1. A mund të ketë Ismail Kadare një vepër të munguar? Sigurisht çdo shkrimtar vdes me ndonjë peng në zemër. Vdes duke lënë ndonjë vepër të papërfunduar, apo ndonjë të pafilluar. Po a mund të ketë po ashtu një popull që i mungon një vepër shkrimtari? E sidomos kur bëhet fjalë për shkrimtarin më të madh të një populli të vogël?! Ismail Kadare me veprën e tij e ka skalitur për botën në të cilën po jetojmë në mënyrën më të përsosur skeletin e identitetit kombëtar shqiptar, me virtytet dhe cenet e tij, me të arriturat dhe dështimet, me fitoret dhe humbjet. Ai ka shkruar për gurët e qytetit të tij të lindjes Gjirokastrës, për njerëzit dhe lagjet e tij të veçanta.

Ai ka shkruar për mjegullnajat e Bjeshkëve të Nemuna dhe shiun e pandalur të rrafshinave shqiptare. Më mirë se askush i ka dekoduar doket dhe zakonet e veriut, kanunin, besën, eposin e legjendat plot mister që për pikëtakim kishin Hanin e Dy Robertëve. I ka thurë himn pushkës, si vazhdim i boshtit vertebral të shqiptarit, jo si mjet vrasjeje por si mjet i mbrojtjes së lirisë së tij. Kosovës i ka kushtuar poezi që në vitin 1966 kur kishte kaluar mbi të me avion, duke vazhduar të merrej me të si një pjesë e munguar dhunshëm e atdheut deri në lirinë e saj dhe më pas gati deri në frymën e fundit. Ka shkruar dhe polemizuar në mbrojtje të Kosovës. Poezia e vitit 1981 “E hidhur vjeshtë e këtij viti”, romani “Krushqit janë të ngrirë”, tregimi “Baladë për J.G.” ishin frymëzim për shqiptarët e Kosovës pas demonstratave të vitit 1981 e deri në ditën e çlirimit.

Ka shkruar artikuj përkrahës për kërkesën për republikë gjatë viteve 1980’. Ka polemizuar përmes një artikulli të gjatë në tetor të vitit 1989 në “Le Monde Diplomatique” kundër tezave shoviniste të Vuk Drashkoviqit mbi prejardhjen e shqiptarëve. Ka përgatitur artikuj e dhënë intervista në revistat dhe televizionet më prestigjioze gjatë viteve 1990’ e sidomos gjatë viteve 1998-99. Ka lartësuar UÇK-në si dalëzotëse të Kosovës dhe kombit, ka përmendur masakrat në Kosovë përfshirë edhe rënien e Adem Jasharit me familje, ka komunikuar me Ukshin Hotin, ka polemizuar me Rexhep Qosjen pas luftës, ka kritikuar Rugovën, dhe tërhequr më pas kritikat, për qëndrimet e tij gjatë luftës.

Ka vajtuar e mallkuar për ndarjen e kombit, ka vetëtuar e bubulluar pa ndalur për lirinë e Kosovës. Ka vendosur autoritetin e tij prej shkrimtari me nam botëror e intelektuali të respektuar gjithandej globit në shërbim të lirisë së një pjese të atdheut të tij. Ka shkruar “Tri këngë zie për Kosovën” dhe për herë të parë ka mbajtur ditar gjatë luftës në Kosovë duke e botuar më pas veprën “Ra ky mort e u pamë”. E po ashtu në shumë vepra të tij, Kosova është pjesë e trajtimit direkt dhe indirekt edhe kur nuk është pjesë qendrore e temës, prej “Dosjes H” tek “Hamleti, Princ i Vështirë”, prej “Vitit të Mbrapsht” tek “Ftesë në Studio” e “Mosmarrëveshja”.

Ka qenë në Prekaz më 20 nëntor 1999, për t’u përul bashkë me Helenën para sakrificës së madhe të Adem Jasharit me familjen që qëndron në themelet e lirisë së Kosovës. E si mund që Ai të mos shkonte me të parën mundësi pas çlirimit të Kosovës tek vendi simbol i lirisë së shqiptarëve dhe Kosovës së fundit të shekullit 20? Në veprën e tij, Shqipëria ka qenë ajo e plota, me Kosovën si pjesë të natyrshme të saj, por të ndarë me dhunë. Andaj, pa kompromis ishte pjesë e luftës për lirinë e saj, edhe me çmimin e rrezikut të autoritetit të tij letrar në qarqe të caktuara, edhe me rrezikun e trajtimit të tij si nacionalist e madje shovinist. Në dy gjëra ka qenë i pakompromis, në mbrojtjen e lirisë së Kosovës dhe identitetit evropian të kombit shqiptar. Dhe sa absurde në këtë kontekst tingëllon pyetja, a ka Ismail Kadare ndonjë vepër të munguar? Dhe në veçanti a ka ai në magna opusin e tij ndonjë vepër të munguar për Kosovën?

2. Që nga vitet e pas luftës, por sidomos pas pavarësisë së Kosovës, më ka munduar sesi është e mundur që si shoqëri shqiptare në përgjithësi dhe si Kosovë në veçanti, nuk kemi arritur të krijojmë një vlerë të mirëfilltë artistike, qoftë letrare, qoftë filmike mbi sakrificën e Adem Jasharit me familje. Si është e mundur që ngjarjen që simbolizon sakrificën për liri të një populli në fund të shekullit 20-të, ngjarje që ndodhi në Evropën që krenohet se qëndron mbi themelet e lirisë, ne të mos mundemi ta bëjmë më të njohur? Si bën që një ngjarje me përmasa universale, ne ta provincializojmë, politizojmë e folkorizojmë deri në banalitet? I kredhur në mëtimet e mija rreth kësaj çështjeje, më shkonte mendja tek një emër, dhe vetëm tek një: Ismail Kadare.

Po kush tjetër përveç Kadaresë, ndër shqiptarë do të mund të shkruante një vepër letrare për rënien e Adem Jasharit dhe e cila menjëherë do të mund të përkthehej në gjuhët kryesore të botës. Po kush tjetër do të mund të shkruante një vepër të karakterit epik, për një ngjarje kaq të vonshme e reale, e ta bënte të pavdekshme jo vetëm për shqiptarët por edhe botën ngjarjen që ndryshoi rrjedhat e historisë të Kosovës, asaj shqiptare dhe të rajonit në përgjithësi. Kush tjetër më bukur se ai mund ta lidhte këtë sakrificë për lirinë, kjo e fundit një vlerë universale, por të cilën Evropa e sotme pretendon se e ka një lloj “prone” mbi të, si pjesë të identitetit evropian të shqiptarëve, temë kaq për zemër por edhe sfiduese për shkrimtarin. Më sillej në mendje “Kështjella” dhe trajtimi që ia ka bërë Kadareja rrethimit të Krujës e betejës së mbrojtësve nga brenda dhe Skënderbeut nga jashtë.

Nëse Kruja dhe lufta e Skënderbeut ishin simboli i rezistencës së fundit para depërtimit të perandorisë së madhe drejt Evropës, dhe rënien e Arbërit nën pushtimin otoman për pesë shekuj, rezistenca dhe rënia e Adem Jasharit me familje dhe lufta e UÇK-së simbolizonin betejën e fundit kundër pushtimit dhe diktaturës në Evropë. Kështu çlirimi i Kosovës nga Serbia si produkt i luftës së paprerë të shqiptarëve për liri, e të ndihmuar edhe nga bota demokratike në pranverën e vitit 1999, përfundimisht shpërfaqën triumfin e lirisë ndaj tiranisë, si akti i fundit i dramës së madhe të ndryshimeve të fundit të viteve 1980’ dhe fillimit të atyre 1990’. Duke qenë se nuk kisha njohje personale me Kadarenë e pata biseduar këtë ide me Arbën Xhaferin. Duhet të ketë qenë vitet 2007 apo 2008. Arbëni e pëlqeu shumë idenë, por edhe ai me shëndetin që i rrënohej çdo ditë e kishte të vështirë që të merrte flamurin e këtij projekti. Unë në një situatë të tillë nuk insistova që ai të bënte përpjekje direkte që ta kontaktonte Kadarenë dhe të bisedonte me të. Në anën tjetër mua ideja më sillej e pështillej në mendje, por me gjithë rezervat nuk më lëshonte. Unë, aty këtu, pa e përmendur Kadarenë, hidhja idenë përmes ndonjë shkrimi se duhet ta promovojmë më shumë rënien e Adem Jasharit me familje si bosht i lirisë sonë, por çdoherë hezitues të përmendja Kadarenë me emër, duke qenë i vetëdijshëm se ishte tepër pretencioze të rekomandoja publikisht se çfarë duhet të shkruante një ndër mendjet më të mëdha të kohës sonë.

3. Në vjeshtën e vitit 2015 edhe me ftesën e ambasadës sonë në Paris, në cilësinë e Ministrit të Diasporës, së bashku me ekipin tim filluam përgatitjen një vizite zyrtare në Francë për të takuar bashkatdhetarët, shoqatat e tyre kulturore, rrjetin e biznesit etj. Me bashkëpunëtorët e mi më të ngushtë, Kushtrim Sheremetin dhe Agim Kuletën, e hapa temën që më mundonte kaherë: një takim i mundshëm me Kadarenë dhe përpjekja për ta hedhur në tavolinë gjatë bisedës me të, idenë e një romani për rënien e Adem Jasharit me familje. Duke qenë se e kishim folur këtë ide përgjatë viteve, të dy miqtë e mi më përkrahën, por kishin dyshimet e tyre se si do të dukej në realitet një takim me një shkrimtar, që ndër të tjera bosht të bisedës do të mund të kishte se çfarë do të ishte mirë të shkruante ai. Para udhëtimit për në Paris, vendosa që këtë ide ta trajtoj edhe me Murat Jasharin, jo aq për të marrë bekimin e familjes, sa për ta trajtuar racionalitetin e këtij projekti ideor në përgjithësi.

Sigurisht Murati ishte në favor të një nisme të tillë, të cilën me të e elaboruam gjerë e gjatë. Të gjithë kishim edhe një skepticizëm shtesë, moshën e Kadaresë, e cila veç kishte filluar të linte gjurmë në fizikun e tij. Andaj i kishim dyshimet tona, ndoshta edhe në aftësinë e tij fizike për të shkruar një vepër kaq kërkuese (në kokën time, e të cilën e kisha biseduar edhe me Arbënin më herët, por edhe me Kushtrimit, Agimin, Muratin e të tjerët, shkrimtari do të duhej ndër të tjera të kalonte një kohë në Prekaz, për t’u ambientuar me rrethin, kontekstin, gjeografinë, historinë, njerëzit etj.). Përkundër të gjitha mëdyshjeve, unë e kisha vendosur, do ta takoja Ismail Kadarenë, shkrimtarit që i kisha kaq borxh për formimin tim intelektual, ndërsa sa i përket hapjes së temës që mua më mundonte, do të mbetej çështje e kontekstit të takimit. E mora numrin e telefonit nga ambasada jonë, thirra personalisht në banesën e Ismailit, dhe pas një bisede të këndshme me Helenën, bashkëshorten dhe shkrimtaren e shquar, u pajtuam që kur të shkoj në Paris të dëgjoheshim prapë dhe ta caktonim takimin. Hapi i parë ishte më i lehtë se sa e kisha menduar.

