TIRANE- Alida Hisku ka guxuar të rrëfejë historinë e saj personale në emër të të gjitha grave të përdhunuara në burgje nga prokurorët dhe sigurimsat gjatë diktaturës. Deklaratat e saj kanë qenë tronditëse: “Unë kam qenë vetë dëshmitare. Madje edhe në internim kur duhet të merrej një leje, nëse ishe e sëmurë për t’u vizituar te mjeku në qytet, nuk ta jepnin lejen, po të mos përdhunonin. Askush nuk shpëtonte”, ka thënë ajo.
E pyetur nëse i mbante mend përdhunuesit Hisku ka rrëfyer skenat e ferrit “Si t’i merrje vesh, të hidhnin një batanije ne kokë dhe… “, duke shtuar gjatë intervistës se “Mbase mund të them të gjitha të dënuarave dhe të internuarave u ka ndodhur. S’mund të qes emra.”Ky ishte ferri i një artisteje, pasi kolegët në shkollën e Partisë i vodhën ditarin dhe e çuan në duart e Sigurimit të Shtetit. “Në kaush qëndrova tre muaj. Gjashtë muaj burg m’u bënë bashkë me dy muaj në psikiatri. Dhe dy muaj më çuan në një fshat të Lushnjes në internim. Dhe pastaj më futën në arrest shtëpie….”
Po pse nuk arriti ta mbronte askush artisten, as shoqet e saj, as Vaçe Zela që e zbuloi vet si talent, as Dritëro Agolli, që ajo e kishte njohur si një babaxhan që kur shtypte librat e tij në poligrafik…, as Luan Zhegu që ajo thotë s’e “e kisha si vëlla”.
Ndërsa intervista vijon me pjesën e dytë edhe sot në “Shqiptarja.com”, dje në pjesën e parë të intervistës, rrëfimi i Alida Hiskut ka tronditur opinionin publik, mes komenteve që tregojnë se vijojmë të jemi ende një shoqëri e paemancipuar e maskiliste.
Por ka një pjesë të shoqërisë që është më “e ndriçuar”. Ka shumë zëra që e përkrahën këngëtaren për guximin demaskues. Pas botimit të kësaj interviste, ka reaguar edhe deputetja Mesila Doda, ku ndër të tjera theksoi se “Krimet e komunizmit kanë nevojë të zbardhen dhe të mos bien në harresë”…
Alida Hisku tashmë jeton larg nesh, larg spiunëve, torturave, përdhunimeve, për të mbetur si një “zanë shqiptare” e pranishme në familjen e saj, aty në Gjermaninë e ëndrrave, drejt të cilës u arratis në vitin 1990 me të dy djemtë e saj të vegjël përdore…
Aty me mundin e djersën e saj ka ngritur një parajsë të vogël, të parën ka familjen me bashkëshortin e saj, Thomas, e të dy djemtë e lindur në Shqipëri dhe vajzën 17-vjeçare, të lindur nga martesa në Gjermani. Ka dhe biznesin e saj. Në restorantin e vogël që drejton, në një fshat të bukur gjerman është krenare që i flasin vetëm “Shqiptarja”.
Krenare për emrin e vendit që përfaqëson, të atij vendi që e lëndoi, që e poshtëroi, e që prapë thotë se e merr malli për të. “Nëse dita ka 24 orë, mua më bëhen “48 orë” punë. Punoj që të harroj. Ndryshe ia plas të qarit. Më merr malli për vendin tim…. Dua të harroj”, thotë.
Të mbrojti ndonjëri nga artistët kur të burgosën. Ju kishit miqësi me artistë me pozitë, ose dhe vetë Lidhja e Shkrimtarëve e Artistëve pse nuk të mbrojti?
-Asnjë nuk më mbrojti. Të gjithë kishin frikë. Askujt nuk ia mbante. Të them të drejtën, kur dola nga burgu, u tërhoqa edhe vet nga shoqëria. U mbylla në vetvete se mos u prishja punë kolegëve. Dilja vetëm natën, e maskuar si një grua e zakonshme, me një shami në kokë dhe ulesha e pija një cigare në trotuar me fshesaxhijet.
Dhe ato nuk më njihnin. Askush nuk më njihte në atë gjendje. Vetëm kështu e hiqja mërzinë në atë kohë, vetëm në ato çaste merrja pak ajër pas gjithë atyre që më ndodhën.
