…Ajo ishte një ditë e zakonshme, ku kalendari shënonte 19 Tetor 2025 dhe Parisi u gdhi në përgjumje, mes një shiu melankolik dhe një mjegulle iluzive, filloi të tregonte Xhorxhi, miku im doktor esteticien, duke pirë kafen me kanellë në ballkonin tim, mes kaltërsisë së qiellit dhe aromës së luleve, i cili e kishte ndarë jetën midis Parisit dhe Athinës. Mbasi la mbi tavolinë një kuti me “Douceurs Parisienne“, me mbishkrimin “sweetbalance“,vazhdoi. Mëngjezin e asaj dite po pija kafen time espresso në “le Café de la Paix”, pranë Opéras Garnier. Papritmas mediat televizive ndërprenë programin dhe lajmi sensacional, mbi grabitjen kinematografike të bizhuterive në Luvër na ngriu. Ai moment surprize shndërroi një ndjesi habije në indinjatë. Kështu makthi i mistereve të Luvrit u zgjua… Por unë kisha dhe një ankth tjetër, pasi atje kishte shkuar një nipi im i vogël, bashkë me fëmijë të tjerë, nga vendet e Europës së bashkuar, dhuratë si nxënës të dalluar, që ju a kishte bërë departamenti për edukimin, me programin “Erasmus”. Sakaq mora një taksi dhe u gjënda në hyrjen e muzeut të Luvrit. Atje ishte një skenë alarmi, në konfuzion midis policisë, njerëzve që kishin prenotuar biletën e hyrjes dhe reportëve e gazetarëve. Midis tyre dallova nipin tim, që bashkë me shokët e tij kishin mbetur mes pafajësisë dhe hutimit, ndërsa instruktorja për ti qetësuar, ju spjegonte në anglisht dhe frëngjisht mbi karakteristikat e atij muzeumi unikal. Ata vogëlushë kishin ardhur për tu takuar me historinë, në atë ato sallone, ku kultura dhe historia varej nëpër faqe muresh, si fletët e një enciklopedije universale”. Xhorxhi për një çast heshti në meditim, mandej fiksoi shikimin diku dhe me zë të dridhur nga emocionet vazhdoi “Ndjenjat janë si dallgët e detit, të cilat nuk mund ti frenosh. Zemra atë që dëshiron e realizon. Shkon për takim romance me kulturën dhe ndeshesh me një thriler, që rezulton barrierë. Por dritën nuk mund ta grabisin ato hije, e një “deja vu” të shëmtuar, rudimentare, që do të mbeten në errësirën e padijes”,…piu kafen deri n fund, por nuk mund të ndalonte. ”Ishte një skenë kur përpiqesh të gjesh pak aromë paqeje, pasi aty gjithçka tingëllonte si vajtim, si një marsh funebër. Vështroja atë perfeksion arkitektural të atij tempulli të kulturës, ish pallatit mbretëror, ku fantazma e Maria Antuanetës endet, vërtitet si hije truproje, ndërsa imagjinoja prijësit e triadës madhështore të fantazisë artistike, ku Mona Lisa e stilit romak, mbetet e trishtuar mbas mburojës pleksiglas, ndërsa dueti i artit helenistik,Venera e Milos në virtualitet, mes lotësh ble tirkuazh me shkumë deti përzier, që i rrëshkasin në atë bukuri magjepëse dhe Viktoria e Samothrakit, acefalike, por me shpirtin triumfator gulçonte, sepse ju kishin rrëmbyer bizhuteritë dhe kurorën e tempullit nga rezidenca e tyre”…