4. Më 22 shkurt të vitit 2016 pata takimin e parë me Ismail Kadarenë. U takuam me të dhe Helenën në Kafe Rostand, edhe për shkak të dëshirës sime që ta takoja në atë ambient pune, në fund të Kopshtit të Luksemburgut e krejt pranë banesës së tij në “Saint Michel”, aty ku i kishte shkruar disa prej veprave të tij në Paris. Së fundmi nga Kadareja e kisha lexuar “Mëngjeset në Kafe Rostand”, dhe isha magjepsur nga një margaritar i vogël, që gjendej brenda librit, novela kushtuar nënës së tij, “Kukulla”. Sigurisht ne nuk u takuam në mëngjes, në kohën e tij të zakonshme të punës, por pasdite. Shumë gjëra më silleshin në mend, e mbi të gjitha se si do ta zhvillonim bisedën me një njeri, për të cilin flitej se nuk është një njeri i lehtë në raportet personale. Si do shkonte takimi? E mbi të gjitha a do të arrija t’ia hapja idenë e shkrimit të një romani për rënien e Adem Jasharit? A do të kisha guximin t’ia thosha njërit prej shkrimtarëve më të mëdhenj të gjallë në botë se çfarë të shkruante? Shkrim me rekomandim? A do të më shikonte me habi? Do të hidhte ndonjë fjalë rrotull, me nëntekst fyerës? Por kisha besimin se figura ikonike e Adem Jasharit, famëmadhja UÇK dhe qëllimi i mirë do të më mbronin para ndonjë tërbimi që mund t’i nxisja shkrimtarit nga fyerja që ai mund të ndjente nga guximi im për t’ia hapur qoftë edhe në mënyrë të tërthortë se çfarë do të duhej të shkruante ai. Gjithsesi kisha vendosur të isha shumë i kujdesshëm.

5. Ndenjëm afro dy orë. Me mua ishin edhe Kushtrimi dhe Agimi. Si dhuratë për ditëlindjen e tij të 80-të, që e kishte pasur në janar të atij viti, ia dhuruam edicionin special të pullave postare dedikuar diasporës të Postës së Kosovës e të realizuar në bashkëpunim me Ministrinë e Diasporës. Në momentet e paratakimit dhe në fillimet të tij nuk më shqiteshin fjalët që qarkullonin për të si një njeri hijerëndë dhe i vështirë në komunikim. Të jem i sinqertë, ky paragjykim më ishte ngjitur edhe mua, sidomos pas jetës sime në Tiranë gjatë vitit 1997 dhe më pas nga ato që thuheshin në media e biseda me njerëz të ndryshëm. Dritëro Agollin që e kisha takuar për herë të parë diku në majin e vitit 1997, të qenët popullor e kishte pjesë të famës që i shkonte pas dhe mënyrë jetese, ashtu si mendjemadhësia dhe ftohtësia ishte pjesë e famës që e përcillte Ismail Kadarenë. Për të parin e kisha vërtetuar personalisht se fama dhe realiteti ishin një, të dytit më duhej t’ia provoja po ashtu personalisht.

Duke qenë i vetëdijshëm për këtë nam, shumë shpejt pasi që u ulëm dhe filluam bisedën krejt të çlirë dhe si miq të vjetër me të dhe Helenën, ai më tha: “Ministër, unë jam njeri pak i rëndë dhe i vështirë”. M’u kujtuan veprat e tij, sidomos ato me karakter autobiografik si “Kronikë në Gur”, “Breznitë e Hankonatëve”, “Kukulla”, por edhe “Kohë e Pamjaftueshme”, libri me kujtime i Helenës. M’u sollën në mend shiu, gurët, mjegulla, bora dhe e ftohta e maleve tona dhe e stepave evro-aziatike, zymtësia, dhe prapë shiu i vazhdueshëm në veprat e tij. U mrekullova nga thjeshtësia e tij. Jo, ai nuk kishte asnjë pikë nga ftohtësia dhe mendjemadhësia e tij, që tani më ishte bërë pjesë e legjendave urbane të Tiranës e Prishtinës. Po, ishte epik në thjeshtësinë e tij. Ishte i mjegullt në afërsinë e tij. Ishte disi i tërhequr në ngrohtësinë e tij. Ai kishte botën e tij, por jo nga ata që nuk të linin të futeshe brenda saj. Por nga ata njerëz, që pa asnjë hezitim të ftonin brenda për ta njohur nga afër me virtytet dhe cenet e tij. Por këto e bënin të madh, si intelektual e njeri e sidomos kur e krahasoja me disa personazhe groteske të botës akademike, politike e mediale të Prishtinës e Tiranës, të cilët mendjemadhësia boshe i bënte dhe vazhdon t’i bëjë lolo cirku.

6. Biseduam gjatë për letërsinë në përgjithësi dhe për letërsinë e tij në veçanti. Folëm për zhvillimet politike në botë dhe në atdhe si dhe për të ardhmen e shqiptarëve. Natyrshëm, duke folur për vlerat evropiane të shqiptarëve, m’u krijua momenti i përshtatshëm për t’i treguar për bisedën me Arbën Xhaferin dhe idenë se sa e dobishme do të ishte të kishim një vepër të nivelit të lartë të shkruar për 5-7 marsin që ndryshoi rrjedhat e historisë së Kosovës dhe shqiptarëve në përgjithësi. Një vepër që lehtësisht do të përkthehej në gjuhët më të mëdha të botës. Do të shpërndahej si një mesazh se si ne shqiptarët në fund të shekullit 20-të ia dhamë lirisë, kësaj vlere universale njerëzore Adem Jasharin dhe familjen e tij dhe sa nderë do t’i bënim vetes e edhe njerëzimit nëse do të mund t’ia dhuronim edhe një vepër kulmore letërsie që për bazë do të kishte këtë sakrificë për lirinë të shkruar nga dora e një mjeshtri të letrave. Ia përmenda edhe bisedat me Muratin dhe dëshirën e familjes që kjo ngjarje të lartësohej nga pena e ndonjë mjeshtri të madh.

Asnjëherë nuk e përmenda atë personalisht. Por aluzioni ishte i qartë. Dhe, intuita e tij prej shkrimtari, që sado që mosha 80 vjeçe kishte filluar ta lodhte, u ndez shpejt dhe e kapi se ku po e dërgoja bisedën. Dhe me një elegancë e thjeshtësi na tregoi se tani më e kishte ndalur shkrimin e veprave të reja. Sapo kishte mbushur 80 vjeç dhe më nuk e kishte freskinë e dikurshme. Se më nuk kishte forcë dhe fuqi t’u hynte projekteve të mëdha letrare. Më tha se çdo gjë që do të shohim se do të botohej në të ardhmen, janë materiale të mbetura nga e kaluara e të cilat është në proces përpunimi dhe përgatitjeje për botim. Muza e kishte lënë shkrimtarin e madh, ndonëse trupin e kishte ende në mesin tonë. U pikëllova edhe për humbjen e rastit, që do të mund të ishte ideal, po të realizohej pas luftës, por edhe se dëgjova lajmin e shterjes së frymëzimit, pa të cilin jeta e shkrimtarit vërtet fillon të mos ketë kuptim.

7. Ismail dhe Helena Kadarenë i takova edhe më 3 prill 2017. Më pritën në banesën e tyre në “Saint Michel”. Bisedë e këndshme si miq tani më të njohur. Kisha shkuar për ta ftuar të na vinte në Kosovë për Ditët e Diasporës që mbaheshin tradicionalisht më 1 dhe 2 gusht. Sigurisht kisha shkuar edhe për të këmbyer fjalë e për ta parë se si ishte me shëndet. Ajo që më kishte thënë një vit më parë dukej tani më një realitet i dukshëm. Ishte edhe më i goditur nga mosha fizikisht, ndonëse vazhdonte të kishte mendjen e kthjelltë.

Në momentin kur e ftova, e kisha të qartë se ndonëse prerazi nuk më refuzoi, dhe e la një derë për të ardhur në Kosovë, do ta kishte të pamundur që në ditët valë të gushtit të vinte në Kosovë në atë gjendje fizike. Temën e vjetër, pengun tim të madh jetësor për veprën e tij të munguar, nuk ia hapa. Ai kishte qenë krejtësisht i sinqertë në takimin paraprak dhe ishte nisur ngadalë por pa kthim në rrugën e amshimit. Biseduam se çfarë po lexoj dhe ma dha një këshillë që do të mbetet përherë në kujtesën time.

Ai, duke ma dhënë shembullin e tij personal, më tha “mendon ti se unë lexoj vetëm vepra të rënda, klasike e plotë filozofi?”. “Jo. Është e rëndësishme të lexojmë vazhdimisht, andaj edhe shpesh lexoj edhe gjëra më të lehta si biografi, eseistikë letrare, kujtime historike, intervista, shkencë të popullarizuar etj.” U ndjeva keq. Kaq e kaq njerëz i kisha ironizuar, qoftë edhe pa zë, për çfarë po lexojnë. Por edhe do t’i jam falënderues, sepse tani përpiqem të jam sa më pak gjykues e paragjykues rreth kësaj çështjeje. Vërtet, në kohët që po jetojmë, e rëndësishme është të vazhdohet të lexohet. Kjo këshillë nga biseda e fundit me të do të mbetet me mua deri në varr.

8. Ismail Kadare, pas shterimit të muzës, u shua edhe fizikisht. E humbi mundësinë e Nobelit, për të cilin më shumë ka pasur nevojë letërsia dhe kultura shqiptare sesa vetë ai, ndonëse me zell, gjatë e me intensitet kanë punuar kundër një pjesë e shqiptarëve smirëzinj. Çdo tetor që nga vitet 1988, 1989 deri vitin e kaluar me ankth e kam pritur lajmin për fituesin e Çmimit Nobel për letërsi, ndonëse viteve të kaluara, me rënien e cilësisë të pranuesve të Nobelit, më ra edhe shpresa. Sidoqoftë, tani, tetorët do të jenë me më pak ankth për mua personalisht. Dhe nuk e di, se kur do të arrijë letërsia shqipe të ofrojë një kandidat tjetër për Nobel. Por jeta është me befasi, dhe shqiptarët këto vitet e fundit kanë shpërthyer me talentin e vet në shumë fusha, andaj duhet të mbesim me shpresë.

9. Po i kthehem në fund edhe njëherë temës bosht të këtij shkrimi: a do t’i mungojë Kadaresë dhe letërsisë shqipe e botërore një vepër e madhe letërsie, për një ngjarje reale me elemente epike, atë të rënies së Adem Jasharit me familje. A e kemi humbur rastin me vdekjen e tij? Popujt krijojnë krijues, e gjeni në të gjitha fushat e krijimtarisë njerëzore. Shqiptarët kohëve të fundit kanë dhënë shembuj të jashtëzakonshëm nga letërsia e filozofia tek shkencat ekzakte e inteligjenca artificiale, nga muzika klasike tek ajo e popullarizuar, për të vazhduar me sportistë kulmor gjithandej.

