Asokohe isha ushtar. Shërbimin e bëra në korpusin e Burrelit. Gjatë karantinës së ushtarëve të rinj, ra në sy aftësia ime për dizenjaturë. Ende pa bërë betimin e ushtarit të ri më dërguan te shefi i edukimit në komandën e korpusit. Ai më çoi në një dhomë të madhe, ku kishte punuar një dizenjator nga Durrësi, por që ishte liruar po atë ditë kur ne fruthat e rinj kishim mbritur në korpus. Shefi më kërkoi të shkruaja në karton dy parrulla të ndryshme për Kushtetutën e Re, secila në pesë kopje. “ Kur t’i mbarosh, më raporto”, më tha dhe u largua.
E kuptova se kjo detyrë ishte një farë testimi. Pas tri-katër orësh, kur kisha mbaruar gjithçka, i raportova dhe, ai para unë prapa, shkuam për t’i parë. Shefi, me sa u duk, ishte i kënaqur, më përgëzoi dhe më tregoi se do të zëvendësoja dizenjatorin durrsak.
Një ditë janari hipa në një makinë ushtarake të korpusit dhe, pasi kaloi urën e lumit të Matit, më la atje ku kthehet rruga e asfaltuar për në Peshkopi. Tani, më tha shoferi, merr xhaden e paasfaltuar buzë lumit, mos i devijo asaj dhe ajo të çon drejt e në repart. Kur iu afrova repartit ushtarak, atje ku lumi merr një kthesë djathtas dhe, duke u rrotulluar rreth një kodre, vërshon drejt liqenit të Ulzës, pashë një shtëpi të bukur dykatëshe e mbuluar me tjegulla marsejeze. Çatia m’u duk shumë e pjerrët, por më pas e kuptova arsyen. Më ngjau tamam si disa vila nëpër qytetet e Jugut të ndërtuara në kohën e Italisë, mes një bahçeje mbushur me gjithfarëlloj pemësh të çveshura.
Papritur, tek sodisja shtëpinë mbresëlënëse, pashë të hapej porta e madhe e avllive rrethuese, ku u duk një vajzë e re me një shall të kuq në kokë, poshtë të cilës binte një shkapërdredhje kaçurelash ngjyrë ari, të spërdredhura me mjeshtëri. Me dorën e djathtë tërhiqte për kapistre një kalë të bukur me një qime të shndritshme ngjyrë bronxi dhe krifë po aq të artë sa leshrat e vajzës. Të dy njëherësh, unë dhe vajza, ndalëm hapat, sikur t’i kishim zënë rrugën njëri-tjetrit. Vëmendja ime u pjestua sakaq ndërmjet kalit dhe vajzës dhe, as vetë s’do dija të thoshja se cilën nga ato dy krijesa elegante sodita më me habi e kënaqësi. Vajza, ngriti sytë e edhe ajo u mahnit nga uniforma ime e ushtarit. Mbeti në këmbë para me kapistrën e kalit në dorë, sikur të më kishte sjellë armën time. Kurse kali s’pushonte duke tundur krifën e artë, për të vazhduar rrugën. Pas pak më erdhi zor nga vëmendja që ngjalla tek ato dy gjallesa dhe mora e u largova me hapa të vegjël, që mos të dukesha si guak dhe as sikur po ia mbathja.
Në mbrëmje, duke u kthyer për në korpus, ngadalësova hapat para shtëpisë së bukur dhe vështrova tinëz, me bisht të syrit, si i thonë, mos dalloja diku vajzën flokartë me shallin e kuq në kokë. Ajo ishte te veranda, duke hapur ca tesha në tel. Dukej sikur edhe ajo shtynte kohën në pritje mos kaloja unë. Uniforma ime ushtarake i ishte dukur më e bukura në botë, ndonëse kishte parë plot ushtarë, pasi në qytetin e vogël të Burrelit dukej sikur kishte më shumë ushtarakë se civilë. Në të vërtetë ajo uniformë e re dimërore kishte qëlluar goxha e madhe për trupin tim, por, pasi u bëra dizanjator, e kisha ndrequr në rrobaqepësinë e korpusit. Pas riparimit uniforma e gjelbër më nxirrte më në pah trupin e hedhur dhe muskujt e ngjeshur.
