… Kur zbritën në Skelë, pasi i përshëndetën me përzëmërsi, shqiptarët i hipën një karroje dhe u larguan. Tre sarandiotë që i prisnin aty, nxituan t’i ndihmojnë për të zbritur baullet e tyre. Njëri nga ata ishte Neço, telegrafisti i qytezës, që sapo kishte filluar punën e re në ndërtesën e madhe. Kishte dy muaj që qeveria e re kishte instaluar një telegraf në këtë vënd.
– Motra ime Dora! – i prezantoi Rajmondi telegrafistin, burrin topolak e të qeshur rreth të dyzetave, por me dhëmbë të nxirë nga duhani.
Po atë ditë dy çadrat e tyre ata i ngritën lart në kodrinë, diku pranë bazilikës së vjetër Onheizmos. Pamja ishte e jashtëzakonëshme në krah të asaj ngrehine, e cila dëshmonte për një qëndër të rëndësishme të Krishterimit në këto anë. Penelopa e Isadora nxirrnin nga baullet plaçkat dhe sendet e tjera, ndërkohë që Rajmondi, i ndihmuar nga dy vendas ngulte hunjtë në tokë dhe tendoste tendat që po ngriheshin. Isadoras i kishte pëlqyer kur Rajmondi i kishte thënë se më mirë të kishin strehë këto tenda, sesa në ndonjë shtëpi, apo në një kthinë që donte ta lironte për ta telegrafisti i Santa Quaranta-s. Kur tendat u ngritën, ajo i vështroi gjithë gëzim, duke harruar për një çast dhembjen e madhe. Vështroi Rajmondin dhe iu rijkujtua përsëri ai çast kur ai përpiqej ta bindë patjetër që të nisej për në Shqipëri.
– Ku bie ky vend i panjohur? – i kishte thënë ajo me mosbesim.
– Në breg të Jonit, përballë Korfuzit. Do të shohësh… do ta duash menjëherë atë vend …
“Rajmondi erdhi nga Shqipëria. Si zakonisht ishte gjithë entusiazëm: «Atje, i tërë ai vënd është në një mjerim të plotë. Fshatrat janë shkretuar, fëmijët vdesin urije. Si mund të kesh një qëndrim kaq egoist? Eja të na ndihmosh t’i ushqejmë fëmijët e tu japim shpresë atyre grave… Fjalimi i tij pati efekt. Vesha sandalet dhe rrobën time të gjatë greke dhe e ndoqa Rajmondin në Shqipëri. Në një mënyrë shumë origjinale ai kishte menduar të ngrinte një kamp për të ndihmuar refugjatët shqiptarë”.[1]
Tek Rajmondi kishte një lidhje të çuditshme me natyrën, një lidhje mjaft të fortë e të qenësishme dhe kjo gjë Isadoras i pëlqente shumë. Si dhe të tjerët, edhe ajo e konsideronte atë si “bir të natyrës”. Të ecje zbathur, të ngroheshe rreth zjarrit në natyrë, të qulleshe në shi, për të ishte diçka shumë njerëzore. Njeriu kishte lindur i xhveshur përballë natyrës… Çdo gjë tjetër Rajmondit i dukej konvencion, prandaj dhe ai kërkonte t’i thjeshtonte gjërat gjithnjë. Madje i mjaftonte dhe një trung për të mbështetur kokën për të fjetur edhe pse bota atë kohë njoftonte shpikje të mëdha: ballonet gjigande «Zepellin» që udhëtonin në qiell, elektrokardiografi, radio, llampa prej mërkuri, ajri i kondicionuar, kamera me ngjyra, madje dhe frigoriferi… Po, Rajmondi nuk e njihte frikën e vdekjes. Vdekja për të ishte po aq normale sa dhe lindja. „E di se kur do iki një ditë nga kjo botë, unë do të iki i gëzuar“, – thoshte shpesh ai.