Krejt këto rezultate vijnë edhe mbi themelet e ngritura nga paraardhësit qoftë ata të të njëjtit komb, qoftë të njerëzimit në përgjithësi. Sigurisht edhe letërsia shqipe do të krijojë gjigantë të tjerë në të ardhmen që do ta trajtojnë sakrificën e Jasharëve. Madje vetë letërsi të tjera, do të mund ta marrin këtë motiv universal për të përjetësuar në letërsinë e përbotshme e të përbashkët të njerëzimit. Por një rast i artë i pas luftës, kur Kadareja ishte i fortë ende është humbur. Për shkak të dehjes sonë me lirinë, apo injorimit të tij të kësaj tematike? Më shumë besoj për shkak të parës.

“Një stuhi e kësaj pranvere” nga BAJAME HOXHA-ÇELIKU

Sapo e mbarova librin”Një stuhi i kësaj pranvere” të POETES BAJAME HOXHA-ÇELIKU dhe më vjen ndërmend ajo që ka thënë Pearl S. Buck:”Brenda vetes sime,është një vend ku jetoj krejt i vetëm dhe aty rinovoj burimet e mia që nuk thahen kurrë”. Dhe jam krejt brenda të vërtetës,se,pse ka ndodhur kështu me të, në mes të atij”izolimi” aq të flliqur,si një fantazmë e frikshme, covidi,pikërisht atëherë,në vitin 2023 del me një vëllim me gati njëqind poezi. Çudia tjetër që të bën ta duash POETEN është një fakt shumë domethënës: autorja 33-vjet ka qenë e internuar në një nga”gulagët” (huazuar nga Rusia bolshevike),në fshatrat e Lushnjes. I vranë miturinë,i vranë rininë,por,megjithatë, nuk i vranë shpresën.
33-vjet jetoi KRISHTI dhe,për të mirat që kish bërë, e kryqëzuan për së gjalli. Për së gjalli,e kryqëzuan dhe BAJAMEN,po,për çudi, ajo,sado që lulëzoi vonë,tani që po i afrohet moshës së pensionit,ka arritur të botojë plot 23-libra dhe,siç di,në “makazinën” e saj krjuese presin radhën gati 10-libra të tjerë. Si për ta sfiduar atë kohë të zezë për të e qindra e qindra familje të tjerë. Nëse,vërtet,do arrijë (unë deri atëherë nuk do jem gjallë) që ta botojë librin e tridhjetë e tre,do t’i rekomandoja një titull pak emblematik:-Të munda,o dikttaturë! Kështu ta titullojë,se,nëse futem paksa nën lëkurën e saj, ja çfarë konstatoj: 33-vjet një jetë skëterrë/33-vjet ia bluan shpirtin dhe ia bën vrer,por,për çudi,ngaqë ka një shpirt të dlirë e xhevahir,e sfidon këtë”kryqëzim” që nuk është metaforik,por realitet, me poezi dashurie,se do që kjo botë,të jetë sa më e bukur dhe sa më e mirë. Nëse gjatë jetës e gjuajtën me gur, ajo me vargje mbjellë grurë.Cilësia e vargjeve në magjen e saj poetike është si ai i miellit nga grurë kuturli që bëhen petët e bakllavasë.
* * *
“Letërsia prodhon qytetërimin dhe poezia krijon idealistë”,- thotë VICTOR HYGO. Lexon poezitë e autores dhe rrok,njëherësh,edhe qytetërimin,por dhe idealisten.Interesantja dhe e veçanta e kësaj poeteje kaq shpirtdlirë është një fakt shumë domethënës: në këtë vëllim me gati 100-poezi.vetëm tri-katër janë sociale e gjithë të tjerat,vetëm dashuri. E ka klonuar dashurinë dhe sa qytetari ka në vargje. Pyetjes që si është e mundur që ka ndodhur kështu,ia gjej përgigjen tek NITZCHE që thotë:”Nuk vritet me zemërim,por me buzëqeshje”.Me poeten,në këtë kohë,postdiktaturë,ka ndodhur një fatkeqësi: ka ikur në amshim(shumë parakohe,bashkëshorti,GANI HOXHA).Ky ka qenë bashkëvuajtësi i atij ferri enverian,dhe Poetja në të gjitha poezitë e dashurisë veç i referohet atij dhe unë them se nuk gjen tjetërkund që”vazhdon edhe sot e kësaj dite”. Nuk zmadhoj apo shpik,por nuk ka poezi ku qoftë dhe me aluzione që mos jetë i pranishëm. Po sjell për ju,dy strofa dhe lexuesi është në gjendje të qërojë grurin nga egjëra:”…parajsës do të gjej të lirë/aty ku nuk ak as policë dhe as tirani… /…se e di që këtu s’ka mbetur asgjë me vlerë… përveç hajdutë e kriminelë që”vendin” e kanë në Ferr!
Pas këtij referimi,shijoni një poezi dashurie:
Gjer në marrëzi
Bekuar qoftë ajo orë e njohjes
Buzëqeshje paçin sytë e tu
Dashuri paçim në jetë të jetëve
Sytë që zgjuan në jetë këtë magji
Poezia vazhdon e edhe më,por tek shoh që mbi dy të tretat e vëllimit,këndojnë vetëm për dashurinë, atëherë,them unë,me poeten ka ndodhur ai fenomen shpirtëror që JOHN DRYDEN e përkufizon kështu:”Dhimbjet e dashurisë janë më të ëmbla se gjithë kënaqësitë e tjera”.
Ja dhe një poezi tjetër:
S’do ketë më tjetër
Sytë e mi,mjegullohen nga dhimbja e ndarje,
Sepse të dua veç ashtu si di unë të dashuroj
Me afshin e shpirtit qelibar.
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
Pastaj,trupin tënd të zhdërvjelltë
Dua ta pushtoj me pasionet e mia,
Ta puth,
Ta zhvesh,
Ta shtrëngoj mes krahësh
Me afshin e pavdekshme të dua
Ti nuk je më,por dashuria nuk vdes,
Ajo mbetet aty:në çdo cep të shpirtit
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
I vetmi:
Kurrë nuk do ketë tjetër!!!
A gjeni dot një të ngjashme?
A nuk ka ndodhur me Poeten ashtu siç shkruante STENDALI:”Unë dua sa për dy”.
Dhe ja se si mund ta njihni më mirë POETEN:
Shpirtin PERËNDISË
Jam kredhur e tëra në kujtime
Gjithë jetën time e lashë me poezi
S’u kurseva aspak,moj pena ime
Dhe çdo çast intim e kam lënë aty.

Zemër e mendje,ah,ç’më janë bërë plagë
Dhimbjet gjatë jetës kurrë nuk u shëruan
Tani krenohem dhe nuk më vjen keq aspak
Mbolla dritë e paqe kudo ku këmbët e mia shkuan!!!

Dhe ja strofa që e bën emblematike këtë poezi:
Po shkoj pak e përditë,e prerë e buzëgas
Pas po lë penën dhe shpirtin PERËNDISË
Them:-Vallë i lashë të vlera gjurmët që lashë pas
Që të nisem ballëhapur drejt përjetësisë?
Kësaj strofe apo kësaj pyetjeje retorike,çdo lexues,përmjet

veprave që ka nxjerë në dritë,ka të drejtë që t’i thotë POETES:- E ke ballin të bardhë siç është bardhësia dhe me mesazhet që pëcjell, e ke vendosur emrin në FONDIN e Madh të Letërsisë SHQIPE,po se po,por dhe më tej ku je përkthyer për vlerat letrare-artistike
Urime me libra të tjerë që plotësosh porosinë time!
Tiranë,4 korrik 2024

Është i njohur çmimi letrar ndërkombëtar, që jepet në Itali, “Camaiore – Francescco Belluomini”, atë e kanë fituar ndër vite për poezinë dhe poetë si Papa Gjon Pali II, Jevtushenko, Anna Blandiana, nobelisti Hini, etj, për vitin 2024 iu dha Visar Zhitit për librin me poezi “Strade che scorrono dalle mie mani” – “Rrugë që rrjedhin nga duart e mia”, përkthyer në italisht nga Profesor Elio Miracco.
Juria italiane, e kryesuar nga Michele Brancale, e përbërë nga poetë, studiues dhe kritikë letrarë, Cinzia Demi, Simone Gambacorta, Federico Migliorati, Renato Minore, Ottavio Rossani e Luigia Sorrentino, mes përzgjedhjes së 150 librave me poezi të botuara së fundmi, sekeksionoi 25 prej tyre, pastaj nxori 7 poetë kandidatë nga bota për çmimin:

• Joao Luis Barreto Guimaraes, “Movimento” (Edizioni Kolibris) – Portugalia

• Andrea Cote, “La rovina che nomino” (Edizioni Fili d’Aquilone) – Kolumbia

• Edmond Neagoe, “Una visione dell’apocalisse” (Terra d’Ulivi Edizioni) – Rumania

• Martin Rueff, “Icaro grida in un cielo di creta” (Samuele Editore) – Franca

• Zoe Valdés, “Anatomia dello sguardo” (Edizioni Il Foglio) – Kuba

• Sarah Zahid, “Non scordiamoci mai quanto può essere bello vivere” (Edizioni Kolibris) – Norvegjia

• Visar Zhiti, “Strade che scorrono dalle mie mani” (Puntoacapo Editrice) – Shqipëria

Pastaj në votimin e fundit u zgjodh Visar Zhiti.
Lajmin e dhanë juria e çmimit, vetë Komuna Camaiore, mediat, gazetat vendase dhe më e madhja “Corriere della sera”.

Ceremonia e ndarjes së çmimeve do të zhvillohet gjatë një mbrëmje në këtë shtator.

Fitoi Visar Zhiti, fitoi Shqipëria.

Mos u habisni, gjithçka është e mundur në kozmosin e poezisë. Na e thotë vetë Anton Papleka në poezinë e tij “Shekspiri në ëndërr”, botuar fundjavën e kaluar, më 22 qershor 2024, në gazetën letrare “Nacional”, me botues poetin, publicistin dhe studiuesin e letërsisë Mujo Buçpapaj, në krye të një cikli prej 10 poezish të reja:

“Mbrëmë e pashë në ëndërr Shekspirin

Me vetulla të ngërthyera, me vështrim të zemëruar”.

O Zot! Ç’ka ndodhur që gjeniu i tragjedisë angleze, njëherësh të përbotshme, është trazuar kështu mbas pesëqind vjetësh, që na sheh nga qielli. Nuk i ka mjaftuar lavdia e epokës së tij elisabetiane, që është hedhur në këtë epokën tonë të quajtur postmoderne, për më tepër duke na qortuar rreptë për fjalën? E shpjegon ëndrrën e tij me të madhin vetë Papleka:

“Të kam parë me librat e mi në duar më tha ai

I lexoj si të ishin ungjij i thashë unë

Atëherë po qe se i ke kuptuar sadopak

Grisi fletët e shkruara që ke në tryezë

Pastaj shko te pylli më i afërt

Dhe hidhe stilolapsin midis shkurreve të dendura”.