Unë mbeta i sugjestionuar nga digresioni lirik e pasionant i tij dhe kujtimet më çuan në tour-in, gjatë simpoziumit shkencor, në shtatorin e 2004, në Paris. Atje ishte takimi direkt me atraksionet e kulturës pariziene, që i kisha shijuar vite më parë vetëm nga ndonjë kartolinë. U enda nga Versaja, në Notre Dame, në muzeun e artit modern, në muze Orsay, por në kujtesë më mbeti si diçka e veçantë, muzeu i Louvrit. Atje sugjestionimi të shkëput nga e zakonshmja dhe të udhëton në madhështinë e shpirtit të artit në histori, mes impresionesh të pazakonta… Ndërkaq Xhorxhi e perceptoi joshjen time dhe unë fillova të tregoj: Në mëngjezin e një ditë të lirë në skenën parisiene shkova në Luvre, mbasi më dhanë manualin informativ, në hyrje u ndesha me mrekullinë e Piramidës së kristaltë. U ula në një stol në jardin të Tuileries,

Foto në Piramidën e kristaltë

mes skulpturave të Molierit, La Fontaine, e të Pascalit dhe shfletoja manualin. Aty më befasuan përshkrimet mbi “Misteret e Luvrit”, që nga shfaqja e hijes fantazmë të Maria Antuanetës, në Fantomin “rouge” që endej korridoreve të muzeumit, mandej në mumjen egjyptiane që flet në heshtje duke lëshuar tinguj, vazhdimi me pikturën e Mona Lizës ( ne enigmën që e lidh atë me kodin Da Vinci ) dhe vjedhja spektakolare në vitin 1911, nga emigranti italian V.Peruggia, që nga hajdut e quajtën “një krenari kombëtare”, tek tentativa e Picasso për të bërë të tijat disa vazo dekorative Iberike, që u kthye në një skerco, mandej në sekretin që fshihet poshtë piramidës së invertuar, deri tek makthi i misterit të ditëve, me grabitjen e shekullit, të bizhuterisë të Napoleonit dhe drama vazhdon…U endëm me orë të tëra në zbulimin e atyre thesareve, dhe gjatë rrugëtimit artistik bëmë një pushim të shkurtër, në Cafe Mollien. e vendosur në një vend monumental mes luleve dhe kolonave të mermerit ku shijuam café noisette, një espresso me aromë lajthish. Mes përshtypjeve të bukura, me një rifeskim të memorjes kulturore dhe historike u larguam… Muzetë dhe monumentet emblematike, fabuloze mbeten shprehje e trashgimisë kulturore me vlera didaktike dhe jo vetëm!

…Journée triste , journée sans soleil . Aujourd’hui , le sourire se gelé , les larmes de l’âme unissent le monde entier, avec les yeux au ciel ils ont chanté “Ave Maria “. La ” notre “, Notre-Dame, la cathédrale gothique, emblématique est brûlée ,”combustionée”, mais restera avec stoïcisme le monument incontesté du trésor culturel mondial . Une beauté digne qui est devenue “fervente”, mais ” vivra pour l’éternité “!

Protéger les monuments culturels comme la lumière des yeux

( posted on LinkedIn , April 15 , 2019 )

…Më kujtohet kur flaket digjnin madhështinë e Notre Dame-it, nuk munda ta ndrydh revoltën, kështu mes emocioneve dërgova një mesazh frëngjisht, në LinkedIn, ku shpreva dhimbjen time, njerëzore, që u mbështet nga miratimi paralel i shumë kolegëve dhe intelektualëve. Kryevepra të tilla “stilistike”, që strehojnë objekte dhe artefakte me vlera të mëdha, ku rizbulohet ajo që mund të duket e “humbur”, duhen mbrojtur me respekt dhe mirënjohje.