Nga të gjithë njerëzit e familjes, madje dhe më shumë se nëna, Rajmondi ishte për të njeriu më i afërt, më intimi dhe që e kuptonte më shumë botën e saj. Atë kohë në Paris, Rajmondi ishte bërë një personalitet i njohur. Katër vjet më parë, në një ndërtesë në Rue de Seine, ai kishte hapur një akademi arti e filozofie, të cilën e kishte quajtur thjeshtë «L’Academie». Rajmondi ishte një tip special dhe mjaft i thjeshtë. Mbante flokë të gjata që i binin mbi supe, rrinte zbathur dhe me sandale dhe në trup mbante të hedhur një rrobë të madhe si veshjet e grekëve të lashtë të kohës së Antikitetit. Por mbi të gjitha ishte një natyrë artisti: shkruante poezi, pjesë teatri, madje kur kishin qënë në Greqi me familjen për të jetuar ca kohë, ai vetë i kishte prodhuar enët prej balte, mobiljet e thjeshta prej druri, etj. Ishte një bir i vërtetë i natyrës.
Kur po ngjiteshin në kodër, Isadora kishte parë jo larg nga rruga ato shtëpi të mjera me fëmijë të rreckosur që i shihnin këta udhëtarë në heshtje dhe me habi. Nga vinin? Përse kishin ardhur në atë vënd që digjej e shkretohej? Përse?… Sytë e tyre ishin të trishtë, gjithë dhimbje. Kurrë në jetën e saj ajo nuk kishte parë aq shumë trishtim në sytë e një fëmije. Po kështu ishin dhe fytyrat e heshtura të atyre grave refugjate, disa prej të cilave kishin ardhur me këmbë që nga Janina. Fëmijët i tërhiqnin pas vetes, po në heshtje, pa ditur se ku shkonin, të habitura dhe me një vështrim pyetës: – Po ju, ç’doni këtu? A nuk e shihni që njerëzit po vdesin rrugëve dhe lufta po troket?…
Në një ngrehinë të vjetër e të braktisur, në krah të saj, ajo kishte pikasur diçka të tmerrshme, të paimagjinueshme. Në fillim ajo nuk e kishte kuptuar atë pjesë që ngrihej nga dheu në cep të varreve të reja, por pastaj, duke u afruar, e kishte kuptuar dhe gjithë trupi i ishte rënqethur. Ishte një këmbë njeriu, e verdhë dhe e përbaltur, një këmbë të vdekuri që e kishin varrosur gati në sipërfaqe dhe që qentë apo ndonjë kafshë tjetër e kishte zhvarrosur. Ishin varret e viktimave të para të asaj lufte.
Në mbrëmje, rreth zjarrit, e humbur në botën e saj, papritmas Isadora i kishte thënë Rajmondit:
– E pamundur… Si mund t’i ndihmosh gjithë këta njerëz që shkojnë e vijnë rrugëve duke bredhur nëpër male për një copë bukë? Paratë që mund t’u japim s’mund t’i shpëtojnë nga mjerimi që i ka kapur.
– Do të gjejmë një mënyrë, mos u trishto… nesër e kam lënë të shkoj përsëri në Korfuz që të blej një sasi leshi. Këta njerëz të gjorë e të kërcënuar nga lufta duhet që të punojnë dhe ta fitojnë vetë bukën e gojës.
Mbrëmja ishte e freskët dhe qielli plot yje. Dallgët që përplaseshin në breg bënin një zhurmë të çuditshme, ndoshta ngaqë në pjesën e bregut pranë tyre, kishte vetëm gurë të lëmuar dhe valët, sa herë tërhiqeshin, i merrnin me vete duke i tërhequr në një zhurmë nanuritëse dhe të ëmbël. Ata gurë kishin qindra vjet që tërhiqeshin në të njëjtin ritëm dhe nën të njëjtën muzikë.