Ja si qenka puna! Shekspiri ka parë marrëzitë e njerëzimit mbi letra dhe në rafte librash dhe ka shpërthyer në këtë farë fejet. Më tej gjatë asaj “ëndrre” ai i këshillon shkrimtarët që para se të blejnë fletë të reja letre dhe stilopas të ri të binden se ato që shkruajnë nuk janë një gjë e kollajtë, por që dalin si klithmat nga shpirti etj. Ti përnjëherësh kupton se këtë ëndërr para se ta shihte Papleka e ka parë Faik Konica, se përndryshe si do të sokëllinte para njëqind vjetësh dhe ai si një Shekspir: “Nëse nuk keni asgjë për të thënë, mos e zini penën me dorë!” Ose, më saktë, ai lut Zotin që t’i kthjellojë në këtë gjë. Doemos që këtë ëndërr “shekspiriane” e kanë parë të gjithë ata shkrimtarë që kanë krijuar veprën e tyre me mundim e pas shumë sprovash krijuese.

Njëri nga ata është vetë Anton (Ndoc) Papleka, poet i mirënjohur shqiptar i gjysmës së dytë të shekullit XX e më sot, prozator, skenarist, përkthyes i poezisë botërore nga frëngjishtja dhe studiues i zellshëm i etnokulturës shqiptare, profesor doktor, që hyri në letërsi në agun e viteve ’70 me vëllimin poetik “Zëri im” (1971), edhe pse poezitë e para i kishte botuar një dhjetëvjeçar më herët. Dhe mbeti zëri i vet! Me librat poetikë: “Ecim”, “Njatjeta diell”, “Arkitektura e dritës”, “Rrathët e lisit”, “Gjaku i tokës”, “Lumi e di ku buron”,  “Gjethnaja në trup” etj. Poezia e tij pasi zbuloi poetikisht, ashtu si Martin Camaj, tek endej nëpër Europë, Skënder Buçpapaj e Hamit Aliaj në vendlindje, metaforën e bjeshkëve shqiptare, përshkënditjen e tyre përrallore, gjysmë shekulli para se ta zbulonin si realitet turistët e sotëm të Valbonës e Thethit, u zhyt në poezinë botërore, aq të larmishme, duke e sjellë në shqip, çka do të ndikonte dhe në modernitetin e poezisë së tij autoriale.

Poeti, sado larg të shkojë në kohë e hapësirë, duke shtegtuar nëpër modernitet, nuk “konformohet” për asgjë, as për shkak të moshës, por fshikullon klieshtë parazitare të një poetike të kaluar:

“Unë i kam zët flokët e bardhë

Të bardhë të bardhë të bardhë të bardhë

Sepse ata simbolizojnë gjithçka që kam humbur

Bashkë me ngjyrën e tyre të mëparshme”

Edhe pse ka do kohë që zgjohet pranë Kullës Ejfel, mendja e tij ka mbetur “bletë e egër”, si në alpet e tij vigane, gjithnjë në kërkim të “bukurisë së botës”:

“Në zgjoin e kokës sime

Gumëzhijnë ende bletë vargjesh

Që kanë mbetur gjallë nga dimri

Ato kanë ende dëshirë të kullotin

Lulet e bukurisë së botës…”

Poetët si Papleka, edhe në një cikël poetik ngërthejnë mbarë universin, gjithëkohësinë, kontradiktën ekzistenciale të planetit, nëse mund të themi kështu, pasi, ndërsa teleskopi i markës së fundit James Webb shkel në orbitë “për të udhëtuar drejt zanafillës së gjithësisë” dhe eksploron “nëpër hapësirat ndëryjore”:

“Dy fshatarë në gadishullin ballkanik ose gjetiu

Vrasin njëri-tjetrin për disa pëllëmbë tokë

Që njëri prej tyre ia ka rrëmbyër fqinjit

Duke zhvendosur gardhin midis dy pronave!…

E nuk është vetëm individi mes malesh që nuk ka gjetur qetësi me qytetërimin modern, por me të njëjtën mendësi shpelle e shpellari vepron dhe “një supërfuqi që pushton fqinjin e saj / duke shpërthyer një luftë të përgjakshme…”

Poezia e Paplekës është fshikulluese kundër denatyrimit planetar nga njeriu i papërgjegjshëm, si ajo kushtuar peshkatarit të moshuar uzbek që kundronte me trishtim detin Aral të shkretuar nga tharja:

“Deti Aral i ngjante syrit të një lypësi të verbër

Që i lutej me dëshpërim qiellit të kaltër

Të ndëshkonte marrëzinë e pushtetarëve

Që ua kishin ndërruar rrjedhën lumenjve”.

Gjer këtu shkon poezia, e rebeluar nga prishësit e rendit të natyrës dhe shoqërisë, si një akt-akuzë e hapur dhe e drejpërdrejtë ndaj tyre dhe armiqve të tjerë të njeriut. Në këtë kontekst, i gjithë cikli poetik i “Nacional” është befasues për kumtet e reja që mbart, edhe pse kambana është po ajo e më shumë se një gjysmë shekulli. Kështu, Prometeu, “kur vuri re midis krijesave të mbrojtura prej tij / luftënxitës që vringëllinin armët bërthamore / të gatshëm për të asgjësuar njerëzimin dhe planetin”, “shpërtheu në lot indinjate dhe dëshpërimi”, sa harroi dhe të paharrueshmen:

“Ndëshkimin e tmerrshëm të Zeusit

Zinxhirët e rëndë të farkëtuar nga Hefesti

Çukitjet mizore të sqepit të orlit

Që u sulej me tërbim krasharorit dhe melçisë së tij”.

Poeti ka “fluturuar” shumë larg, deri në antikitetin romak, jo për të na sjellë lavditë dhe mbrapshtitë e një gjenerali dhe politikani të famshëm si Marcus Licinius Crassus, për të cilin thotë “ke mbajtur një emër të denjë për t’u harruar”, porse, mjerisht, gjeneralë e politikanë të babëzitur si ai për flori e prona, të denjë për t’u harruar, na shohin sytë përditë, edhe pse jemi në mijëvjeçarin e tretë. E bash në këtë kohë është një vend ku nuk ekziston më vdekja, shkruan poeti:

“Në fshatrat e shpopulluara të vendit tim

Vdekja nuk ekziston më

Jo sepse dikush e ka zbuluar

Sekretin e pavdekësisë

Që e kërkuan me ngulm

Gilgameshi dhe pasuesit e tij.

As se atje “ka ndodhur ndonjë mrekulli e padëgjuar / Siç ndodh në romanin e Jose Saramagos “Ndërprejet e vdekjes”, porse ato fshatra “i ka braktisur jeta njerëzore”.

Meriton të veçohet poezia autentike “Mos rri në errësirë” (nga ato që shkruhen vetëm njëherë ne jëtë!), që përmbyll ciklin; poeti gjithnjë e ka dëgjuar zërin që e ka porositur të mos rrijë në errësirë, por të shkojë kah drita – në fëmijëri, në djalëri, në moshë të madhe – por që nuk do ta dëgjojë vetëm njëherë, kur ai të jetë një zë i përtejme, i gurit të varrit:

“Për herë të parë unë nuk do të lëviz nga vendi

Dhe nuk do të shkoj drejt zërit që do të më thërrasë…”

Kujtohu, i dashur lexues, metafora e parë e Paplekës është ajo e zërit, a nuk është dhe këtu po zëri, i pandërprerë, si “zëri im” i fillesës së tij poetike, porse tashmë me një tjetër vegim? Doemos poeti nuk është një Kostandin dhe as që dëshiron të jetë i tillë, nuk ka ndonjë amanet për të mbajtur a peng të pakryer, “Doruntina” e tij (poezia) ka shtegtuar me kohën, që kur ne si lexues filluam të ecnim në vazhdën e tij poetike, me plot mite, legjenda, balada, epose, që pak nga pak sikur do të shmangeshin nga poezia e të hynin në prozën dhe studimet shkencore të zotit Papleka, që diti ta ruajë aq mirë poetin pa u eklipsuar nga studiuesi po aq i thekur.

Anton Papleka, lindur në Lekbibaj të Nikaj – Merturit, edhe gjashtë muaj e kremton 80 -vjetorin, më 10 janar 2025, ku sigurisht nuk do t’i mungojnë urimet e lexuesve dhe dashamirëve të tij, ama nuk dimë nëse ndokush po mendon për këtë kremtim? Presidenca. Ministria e Kulturës. Shoqatat e shkrimtarëve. Ka jo pak shkrimtarë që u rrinë larg podiuemeve, kamerave, ndërkohë që të tjerë individë vrapojnë t’ua zënë derën për të promovuar shpesh asgjënë e tyre. Si t’ia bëjmë me këta që nuk shfaqen, por që janë elita e fjalës, mendimit, artit? E vërteta është se ata nuk janë dhe aq mosbegenisës të ekraneve e mediumeve publike, po që se prej tyre nuk do të qaseshin mediokrit. Papleka tani rron në Francë, por dhe në Tiranë ishte “i padukshëm”. Nuk është se kësaj kategorie i nevojiten ekranet, publiciteti, përpos se kur dalja aty iu shton lexuesit, e nëse do të mirfunksiononte, tregun e librit, çdoherë tjetër janë ekranet që i kanë të domosdoshëm shkrimtarët, apo studiuesit e rrafsheve të ndryshme, për të rritur cilësinë e emisioneve dhe audiencën. Asgjë nuk pati humbur Lasgush Poradeci që nuk iu pa fytyra sa qe gjallë në televizionin e vetëm të vendit, kurse ky i fundit padyshim që po.

Po çfarë do të na thoshte Antoni, nëse do të ishte ftuar në Qendërën Kombëtare të Librit dhe Leximit, apo ndonjërin nga emisionet letrare të kryeqytetit, si “Bibliotekë”, “Artes”, “Tempull” etj. Mbase do të ishte ndalur në strofat fundit të poezisë së tij me të cilën e nisem këtë ese:

“Kur më doli gjumi

Ende isha i tronditur nga fjalët e Shekspirit

Dhe tërë bota më dukej

Si një fletë letre e shkruar

Që kishte përreth një anë të bardhë

Vetëm disa milimetra të kësaj ane të bardhë

Ishin trashëgimi im…”

Kjo do të thotë se Papleka nuk e paskësh parë në ëndërr Shekspirin për vete, por për ne të tjerët, nëse do të guxonim ta fusnim dhe veten në njerëzit e penës. Për të gjithë, por kryekrejet për një kategori shkruesish letrarë që e kanë kthyer qëllim në vetvete “shkëlqimin” përmes letrës së shkruar, aq delikate në vetvete, me botime të pafundme, promovime të zhurmshme dhe gjithçka tjetër që do ta përdhoste krijimin si akt, apo aktin krijues…

Na beko o Zot dhe neve me atë “ëndërr”!…

Ne Konice Gjeneral Gramafoni hap festivalin nderkombetar te filmit me rol kryesor të madhin Bujar Lako.