Këto impresione ja transmetova mikut im dhe ai i përkufizoi si “vështrim panoramik në kontekstin historik të veprave të Luvrit, që me magjinë dhe forcën e tyre të shkëputin nga realiteti, por jane intimisht të ndërthurura me misteret që i rrethojnë, gjithashtu konstatoi shprehjen e sensibilitetit intelektual për proteksionin e tyre. Por ai ishte akoma i shokuar dhe kishte të akumuluar aq shumë revoltë sa vazhdoi: “Substrati psikologjik i grabitjeve nuk është thjeshtë çështje financiare, por një kombinim motivimesh, që shtrihen në sfera të tjera. Analistët e konsiderojnë si “eskalacion i revoltës”, “revansh ndaj terrorizmit kulturor”, si “zgjim antikolonial”, deri në klishen absurde , atë “konspirative”. Veç mua më bëri përshtypje se diku tjetër, shpejt kjo u kthye në “marketing”, bile nga ndonjë artist i njohur, u duartokit “me krenari”, ndërsa dikush me mentalitet sarkastik të tipit Robin Hud, u shpreh: “Sa bukur është të lexosh për një grabitje në vend të një masakre”…Megjithatë, për disa njerëz, vjedhja e artit mbetet një akt çuditërisht i romantizuar, pjesërisht lakmi, pjesërisht legjendë dhe tani, pjesërisht argëtim viral modern.

Kjo tregon në një farë mënyre mentalitetin e kohës që jetojmë dhe humbjen e vlerave njerëzore”… Ndërkohë nxorri nga Sac à Main Chic (çanta e dorës) gazetën Le Parisien dhe më tha: “Lexoje miku im “Assetet e kulturës dhe të historisë njerëzore duhet ti ruajmë me fanatizëm, kjo kërkon një nivel të lartë sigurie të tyre, që duhet të konceptohet si ekuilibër midis mbrojtjes mekanikofizike dhe asaj dixhitale, por mbi të gjitha ndërgjegjësim social ”. Interesante , ju përgjigja, por unë do të citoj diçka pikante që e plotëson këtë këndvështrim mbi “fortifikimin” e muzeve, nga gazeta Kathimerini:”Nëse do t’i konsideronim muzetë, dhe jo mbrojtjen e tyre, si “të mirën publike supreme evropiane” që ka nevojë për mbështetje dhe bashkëpunim, do të ishim thjesht naivë…

Ishte mëse e qartë se trashëgimia kulturore dhe zhvillimi i mentalitetit do të mbeteshin “kontekste të brishta”. Me urimin “qoftë me kaq”,e pimë kafen e hidhur të atij mëngjezi, …duke shpresuar se nuk do të jetë më e hidhur, për brezat në vazhdim, në këtë botë paranojë, ku ende kanë mbetur dy vende hyjnore vlerash, muzetë dhe bibliotekat !

Zoti Atë dhe Engjëll, 1620, Guercino

Kur Hyjnorja Hesht, Njeriu Dëgjon: Nga Simone Weil te Britma e Auschwitzit

VOAL- Ishte teologu i ndjerë së fundmi, Carlo Molari, ai që argumentoi se fjala “Zot” është një term njerëzor, një konstruksion gjuhësor i lindur për të konceptualizuar një entitet transcendental dhe misterioz, të pareduktueshëm në kuptimin e plotë njerëzor. Një emër, pra, i atribuohet një realiteti që, nga natyra e tij, i shmanget emërtimit dhe mbetet i paarritshëm në tërësinë e tij. Në mënyrë të ngjashme, Simone Weil, një shkrimtare, filozofe dhe intelektuale hebreje franceze, pavarësisht se recitonte Lutjen e Zotit çdo ditë, ishte e bindur se Zoti ishte mbi të gjitha një mungesë: një realitet që tërhiqet në vend që të manifestohet, duke i lejuar njerëzit t’i afrohen atij vetëm përmes boshllëkut dhe sakrificës.

Për shekuj me radhë, tradita judeo-kristiane ka folur për Zotin si Atë. Giorgio Ficara, kritik letrar, eseist dhe profesor emeritus i letërsisë italiane në Universitetin e Torinos, e diskuton këtë me finesë në një serial radiofonik të transmetuar në Alphaville deri më 24 tetor 2025, i frymëzuar nga një nga esetë e tij të botuara nga Einaudi. Në të, Ficara ofron një vështrim letrar mbi figurat e baballarëve të dobët dhe të brishtë – baballarë që shkojnë kundër rrymës, të pafokusuar dhe melankolikë, në kontrast të plotë me imazhin mbizotërues të “babait të fortë”. Midis këtyre, në episodin e fundit, del Zoti i evokuar nga Weil në autobiografinë e saj intensive shpirtërore, Attente de Dieu, një përmbledhje shkrimesh të botuara pas vdekjes në vitin 1950 nga La Colombe, redaktuar nga At Joseph-Marie Perrin.