Edhe pse ishte e lodhur nga udhëtimi i asaj dite, Isadora ende s’po flinte. Nga cepi i tendës pa drapërin e hënës me një dritë të fortë, e cila i kujtoi dekorin e një skene ku kishte interpretuar gjatë një turneu në Suedi. Atëherë dashurohej me regjisorin Gordon Craig dhe meqë ishte në Stokholm kishte dashur me ngulm të takonte dramaturgun e madh Strindberg, autorin e Shtëpisë së kukullave. Por ai s’kishte pranuar të takoheshin edhe pse e adhuronte atë. Kishte frikë nga gratë e bukura. Ndoshta nga frika se mos jepej pas tyre.
Ajo qeshi me vete me këtë histori dhe mbylli sytë me shpresë se më së fundi gjumi do ta zinte edhe atë.
“Rajmondi shkoi në pazarin e Korfuzit, bleu lesh, e ngarkoi atë në një anije të vogël që e kishte marrë me qera dhe e transportoi në Santa Quaranta, në portin kryesor ku ishin mbledhur refugjatët. – Po si do t’i ushqesh gjithë këta të urritur? Me lesh? – i thoja Rajmondit. – Dora, prit dhe do të shohësh… Po t’u sjell bukë, ajo do të ishte e mjaftueshme veçse për një ditë, por unë u sjell lesh sepse dua të bëj diçka për të ardhmen e tyre.
Ne shkuam në bregun shkëmbor të Santa Quarantës, ku Rajmondi kishte ngritur kampin e tij për fshatarët. Në një afishe ai kishte shkruar: “Ato që duan të tjerrin lesh, do të shpërblehen me një dhrahmi në ditë”.[2]
Kur zbriti për herë të parë poshtë në breg, Isadora u befasua me ngjyrën e detit. Ishte një blu e thellë që vezullonte nga dielli. Rrezet përthyheshin mbi të duke krijuar mijra reflekse dhe yjëzime. Ajo zgjati duart, mori një grusht ujë dhe lagu fytyrën, duke ndjerë kripën e atij uji të pastër. Një rrëkezë i rrëshqiti në gushë duke i zbritur poshtë drejt gjoksit. Ngriti kokën dhe e drejtoi fytyrën nga flladi që sillte aromën e këndshme të detit. Gjithçka i dukej sublime, e virgjër, ku pulëbardhat që silleshin në breg me klithmat e tyre e bënin atë peizazh tepër të gëzuar. E megjithatë, nuk kalonte pak kohë dhe atë e kapte një ndjesi trishtimi. Ankthi dhe ngërçi i pushtonte gjithë gjymtyrët.
Për disa ditë me rradhë ajo ende nuk po e kuptonte mirë se ku dhe përse kishte ardhur në këtë vënd për të cilin shumë rrallë kishte dëgjuar në jetën e saj. Shëtiste e vetme buzë detit me vështrimin e hallakatur diku, shkonte gjer në mol sikur të priste dikë, kthehej gjer në kishëzën e vogël dhe pastaj merrte ngadalë në monopatin që ngjitej drejt çadrave.
– Ç’është jeta vëlla? – i kishte thënë një moment Rajmondit, tek ai ecte krah saj i menduar.
– Jeta? – dhe ai kishte ngritur supet i menduar, si i zënë ngushtë nga një pyetje e tillë.
Vërtet ç’është jeta?…
– Po lumturia? – kishte ngulur këmbë ajo.
– Të ndjehesh e plotë, të duash dhe të arrish ta gëzosh atë që kërkon.
– Unë as dua dhe as nuk mundem të gëzoj më. Si mundem vallë?
– Dora… Jeta nuk është e tëra lumturi. Jeta nuk mund të jetë as vetëm e bardhë dhe as vetëm e zezë. Jeta është një ngjizje e lumturisë me dramën apo dhimbjen e njeriut. Cili njeri nuk ka vuajtur në këtë botë, thuamë. Nuk ka njerëz që lindin e jetojnë të lumtur gjithë jetën. Vjen një moment kur filli i lumturisë këputet, kur ajo që ke ndërtuar rrënohet, kur gjithçka ndërpritet me një dhimbje të madhe. Por në fund të fundit gjërat rifillojnë, gjithnjë ka një dritëz ku mund të kapemi dhe t’i japim kuptim jetës… për më tepër një artist.
