të shpërndara mirë. Pastaj qeveria kolegjiale kufizon personalizimin e pushtetit. Sigurisht, mund të diskutohen kufijtë e këtij modeli, por është po aq e vërtetë se përballë një bote gjithnjë e më të pasigurt, kjo stabilitet politik është i jashtëzakonshëm.” RSI

Blatten – Turizmi i katastrofës

2,321 / 5,000

rsi.ch Blatten, turizmi i katastrofës – RSI ~3 minuta Nga: Lajme/Tieffe Dhjetë ditë pas rrëshqitjes së dheut që shkatërroi fshatin Blatten, duke derdhur miliona metra kub shkëmb në luginë, Lötschental po fillon të rimëkëmbet ngadalë. Qasja rrugore deri në barrierën që shënon zonën e kuqe është rihapur që nga nata e së premtes. Edhe pse qasja mbetet e kufizuar, njerëzit e parë kuriozë nuk hezituan të niseshin për të parë me sytë e tyre shkallën e katastrofës. «Ne jetojmë në Cyrih, dëgjuam për këtë në radio dhe donim ta shihnim vetë seriozitetin e situatës, sepse nuk e kemi parë kurrë rrëshqitjen e dheut personalisht», thanë për lajmet dy të rinj që mbërritën në vendngjarje. Një tjetër vizitor, i cili erdhi posaçërisht nga Morges, shtoi: “E pashë në televizion që rruga ishte rihapur, doja ta shihja rrëshqitjen e dheut nga afër.” Rihapja e pjesshme shënon gjithashtu një pikë kthese shpresëdhënëse për ekonominë lokale, e cila është e lidhur fort me turizmin. Fernando Lehner, zëdhënës i komitetit të menaxhimit të krizave, i intervistuar nga RSI, theksoi këtë: “Turizmi është aktiviteti kryesor për luginën tonë të vogël, kështu që është shumë e rëndësishme që njerëzit të mund të mbërrijnë. Në Wiler, Ferden dhe Kippel, shtigjet dhe teleferikët janë rihapur. Për ne, fakti që qasjet rrugore janë të hapura është një faktor vendimtar.” Zona e ndaluar ende monitorohet për të parandaluar që dikush, ndoshta i shtyrë nga kurioziteti, të vërë veten në rrezik. “Zona e Blatten mbetet e mbyllur, ashtu si edhe shtigjet e saj dhe monitorohet gjithashtu me dronë”, kujtoi Lehner. Por nuk janë vetëm turistët që mbërrijnë: pronarët e shtëpive të pushimit të vendosura në prag të katastrofës transportohen me helikopter në shtëpitë e tyre dhe u jepet një orë kohë për t’i rregulluar ato. “Është e rëndësishme që ata të shkëputin pajisjet elektrike nga priza ose të zbrazin ngrirësit plot. Pastaj duhet të nxjerrin mbeturinat që nuk ishin në gjendje t’i largonin para rrëshqitjes së dheut dhe të marrin sendet e tyre më të rëndësishme personale”, shpjegon Manfred Ebener, i Shtabit të Komandës Rajonale. Pavarësisht rihapjes, situata mbetet komplekse. Autoritetet bëjnë thirrje për kujdes dhe kujtojnë se do të duhet kohë para se lugina të kthehet plotësisht në normalitet.

Send feedback

Translation results available

Fshati zviceran Blatten, një lazdri e natyrës, tradhtuar nga trillet e natyrës- Reportazh nga Elida Buçpapaj dhe Skënder Buçpapaj

Një kronikë e paralajmëruar: Ishte ora 15.24 e 26 sekonda e së mërkurës, 28 maj 2025, kur Shërbimi Sizmik Zviceran i ETH në Zyrih regjistroi lëkundjen me magnitudë 3,1 në Goppenstein të kantonit të Valesë. Epiqendra ndodhej në Ferden, aty ku e ka daljen tuneli hekurudhor i Lötschbergut. Në të njëjtën kohë, rreth 9 kilometra larg një masë kolosale reje të murrme mbuloi komunën më të madhe të luginës Lötschental. Fshati Blatten, me shtëpitë e tij karakteristike prej drurit të nxira nga dielli, nuk është më. Varrosur nga 9 milionë metër kubë akulli, dherash dhe shkëmbinjsh që rrëshqitën nga mali.