Weil i shkroi këto tekste pak para shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore, në një kohë kur Zoti judeo-kristian, ai që mbështet dhe udhëzon njerëzimin nga lart, ishte në prag të humbjes së çdo besueshmërie. Ku ishte ai Zot ndërsa qindra mijëra gra dhe burra u shfarosën nga e keqja absolute e Holokaustit? Kjo pyetje u ka kaluar nëpër mendje shumë njerëzve, përfshirë teologun konservator Joseph Ratzinger, i cili në Auschwitz në vitin 2006 deklaroi se përballë tmerreve të shekullit të njëzetë, fjalët treten, duke lënë vetëm një heshtje të shtangur, një “britmë të brendshme drejtuar Zotit: ‘Pse, Zot, ke heshtur? Pse munde ta tolerosh të gjithë këtë?'”

Një përgjigje përfundimtare është e pamundur. Mund ta skicojmë vetëm, siç bëri Weil, ideja se Zoti nuk e manifeston veten si një prani imponuese, jo si një forcë që ndërhyn dhe drejton nga lart, por më tepër si një realitet që tërhiqet, që zhduket nga bota, duke bërë një hap prapa për t’u lejuar qenieve njerëzore dhe krijimit të ekzistojnë lirisht, për mirë a për keq. Të ekzistojë edhe në kundërshtim, si përmbushje por edhe si mungesë, si plotësi dhe humbje.

Për Weil, “mungesa e Zotit” nuk barazohet me mohim të plotë, por më tepër me një akt dashurie dhe përulësie. Bota është një univers i dominuar nga forca, domosdoshmëria dhe vuajtja, dhe pikërisht në këtë kontekst, “mungesa” e Zotit i detyron qeniet njerëzore ta kërkojnë atë në mënyrë aktive. Nga kjo lind pritja, heshtja para Zotit, i cili, sado i panjohur, komunikon pikërisht në heshtjen dhe dorëzimin e njerëzimit. Një Zot i tërhequr, i cili nuk flet përmes institucioneve kishtare, dogmave ose sakramenteve (nga të cilat Weil mbajti distancën e saj, duke preferuar të qëndronte në “prag”), por që e bën veten të pranishëm kudo që njeriu zhduket, përulet dhe hesht. Siç e kishin intuituar mistikët e mëdhenj Tereza e Avilës dhe Gjoni i Kryqit. Një Zot intim, një Atë nëse do ta thuash, por jo me anë të pranisë, por me anë të zbritjes, me anë të asgjësimit.

Në fund të fundit, Weil nuk besonte në Zotin tradicional. Përkundrazi, ajo e shihte aspiratën njerëzore për mirësi, bukuri, drejtësi dhe të vërtetë si një dëshmi të ekzistencës së tij. Për të, Zoti i shfaqej botës si një premtim i përmbushur me anë të zbritjes, zhdukjes dhe zhdukjes. Prandaj kategoria e pritjes, ndoshta i vetmi atribut i aftë, më shumë se të tjerët, të përshkruajë atë që njeriu e imagjinon të panjohurën – Zotin – të jetë. RSI

Artisti i njohur, Bujar Kapexhiu, aktor dhe regjisor, piktor që mban titullin “Nderi i Kombit”, ishte i ftuar në emisionin “Kjo Javë” ku foli për 2 librat më të fundit të tij me poezi, “Seferi i Tironës” dhe “Poezi humoristike e satirike”, të promovuara ditët e fundit.

Kapexhiu zbuloi ndër të tjera në intervistë se ndër personazhet e njohur që u ka dedikuar poezi janë dhe figura politike, një prej tyre kryeministri Edi Rama.