Një film ku disa plane krejt të ndryshme, si një kornizë historike e precizuar në mes vitet ’30,e ndodhur mes një gjysmë fushe e gjysmë kodre e mbarsur petroliferë, një gjallesë jete tradicionalisht popullore e me kumbime të forta instrumentore, ndjekur nga grimca këngësh fanfareske të regjimit të fashios liktoriane që e kundronte mjedisin autokton si prenën e ardhëshme të saj,ja çfarë ngërthehet në kohëzgjatjen e pelikulës kinematografike që në titull bashkon Gjeneralin me një gramofon disqesh të prodhuara dhe me ato që zgjidhen për t’u prodhuar.

Duket një kermes – një ngjarje – apo është një i tillë?!

Estetikisht, muzikën tepër magnetike e sheh e dëgjon dhe pse jo,e guston përmes një gërnete, siç e quan populli instrumentin “clarinetto” që ka sipërvënë pasazhe herë të stolisur si dasmore,herë të trishta e të lotueshme dhe herë si hingëllima në ekstrem sipërore,një kaleidoskop xixëllues i pa shoq.

Është në të vërtetë një mozaik xhixhash muzikore të kombinuara mbi lartësinë e krijimit të bardit etnik nga një krijues kult, ekstremisht i mbartur me trajtat e mjeshtrit Virtuoz, saqë e ka absorbuar tërësisht dellin e tij dhe e ka lëmuar atë sa ska më!

Aleksandër Peçi,që është pak ta konsiderosh “të dashuruar”, më e saktë do ishte “i marrosur” pas Kabasë, këtij krijimi instrumental që e ka trashëguar emrin nga bota muzikore arabe,sa pas këtij rasti e tërë këto vite ska rreshtuar së krijuari Kabaistikën e tij. Me Maestro A.Peçin

Kabaja është purifikuar dhe lartësuar si gjini një formëshe me dy nën ndarje pasuese:e qara dhe vallja,po kur i intereson mbetet dhe vetëm tek sejcila veç.

Elementët e tjerë të përmendura në fillim si fanfarat,canzonetti,un tango etj.bashkë me zhurmat,I përkasin kuadrit politiko-historik të përgatitjes së pushtimit që sdo të vononte.

Artistikisht muzika e Aleksandër Peçit lartëson rrënjët tona tradicionale dhe virtuozitetin e bardëve virtuozë transmetues në shekuj të bravurës së tyre.

E veshur brenda një manteli simfonik, muzika e filmit”Gjeneral Gramofoni”është një krijim serioz që madje përmirëson dhe aspektin përmbajtësor të filmit,duke nxjerrë në pah promovimin e traditës muzikore tonën dhe jo kundërvënien e saj ndaj integrimit,siç mund të keqkuptohet duke ju referuar të shkuarës.

Muzika e mirë është gjithmonë shprehje e qëllimeve të mira.

Zhani Ciko
11.06.2024

Më ndodhi rastësisht të zbuloja një vepër të para do kohëve të shkruar nga kompozitori Aleksandër Peçi. Më grishi ta njihja pasi shkrova një melodramë dhe kur vetë kompozitori më tha se kishte përfshirë në vepër edhe aktor atëherë këmbëngula të ma tregonte. Kam vetëm një ditë që e kam dëgjuar, dhe them me vehte se duhet ridëgjuar sërish e sërish, sepse vepër konsiderohet një ekzemplar artistik që të shtyn ta rieksplorosh dhe që të sfidon me pakapshmërinë e tingullit, të dizonancës, të konsonancës së beftë, oi-rave të legjendës apo shkulmit të teksteve të Homerit.

“Loteu i stinëve” qysh në titull zbërthen një kalendar jetësor, një kalendar që edhe ka, edhe s’ka lidhje me Shën Gregorin. S’do mend, një autor i rëndësishëm shqiptar duhet patjetër të na zbërthejë përmes simbolesh artistike kalendarin siç e predikon arti, dhe jo siç e gjejmë në histori. Në veprën e Peçit, unë vetë si krijuese jam përballur gjithmonë me një kërkesë të madhe dhe me një etje për novaçion, një nga vlerat e posaçme të këtij kompozitori. Pretendimin novator ai e ka shfaqur edhe tek Loteu. Risia e parë që më ndërmendet është ilustrimi i muzikës me tekst, dhe jo e kundërta. Kjo provon atë aksiomë se arti është vetë një klishe që duhet ta thyejë vetëvehten, thënë kjo në kuptimin që ne jemi mësuar si dëgjues se është muzika ajo që ilustron tekstin. Në këtë rast, jo. Teksti davaritet tek tingujt duke i tërhequr nga vehtja, e muzika e fiton këtë duel me forcën më ndjesore të tingullit. Merita e autorit qëndron në faktin se teknologjia është bërë “skllave” e artit të shkruar me penë, dhe këtu duhet të synojnë gjithë kompozitorët dhe krijuesit.

Loteu, një subjekt që davarit stinët kohore, në fakt i jep vlera stinëve jetësore, njerëzore. Pranvera, bukuritë e saj, hiret e saj si të një gruaje, pastaj dimri homerik, pastaj ferr dantesk, pastaj shi gjaku, pastaj fllad që përzë ngricën, këto të gjitha i gjeje në veprën e Peçit, sidomos në libretin e saj. Mpleksja e impresionit, ekspresionit, pasionit, klasikes, romantikes e modernes, e bëjnë Loteun një vepër udhërrëfyese duke iu treguar krijuesve të muzikës se ku duhet të kalojë udha e artit. Një soprano dhe një aktor, dy solistët e veprës u ndërthurën brenda saj përmes kantilenës, të mbështjellë me recitimin e teatrit, dhe jo me atë të operas recitando, risi në vepër.

Gjithashtu ndërrimi i aktorëve nga studioja me Bujar Asqeriun i cili e ka shënuar personazhin e tij, tek kalimi në skenë me Dritan Boriçin, i cili dihet se si e shndërron skenën, e bën veprën, pse jo, të rikrijohet përmes variantesh interpretimi.

Variantin skenik po pres ta dëgjoj së shpejti, e bindur se do të ketë shpalosur një sfidë.

Po ashtu përfshirja e vargjeve të poetëve të njohur si Dritëro Agolli jep një pamje të piktoreskut të dhimbshëm se këtë imazh na fal vdekja e një pulëbardhe, që sinjifikon në fakt flakjen e robërisë, se… Më mirë vdekje në liri. Dhe kështu vepra “Loteu i stinëve” e Aleksandër Peçit këtë teoremë e ka në ashtin e vetë.

Muzika e loteut më sjell ndërmend shumëç’ka nga krijimet e këtij kompozitori. Diku ndjej stilin e romancës, diku kabaizmin aq të pëlqyer prej tij, diku ndjej një mister që më kujton “Enigmat”, por sapo mashtrohem bukur prej tyre, më zbret menjëherë në tokë kabaja që shfaqet herë me klarinetë, e herë me violinë.

Muzika e Loteut në tërësi më kujton edhe këngët e Peçit, edhe muzikën e filmit, edhe krijime të tjera. Sigurisht që autori revokon stilin e tij në çdo vepër, bëhet nostalgjik për bulëza, motive, pasione të ngrira përkohësisht, të cilat mezi pret t’i shfaqë diku. Kështu ka ndodhur me veprën “Loteu”, e cila për mendimin tim është një krijim nga më cilësorët e autorit dhe jo vetëm.

Mendoj se edhe artistët interpretë janë të sfiduar prej veprës pasi interpretimi në skenë i saj kërkon të ngrihesh në lartësinë e krijuesit. Aktori – sopranoja duhet të jenë njohur paraprakisht me artin futurist në mënyrë që të mund të futen në gjakun e veprës, e ta shpërndajnë bukur tek publiku purpurin e saj ndjellës. Një punë e madhe është bërë për ta shkruar veprën, në të vërtetë shenjimi i një vepre.

Po cilësoj këtu se ndoshta autori duhet t’i fshihte nën simbol elementët e kabasë dhe jo t’i citonte ato natyralisht, kjo për ta ruajtur pamjen tingëllimore thellësisht simboliste të veprës së tij. Theksoj këtu se krijuesi nuk gjykohet, pasi asosacionet janë diçka përtej ndërgjegjes dhe shpirtit të autorit, megjithatë kritiku duhet ta racionalizojë mendimin. Momenti më i bukur i veprës është ai kur shkrihen në një vals ekstaze të përmbajtur aktori, sopranoja, pianoja, flauti e fizarmonika. Gjithashtu dyfishimi i timbrit të pianos me harpën janë një gjetje autoriale.

Harmonia e Loteut endet mes tonalitetit, modalitetit, toneve të jugut, e grigjës klasike e romantike, të gjitha nën peshën e krijuesit. Efektet zanore si era, bulkthi, efektet elektronike janë përdorur nën diktatin e ndjeshmërisë dhe jo të etjes për imazh kozmetik ndaj veprës.

Mbase duhej justifikuar pak më tepër dizonanca.

Megjithatë, rregulli i vetëm që ka zbatuar autori tek “Loteu” ka qenë mos-kompromisi ndaj së bukurës, pra është treguar kujdes në ruajtjen e estetikës, themelore në veprën e artit.

Sopranoja Mariana Leka e personifikon me klasikun e zërit të saj, një farë pranvere simbolike. Po kështu aktori Bujar Asqeriu e kërkon me emocion “Homerin”, i cili herë del e herë fshihet në vepër duke ia lënë ndonjëherë vendin edhe Dritëroit, si për t’iu thënë shqiptarëve se edhe ne kemi homërët tanë.

Nuk di për ç’arsye e ka përfshirë kompozitori o-inë e famshme labe brenda veprës, apo cyrlen dyjare, apo gërrnetën e jugut.

Ndoshta ka dashur të thotë se fillimi i “Loteut”, kalendarit të stinëve, është Pellazgjia, e posaçërisht Dodona. Shpirtërisht i them kujtdo që e lexon këtë shkrim, se duhet ta dëgjojë patjetër “Loteun e stinëve” të Aleksandër Peçit, dhe pastaj do të ketë mundësinë ta provojë vetë, se kompozitorët shqiptarë nuk janë aspak krijues të një vendi të vogël, por përkundrazi, janë:

….”Një tast, në pianon universale të muzikës!

Blerina Shalari!

17.6.2024.@

“Kush kërkon dekorata, nuk i meriton; kush i meriton nuk ka nevojë për dekorata”
Balzak

Fjalëz si historik

Kënga dhe vallja grarishte e Tërbaçit, krahas këngës pleqërishte, këngës e valles së burrave, si dhe këngës së djemve të fshatit është pasuri e shpirtit popullor për kulturën jomateriale të Tërbaçit, patjetër dhe për kulturën materiale në rrafshin etnografik. Sipas meje, është një emancipim me vlera dhe i merituar për këngën dhe vallen labe. Grupi i vajzave të Tërbaçit “10 Shqiponjat e Tërbaçit”, me fillesa folklorike qysh në vitin 1969, me një jetë aktive të organizuar dhe të pandërprerë qysh nga viti 2016, për 9 vjet ka realizuar 3 albume, si dhe shumë koncerte, festivale e veprimtari folklorike e kulturore. Nga këto bija, nëna, gjyshe shembullore dhe artiste popullore me dinjitet kemi shijuar ninullën homofonike dhe ninullën polifonike, këngë e valle gëzimi e dasme, për stinët e vitit, elegjinë dhe këngën e përvajshme, baladën dhe këngën historike, atë lirike dhe liriko-epike, ritin e përgatitjes së vajzës tërbaçiote për nuse, si pjesë e ritualit të dasmës në Labëri etj. Kemi ndier emocione të bukura, kënaqësi e krenari!