„Rajmondi ka të drejtë“, – mendoi me vete ajo. „Por sidoqoftë jeta është një mister“.
– A nuk të ngjan se gjithçka është mister në këtë botë? Ti nuk e di asnjëherë sesi do të vazhdojë jeta tënde dhe se kur do të ndalet udhëtimi yt… Ah, jo, lumturia është veçse një iluzion, mirazh, apo jo?! Mjafton të mendosh vetëm Kazanovën, për të cilin jeta padyshim ishte veçse një iluzion dhe asgjë tjetër…
Ajo nuk e kuptoi se përse atë moment i erdhi në mëndje Kazanova. Ndoshta se në kujtesën njerëzore, apo më saktë në botën femërore, ky personazh ishte kthyer në një lloj iluzioni, kishte hyrë si njeriu që kishte ditur ta jetonte jetën më shumë se askush tjetër dhe se gjatë gjithë jetës së tij kishte qënë i lumtur, i rrethuar nga qindra gra, të të gjitha llojeve, kishte kaluar aventura nga më të pabesueshmet, kishte provuar gjithçka, tërë koleksionin e voluptetit femëror. Por pak e dinin se Kazanova në fund të fundit ishte një personazh tragjik dhe i mjerë, një nga më të trishtët e botës.
Një ditë në Paris, në Place Vendôme, ajo kishte patur një bisedë me një nga aktoret në zë të Komedisë Franceze. Kishin folur shumë për seksin, antikitetin, lirinë femërore, Kazanovën. Por Dora ishte habitur të zbulonte nga goja e saj se Kazanova ishte një personazh tragjik. Sigurisht e kishte kuptuar. Tek Kazanova, impulsi i parë ishte impulsi fizik, seksual, volupteti, nënshtrimi i femrës. Një lloj vështrimi i superioritetit mashkullor që më së shumti e gjen në botën e kafshëve. Femra, siç dukej, ishte një lloj prehe dhe nënshtrimi i saj për të ishte gjithçka. Por tek Kazanova mungonte ndjesia e hollë e dashurisë, drithërima, poetika e trupit njerëzor, trishti dashuror, enigma e zbulimit, ekstaza njerëzore. Ja pse ai e kishte aq të pamundur që më fundi të dashuronte. Kjo e bënte të mjerë, pafundësisht.
Një pasdite, Dora po ecte buzë bregut, duke kapërcyer herë-herë shkëmbenjtë dhe duke ecur pastaj mbi rërën e lagur, ku këmbët të zbathura linin gjurmë. Vala që i afrohej bregut i fshinte butësisht ato. Papritur ajo pikasi figurën e një adoleshenteje që po dilte nga deti. Fillimthi iu duk si një nimfë që dilte nga thellësia e botës nënujore drejt botës njerëzore. Atë trup të njomë, që rrezëtinte në diell e mbulonte një rrobë e hollë. Një rrobë e ngjitur dhe e mbështjellë pas gjymtyrëve që i bënte mjaft të dukshme format e atij trupi të njomë. Kur doli në breg, pa e ndjerë se dikush po e shihte, vajza bëri një rrotullim disi dehës, duke parë gjithnjë nga qielli dhe duke humbur kushedi në ç’botë. Ishte një lëvizje plot hir, një ekstazë pranverore, një kërcim si në festat e Dionisit të lashtë që Isadora po shihte para syve të saj. I dukej se ajo vajzë i ishte shfaqur nga një kohë apo planet tjetër. Nxitoi drejt saj që ta shihte më pranë, duke mos bërë zhurmë në mënyrë që ta shijonte gjer në fund atë spektakël të natyrës njerëzore. Kur Isadora iu afrua, vajza po tundëte flokët nga uji i detit. Ajo e pa dhe i buzëqeshi me dashuri. Përshëndetjes së Isadoras ajo deshi t’i përgjigjej me sy të qeshur, por nga goja e saj Isadora dëgjoi veçse një britmë të shuar, një mërmërimë, një belbëzim, diçka të pa shprehur e që siç dukej kishte vështirë ta thoshte. E shtangur nga habija e gruas së panjohur, vajza u largua me vrap drejt shtëpisë së saj që ngrihej mbi shkëmbinjtë në breg të detit nja njëqind metra më larg.