“Miku im i gjatë, nxito, gjurmë do të jenë brekushet apo barcaletat”, është një nga poezit e Bujar Kapexhiut, shkruar për Ramën, që ai e quan miku i tij i kahershëm.

Kapexhiu thotë se poezitë e tij janë humoristike, si mik e shok, pa e fyer dhe denigruar figurën e tij duke u mundur të ruhet etika.

“Kjo është merita e humorit të vërtetë e qytetar dhe jam munduar ta ruaj këtë etikë”, tha Kapexhiu gjatë intervistës me moderatoren Nisida Tufa.

Ai ka treguar se e ka patur pasion poezinë shumë herët, që fëmijë ndërsa poezinë e parë e ka shkruar në vitin 1970.

“Poezinë e parë e kam shkruar në vitin 1970, kur isha regjisor në Estradën e Tiranës dhe atëherë bëhej propagandë e madhe nga arti socialist kundër poezisë dekadente, që quhej poezi hermetike dhe kjo goditje ishte për perëndimorët.Dhe unë atëherë shkrova një tekst poezi hermetike për të goditur poezën hermetike si në karikaturë.

Më vonë erdhi një ndodhi tjetër. Festohej 80 vjetori i lindjes të të ndjerit artistit dibran Hazis Ndreu, kompozitor, instrumentist brilant, këngëtar poet ku ka fituar çmime kombëtare madje ka shkruar dhe poezi humoristike. Dhe mua më lindi një ide, që të gjithë ata që ishin në skenë, poetë, këngëtarë, vallëtarë që këndonin këngët e tij, unë shkrova një vjershë sikur ta shkruante Azisi sikur të ishte gjallë. Dhe të nesërmen një gazetare shkroi se në koncert ishte dhe Azis Ndreu”, tha Kapexhiu.

Ndër të tjera në intervistë, artisti Bujar Kapexhiu ka theksuar se në Shqipëri ka shumë material për letërsi humoristike, por fatkeqësisht nuk ka letërsi.

“Më vjen keq që ka shumë pak autorë që shkruajnë letërsi satirike dhe humoristike.
Problematika sot është kaq për të qeshur, kaq për tu tallur, kaq për tu stigmatizuar, dhe për tu goditur. Dhe prapë letërsi humoristike ka pak. Përderisa një poet shkrimtar, krijon një vepër humoristike, pikërisht atje ka një subjekt, atje ka një subjekt që është ndeshur, që nuk është dakord me disa gjëra.

Pra tallet me të e stigmatizon atë, në drejtim të progresit. Dhe kjo kontradiktë ndodh midis autorit dhe ngjarjes. Bën që të lindë kjo vepër humoristike. Dhe natyrisht kur e lexon spektatori kënaqet me humorin. Është një nga gjëra më të bukura t’i japësh spektatorin ose lexuesin të qeshurën”, tha Kapexhiu.

Kapexhiu njihet dhe si karikaturist ku në fokus të punimeve të tij kanë qenë politikanë që jo në pak raste e kanë telefonuar pasi janë “prekur” nga karikatura, por ai tha se nga këto punime ka bërë shumë miq nga politika.

Artisti Bujar Kapexhiu tha se Rama dhe Berisha janë politikanët të cilëve u ka kushtuar më shumë karikatura. gsh

Hektor Leka kthehet pas 32 vitesh:Jam rritur në Teatrin e Operas – “Nëna më jepte gji në prapaskenë”

Basi Hektor Leka rikthehet në Teatrin Kombëtar të Operas dhe Baletit, pas disa dekadash në teatrot italianë, për një rol, të veçantë. 

Më 25 nëntor, në skenë ngjitet opera shqiptare “Goca e Kaçanikut” ku Leka interpreton kryeplakun e fshatit duke evokuar luftën me osmanët.