Por kalova prapë aty. E zgjata shumë punën ne repartin ushtarak të Zenishtit dhe fillova të kaloja pothajse përditë pranë shtëpisë buzë lumit. Dhe, sa herë kaloja në mëngjes e takoja rrugës, duke shkuar për në shkollën e mesme të qytetit, sa herë kaloja pasdite e shikoja herë duke u kujdesur për lulet, herë ndënte ose mblidhte teshat e herë lexonte në verandë. Pothujase sa herë kishte kohë të lirë, siç më tregoi më pas, ajo vështronte nga xhamat me orë të tëra në pritje të kaloja unë. Sakaq filluan t’i buzëqeshnim njëri-tjetrit, megjithëse ende s’kishim këmbyer asnjë fjalë.
Kur mbarova punë në repartin ushtarak pranë shtëpisë së saj ose e prisja në mëngjës para oborrit të shkollës ose e prisja po aty, kur mbaronte mësimet. Zbulova se lokali i preferuar i saj gjatë pushimit të madh ishte një pastiçeri, ku shërbehej në këmbë. Mësova se atje ajo i ndihmonte një kushërire të largët të saj, kur kishte dyndje nxënësish gjatë pushimit. Bëja ç’është e mundur që në orën dhjetë e tridhjetë të kaloja para pastiçerisë dhe shquaja shpesh përmes xhamave atë, duke mledhur pjatancat, gotat apo shishet dhe ndonjë herë duke u çuar pasta e pije freskuese klientëve të njohur. Atje, duke shërbyer, ajo dukej edhe më e bukur, më rrihte zemra dhe ëndërroja vetëm për të.
Një të shtunë u futa në pastiçeri, porosita një byrek e një dhallë te banaku dhe ika menjëherë te një tavolinë boshe. Flokarta, pak e skuqur, pak e qeshur më solli porosinë. Të bête mirë! më tha, unë e falënderova dhe buzëqeshëm të dy. Ishte hera e parë që komunikuam.Gota me dhallë dhe byreku që më solli ajo më mbeti në mëndje si një gjë jashtë mase e shijshme dhe, me aq sa më mbante xhepi, e bëra me mend të veja e të pija gjithë pijet e të haja gjithë ëmbëlsirat në atë pastiçeri. Kur shihja dorën e vajzës te gota, të cilës i shndrisnin më shumë sytë se flokët e artë, për mua ishte festë e lumturi…
S’kaluan dy-tre muaj dhe u bënë miq të mirë, u njohëm me njëri-tjetrin dhe, kur pashë se mendimet e asaj vajze ishin njësoj të avancuara e të shëndosha me ato të vajzave të Jugut, më pëlqeu edhe më shumë. Rashë në dashuri me të sa vendosa t’i propozoja për martesë. Kur ia thashë këtë, ajo ishte gati të kërcente nga gëzimi, por në çast i ra entusiazmi dhe fytyra herë i bëhej rozë e herë e bardhë si bora. U ndjeva keq dhe shtova:
– Kjo bëhet edhe me marrveshjen e prindërve. Pa dijenine e tyre s’do të bëjmë asgjë, dëgjon, kurrë! Ata të mitë mua s’ma prishin kurrë, dëgjon, kurrë! Më kanë djalë të vetëm pas tri vajzave.
– Edhe mua prindërit më kanë vajzë të vetme pas tre djemve dhe s’ma prishin kurrë, më plotësojnë çdo dëshirë normale, me aq sa kanë mundësi. Por…
– Çfarë por? – iu ktheva.
– Mbetemi shokë e miq… Kisha dëshirë të njihesha e të miqësohesha me një djalë nga Jugu… dhe ja…
– Çfarë ja? Fol, mos e ndërpre mendimi, – u hodha me vrull, duke ngritur zërin.
Vajza vështroi rreth e rrotull, se kush mund të ishte e kush mund të na dëgjonte. – Me gjithë simpatinë e respektin që kam për ty, ajo që thoni, martesa, pra, nuk mund të bëhet. Nuk e lejojnë kushtet e rrethanat, – m’u përgjigj dhe më kërkoi leje, se pa të atin që po e priste në anën tjetër të shëtitores.
Atje e përcolla me sy, por zemra m’u mblodh sa një grusht, ndjeva një shtrëngim në gjoks dhe m’u duk se u përmbys bota para meje.
Për disa ditë nuk i dola para vajzës, peneli sikur nuk më bindej mbi materialet, ku duhej të shkruaja e vizatoja dhe nga dora ime dilnin punime të dobëta, sa u ra në sy edhe eprorëve. Bile shefi në një bisedë a serioze a me shaka, më tha:
– Ose ke ndonjë hall nga shtëpia ose ke rënë në dashuri me ndonjë vajzë matjane.
– As e para, as e dyta. Por, të ishte ajo e dyta, do frymëzohesha për punë edhe më të mira, shoku shef, – iu përgjigja.