Po Dritëro Agolli si kryetar i Lidhjes së Artistëve dhe Shkrimtarëve bëri ndonjë reagim. Ai vinte edhe në shtypshkronjë për botimin e librave, njiheshit, nuk të ndihmoi ai?
-Dritëroi ka qenë shumë babaxhan, por edhe ai kishte frikë. I largohej çdo bisede politike. Nuk donte të përfshihej, sepse dhe ai kishte problemet e veta. Dritëroin mezi prisnin ta gjenin me ndonjë dobësi. Por ai ishte babaxhan… Ktheju njëherë historisë dhe kujtohu si ishte atëherë… Mos të mburret kot njeri tani, se ka bërë trimërira. Askujt nuk ia mbante në atë kohë…
Vaçe Zela të ka dashur e vlerësuar shumë, mbi të gjitha këngëtaret, sa qe gjallë. Si kanë qenë marrëdhëniet e tua me të?
-Me Vaçen njihem që fëmijë. Mamaja ime Fiqrete Hisku ka punuar në korin e operës si mezzosoprano, dhe në atë kohë të gjithë artistët e Teatrit të Operës dhe Baletit i bënin pushimet në plazhin e Durrësit tek Hekurudha. Kanë qenë disa vila që jepeshin për pushime vetëm për artistët atje. Meqë institucionet kulturore mbylleshin vetëm në gusht, mlidheshin të gjithë artistët me familjet e tyre atje. Isha pesë vjeç. Fëmijët mblidheshin në rërë dhe unë u këndoja.
Unë këndoja e entuziazmuar nga Vaçe Zela. Ajo më thoshte “Hajde Alida do ta këndosh Vaçen sot…”
Vaçja e ka zbuluar talentin tim… Atë e kisha zakonisht prapa kurrizit në plazh. Familja ime dhe e Vaçe Zelës e bënin plazhin sëbashku. Sa bëhej pushim aty, Vaçja më thoshte: “Ngriu Alida, këndo këngën e Vaçes tani”. Kur nguroja më thoshte “Hajde Alida se e ke “shpellën” më të madhe se unë ti, e këndon më bukur këngën.
Unë nisja të këndoja këngët e Vaçes me gjithë shpirt e të gjithë sa ishin në plazh më dëgjonin mua. E frymëzuar nga ajo, m’u rrit guximi të këndoj, më doli ndrojtja. Jam ngjitur në skenë që 13 vjeçe, në festivalin e 9-të. Në festivalin dhjetë, kur isha 15 vjeçe mora çmimin e dytë të festivalit me këngën “Shqipëria përshëndet”. Kisha marrë dy çmime njëri pas tjetrit.
Po me këngëtaret e tjera gjatë festivaleve ç’marrëdhënie ke pasur?
-Shoqe kanë qenë të gjitha për mua. Ema Qazimi, Irma Libohova, Liljana Kondakçi, Luan Zhegu, që e kam pasur si vëlla, kanë qenë shokët më të afërt. Na mblidhte varfëria atëherë. Edhe festivali nuk na fuste cmirën, sepse nuk na jepte askush para për çmimet. Çmimi ishte vetëm një letër. Ne mundoheshim të këndonim sa më bukur për atë popullin tonë të varfër.
Ne këngëtarët ishim bërë një ndër gëzimet e pakta të popullit tonë. Por nuk kishte shpërblime për ne, për asnjë çmim. Na jepnin ndonjë dhuratë për Vitin e Ri. Kujtoj një termus me lule që më kanë dhënë e që m’u thye pas një jave. Madje me Ema Qazimin, me Liljana Kondakçinë dhe me Irma Libohovën ndërronim këpucët, kur dilnim në skenë, sepse kishim një numër këmbe dhe këndonim të gjitha me të njëjtën palë këpuce.
Unë s’kam ç’të tregoj më shumë se këto kujtime. Unë isha pjekur në punë, koha e koncerteve kalonte shpejt dhe unë prapë kthehesha në ndërmarrjen time ku punoja. Isha e edukuar në mënyrë të tillë, që nuk konceptoja si shumë të tjera të bëja karrierë, se ndryshe unë mund të ikja nga shtypshkronja. Edhe pse fitoja çmime në festivale, e quhesha këngëtare si koleget e mia, unë ende vazhdoja të punoja në shtypshkronjë. Kam punuar atje deri në moshën 23-vjeçare.