“E papërfytyrueshmja ka ndodhur. E kemi humbur fshatin tonë,” deklaroi Mayoraz, kreu i Shërbimeve të Rrreziqeve Natyrore të Kantonit të Valesë. Ndërsa kryetari i komunës Matthias Bellwald me dëshpërim konfirmon “Skenari më i keq tashmë ka ndodhur.” Këshilltarët federalë Albert Rösti dhe Martin Pfister japin konferencë shtypi në palestrën e Ferden: “Natyra është më e fortë se njeriu, ajo ka ligjet e veta, por ne do të bëjmë atë që duhet bërë.” Janë ngritur në këmbë Departamenti Federal i Mjedisit dhe Transportit dhe Departamenti Federal i Mbrojtjes. Edhe ushtria është e gatshme të ndërhyjë. Vetë presidentja e Konfederatës Karin Keller-Sutter, e cila gjendej në Irlandë, rikthehet të premten pasdite, nga dritarja e vogël e helikopterit vështron nga afër katastrofën natyrore.

Nga 14 maji, kur një ortek i vogël prurjesh ndalet 500 metra larg lumit Lonza, jashtë fshatit, lartësitë e Blattenit ishin vënë nën mbikqyrje të pandërprerë, për shkak të shenjave të një rrëshqitjeje masive. Kjo ndodh në kuotën 1540 metra mbi nivelin e detit, por mina me sahat gjendet shumë më lart. Kleines Nesthorn është duke u zhgalitur, në kuotën 3341 metra mbi nivelin e detit, një majë nën kreshtën 3 9 34 metra të Bietschorn, quajtur edhe Mbreti i Valesë. Orteku i vogël ka lënduar edhe akullnajën Birchgletscher, e cila prej viteve 1990 ishte nën vëzhgim të veçantë, kur dy ortekë bore dhe akulli shkaktuan dëme. Nga 2019 pjesa ballore e akullnajës vjen duke u bymyer dhe duke u trashur ndjeshëm. Falë edhe këtij vëzhgimi nga Universiteti Politeknik i Zyrihut autoritetet kantonale kanë të dhëna të bollshme që të marrin vendime të shpejta.

Mbrëmjen e 17 majit evakuohen banesat në jug të lumit, të parët janë 92 banorë dhe 16 turistë. Tashmë pushtetin në komunë e merr Shtabi Qendror Kantonal i Urgjencave. Edhe me sy dallohet se situatat janë duke u përshpejtuar. Nga helikopterët mund të dallohen me hollësi thellimet e plasaritjeve në akullnajë.

Më 19 maj, në lajmet e orës 18.00, në televizionet zvicerane ia behu për së pari lajmi i frikshëm: Një rrëshqitje dheu e kërcënon fshatin Blatten. Popullsia u evakuua menjëherë. Prej asaj date në televizionet e këtushme, në mediat e tjera të këtushme, në televizionet e vendeve fqinje dhe mediat e tjera të atjeshme, do të jenë të pranishme lajme të tilla me tituj rrënqethës si “Blatteni me frymë pezull për shkak të rrëshqitjes së dheut” apo edhe më ngjethës si “Rrëshqitja e dheut të Blattenit na ndihmon të kuptojmë si lëvizin malet”, të cilët bëhen edhe më të dendur, për të arritur kulmin më 28 maj, me titullin e bujshëm “Akullnaja mbi Blatten është dorëzuar”, diçka si me thënë, “Akullnaja mbi Blatten e ka lëshuar shpirtin”.