– Në se është apo ndodh ajo që të frymëzon, më thuaj mua, se mos shkel në dërrasë të kalbur, – më kumtoi shefi dhe më ngarkoi detyrat e reja.
Ah, ajo dërrasa e kalbur! thashë me vete.
Edhe babait të vajzës i kishte rënë në sy se vajza kishte ndryshuar. Nuk ishte aq e gëzuar dhe aq e shkathët si më parë. Distanca midis saj dhe vëllezërve ishte thelluar, nuk lozte më me ta e nuk u hidhej në qafë sa herë shkelnin pragun e shtëpisë. Një pasdite, duke u kthyer nga shkolla, ajo i bëri një pyetje, që do të dukej e çuditshme për çdo baba matjan.
– Sikur t’ju trokiste në derë një shkes apo një djalë nga Jugu, për të kërkuar vajzën, si do ta prisnit ju prindërit e mi?
– Ç’është kjo pyetje që i bën babit, loçka e zemrës?
– Një pyetje, mbase retorike, o babi.
– Unë nuk e di ç’është pyetja retorike, por ta lëmë me kaq.
Vajza iku në dhomën e saj të gjumit, por gjumë nuk bëri.
Të nesërmen më kërkoi vetë.
-A të pëlqen shoqëria dhe miqësia me mua, ndonëse ajo që më propozoni nuk bëhet? – më pyeti.
– Kjo për mua është pyetje pa kuptim. Si s’më pëlqen shoqëria me ty! Jo vetëm kaq, por ne do të martohemi, gjallë a vdekur.
Ky pohim e tronditi. Pasi ndenji pak në heshtje, ajo i mblodhi mendt dhe zemrën.
– Muri i parë Jug-Veri, ta themi, mund të rrëzohet. Por kurrë nuk mund të rrëzohet muri i dytë. Unë jam mbesa e njërit prej bajraktarëve më të mëdhenj të Matit… dhe babai im është shumë krenar për këtë, – më pohoi me gjysëm zëri. Desha ta shkelmoja menjëherë këtë rrethanë, por u mendova ca. Edhe unë e mendoja sa të vështirë do ta kisha me ata të mitë. Por fundja djalë isha, do të bëja si të më thoshte koka.
Ndërkohë ishim larguar shumë në shëtitoren, që përshkon qytetin e Burrelit pingul me rrugën kryesore që vjen nga Tirana drejt Peshkopisë. Kur u kthyem, u habitëm sa larg kishim shkuar. Sa më të mëdha na dukeshin pengesat aq më shumë e donim njëri-tjetrin
– Unë të dua aq shumë dhe digjem nga zjarri i brendshëm për t’u martuar me ty, sa edhe unë u ndjeva një çast shumë krenar nga pohimi yt. Ndërsa babai im krenohet ca për gjyshin tim që ka qënë partizan, por edhe vetë është komunist. Sidoqoftë ne do ta bëjmë me dijeninë e familjeve, nuk mund të shkojmë kundër tyre, më dëgjon, kurrë! Por ata do të binden se fëmijë na kanë, nuk na kanë të gjetur- i dhashë përgjigje.
– E sikon, i dashur, që ne jëmi antipode!
Kur dëgjova fjalën “i dashur”, s’e kisha dëgjuar ndonjë here nga goja e saj, iu hodha në qafë.Ajo më mbështeti kokën në sup dhe në qafën time ndjeva ngrohtësinë e lotit të saj. Ai lot ishte si një shkarkesë elektrike që më dogji tërë trupin.
– Ndodh që antipodet përputhen, – i thashë në vesh dhe për herë të parë e putha vajzën me zjarr. Të njëjtën gjë bëri dhe ajo. Kur u shkëputa nga krahët e saj, i premtova me vendosmëri:
– Që nesër do t’i lutem shefit të më japë disa ditë leje dhe do të bisedoj me prindërit.
Prilli ia kishte lënë vendin majit. Sa maj i kthjellët që ishte për ne.Ditë me qiell blu, shkëlqim i patrazuar dhe fllade të buta ledhatuese. Atëherë bimësia kishte shpërthyer me vrull. Gjithçka nëpër rrugët e qytetit u bë e gjelbër, e lulëzuar. Mollët e trëndafilat në të dy anët e rrugëve të kryqëzuara e bënin Burrelin për mua një nga qytetet më të bukura e më të dashura që kisha njohur.