Në Tërbaç nuk janë vetëm burrat, janë edhe gratë, sikurse në histori edhe në folklor e kulturë. Me të drejtë i quajnë Shqiponjat e Labërisë, Shqiponajt e Jugut. Ato kanë dhe mbajnë lart simbolin tuaj Flamurin me emrin Ansambli “10 Shqiponjat e Tërbaçit”. Ato ruajnë, mbajnë pastër, e pasurojnë më tej brenda shtratit dhe e përcjellin brezave stafetën e traditës etnofolkorike të vendlindjes, si floririn e shpirtin, se e kanë trashëgim nga stërgjyshet, gjyshet e nënat e tyre për ta përcjellë tek vajzat e djemtë e tyre, tek nipërit e mbesat e tyre. Diell udha folklorike në vijim për “10 Shqiponjat e Tërbaçit”!

Kujtesë

Shqiponjat e Tërbaçit u paraqitën me ritual dasme në Festivalin e Dytë Folklorik Pilur 2021. Është hera e parë në historinë e Labërisë që në një festival prezantohet Dasma e vajzës labe.
Kujtesa sociale, mediet, rrjetet digjitale të komunikimit masiv dhe, së pari, e vërteta e ndodhur, kanë të regjistruar në audio e video, në shtypin e shkruar dhe online se “Shqiponjat e Tërbaçit” me drejtues artistik Albert Habazaj kanë paraqitur për herë të parë në historinë e dasmave ceremoniale në një veprimtari kulturore – folklorike “Ritin e stolisjes së nuses tërbaçiote si pjesë e ritualit të dasmës labe” mbrëmjen e së dielës së 6 qershorit 2021 gjatë Festivalit të Dytë Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”, Pilur. Vlen ta ritheksojmë se për herë të parë në historinë e folklorit të Labërisë, u shfaq ky ceremonial dasme (në respektim të minutazhit në dispozicion të përcaktuar nga organizatorët [-20′]), duke e lokalizuar improvizimin e ceremonisë në derëbabe të vajzës – nuse, në odën e grave, në segmentin kohor të tregimit të pajës dhe përgatitjes së vajzës për nuse, para se bija të largohet nga dera e babës, në harmonizim të folklorit me etnologjinë, sipas logjikës së zhvillimit të ceremonialit, ku çdo artiste popullore e grupit merr një këngë apo valle dasme të motivuar. Tërbaçiotet në Pilur tendencën e kishin tek vallja labe grarishte burimore, ku prurjet e tyre u shfaqën duke qenë korrekte me 4 kriteret që kishte ky festival: 1. rit, 2. numër folklorik tradicional, 3. numër të ri folkorik dhe 4. element të ri, (Shqiponjat sollën Himenën, vajzën gjimnaziste, që priu një valle). Programi i tyre u paraqit me këto skena: (1. Përgatitjes së pajës, 2. Gatimet simbolike, 3. Hedhja e cipullit nuses – improvizimi në derëbabe, në dhomën e grave rrodhi e kulluar sipas repertorit, me këngë dhe valle të dasmës. “10 Shqiponjat e Tërbaçit”, ashtu siç kanë emrin, ashtu janë në skenë: artiste popullore shkëlqimtare, që përfaqësojnë denjësisht zërin femëror të vendlinjdes dhe mbarë Labërisë. Iu lumtë Shqipe, nëna dhe gjyshe shembullore, se e mbushët skenën natyrore të Pilurit me ngjyra të ngrohta dhe aq të ëmbla, siç dini ju! Ansambli ynë vijoi fluturimin hapësirave folklorike në Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi dhe në Maqedoninë e Veriut në festivale lokale, kombëtare dhe ndërkombëtare, duke dhënë vlera dhe duke lënë një emër të mirë dhe respekt kudo ku këndoi e vallëzoi vallen grarisht aq të bukur e të hijshme të traditës së vendlindjes.

Parantezë

Nuk kisha ndërmend ta bëja këtë shkrim, por më dha shtysë një fjalë e një djali nga Lumi i Vlorës, mesazhi i artistit popullor Ridvan Hodaj nga Gumenica, të cilin do ta përmend në vijim, pasi u kthyem nga udhëtimi ynë i dytë folklorik i Pilurit, me pjesëmarrjen tonë në Festivalin V Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë” natën e dytë të tij, të shtunën e 8 Qershorit 2024.
Përsa i përket veshjes popullore të 10 Shqiponjave, kostumi folklorik që ato veshin kur dalin në festivale folklorike lokale, kombëtare apo ndërkombëtare, në koncerte, veprimtari kulturore- artistike apo ceremoni nderimi etj., ka ardhur nga tradita e gjysheve dhe stërgjysheve të këtyre zonjave, që sot janë vetë gjyshe, po për vendlindjen quhen “10 Shqiponjat e Tërbaçit”. Të paktën, qysh nga shekulli XVII vjen ky kostum, duke u pasuruar me elementë të mundshëm zbukurues. që pranohen e pëlqehen nga bartëset e këngës dhe valles labe, sipas stilit muzikor të Tërbaçit në variantin grarisht.

Fletë nga situata kulturore

A. E shtuna e 8 Qershorit 2024 qe shumë e ngarkuar për mua. Në orën 10.30’ isha në një veprimtari letraro-artistiko- kulturore në Vlorë për “Gurët që flasin” të autorit Vullnet Bilbilaj, ku tok me miqtë e penës, autorin e nderuan me pjesëmarrjen e tyre Haxhi Dede Edmond Brahimaj, që ne i flasim Baba Mondi, At Spiro Bulika i kishës Shën Athanasi Selenicë, deputetët Vullnet Sinaj, dr. Bujar Leskaj dhe dr. Pranvera Resulaj, prof. Gëzim Tushi, Nderi i Diturisë artistike Arben Meksi, aktori i lartë Bujar Asqeriu, si dhe kryetari i bashkisë Selenicë Nertil Bellaj, nënkryetarja e bashkisë Vlorë dr. Irena Toshkallari, këshilltarë bashkiakë të majtë e të djathtë, si dhe figura të tjera të njohura në Vlorë e më tutje. Përveç diskutimit tim, isha ngarkuar edhe moderator i aktivitetit të Vullnetit. Më shumë se përurim libri, qe një festë kulturore dhe doli shumë bukur. Veprimtaria vijoi e ngjeshur, e larmishme sipas programit dhe, kur mori fjalën përshëndetëse autori, ndër të tjera theksoi: “Nuk mund të mos them dy fjalë edhe për moderatorin e këtij promovimi, mikun tim, Albert Habazaj, FALEMINDERIT mik dhe i uroj Bertit, edhe në emrin tuaj që “10 Shqiponjat e Tërbaçit” të kenë sukses sonte në festivalin e Pilurit “Netët e Bejkës së Bardhë”!

B. Në ora 14:00 bëra edhe një herë provat me grupin për një Udhë të rëndë e të lartë. Në ditarin digjital, shoqëruar me disa foto dhe imazhe, shkrova mendime të shpejta, mbresa dhe refleksione të çastit, siç më vinin, të cilat po i publikoj në vijë kronologjike për lexuesin e dashur të “Telegrafit” tonë: “E bëmë në atë lartësi që synomin dhe provën përfundimtare, 3 valle dhe 1 këngë. Sipas radhës ishin: e para, “Atje lart, në bokërrimë”, teksti: Xhebro GJIKA, valle lirike për nizamët , valle grarishte e vjetër me 3 hapa e kënduar nga Grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit”, prijëse e valles dhe marrëse: Shpresa Kapo Çelaj, kthyese: Liri Gaçe Shkurtaj, hedhëse Hava Çelaj Muçaj, shoqërojnë vallen me iso: Flutura Nanaj, Antoneta Goxho Mehmetaj, Liljana Rrapi Kapaj, Meme Ribaj Habazaj, Evgjeni Habili Seferaj, Pavlina Goxho Pazaj, Lavdie Goxho Xhakaj; drejtues artistik: Albert Habazaj; e dyta, “Hap sënduk e nxirr sheqer …”, teksti: POPULLI, valle liriko – humoristike e kënduar nga grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit” me 1 hap në vend; prijëse e valles: Shpresa Kapo Çelaj, marrëse: Liljana Rrapi Kapaj, kthyese: Shpresa Kapo Çelaj, hedhëse Hava Çelaj Muçaj, shoqërojnë vallen me iso: Flutura Nanaj (e cila, në rolin e nuses, loz e vallëzon sipas tekstit me vjehrrën Liljana, pra, janë 2 soliste para grupit), Liri Gaçe Shkurtaj, Antoneta Goxho Mehmetaj, Meme Ribaj Habazaj, Evgjeni Habili Seferaj, Pavlina Goxho Pazaj, Lavdie Goxho Xhakaj; e treta, “Labëri, o gur për Shqipe”, teksti: Albert HABAZAJ, këngë liriko-epike kënduar nga grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit”, marrëse: Evgjeni Habili Seferaj dhe Antoneta Goxho Mehmetaj, kthyese: Shpresa Kapo Çelaj, hedhëse: Hava Çelaj Muçaj, grupi mban këngën me eee. Në prova kishim bërë dhe vallen “Kanë dalë plakat në lëmë”… teksti: POPULLI, valle gazmore humoristike me 3 hapa (3 këmbë) djathtas e 3 majtas, kënduar grarisht nga grupi “10 Shqiponjat eTërbaçit” (folklor dhe etnologji), duke gjykuar se kjo valle e dëgjuar, më shumë se kujtdo, i shkon natyrës së këtyre zonjave moshatare, por artiste të ndritshme. Edhe pse ishim shumë korrekt me minutazhin e përcaktuar (çdo njësi zgjaste 2’ apo 2’ e 15’’), organizatorët e festivalit nuk e panë të arsyeshme që ta eksekutonim këtë numër folklorik.

C. [Rikthehem tek blloku digjital i shënimeve] Tani 10 Shqiponjat e Tërbaçit po marrin luginën e Lumit të Bardhë (Lumit të Vlorës), me bekimin e vendlindjes për t’u paraqitur sonte, natën e dytë të Festivalit të Pestë Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”, Pilur (07-08.06.2024) sa denjësisht me vlera folklorike të burimit dhe folklor bashkëkohor sipas stilit muzikor të Tërbaçit në variantin grarisht.

“Kështu lartësohet Çika/ Shqiponjat lindin Petrita” – na uron nga Saranda fisniku Astrit Ismaili.

Diell, o Shqiponjat tona! Diell, o Shqiponjat e Jugut!