Urdhëri për evakuimin e plotë të popullsisë, nga rreth 100 shtëpitë e fshatit, erdhi në mëngjesin e 19 majit. Ata vendosen kryesisht në banesat private të fshatit fqinj Wiler. Zëdhënësi i Shtabit Qendror, Matthias Ebener, bën të ditur se rreziku i rrëshqitjes madhore është i afërt. Shenjat e rrezikut bëhen më të shpeshta e më të dukshme. Nga Alban Brigger, inxhinier i Shërbimit Kantonal të Rreziqeve Natyrore, arrijnë shifrat e para të vëllimit të rrëshqitjes masive. Më 20 maj inxhinieri jep shifra të reja. E panjohura më e madhe e pritshme është fryrja e tepëruar e lumit Lonza nga mbushja me lëndën e zbritur nga mali. Por është ngushëlluese diga në Ferden e cila mund të bllokojë një vëllim prej 800 000 metërkubësh uji, duke shmangur dëmet e mëdha në luginë.

Blatten është një nga bukuritë zvicerane nëpër lugina dhe shpate që po tradhtohet nga malet. Kjo po ndodh në një vend sa tolerant aq dhe i përkujdesur ndaj natyrës, si asnjë tjetër, siç është Zvicra. Masa prej dheu e gurësh u shkaktua nga akullnaja Birch në shpatet e malit Kleines Nesthorn, 3 342 metra mbi nivelin e detit, i cili, sipas gjeologëve, kohët e fundit ishte disi i lëkundur, ndërsa rënia e shkëmbinjve u përshpejtua në 10 ditët para rrëshqitjes. Fati i Blattenit i ka tronditur edhe fshatrat e tjerë përgjatë luginës Lötschental, me rreth 1 500 banorë, të quajtur lëçer, një rajon ky i mbrojtur si Vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s që prej vitit 2002 (pra, edhe zyrtarisht një bukuri botërore), i përshkuar nga lumi Lonza, i rrethuar nga më shumë se njëzet maja tre mijë metra të larta. Qafa e Lötschen në veri, thonë enciklopeditë, e cila ishte në përdorim që në Epokën e Bronzit, e bëri Lötschentalin të rëndësishëm si një rrugë tregtare deri në periudhën e hershme moderne. Sot lugina, sipas këtyre burimeve, është e njohur kryesisht për transportin e makinave deri te transporti hekurudhor përmes tunelit Lötschberg dhe si një destinacion turistik.

Gazeta e madhe Bild, nisur nga mbresa që ka lënë në shkëmbin nga u shkëput akullnaja pas qindra a mijëra vjetësh, përmes metaforash të bujshme e përshkruan ndodhinë si një hakmarrje të Mbretit të Akullnajës ndaj fshatit të vogël me shtëpi druri të nxira nga koha, “si një post i fundit i përparuar i qytetërimit në një hinkë të thellë të Alpeve”, në kufijtë e të cilit qëndonte natyra e egër. Në tërësi, deri të premten nga Lugina ishin evakuuar paraprakisht 365 veta, banorë dhe turistë. Mbase, metaforizon “Bild”, fytyra e babëzitur e Mbretit të Akullanjës, është vetvetja jonë e parë në pasqyrë.

Nuk na duket një frymëzim bindës përshkrimi i mësipërm. E shikojmë praninë e qytetërimit në luginë si një manifestim kulmor të jetës dhe jo si një sfidë ndaj natyrës. Rrëshqitja e Akullnajës mbi Blatten na duket më shumë si një tradhti trillesh të natyrës ndaj vetë lazdrive të saj, na duket se natyra çon dorë kundër vetvetes jo se ajo ashtu dëshiron, por ngase ajo edhe veten e saj tashmë, në njërin prej indeve të saj, e ka humbur toruan, e ka humbur fillin.