“Për mua është një emocion i madh se është herë e parë që kthehem dhe këndoj aty ku jam rritur, jo vetëm si qytet por edhe si teatër, sepse falë nënës sime isha gjithnjë në teatër dhe më thërrisnin, ‘çuni I teatrit’. Personazhi im është i tillë që imponohet gjatë gjithë operës dhe oponenca e këtij personazhi në anën karakterialie të bën të jesh shumë i fortë”, tha Leka.

Ai është djali i Rozmari Jorganxhi, dirigjentja e parë shqiptare. Për të rikthimi me një pjesë shqiptare, është shumë domethënëse, ndërsa karriera e tij numëron disa role në opera të huaja. Me regjinë e Nikolin Gurakuqit, pjesa do të jetë në skenë vetëm një natë.

“Ka qenë në 1979, premiera absolute. Goca e Kaçanikut është një nga veprat më të bukura të repertorit shqiptar. E bazuar tërësisht në muzikën shqiptare, flet për rezistencën e popullit të Kaçanikut muzika flet shqip. Them edhe nga ana orkestrale të kujton motive epike të historisë së popullit tonë”’- tha Leka.

Roli tij, ndahet në dy skena të ndryshme, ku ai interpreton babain si fillim dhe më tej kryeplakun mburojë të traditave vendase dhe një patriot që nuk pranon pushtimin./VizionPlus

Liljana Çefa, 85-vjeçarja që vazhdon të pikturojë e të frymëzojë Shkodrën me jetën dhe krijimtarinë e saj artistike.

Ajo na mirëpriti me shumë ngrohtësi në shtëpinë e saj në Shkodër, një hapësirë ku arti duket se merr frymë bashkë me të, aty ku edhe sot e kësaj dite vijon të pikturojë dhe të ruajë një lidhje të pandarë me telajon dhe ngjyrat. Në çdo cep të shtëpisë së saj ndihen gjurmët e një jete të tërë të kaluar mes bojërave, penelave dhe frymëzimit që arti i ka dhuruar.

Liljana Çefa, piktorja që ka lënë gjurmë të thella në jetën artistike të Shkodrës, rrëfen për RTSH fillimet e saj të thjeshta, por plot pasion në këtë rrugëtim që u bë shoqërues i pandashëm i ekzistencës së saj. Qysh në moshë të re, ajo e ndjeu thirrjen e artit si një forcë që i dha drejtim jetës, duke u kthyer më pas në një mision që do ta përmbushte me përkushtim dhe dashuri.

Për dekada të tëra, ajo punoi si mësuese vizatimi, duke formuar me kujdes dhe dashuri breza të tërë nxënësish, të cilët nëpërmjet mësimeve të saj jo vetëm mësonin teknikën, por edhe më të rëndësishmen: të donin dhe të respektonin artin. Roli i saj në shkolla të ndryshme të qytetit ka qenë i jashtëzakonshëm, sepse përmes dorës dhe fjalës së saj janë nxitur dhjetëra të rinj që sot mbajnë gjallë shpirtin krijues.

Por bashkë me suksesin profesional, Liljana Çefa tregon se jeta e saj nuk ka qenë e lehtë. Përgjatë viteve, sfidat familjare dhe përkujdesja për fëmijët shpesh e vendosnin përballë sakrificave të mëdha. Megjithatë, ajo gjeti gjithmonë forcë për të mos e lënë kurrë pas dore pasionin që e mbajti gjallë shpirtin e saj – artin. Në rrëfimin e saj ndihet qartë se çdo penelatë është e lidhur ngushtë me përjetimet, vështirësitë dhe gëzimet e një jete të plotë.

Sot, në moshën 85-vjeçare, ajo mbetet po aq e lidhur me telajon sa edhe në ditët e rinisë. Me duart e saj ende të palodhura, ajo vazhdon të krijojë, duke i dhënë jetë ngjyrave dhe formave që shndërrohen në pasqyrë të shpirtit të saj artistik. Për të rinjtë që duan të futen në botën e artit, Liljana Çefa përcjell një mesazh të fuqishëm: arti është sakrificë, durim dhe pasion, por mbi të gjitha është një mënyrë për të jetuar e për të lënë gjurmë që mbeten përtej kohës.