Kur Penelopa u afrua, Dora qëndronte gjithnjë e mahnitur nga ajo pamje e mrekullueshme që i kishin parë sytë, por dhe e shtangur nga belbëzimi i nimfës.
– Nuk e kuptova… Më duket se u frikësua. – tha Isadora.
– Shumë e bukur apo jo, – tha Penelopa… Mjerisht ajo nuk flet. Eshtë memece. Njerëzit tregojnë se gojën e ka humbur para shtatë vjetësh, kur të atin e asaj e kishte gjetur të vrarë diku në pyll.
– Ç’fatkeqësi! – pëshpëriti Isadora me dhimbje. U përpoq të imagjinonte atë ballafaqim të papritur dhe të tmerrshëm të një vajze të vogël me të atin e vdekur të saj.
– Vallë e kishin vrarë?
– Jo… ishte vrarë një ditë me shtrëngatë. Askush nuk e dinte se ç’kishte ndodhur dhe pse nuk po kthehej. E pritën ditë të tëra gjersa një ditë filluan ta kërkonin. Vajza e gjeti tek Shpella e Djallit dhe e solli duke e tërhequr zvarrë gjer në qytezë. Që atë ditë nuk foli më.
– Ç’tmerr!… – psherëtiu thellë ajo dhe vazhdoi drejt bregut duke parë nga baraka ku ishte zhdukur ajo zanë. Për një kohë të gjatë ra një heshtje varri. Nuk kishte dëshirë të fliste. Edhe Penelopa që e shoqëronte nuk foli.
– Po unë pse kam zë? – pyeti veten ajo… edhe unë i gjeta të vdekur dy fëmijët e mij.
E dinte se asgjë në këtë botë nuk mund ta shuante dhimbjen e saj. Më së fundi, u ul mbi një shkëmb dhe i nguli sytë horizontit. Iu kujtuan fëmijët, së pari ish burri i saj i parë, Gordon Craig, babai i Patrikut, pastaj Lohengrini, ati i Deirdres, me butësinë e tij të mrekullueshme, shëtitjet me të nëpër Mesdhe dhe në detin Jon. Për të dhe Lohengrinin, bota ishte e bukur, ndërsa tani… tani gjithçka kishte erën e shkrumbit dhe ndjesinë e drithërimën e vetmisë së madhe. Vetëm ai ndoshta mund ta ngushëllonte atë. Por ai ishte në Londër. Ajo e dinte se vetëm ai mund ta qetonte nga ajo zi e madhe që e kishte kapluar. E mbyllur mes katër mureve të shtëpisë, me perdet e rënda që errësonin gjithçka, që e pengonin diellin që t’i vriste sytë dhe t’i kujtonte gjithë lumturitë e saj, ajo priste dikë, madje dhe një fantomë, që ndoshta mund ta rikthente në jetë. Dhe ky ishte Lohengrini.