Spektakli natyror, me gjakftohësi të plotë, a thua se nuk po ndodhte asgjë që ia vlente për t’u shënuar, u dha të mërkurën, më 28 maj 2025, rreth orës 15.30, në praninë e mediave të panumërta vendase dhe të huaja dhe u përjetua pothuajse drejtpërdrejt nga publiku vendas dhe ndërkombëtar. Është një nga lëvizjet më të mëdha masive të regjistruara ndonjëherë nga Shërbimi Sizmologjik Zviceran, që korrespondon afërsisht me një magnitudë sizmike prej 3.1, një vlerë treguese e bazuar në një metodë vlerësimi të përdorur në Zvicër për të përshkruar tërmetet lokale. Mbi dhjetë milionë metërkub lëndë akulli, dheu e gurësh u zhvendosën në pjesën e pasme të luginës, duke varrosur fundin e saj, përfshirë fshatin Blatten, në një shtresë nga 50 deri në 100 metra të trashë dhe duke ndryshuar plotësisht peizazhin për dy kilometra në fund të luginës, por edhe në të dy anët e luginës. Duke qenë se lumi Lonza u bllokua nga këto materiale në një gjatësi prej rreth dy kilometrash, një liqen u formua shpejt në rrjedhën e sipërme të kësaj dige natyrore, e cila shkaktoi përmbytjen e disa shtëpive të shpëtuara nga rrëshqitja e dheut.

Një pakt shatë-tetëshekullor midis njeriut dhe natyrës u pabesua, u besëpré, u tradhtua nga trillet e kësaj të fundit.

BLATTEN- NJË HISTORI DERI MË 28 MAJ 2025

Wikipedia në zërin përkatës, shkruan se Blatten është një komunë në kantonin e Valesë (Valais), në rajonin Westlich Raron, në kufi me kantonin e Bernës. Emri Blatten, nga gjermanishtja, do të thotë “pllajë shkëmbore”, “tarracë shkëmbore”, “tarracë malore”. Komuna përfshinte fshatin Blatten, fshatrat Ried, Weissenried dhe Eisten. Fshati Blatten dhe fshati i vogël Ried u varrosën kryesisht nga një rrëshqitje dheu në fund të majit 2025. Autoritetet e kishin evakuuar plotësisht fshatin më 19 maj për shkak të rrezikut akut të rrëshqitjeve të dheut. Fshatrat Weissenried dhe Eisten mbetën kryesisht të padëmtuara. Vendbanimi daton nga viti 1433 me emrin “uff der Blattun”. Lashtësia provohet nga një gjetje e vetme arekoloegjike: një gjilpërë e Epokës së Bronzit. Bujqësia dhe blegtoria dominuan ekonominë lokale deri në Luftën e Dytë Botërore. Ndërtimi i një rruge të kalueshme në vitin 1954 u lejoi banorëve të Blatten të shkonin të punonin në fusha, për ditën ose javën, në sektorët sekondarë dhe terciarë. Qyteti u lidh me një autostradë në vitin 1954 dhe banorët u punësuan në sektorët industrialë dhe të shërbimeve dhe punuan larg shtëpisë. Fafleralpi mbi zonën e fshatit ka qenë një atraksion turistik që nga viti 1910. Komuna shtrihej në 90 kilometra katrore, zona e banuar përbënte 05 për qind të sipërfaqes, zonat bujqësore 7,7 për qind, zonat pyjore 10,1 për qind dhe ato joproduktive 87,1 për qind. Temperatura mesatare vjetore është 4.0 °C, me temperaturat mesatare mujore më të ftohta të matura në janar me −5.4 °C dhe më të ngrohtat në korrik me 13.4 °C. Mesatarisht, këtu priten rreth 182 ditë me ngricë dhe 47 ditë me akull. Mesatarisht ka rreth 9 ditë vere në vit. Stacioni matës MeteoSwiss ndodhet në një lartësi prej 1538 m mbi nivelin e detit. M. Blatten u nda nga famullia e Kippel në vitin 1898. Kisha e stilit barok në Kühmatt, që daton që nga viti 1654, ishte një vend rajonal pelegrinazhi. Ajo strehonte altarë nga Johann Sigristen dhe shumë eks-voto. Një furrë, një sharrë dhe ndërtesa e bashkisë dëshmojnë për vetëmjaftueshmërinë dhe ndërgjegjësimin e mëparshëm për komunitetin. Kisha neo-gotike e vitit 1877 u shemb dhe u zëvendësua në vitin 1985 nga një ndërtesë në stil modern, e cila bie ndesh me fshatin e shtëpizave prej druri nga shekulli i 16 deri në shekullin e 20.