Duke parë diellin që shkonte i lodhur në Çikë, në Qafë të Pëllumbit m’u kujtua se 10 SHQIPONJAT E TËRBAÇIT, 3 vjet më parë kishin fluturuar drejt Ballkonit të Bardhë të Himarës sonë, atje ku është balli i këngës. Nga datat 5-6 qershor 2021 zhvillohej Festivali i Dytë Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”. Grupi ynë u paraqit natën e dytë të festivalit, të shtunë e datës 6 qershor, me “Ritin e stolisjes së nuses tërbaçiote, si pjesë e Ritualit të dasmës në Labëri”. Për herë të parë shfaqej para publikut, artistëve të tjerë popullorë, para jurisë, televizioneve dhe artdashësve ky rit, ku u ndërthurën harmonishëm e bukur folklori me etnologjinë. U paraqitën denjësisht (ndiqeni në Youtube, e kam hedhur unë, Vlora News dhe produksioni Balani), u pëlqyen dhe u mirëpritën nga publiku. Juria e gjykoi t’i vlerësonte me “Çmimin e Karrierës”, që mbante emrin e poetit të madh të këngës labe Maliq LILA.

D. Këtë të shtunë, mbrëmjen e 8 qershorit do të fluturojnë përsëri drejt Pilurit për në Festivalin e Pestë Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”. Me synime fisnike më të qarta, për të paraqitur vlera folklorike me nivel të lartë artistik dhe estetik, për të tjera lartësi. Së pari e së fundmi për t’i pëlqyer publiku, që artdashësit të thonë: “Po, Shqiponjat po, këto i meritojnë duartrokitjet tona.
Diell, o Shqiponjat e Labërisë. (Me transportin patëm probleme, por shoferi qe i matur dhe i qetë dhe ia doli. Na heq ne me transportin, se dhe kur shkuam në Festivalin e Gjirokastrës, më 25 qershor 2023, na vajti squfur udhëtimi, por nuk është ky objekt i shkrimit). Sa kaptojmë qafat e Kuçe, ia merr Liljana: “Shqipe Tërbaçi mbi male/ Me valle e këngë labe,/ Shqipet lart e malet rrotull/ Gurrën e kanë në popull…”

E. Grupi “10 Shqiponjat e Tërbaçit” në festivalin e Pilurit u paraqit sonte me 2 valle të traditës (e para me motive nizamësh, e dyta me motive liriko – humoristike) si dhe me një këngë të re për Labërinë. Juria e vlerësoi me çmimin e Tretë “Feti Brahimi”. Të Dhjeta ju paskeni lindur Ditën e Sakrificës dhe Dinjitetit. Mirënjohje Shqiponja!

F. Kur Vlora të do, të adhuron Perëndia vetë. “10 Shqiponjat e Tërbaçit” ndihen krenare dhe mbushen me besim për Udhëtimin e Tyre Folklorik. Ku ka çmim më të lartë sesa kur të pëlqen populli këngën dhe vallen origjinale të shpirtit! Eee, në këtë rast, kartonat e jurive s’ kanë veçse vlerë arkivore për grupin dhe artistet popullore. Eeee, prandaj Vlora është Qytet i Diellit dhe në Folklor dhe Etnografi. Nuk mund të mos hedh në letër (apo në qelqin digjital) disa mbresa të pashlyeshme që na dhuruan “10 Shqiponjat e Tërbaçit” me Juli Çenkon në Festivalin e Pestë Folklorik “Netët e Bejkës së Bardhë”, Pilur, 2024. E ndezën skenën natyrore të Pilurit. Për këtë atmosferë festive që u krijua nga gëzimi që ndriste artistët popullorë , thuara vargjet: “Pilur, o Ballkon i bardhë/ Priti miqtë radhë – radhë!/ Pilur, ball’ i lartë i këngës/ Priti artistët e zemrës!/ Ballkon i Himarës sonë/ Bilbilat bukur ia thonë./ Me kanarinat, thëllëzat/ Këndojnë malet, brigjet, rrëzat…/ Lefteri na sheh nga lartë/ Me “Bejkën” na jep uratë”. Juli Çenko ngre artistët popullorë në valle, madje dhe Vasillon e Jurisë së Festivalit (Bejka e Bardhë e Pilurit të Lefterit Vasillo Lapa Koka). “10 Shqiponjat e Tërbaçit” në valle shkrepin xixa dhe vërshon lumi i artë i shpirtit popullorë kur folkloristët e tjerë ndezin skenën dhe sheshin e bardhë, që e hijeshon rrapi madhështor. Vasillo Koka është artiste, mësuese dhe poete, madje ka botuar libër me këngë e vjersha. Jas i shprehet ajo për Shqiponjat e Jugut: “Ashtu si vargmalet kryelartë të pa shkëputur në shekuj edhe Ju, Zonja të Tërbaçit Legjendar bashkuat dëshirat tona në valle. Qoftë i pa shkëputur zinxhiri juaj i florinjtë, duke bashkuar yje dhe hënë në gëzime! Kryelarta me udhëheqësin tuaj të pa lodhur Albert Habazaj, fluturofshi në majat më të larta. Krenari për juve !!!! Jeni Yjeeeeee”

Jo vetëm në Labëri, por në mbarë Shqipërinë është i njohur dhe i dashur emri i Vasos. Vasillo Lapa Koka është “Bejka e Bardhë”, ajo e vërteta e Shtatëdhjetë e treshit të Lefter Çipës. Në Festivalin e Pestë Folklorik, AJO ishte anëtare e jurisë dhe kur, natën me yje këndonte Juli Çenko e drithëronte skenën natyrore të Festivalit dhe fap gjatë këngës së saj, feksën e dolën në valle 10 Shqiponjat e Tërbaçit tek sheshi, që u ndez nga kënga dhe vallja si në një dasmë kombëtare, Vasilloja e la tavolinën zyrtare të jurillëkut dhe i dha krahë valles dorë më dorë me Shpresën, korifeun e “10 Shqiponjave të Tërbaçit”. Vasillo Lapa e Shpresa Kapo u njohën qysh nga koha e Festivalit III Folkorik Kombëtar i Gjirokastrës. Kalaja e Madhe e Festivaleve të Rënda atë tetor 1978, përjetoi emocione të fuqishme kur 7 vajza 17-18 vjeçare, gjimnaziste të krahinës së Mesalikut, nxënëse të Shkollës së Mesme “Laze Nuro” Brataj kënduan këngën- simfoni “Gjurmë të kuqe borës latë”, me tekst të Kujtim Micit – Dragoit të Kënëgs Labe. Marrëse ishte Nazo Dauti nga Tërbaçi, kthyese: Fedirete Sulçaj nga Mesapliku, hedhëse: Shpresa Kapo nga Tërbaçi, bëjnë eee (mbushin këngën/ iso): Shaze Hoxha nga Tërbaçi, Vangjelina Gjini nga Tërbaçi, Dilore Balla nga Gjormi, Baire Hasani nga Lezhani. [nga 7 anëtare të grupit, 4 ishin nga Tërbaçi]. Kënga “Gjurmë të kuqe borës latë” u cilësua Perla e Festivalit”. Eeee, qysh atëherë Vasilloja me Shpresën e mbajtën miqësinë e pastër aq dashamirëse dhe e forcuan më shumë.

G. Provuam ndjesi të fuqishme në Pilur. Nuk vlen çmimi më shumë se kënaqësia artistike dhe estetike që “10 Shqiponjat e Tërbaçit” i dhanë publikut artdashës të Pilurit dhe Himarës, artistëve popullorë nga trevat e Labërisë së Gjirokastrës, Tepelenës, Delvinës, Vlorës e Sarandës, nga Çamëria me “Krahun e Shqiponjës” së sypafjekurit për art Sali Nuredini, miqve nga Tirana, por, sinqerisht emocion krenar na dha kërkesa e Presidentit të Republikës së Shqipërisë, Shkëlqesia e Tij, prof.dr.Bajram Begaj për të bërë një fotografi me “10 Shqiponjat e Tërbaçit”.

Sikurse gjithë artistët popullorë të Labërisë e Shqipërisë, edhe zonjat fisnike të Tërbaçit, vazhdojnë t’i jepin frymë e zë e zemër polifonisë sonë popullore çdo ditë dhe pa u kursyer.

Mesazhi i Ridvanit
“E kam thënë dhe e përsëris që çdo juri duhet të mendojë për vendin e dytë, se i pari i takon grupit “10 Shqiponjat e Tërbaçit”! Jo vetëm për mënyrën dhe perfeksionin e interpretimit, por duke gjykuar sakrificën dhe moshën e tyre, të cilat të gjitha janë gjyshe. Sukses të mëtejshme, respekte për vlerën që i jepni Labërisë ju dhe Albert Habazaj”.

Më vuri në mendim ky refleksion i këtij të riu pa paragjykime maskiliste, që s’pyet nga verbimi i rremë i famës së madhe apo hijes së atyre që sponsorizonjë grupet për çmime dhe patjetër me shpirt them edhe në shtyp: Ritvan Hodaj, shumë faleminderit! I përulem me MIRËNJOHJE fjalës tënde për grupin tonë “10 Shqiponjat e Tërbaçit”. Tok me mua e falënderojnë artistin e Labërisë edhe 10 Shqiponjat. Ritvan Hodaj, ti je një djalë fisnik i Gumenicës sofërmbudhë! Ti je bir i denjë i një dere bujare! Ti je një artist popullor i dukshëm sipër e i pashmangshëm dot nga askush, sepse e ke krijuar profilin tënd si një kthyes brilant në stafetën e këngës labe. Ti, si kthyes je të yjësinë e ndritshme të bilbilave që falin nga shpirti i tyre dritën e ëmbël të zërit, interpretimit, melodisë, veshjes popullore tradicionale, mimikës e zërit të trupit. Ti je një këngëtar potent, që të bën për vete me atë grykë. Ti këndon krah Berdo Berdos, Bardha Brahimit, Mico Ferrajt e atyre korifejve të “Jehonës labe”. O Vani! Unë, që u them “10 Shqiponjave të Tërbaçit – keni lindur Ditën e Sakrificës dhe të Dinjitetit, u them se është e vërtetë, e verifikueshme. Mjafton të kujtoj se të shtunën mbasdite Grupi ynë qe në Pilur për konkurim në Festival. Pikërisht në atë ngjarje kulturore Gjena, kapetania Evgjeni Habili Seferaj hoqi rrobat e zisë dhe veshi kostumin folklorik të stërgjysheve tërbaçiote dhe doli në skenë me motrat e saj Shqiponja Çike, që u shfaqën si 10 Miro Tërbaçe të valles dhe këngës së kënduar sipas stilit muzikor të Tërbaçit në variantin grarisht. Paraditen e së shtunës, Gjena kishte 6 mujorin e së motrës, ku e qau me ligjërime motrën e xhanit, Labenë e paharruar 65 vjeçare dhe mbasdite erdhi bashkë me Shqiponjat në Ballkonin e Bardhë të Këngës, në Pilurin e Himarës dhe Labërisë sonë. Gëzim dhe dhembja tek ne janë bashkudhëtare. 10 Shqiponjat e Tërbaçit dinë t’i ndanë gjërat dhe t’i vlerësojnë përgjegjësitë si përfaqësuese të vendlindjes, si “ambasadore” kulture e Tërbaçit në ngjarjet etnofolklorike, që na kërkojnë dhe ne shkojmë të përcjellim mesazhe drite.