“Lohengrini ishte në Londër. Mendoja se po të vinte të më takonte, do të mund të shpëtoja nga ajo gjëndje e tmerrëshme ku isha si në një gjëndje kome. Nëse rreth meje do të ndjeja krahë të ngrohtë e të dashur, ndoshta do të rikthehesha në jetë. Një ditë kisha kërkuar që askush të mos vinte të më shqetësonte. Në dhomën me perde të mbyllura, prisja në shtrat duke pëshpëritur papushim emrin e Lohengrinit. «Eja, kam nevojë për ty, po vdes. Nëse ti nuk vjen, atëherë do të bashkohem me fëmijët e mij». Kështu, unë përsërisja të njëtat fjalë si në një lloj rënkimi. Kur u ngrita, vura re se ishte mesnatë dhe se dremisja në një gjumë të dhimbshëm. Mëngjesin tjetër Agustini më zgjoi duke më sjellë një telegram që i kishte dërguar Lohengrini: «Për hir të dashurisë për Zotin, më dërgo lajme për Isadoran. Po nisem drejt Korfuzit… L.»[3]
Ditët që erdhën, mes asaj errësire që e rrethonte, ajo priste shkëlqimin e një drite shprese. Një mëngjes, Lohengrini arriti i shqetësuar dhe i zbehtë në fytyrë: «Mendoja se kishe vdekur!» – i tha ai duke i kujtuar atë pasdite kur i pëshpëriste në errësirë emrin e tij. I ishte shfaqur si një përfytyrim eterik në cep të krevatit, duke i thënë pikërisht të njëjtat fjalë që aq shpesh ajo i kishte pëshpëritur. «Eja, eja. Kam nevojë për ty. Nëse ti nuk vjen, unë do të vdes!”
Kur pati këtë provë telepatije, ajo e rigjeti shpresën, sepse me një xhest spontan dashurie, fatkeqësia e së kaluarës mund të riparohej dhe se mund të ndjente sërrish brënda saj thirrjen e fëmijëve të kthyer mbi tokë për ta ngushëlluar. Por kjo nuk do të ndodhte. Ajo ç’ka priste, si dhe dhimbja e saj, ishin tepër të forta për Lohengrinin. Një mëngjes ai iku papritur, pa e lajmëruar. Ai gjithnjë i ikte përballjes me sfidën apo sprovat e mëdha të jetës.
Ajo kishte parë anijen që largohej drejt Korfuzit, duke marrë me vete njeriun që kishte dashuruar aq shumë. Dhe ja, e vetmuar, e humbur në fatkeqësinë e saj të madhe, të pa ngushëllueshme, ajo kishte menduar: «Ose duhej ikur menjëherë nga kjo botë, ose duhej gjetur një mënyrë për të jetuar, pasi ankthi i vazhdueshëm po më shkatërronte ditë e natë. Çdo natë, e zgjuar apo e përgjumur, rijetoja mëngjesin e fundit e të tmerrshëm të fëmijëve të mij.”
Kur Lohengrini u largua, ajo e ndjeu edhe më shumë vetminë. Ndjehej e braktisur. Gjithçka i dukej si një ëndërr e keqe. Ç’bënte vallë? Ku ishte? Kishte kohë pa e parë. Me siguri, lajmi i vdekjes së fëmijëve e ka tronditur shumë, mendoi ajo. Herë-herë ajo i shfaqej aq pranë, saqë niste të fliste me të në mënyrë imagjinare. Isadora habitej që vazhdimisht veten e shihte në moshën e fëmijërisë, ashtu siç kishte jetuar atëherë në rrugët e vjetra dhe të pista të atij qyteti… në San Françisko. I shfaqej ajo vajzë e ëmbël me një fustan të gjatë gjer në fund të këmbëve, që priste me padurim nënën e saj dhe që kur e shihte në cep të rrugës, sulej me vërtik drejt saj.