Revolucioni industrial dhe rritja ekonomike shkaktuan një eksod të fortë rural në shekullin e 19 dhe 20.

NJË PAKT I RI, NJË BESË E RE ME NATYRËN PËR KTHIMIN E JETËS NË BLATTEN

Kryetari i bashkisë së Blattenit, Matthias Bellwald është ende i befasuar dhe i habitur nga pabesia e natyrës: “Pesë ditë më parë, – iu ka thënë mediave- askush nuk do të kishte menduar se mali, të cilin e kemi admiruar gjithmonë dhe e kemi konsideruar të patundur, do të tundej. Nuk dihet se kur fshatarët do të kthehen në shtëpitë e tyre. Të shpresojmë që sa më shpejt.” Kryetari i komunës vazhdimisht i përditëson mediat me gjendjen e mbetjeve të fundit të akullnajës mbi Blatten. “Mali ende lëviz, por ne po mendojmë për rindërtimin e fshatit,” bën ai të ditur. Bellwald është i trishtuar për një banor 64 vjeçar të zhdukur, për të cilin kërkimet kanë vazhduar gjatë gjithë këtyre ditëve. Në një takim me qytetarët e komunës ai parashikon një bisedë rreth projektplanit për të ardhmen e fshatit.

Valentin Werlen, kryetar i komunës fqinje Ferden, e ka quajtur të mërkurën një “ditë të zezë si korbi” në Blatten e në Lötschental.

Ndodhia e Blattenit është mbi të gjitha një paralajmërim se bota jonë po vjen duke u ngrohur,” tha në Gjenevë Celeste Saulo, Sekretare e përgjithshme e Organizatës Botërore Meteorologjike. Temperaturat e larta në maja dhe zbutja e akullnajave janë duke i bërë më të dobëta kreshtat alpine, duke rritur mundësinë e katastrofave të ngjashme natyrore.”
Profesori Michael Krautblatter, gjeolog dhe drejtues i katedrës për lëvizjet e shpateve në Universitetin Teknologjik të Mynihut, thekson katastrofa si kjo po bëhen gjithnjë e më të shpeshta dhe ua lë fajin ndryshimeve klimatike. Eksperti Christophe Lambiel këmbëngul se edhe ndryshimet gjeologjike në thellësi të vetë strukturave të shkëmbinjve kanë ndikuar në përshpejtimin e ngjarjes. Megjithatë ai pranon se nuk di të ketë pasur rrëshqitje të tilla në Alpe.

Solidariteti ndaj Blattenit është shtrirë edhe përtej Zvicrës. Menjëherë Parisi dhe Berlini kanë ofruar ndihmën e tyre. Gatishmëria për ndihmë është shprehur edhe nga SHBA dhe Kanadaja.
Këshilltarja e shtetit e Valesë Franziska Biner ka bërë të ditur se kantoni po ndërmerr mbështetjen financiare për rindërtimin e Blattenit. Ajo flet për një soldaritet të paparë nga Konfederata, kantonet, bizneset private.

Nënkryetari i qeverisë së kantonit Christophe Darbellay, i prekur nga tragjedia dhe mes lotëve, ka nënvizuar se lugina nuk do të braktiset, Blatteni do të rindërtohet, nuk dihet saktësisht se a do të jetë në të njëjtin e vend dhe se kur do të ndërtohet, por e sigurtë është se do të ndërtohet dhe do të ketë një perspektivë afatgjatë.