Pas një jave, kur pothuajse i kisha kryer të gjitha detyrat e ngarkuara, iu luta shefit për një javë leje, me pretekstin se kisha gjyshin shumë sëmurë.Që të nesërmen shefi më dorëzoi një fletë leje prej dhjetë ditësh. Por mua m’u dukën shumë. Si mund të rrija aq gjatë pa u takuar me vajzën që doja! Të nesërmen, pa e vënë në dijeni vajzën, pasi mendoja t’ia bëja surprizë, në mbrëmje isha në shtëpi. Prita sa të mbaronte darka, pasi dy gota raki dhe kafja pas buke në anët tona, i bën njerëzit më zemërhapur dhe u thashë prindërve se isha lidhur me një vajzë, që më shkonte aq fort pas qejfit, pas gjithë dëshirave të mia, sa s’kishte tjetër në botë t’i përshtatej aq mirë.
Kur dëgjuan këto fjalë prindërit u bënë shumë të matur dhe kërkuan shpjegime. Nuk u fsheha asgjë veç biografisë. Prindërit kishin besim në gjykimin tim dhe po më lëshonin pe pak nga pak… Largësia e madhe s’ishte ndonjë gjë e pakapërcyeshme, se shumë djem e vajza me shkolla të larta punonin e martoheshin në Veri. Edhe se vajza ishte maloke, s’qe gjë fare se partia i kishte bërë të gjithë njëlloj. Edhe zakonet e dialekti rregullohej se vajzat e kohës ishin me shkollë dhe përshtateshin shpejt. Kështu marrveshja po arrihej hap pas hapi deri sa arritëm në pikën më delikate. Duke qeshur me një qeshje disi të shtirë, u thashë:
-Vetëm një gjë ka që edhe mund të mos ju pëlqejë, – biografia.
Ata s’po merrnin vesh gjë dhe m’u desh t’u shpjegoja për një copë herë të madhe dhe me shumë kujdes, që të mos më shkonin dëm të gjitha përpjekjet, se ajo ishte brezi i tretë, se monstrat e saj kishin mbaruar universitetet dhe punonin në punë me përgjegjësi.
Prindërit u shqetësuan, mbetën në mëdyshje, sikur t’iu kisha propozuar ndonjë lidhje me djallin.
Nëna thoshte:
– Biografia? Po si, fare të zezë e ka?
Unë përgjigjesha: – Po, pra, po jo fare të zezë, ja siç je ti jo fare e bardhë.
Pastaj fillonte babai:
– Të zezë? Po si, fare si qymyri? Ka ndonjë të pushkatuar, të arratisur, ballist?
I përgjigjegjesha:
-Eh! Një çikë më pak. Të zezë e ka vërtetë, po jo nga ata që të nxijnë edhe duke qëndruar me ta.
Pastaj hidhej nëna:
– Po nuk ka fare ndonjë të afërm në komitete?
-Ncë! Ncëk! – I përgjigjesha.
Babai thoshte:
– Atje në vendin e saj, ka që e kanë biografinë më të zezë se ajo?
Unë thërrisja me bindje:
– Po qysh, jo, o baba?
Babai si ata pleqtë babaxhanë tundëte kryet:
– S’ma ha mëndja të jetë gjë e këndëshme kjo.
Dhe unë:
– S’ka pse të jetë kaq e pa këndëshme për derisa unë e dua dhe ju mësoheni sakaq me të.
Nëna pyeste:
– Po mos na e ndot biografinë më shumë se këtyre të tjerëve që kemi këtu.
– Jo më shumë se ti, se ashtu si ti kanë qënë edhe ata.
– S’të marr vesh, bir, si kanë qënë si unë?
– Ashtu të pasur siç ishe ti.
– Mua më marrshin të keqen ata, se unë jam martuar me babanë tënd, që ka dalë partizan që në 14 vjeç. Dhe familja ime u ka dhënë bukë partizanëve.
Këtu u hodh babai:
– Ti je imbir dhe je me përspektivë, siç të bënë atje dizenjator, këtu mund të të bëjnë kryetar këshilli, përgjegjës sektori a instruktor në komitetin e partisë në rreth, se ne biografinë e kemi qelibar. Ama nuk kemi pse njollosemi.
Iu përgjigja:
– Po si mund të na njollosë një vajzë aq e bukur si ajo, aq e zgjuar, aq e ndershme, aq e moralshme, pastërtore sa më s’ka…
Hidhej nëna:
– Eshtë pastërtore, po s’ka biografinë të pastër.
Pastaj babai:
– Po na thuaj, o bir, sa të zezë e ka biografinë? Çfarë ka tamam tamam.
Dhe unë:
– Tamam- tamam është mbesa e njërit nga bajraktrët më të mëdhenj të Matit. Eshtë nga fis dhe mua kjo më nderon, nuk më turpëron. Si thotë gjyshi, kur nxehet me ndonjë nga fshatarët tanë barktharë, që ka arritur ndonjë ofiq: “Kush nuk është nga fis nuk bëhet dot aga”.