Nëna e saj kishte qënë e varfër. Ishte një muzikante që për të fituar bukën e gojës i duhej të jepte mësime muzike ndër fëmijët e familjeve të kamura, nga një shtëpi në tjetrën. Që në mëngjes ajo largohej duke shtegtuar rrugicave dhe rrugëve të mëdha të qytetit për tu mësuar fëmijëve nocionet e para të muzikës si dhe sonatat elementare në piano. Vonë në mbrëmje ajo kthehej e dërmuar dhe s’kishte ngenë të merrej me fëmijët e saj që mezi e prisnin. Sapo hante, ajo binte të flinte, ndërkohë që Isadora mbështetej në xhamin e ftohtë të dritares, duke bërë udhëtimin e saj të zakonshëm nëpër yjet që shndrisnin në qiell. Dhe kur binte shi, ajo adhuronte të shikonte shiun që trokiste gjithnjë e më fortë në dritaren e vjetër të shtëpisë. Megjithatë, nganjëherë e ëma luante muzikë dhe kur ishte në qef këndonte këngë të vjetra. Dora u rrit kështu me muzikën dhe këngën, shumë prej të cilave i kishte mësuar edhe ajo. E ëma luante shpesh sonata të Bethoven, Schumann, Schubert apo Mozart. Nganjëherë dhe Chopin. Shpesh u lexonte me zë të lartë tekstet e Shakespeare-it, Shell-it, Keats-it apo Burns-it. Ato orë, për fëmijët ishin çaste të vërteta lumturije. „Një ditë tjetër, kur nëna hyri në shtëpi, ajo zbuloi se kisha grumbulluar rreth vetes nja gjashtë fëmijë fqinjë, të cilët qëndronin përballë meje për të mësuar ca lëvizje krahësh. Kur ajo më pyeti se ç’po bëja, i thashë se ishte shkolla ime e dansit. Ajo qeshi dhe duke u ulur në piano filloi të luajë një pjesë për ne».
Ka disa pamje apo ngjarje që në jetën e njeriut mbeten të njëjta: po ai mjedis, po ato fytyra, zëra, madje dhe detaje të tjera si ngjyra e qiellit, shiu, aroma, pa mundur të zbehen, mjegullohen e të humbasin në harresë me kalimin e kohës. Kështu ngjyrat, imazhet, zërat, madje dhe copra bisedash apo një objekt sado i parëndësishëm mbeten të fiksuara përgjithnjë si në një roman prustian. Isadora e kujtonte gjithnjë atë takim të parë me të jatin, të cilin kurrë nuk e kishte njohur. Të imagjinoje vite me rradhë fytyrën e një babai të mundshëm, hipotetik, të kërkoje pareshtur dhe me dëshirë të madhe midis mijra fytyrash që kalonin para saj, të dëshiroje që edhe ti të ishe si gjithë të tjerët, kjo ishte për të një torturë e vazhdueshme, cfilitëse, një lloj revolte ndaj të tjerëve, një dhimbje e gjatë dhe e pashërueshme.
Nëna e saj ishte e ndarë nga i ati kur ajo ishte fare e vogël. Madje ajo nuk e kishte parë apo nuk e mbante mënd fytyrën e atit të saj. Një ditë, meqë kuptoi se ndryshe nga familjet e tjera, babai i saj mungonte gjithnjë në familje, ajo kishte pyetur një nga tezet e saj: „Pse nuk po vjen im atë? Por ajo i ishte përgjigjur gati me hakërrim: „Babai tënd ishte një demon që ia shkatërroi jetën nënës tënde!“ Por një ditë do të ndodhte diçka jo e zakontë që do të mbetej përjetësisht në kujtesën e asaj fëmije. Dikush i binte portës dhe zakonisht ishte i vellai që e hapte, por porta vazhdonte të binte dhe ajo nxitoi drejt saj. Por njeriu që u shfaq ishte një i panjohur për të. Kurrë nuk e kishte parë. Vallë mos ishte ndonjë nga ata që zakonisht kërkonin paratë e qerasë apo dikush tjetër. Ishte një burrë me një kapele të madhe, që i buzëqeshte, sikur ta kishte njohur gjithnjë. – „A mund të më tregosh se ku banon zonja Dunkan?