Përmes jetës dhe krijimtarisë së saj të pasur, Liljana Çefa mbetet ende sot një shembull frymëzues për Shkodrën dhe më gjerë. Ajo është dëshmi se arti nuk njeh moshë dhe se dashuria për të bukurën është një thesar i çmuar që ndriçon jo vetëm jetën e artistit, por edhe të gjithë atyre që preken nga veprat e tij./ Shkodra Blogg

Artisti ne objektivin e Artistit – Foto nga Felix Bilani

“Shuhet një nga ikonat e teatrit .

Naum Shundi,

pata nderin të të fotografoj në shfaqjen ….

38 ditë për të ndryshuar jetën…..edhe pse nuk e ndryshove dot sëmundjen ti ndryshove shumë , ndryshove konceptet e teatrit , tregove që edhe në një sallë e vockël mund të bëhet teatër.

Lamtumirë Naum Shundi. Nga Felix Bilani

Çdo 19 gusht, bota kremton Ditën Botërore të Fotografisë, duke kujtuar shpalljen e shpikjes së procesit daguerreotype më 1839 nga Louis Daguerre në Francë.

Ky zbulim shënoi një nga arritjet më të mëdha të shekullit XIX, pasi i mundësoi njerëzimit ruajtjen e realitetit në imazhe të qëndrueshme. Fotografia, që prej asaj kohe, është bërë jo vetëm një formë arti, por edhe një mjet dokumentimi historik, social dhe kulturor.

Në këtë kontekst global, fotografia shqiptare ka një rrugëtim të veçantë, i cili reflekton zhvillimet historike, politike dhe shoqërore të vendit. Nga pionierët e parë në Shkodër, te përdorimi propagandistik gjatë komunizmit, e deri te liria e imazhit në tranzicion dhe epoka digjitale, fotografia shqiptare mbetet një arkiv i gjallë i kujtesës kombëtare.

Zanafilla e fotografisë në Shqipëri (shek. XIX)

Fotografia hyn në Shqipëri në gjysmën e dytë të shekullit XIX, kryesisht përmes qyteteve të mëdha si Shkodra, Korça, Vlora dhe qendrat tregtare ku kishte kontakte me Evropën.

* Pjetër Marubi (1834–1903) konsiderohet themeluesi i fotografisë shqiptare. Studioja e tij “Dritëshkronja Marubi” (1856) në Shkodër është një nga të parat në Ballkan.

* Dinastia Marubi, e vazhduar nga Kolë Marubi (1862–1940) dhe Gegë Marubi (1907–1984), krijoi një arkiv prej mbi 500.000 negativash në xham dhe film, i cili sot ruhet në Muzeun Kombëtar të Fotografisë “Marubi”.

* Krahas Marubëve, fotografë si Kolë Idromeno, Kristo Sulidhi (1858 – 1938) / Perikli Kaçauni (1870 – 1940) / Dhimitër Vangjeli (1872 – 1957) / Vani Burda (1875 – 1949) / Kristaq Sotiri (1883 – 1970) / Petro Dhimitri (1886 – 1953) / Thimi Raci (1886 – 1966) / Mandi Adham Koçi (1912 – 1988).  dhe të tjerë kontribuan në pasqyrimin e jetës urbane dhe rurale, portreteve të figurave kombëtare dhe ngjarjeve të rëndësishme të Rilindjes.

Ky fond i hershëm nuk është thjesht artistik, por edhe historik-antropologjik, pasi përfaqëson mënyrën e jetesës, veshjet tradicionale dhe realitetin social të shqiptarëve në prag të Pavarësisë.

Fotografia shqiptare në periudhën e monarkisë dhe Luftës së Dytë Botërore

Gjatë viteve 20–40, fotografia në Shqipëri përjetoi një zgjerim të konsiderueshëm. Studio fotografike u hapën në qytete të ndryshme, duke përfshirë Tiranën, ku fotografia filloi të shërbejë edhe si mjet i jetës urbane moderne.