Babai:
– Gjyshi ka rrjedhur, asaj fjale i ka ikur koha.
Pastaj nëna:
-Ne duam një vajzë nga shtresa jonë, të na piqen kushtet.
Atëherë u hidhesha unë:
– Për çfarë kushte më flet, moj mama? Ajo ka shtëpi dykatëshe, çatinë me tjegulla marsejeze, me qoshe të gdhendura, me suva të ngjyrosur që para njëqind vjetëve, shtëpia në mes të një bahçeje me të gjitha llojet e pemëve frutore, të rrethuar me avlli e me kangjela hekuri… Ne kemi një shtëpi njëkatëshe, nja haur, mbuluar me ca tjegulla të vjetra ngjyrë vjeshte, me dhjetë metër oborr…
– Mjaft! – bërtiti gjyshi, që u shfaq te dera e kuzhinës me paterica. Kjo martesë nuk bëhet! Vajza ka plot te ne, të mira e me biografi të pastër. Duam vajzë të shtresës tonë…
I luta e i stërluta prindërit, u thashë se e dashuroja, se ajo ishte gjithçka për mua, se ajo më kishte bërë të ëndërroja, do të mbaroja edhe dy klasë të shkollës së mesme dhe pastaj do të vazhdoja universitetin me korespodencë dhe do të bëhesha agronom apo veteriner. U thashë se ajo më kishte zbukuruar jetën…
– Ajo do ta nxijë jetën, – më tha gjyshi dhe ata s’qe e mundur të pranonin. Fjala e gjyshit i vuri pikën muhabetit.
U ktheva në korpus pikë e vrerë. Shkova te shefi, direkt eprori im. Ai s’më priti si herët e tjera, aq më tepër që vija nga shtëpia dhe i kisha prurë ca raki, portokalle e limonë. Kur i kërkova ç’detyra kisha për ditët në vazhdim, heshti një copë herë, pastaj më komunikoi se isha transferuar në një repart tjetër, në batalionin e kimisë në Laç, me që isha me biografi të mirë, se mund ta kisha pësuar më keq, të më kishim transferuar në xhenjo.
Nuk reagova menjëherë, qëndrova pak si ushtar i përunjur, pastaj e nderova ushtarakisht dhe po ushtarakisht kthava majat nga thembrat. Kur mbrita te dera, shefi më tha:
– Ma jep fjalën e ushtarit se nuk do të takohesh më me atë vajzë?…
Ndala hapat, u ktheva ushtarakisht prej tij dhe, me që shefi më kishte mbajtur shumë afër, dhashë një përgjigje diplmatike, domethënë të kundërtën e atyre që mendoja:
– Për respektin tuaj, për familjen time dhe veten, po shkoj më mirë atje ku jam nisur.
– Domethënë nuk e harroni dot atë vajzë?
Pohova me kokë dhe dola, përsëri duke e nderuar ushtarakisht.
Domethënë vajzën që e desha aq shumë nuk do ta shihja më.
Që atëherë m’u thye zemra e s’më hyn më gjë në sy. S’më bëhëj t’i vihesha asnjë lloj shkolle e asnjë lloj zanati dhe u bëra ky që jam sot. S’isha ndonjë i shkolluar kushedi, pas arsimit të detyruar, kisha bërë një shkollë dyvjeçare për kulturën dhe, sa e mbarova atë, fillova punë në kooperativën bujqësore, si përgjegjës i vatrës së kulturës. Ajo shkolla e kulturës dhe puna në vatrën e kulturës më dolën përpara në ushtri. Sa isha në korpus s’bëra asnjë ditë shërbim, armën s’e zura me dorë dhe bridhja repart më repart në tërë Veriun.
U martova me një vajzë nga fshati të shtresës sime. Nuk them se ajo s’ishte e mirë, se bëra një dyzynë fëmijë me të, por si ajo e para, aha! Kur më hidhte ajo një vështrim, unë fluturoja në qiellin e lumturisë.
Ama, në se më pyesni se si i kam martuar fëmijët, unë për vete s’u kam ndërhyrë fare. S’u kam shkuar kurrë kundër. Janë martuar me atë që kanë dashur. S’është mirë kur u shkon kundër fëmijëve. Mua s’më lanë prindërit të bëja si desha, prandaj u katandisa kështu si jam. Të më kishin lënë të lirë, tani do të isha edhe unë dikush, si gjithë bota.
Ja kështu ma përshkroi dramën dhe brengën e jetës së tij një invalid, që desha ta intervistoja.
Komentet