Kantoni i Valesë ka kërkuar menjëherë ndihmën e ushtrisë, e cila ka shprehur menjëherë gatishmërinë. Këshilltari valezan i shtetit Beat Rieder është shprehur se në Blatten jemi ndeshur me një ndodhi që rastis një herë në mijëvjeçar dhe ende nuk dimë si t’ia dalim. “Në një buxhet 85 miliardësh, patjetër Konfederata mund të gjejë para edhe për Blattenin.

Komandanti i divizionit Raynald Droz, në krye të operacionit ushtarak të shpëtimit, me 53 shpëtimtarë në terren, ka siguruar se ushtria do të kujdeset për çdo banor si t’i kishte anëtarë të familjes. Nga dita e rrëshqitjes masive në Lötschental është në veprim një ekip psikologësh që mbështet rastet e veçanta tek banorët.

Të enjten, me 5 qershor, për herë të parë pas evakuimit, 13 banorë kanë mundur të hyjnë në shtëpitë e tyre dhe të qëndrojnë rreth një orë dhe të marrin disa mjete jetese thelbësore. Ata janë transportuar me një helikopter. Po të enjten ushtria ka bërë të ditur se do të jetë në dispozicion të banorëve të luginës për një kohë të gjatë./Fotot nga Wikipedia

Nga vendi me lumenjtë më të ndotur, tek më të pastrit- Si ia arriti qëllimit Zvicra?

Në vitet 1960, Zvicra kishte disa nga ujërat më të ndotura në Evropë. Sot, ajo ka lumenjtë dhe liqenet më të pastra në kontinentin e vjetër.

Në ditët e para të pranverës, njerëzit mbushin shëtitoren me pemë pranë Liqenit të Gjenevës, me fytyrat e kthyer nga dielli. Rene Rottenberg, 75 vjeç, sapo ka përfunduar një not në këto ujëra të kristalta, një ritual që ai e përsërit deri në pesë herë në javë, madje edhe gjatë dimrit.

Për gjinekologun në pension, noti në ujëra kaq të pastër është një luks i vërtetë. “Është shumë argëtuese,” thotë ai. “Vendi është i mrekullueshëm.”

Rottenberg është anëtar i klubit të notit Les Givres, që fillon në një skelë, një plazh dhe një zonë noti në zemër të qytetit, por ai nuk është i vetëm. Dentistë, sekretarë, gjyqtarë, mësues dhe pensionistë ndeshen me ujin 8 gradë Celsius gjatë pushimit të drekës, duke dalë nga ujërat me lëkurë të mavijosur nga të ftohtit. “I gjen të gjithë këtu,” thotë Rottenberg. Më pas, bashkë drekojnë përpara se të kthehen në jetën e tyre të përditshme.

Të largohesh nga qendra e një qyteti të madh si Gjeneva dhe brenda 10 minutash të jesh në një skelë duke u zhytur në ujë është diçka ende e pazakontë në shumicën e qyteteve në Evropë, SHBA dhe pjesë të tjera të botës.

Sipas të dhënave të vitit 2024, rreth 75% e lumenjve në Evropë janë në gjendje të keqe ekologjike. Ndotja nga rrjedhjet bujqësore dhe industrisë shkakton lulëzime toksike algash, vrasje masive peshqsh dhe rreziqe serioze për shëndetin publik.

Por në Zvicër, këto skena të larjes në ujëra të pastër janë tashmë një pjesë normale e jetës. Kjo nuk ka qenë gjithmonë kështu. Në vitet 1960, liqenet dhe lumenjtë ishin të mbushur me shtresa algash, male shkume, ujëra të zeza dhe peshq të ngordhur. Noti ishte i ndaluar në shumë vende, si lumin Aare dhe Limmat, për arsye shëndetësore.