Për shqipet magjike vijnë mesazhe drite

Janë të pambarimta mesazhet e mira drejtuar grupit dhe s’ka se si të mos prekesh, s’ka se si të mos ndihesh mirë, të frymëzohesh dhe të mbushesh me optimizëm për Udhëtimin e Denjë Folklorik. Po shkëpusim disa: Lefteri Metkaj. “Sa më bukur dhe dinjitozë në festivalin e Pilurit! Këto shqipe magjike janë 10 Shqiponjat e sukseseve, të cilat janë gjithmonë të bukurat bilbile të Tërbaçit, plotë jetë dhe gjallëri! Suksese 10 Shqiponjave dhe udhëheqësit të grupit, z. Albert Habazaj! Me këtë paraqitje, ju jeni dëshmia më e qartë e identitetit me këngën dhe me veshjen popullore tradicionale për zonën e Tërbaçit dhe për trojet tona të Labërisë. Ju paraqitni një pasuri kombëtare në këtë festival ashtu si i ka hije vlerave të kësaj krahine”. Kam të drejtë ta falënderoj dhe t’i them: “Meriton mirënjohje intelektuale e nderuar! Ti Lefto, je e ndritshme jo vetëm si njeri me virtyte humane, por ti je misionare e kombit, ti je Mësuese e Gjuhës Shqipe për fëmijët e shqiptarëve në emigracion, atdhetare e devotshme”. Maksi Luçi: “Suksese … Le të dëgjohet ritmi i atyre maleve mbi detin Jon”… Po, Maks i dashur, u dëgjua ritmi i maleve tona mbi detin Jon. Dhe i kulluar si Lumi i Bardhë që buron tek rrënjët e tua. Peno Nebi Xhakaj, bijë nga Kuçi e nuse në Tërbaç, e shoqja e Nebos, kthyesit më të mirë të Labërisë: “Motrat tona si sorkadhe sa bukur duken në valle”; Bukuroshe Abazi Ramohitaj: “Shkëlqeni!”; Vjollca Gaçaj: “Si drita jeni të gjitha . Suksese dhe sa me shumë medalje”! Poeti, avokati, aviatori Delo Isufi: “Ndihem krenar për të mrekullueshmet vajza e nuse të krahines sime”; Sose Beqiraj: “Bravo shqiponjat e Tërbaçit! Krenari për ne”, ndërsa intelektuali dhe veprimtari i shquar dr. Neki Dredha na e bën me vargje urimin: “Dhjetê shqiponjat tërbaçiote,/ Si pinë ujë në Pajikonjë,/ Ndriçuan skenën piluriote,/ Ballkonin mbi Detin Jon./ Thuaja Çikë, Majë e Lëpjetës,/ Ti Gjivjash e ti Stogua,/ Për ato lulet e jetēs,/ Kostum kuqet mbi Pihua./ Për kostumin arbëror,/ Hijeshinë e Amantisë,/ Shqiponjat, shpirt amnor,/ Krahu i zjarrtë i Perëndisë/ Për Atë, yllin e malit,/ Shpirtin e Lumit të Vlorës,/ Që i dha dritë Festivalit,/ Me shtojzovallet e Horës./ Përmbi ujërat kaltērore,/ Lart te logu piluriot,/ Këngë e valle Labërore/ Do të ketë për jetë e mot”, të cilin Pano Hallko e quan një Refleksion i thekur poetik, ndërsa unë: “Faleminderit Doktor! E kush si ti shkruan për Labërinë magjike! Jam i bindur që përsëri do ta ribotosh librin e bukur për Labërinë tonë, se historia, kultura, arsimi, virtytet dhe visaret e shpirtit të saj janë të pambarimta, mrekullore si natyra e saj, me florën e faunën, me njerëzit e vërtetë, me artistët si bilbila e artistet si thëllëza!”. Amazona e Bolenës, Lapardhasë dhe “Jehonës labe” Bardha Hosi Brahimaj, siç ka zërin e shpirtit bën urimin me zemër: “Si varese diamanti, i shtoni nurin dhe lezetin këngës labe”; ndërsa mësuesja dhe poetja nga Vlora Anila Toto: “Suksese zonjave artiste që mbajnë në këmbë gurrën e traditën, artin e popullit tim!”, sociologia artiste Zhaneta Sali Veizaj: “Një urraaaaa të fortë për grupin”. Që nga Kanadaja poetja Armenida Qyqja na uron: “Fluturim të bukur Shqiponjave!”, ndërsa e mirënjohura Katjusha Pogaçi “Ju lumtë!”. Po këtë urim na jep poeti dhe historiani doc. Odise Çaçi. Artisti bujar Astrit Ismaili, pasi bën urimin e bekuar: “Dritë e bardhë rruga e Mirove të Tërbaçe”, tjetër çështje shtron me të drejtë: “Ky është një ansambël artistik se ka artiste dhe udhëheqës artistik, kështu më thotë kjo fotoart, mos e quani grup, ju lutem!”.

Mbaroi dhe festivali …

Mbaroi dhe festivali. Na dhanë Çertifikatën e pjesëmarrjes dhe na u komunikua çmimi i Tretë. Ne shpumë vlera të mirëfillta, autentike, burimore në lartësinë që kërkon një paraqitje dhe përfaqësim dinjitoz për Tërbaçin tonë me histori dhe kulturë, krahas të tjerëve, si pjesë e së tërës. Nuk kërkuam çmim, as paguam për të, pasi kemi dëgjuar që është bërë modë, që në fillim ndahen çmimet, pastaj fillon festivali. Hëngrëm një bukë të bardhë në Pilur dhe u kthyem natën në Vlorë. Gjatë kthimit, i ngarkuar me emocione, që më shkaktuan dhe ndjenja negative, po reflektoja tek ato që bëmë ne, si i bëmë, Çfarë duhet të bëjmë më mirë, nëse kemi mundësi dhe hapësira: Shqiponja! Sinqerisht dhe me përulje u shpreh MIRËNJOHJE. Ju ndriçoni dritën e mirësisë. Ju verboni errësirën e ligësisë. Ju paskeni lindur Ditën e Sakrificës dhe Dinjitetit. Gjena, ti u tregove kapedane, dole mbi dhimbjen e motrës për hir të detyrës morale. Virtyti yt e mposhti stresin, emocionin e dhembshur të humbjes së parakohshme të Labesë së paharruar.

Më ka ngelur në mendja fjale e moderatores së festivalit, Shqiponja Pazaj Veshaj “Ju, 10 Shqiponjat Labe jeni çmimi i mirësisë. Dashuria a madhe për artin dhe folklorin që ju karakterizon është plebi shqiptare dhe në lartësinë e Çikës!”

Dy fjalë pas një jave

Për Kristo Çipën kam këto fjalë: Festivali u realizua me sukses dhe pruri mozaik vlerash folklorike tradicionale dhe bashkëkohore, patjetër dhe nivel artistik e shije estetike. Falënderoj popullin bujar dhe artdashës të Pilurit për mirëpritjen. Situata të tilla, si këto të pesë festivaleve folklorike të Pilurit që ka organizuar K. Çipa, nxjerrin në pah rolin e individit në shoqëri. Ai është një organizator shembullor. Po kështu për Fred S. Mërkurin shpreh mirënjohje për vëmendjen, si dhe për gjithë ata miq e dashamirës që takova. Nuk mund të shprehem kështu për jurinë, sepse vlerësimet që bënë m’u dukën subjektive dhe çmimet që deklaruan më shqetësuan për saktësinë e dhënies, respektimin e kritereve të përcaktuara etj. Nuk e di pse juritë i turbullojnë ujërat, kur gurra popullore është ujë i kulluar i shpirtit popullor në këngë dhe valle. Por, fatmirësisht e mbi të gjitha në Pilur unë takova Qeranën, atë nënë heroinë, po ashtu dhe ato nëna të mira piluriote, që i kisha takuar 3 vjetësh, qershor 2021. Piluri është një vend heroike me histori dhe polifoni, e nënat piluriote zënë një vënd të veçantë në historinë e tij. Nënat e bijve të këngës na mbushin me frymëzime polifonike të pa shtershme.

Ju ftojmë në ngjarjen poetike që do të mbahet më 7 Korrik 2024 në ora 10.00 në përurimin e Monografisë “Dielli nuk lind vetëm në Rugovë” i autorit Ramiz Mujaj.

Njëkohësisht bëhet edhe hapja e Ekspozitës me punime artistike të autorit.

Aktiviteti organizohet në ambientet e Kështjellës së Ramiz Mujajt me ç’rast bëhet edhe promovimi i rikthimit të tij në vendlindje në Rugovë, pas dyzetë viteve.

Historia e më se 1000 fëmijëve që u shpëtuan nga kampi nazist i Buhenvaldit ka ardhur në gjuhën shqipe përmes librit “Djali nga blloku 66”. Autorja e botimit e ka ndërtuar librin me rrëfimet e 94-vjeçarit të mbijetuar Moshe Kessler

Historia e një fëmije që priste me padurim të festonte bar mitzvahun e tij por përfundoi në kampet naziste të përqendrimit vjen në gjuhën shqipe përmes librit “Djali nga blloku 66”. Historia e Moshe Kessler dhe 1000 fëmijëve hebrenj është shkruar nga Limor Regev, e cila ka udhëtuar nga Izraeli për të promovuar librin.

“Moshe Kesler ka kaluar 5 kampe përqendrimi, pasi u mor nga Çekia ku jetonte. Ka qenë në Birkenau, Aushvic derisa u çua në Buhenvald ku e shpëtoi një i burgosur politik çek. Antonin Kalina shpëtoi atë bashkë me fëmijë të tjerë dhe dy fitues të Nobelit, Eli Vizel dhe Imre Kertiz. U shpëtuan nga blloku 66 sepse njerëzit refuzuan të jenë indiferentë”, tha ajo.

Libri bazohet në rrëfimet e Moshes, tashmë 94 vjeçar. Ai tregon mbijetesën dhe po ashtu si Antonin Kalina, i burgosuri çek që shpëtoi fëmijët përdori mënyra të ndryshme për t’i shpëtuar fëmijët nga dhomat e gazit.

“Dolën të gjallë nga blloku 66 sepse Antonin Kalina dhe miqtë e tij gënjyen nazistët duke ju thënë se ka një epidemi tifoje në kamp që ata të mos vinin. Ai i shpëtoi fëmijët se nuk lejoi të dilnin në punë në temperatura mbi -24 gradë, por I mbajti në Baraka. I shpëtoi sepse iu hoqi shenjat dalluese të hebrenjve që të ngatërroheshin me të burgosurit politikë. Kjo është një histori frymëzuese që të mësojmë se çfarë njerëzit mund të bëjnë për njëri-tjetrin.”

Kalina ishte biri i një këpucari dhe këpucar vetë. Aktiviteti u mbajt në ambasadën çeke në Tiranë me praninë e ambasadorit çek dhe asaj izraelite.

(BalkanWeb)