“ – i kishte thënë ai duke i prekur me ëmbëlsi dorën e djathtë. Ajo kishte hezituar një çast, e kishte parë me dyshim dhe pastaj i ishte përgjegjur: – „Po unë jam vajza e saj e vogël“. Burri u përkul drejt saj, qëndroi një moment në gjunjë duke e vështruar gjithë kënaqësi, i preku flokët që i binin mbi zverk dhe i tha me të qeshur: – „Ja pra princesha ime e vogël Pug!“ Por për habinë e saj burri filloi të qajë me lotë gëzimi dhe e mori në krahë duke e mbuluar me të puthura. Ajo u habit aq shumë nga ky njeri i mirë dhe i butë, saqë menjëherë e pyeti: Po ju kush jeni? – Unë jam ati yt!“ – dhe burri i gjatë nxorri një shami dhe filloi të fshijë lotët. Megjithatë buzëqeshja e tij nuk iu shqit nga fytyra. Ndërkohë dëgjoi britmën e të ëmës nga fundi i dhomës: – Dora, kush është tek dera? Ajo mbeti një çast e menduar por menjëherë u hodh e gëzuar: „Eshtë një burrë që thotë se është im atë!“ Nga thellësia e apartamentit të vjetër u dëgjuan zhurma, një e sharë, një vazo që ra dhe u thye. Ajo e la të atin tek dera dhe u sul drejt dhomës ku çuditërisht e ëma nuk ishte ndërsa vëllezërit po fshiheshin pas dollapit dhe poshtë krevatit të madh. Ajo mbeti një çast gojëhapët dhe e kuptoi se e ëma ishte zhdukur në kthinën e pasme. – „Thuaj të largohet, thuaj të ikë!“ – thërrisnin të gjithë.
Dora e vogël tetë vjeçare qëndroi një çast e vetme, në atë dhomë të kthyer rrumujë, ku karriket ishin përmbysur dhe ku poshtë krevatit, njëri nga vëllezërit i bënte shejë të largohej. Përse gjithë kjo frikë? – mendoi ajo. Por meqë i vëllai këmbëngulte duke i bërë me shenjë dhe duke iu hakërryer, ajo mblodhi buzët e pakënaqur dhe u drejtua nga dera e jashtme. Burri qëndronte para saj ashtu i qeshur, siç e kishte lënë. Në fillim mërmëriti diçka, pastaj e vendosur ajo i tha: – „Familja ime nuk është e qetë dhe nuk mund t’ju presë!
Ajo donte të largohej sepse një zë e thirri, por burri i afroi dorën dhe e tërhoqi me ëmbëlsi. – Eja të hash një akulllore! – gati i pëshpëriti ai. I panjohuri e mori për dore dhe ata dolën në rrugë. Dyqani i ëmbëlsirave nuk ishte larg nga shtëpia e tyre. Ajo mbante mend se veçse dy herë e ëma e kishte çuar për t’i blerë diçka. Shpesh kalonte andej dhe nga xhamat shikonte pastat e shumta që gjithnjë e grishnin. Kjo skenë i kujtonte filmin komik Kohët Moderne të Charlie Chaplin, apo personazhin e Kozetës tek filmi Të mjerët e Victor Hugo-së Ajo ende e kujtonte si në një film të vjetër, në monokrom, në ngjyrë okër, kthimin e asaj dite në shtëpi. Ishte kthyer në një gjëndje ekzaltimi, por nënën, vëllezërit dhe motrën i gjeti në një gjëndje tmerrsisht të trishtë: „Ishte një burrë shumë i këndshëm dhe nesër do të vijë përsëri të më qerasë me akullore! – u thashë atyre. Por ata refuzuan ta takonin».[4]
Ishte hera e parë dhe e fundit që Isadora shikonte të atin e saj. Ai nuk do të shfaqej më. Më vonë, tezja i kishte treguar se Josef Duncan, ai bankier i rrënuar, ishte kthyer në familjen tjetër të tij që gjendej larg, në cepin tjetër të Amerikës, në Los Angeles.
[1] Idem.
[2] Idem.
[3] Idem.
[4] Idem.
Komentet