Në këtë periudhë, fotografitë pasqyrojnë:

* Ndërtimin e institucioneve shtetërore gjatë mbretërisë së Zogut;

* Jetën kulturore e shoqërore në qytetet e mëdha;

* Ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore, ku shumë fotografë dokumentuan pushtimin dhe rezistencën.

Fotografia gjatë komunizmit (1945–1990)

Pas vendosjes së regjimit komunist, fotografia kaloi nën kontroll shtetëror. Ajo u përdor si instrument propagandistik, i ngjashëm me praktikat e vendeve të tjera të bllokut lindor.

* Agjencia Telegrafike Shqiptare (ATSH) dhe Kinostudio “Shqipëria e Re” u bënë qendrat kryesore të prodhimit fotografik.

* Imagjinari vizual i kohës dominohej nga paraqitjet e punëtorëve, kooperativistëve, manifestimeve politike dhe portrete të udhëheqësve të Partisë së Punës.

* Fotografia artistike u kufizua, por disa autorë arritën të ruajnë elemente krijuese dhe të fiksuan jetën e përditshme përtej kornizës zyrtare.

Arkivat fotografike të kësaj periudhe sot janë një burim studimi i rëndësishëm për historianët e shoqërisë dhe kulturës shqiptare.

Pas viteve 90  Tranzicioni dhe fotografia e lirë

Me rënien e komunizmit, fotografia shqiptare rifitoi lirinë e imazhit. Ajo u bë pjesë e gazetarisë së lirë, duke dokumentuar protesta, emigracionin masiv, ndryshimet politike dhe sociale. Emra të fotografëve që bënë ndryshimin si Alqi Golloshi , Leon Cika , Lulzim Lika , Armando Babani , Hektor Pustina , Albes Fusha , Plator Ilo , Arben Celi , Eliano Kalemi , e shumë të tjerë të cilët bënë kthesën e propagandeskes në realitetin e kohës ku jetojmë , por pas 90 fotografë si Ardian Fezollari e pak të tjerë bënë edhe ndryshimin nga skematikja në realen e peisazhit shqiptar.

Në vitet 2000, përhapja e aparateve digjitale dhe më pas e telefonave inteligjentë e bëri fotografinë më të përhapur se kurrë. Një brez i ri fotografësh shqiptarë u afirmua në ekspozita brenda dhe jashtë vendit, duke e lidhur fotografinë shqiptare me rrymat bashkëkohore ndërkombëtare.

Fotografia shqiptare sot  ndërmjet trashëgimisë dhe inovacionit

Në kohët moderne, fotografia shqiptare lëviz në disa drejtime:

* Fotografia artistike dhe konceptuale, e cila eksploron tema të identitetit, tranzicionit dhe kujtesës.

* Fotoreportazhi, që dokumenton ngjarje aktuale dhe sfidat sociale.

* Ekspozitat dhe muzealizimi, ku Muzeu “Marubi” luan rol qendror në ruajtjen dhe promovimin e trashëgimisë fotografike shqiptare.

* Fotografia digjitale dhe rrjetet sociale, që e kanë bërë imazhin pjesë të përditshmërisë dhe komunikimit masiv.

Fotografia shqiptare është një pasqyrë historike e shoqërisë shqiptare. Nga mjeshtrit e hershëm të shekullit XIX, te propaganda komuniste, e deri te liria digjitale e shekullit XXI, ajo ka pasqyruar ndryshimet më të thella të jetës shqiptare.

Dita Botërore e Fotografisë është një mundësi jo vetëm për të festuar artin e imazhit, por edhe për të reflektuar mbi rolin që fotografia ka luajtur në ruajtjen e kujtesës kolektive dhe në ndërtimin e identitetit kulturor kombëtar.

Artistja Ermira Murati para muralit të krijuar për gjidhënien.