Në vitin 1965, vetëm 14% e popullsisë ishte e lidhur me impiante trajtimi të ujërave të zeza. Sot, kjo shifër është rritur në 98%, falë një rrjeti të avancuar impiantesh që trajtojnë ujin dhe i bëjnë liqenet dhe lumenjtë të pastra dhe të sigurt për not dhe relaks.

Një pikë kthese ishte epidemia e tifosë në Zermatt në vitin 1963, e cila vrau tre persona dhe dërgoi 437 në spital. Shkolla u shndërruan në spitale emergjente dhe qeveria u detyrua të ndërmerrte masa serioze për pastrimin e ujërave. Në vitin 1971, trajtimi i ujërave të zeza u bë pjesë e ligjit zviceran.

Sot, Zvicra ka disa nga lumenjtë më të pastër në Evropë. Vetëm 5 nga 196 zonat e larjes u vlerësuan si me cilësi të dobët në vitin 2023, sipas Agjencisë Evropiane të Mjedisit. Qeveria investon shumë për trajtimin e ujërave të zeza, mesatarisht 200 euro për person në vit, dyfishin e asaj që shpenzon Anglia.

Një tjetër sfidë është pastrimi i mikrondotësve, substancave kimike si ilaçet kundër depresionit, antibiotikët dhe anti-inflamatorët që shpesh përfundojnë në lumenj dhe liqene. Në vitin 2016, Zvicra ishte vendi i parë që miratoi ligje për trajtimin e këtyre ndotësve.

Impianti i trajtimit të ujërave Villette pranë Gjenevës është shembulli kryesor, duke filtruar deri në 250 litra ujë në sekondë dhe duke përdorur teknologji të avancuar për të hequr kimikatet e dëmshme.

Frederic Galley, inxhinier operativ në impiantin Villette, e përshkruan procesin: “Funksionon si stomaku juaj,” duke treguar se si uji kalon nga filtrimi i mbeturinave tek heqja e mikrokimikatëve me karbon të aktivizuar.

Zviceranët janë krenarë për cilësinë e ujit, e cila u mundëson atyre të jetojnë shëndetshëm dhe të gëzojnë natyrën. Politikanët janë të bashkuar në prioritetin për të ruajtur këtë pasuri.

Pascal Baudin, anëtar i klubit të notit Les Givres, thotë: “Na bashkon dashuria jonë për ujin.” Për të dhe shumë të tjerë, noti nuk është vetëm një aktivitet fizik, por edhe një lidhje sociale dhe një mënyrë për të jetuar më mirë. Syri.net-iefimerida

Pikëtakim i ri me Tiçinon, tek e famshmja Lulja e Gurit – Nga Elida Buçpapaj dhe Skënder Buçpapaj

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Reshje verore të borës në Alpet zvicerane

Zvicra rihap ambasadën në Iran

EUGENE DHE HELENE PITTARD LETERKEMBIM ME MIDHAT FRASHËRIN PËR PUNËT E SHQIPËRISË- Nga KUDRET ISAJ

Një bimë shumë e rrallë (dhe me erë të keqe) ka çelur në Zyrih

Zvicra dhe feja, një kombinim i ndërlikuar

Zviceranët duan një ushtri më të fortë, më afër NATO-s

Zyrihu: Religjionet e tjera

Embassy of Switzerland in Albania: Zvicra është i vetmi vend në botë ku qeveria është një organ kolegjial.

Embassy of Switzerland in Albania

Oscar Mazzoleni: Pse demokracia zvicerane është më e fortë se shumë të tjera

Blatten – Turizmi i katastrofës

Fshati zviceran Blatten, një lazdri e natyrës, tradhtuar nga trillet e natyrës- Reportazh nga Elida Buçpapaj dhe Skënder Buçpapaj

Nga vendi me lumenjtë më të ndotur, tek më të pastrit- Si ia arriti qëllimit Zvicra?

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

Komentet

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

NEWS LETTER

SOCIAL