Isha një punëtore e thjeshtë me përparëse bojë qielli. Isha si një robot që sa lija punën vrapoja në aktivitete, në shkollë, në koncerte. Unë vetëm vrapoja. Kjo kulturë pune, ky ritëm jete ka nisur që në fëmijëri dhe kështu vazhdova të punojë e kështu vazhdoj.
Ku e gjen këtë forcë?
-E gjej…! E gjej që të harroj. Kam një shtëpi tani të madhe në fshat ku punoj gjithë ditën me biznesin tim të vogël dhe vetë gjermanet më thonë se “Ku e gjen këtë forcë, ti një metër e gjysmë mbi tokë je”. Kështu bëjnë humor disa nga mikeshat e mia. I bëj vetë të gjitha, gatimin, larjet, shërbimin, lyerjet e mureve, gjithçka.
Kur ike nga Shqipëria, pse mendove të shkoje pikërisht në Gjermani?
-Të them të drejtën unë jam arratisur nga Qafa e Thanës. Nuk kam ikur me ambasadën. Kam qenë me dy djemtë këtu në Shqipëri, e ndarë nga burri. Nga Qafëthana ika me një organizim timin me ndihmën e fshatarëve. Ata më ndihmuan të mbanin fëmijët e mi.
Dhe unë kalova gardhin, ku pas kësaj ata më sollën fëmijët atje. Ishte koha kur sa kishin ikur njerëzit nga ambasadat. Fshatarët më ndihmuan pa e ditur kush isha. Isha maskuar si një grua e panjohur me shami në kokë që kishte mbetur me dy fëmijët e donte të ikte. Unë, madje mora një guxim të madh se në rrugë do të prisja në autostop për të shkuar më tej. Kaluan dy maune të mëdha eksporti dhe unë me ato ika.
Çfarë motivi pate?
-M’u mblodh si një paketë gjithçka që më ndodhi, duke menduar fëmijët, të ardhmen time. Unë isha e divorcuar, populli po merrte arratinë, po vinte një situatë me ndryshime tranzitore. Dhe mendova: A mund të ngrihen prapë unë me këto halle e të nis karrierën? Kujt do t’i këndojë unë popullit që po merr arratinë apo popullit që nuk di ku është.
E ka mendjen të më dëgjojë mua që të këndojë? Kështu më erdhi….
Unë kisha forcë psikologjike se edhe puna ime në shtypshkonjë më bëri që të lexoja shumë libra, shumë autorë, shqiptarë e të huaj, madje edhe libra të autorëve të huaj që janë ndalur, por që unë në shtypshkronjë ua arrija t’ua bëja leximin. Kisha nisur të përputhesha në shumë pika me mendimin se është një botë që duhet të gjesh forca e t’i bësh gjërat vet, duke menduar për veten, për fëmijët.
Nuk i hapi populli dyert e dritaret e shtëpisë për demokracinë. Iu hapën nga jashtë. Ndaj vuajti ky popull në tranzicion, se u gjendën të pavetëdijshëm për atë që bënte vendi ynë dhe këtë e shfrytëzuan shumë e shumë të tjerë dhe shumë politikanë.
Si e njohët bashkëshortin tuaj në Gjermani?
-E njoha më vonë duke punuar. Pasi hoqa gjithë ato peripeci, më çuan këta shoferët shqiptarë me maune. Në mes të rrugës së Beogradit deshëm të më përdhunonin. I tha njëri, “ti mbaj fëmijët këtu dhe unë ta çojë këtë në maunen tjetër”. Unë u zbrita nga makina dy shoferëve të Durrësit dhe qëndrova në të ftohtë atje në rrugë me fëmijët përdore. Ata u kthyen e më morën. U erdhi keq…
Kur mbërrita u dhashë dyqind dollarët që u kisha premtuar për transportin dhe u thashë: “Faleminderit dhe mos harroni se keni shpëtuar jetën e dy fëmijëve dhe të një gruaje që quhet Alida Hisku”. Ata u turpëruan, se nuk më kishin njohur, ngaqë unë isha veshur si fshatare. Ja kështu bëjnë shqiptarët…. I kam shkruar të gjitha këto në librin tim në gjermanisht.
Libri im quhet një biografi ose ditar tronditës atje, por unë aty vazhdoj jetën dhe përfaqësoj figurën e kulturën e një gruaje shqiptare. Mua me vjen mirë që unë punoj e pavarur, punoj shumë dhe nuk jam më mes të atyre grave që nënshtrohen ose bëhen dado të burrave gjermanë për të mbijetuar. Kam punuar shumë, vazhdoj të punoj shumë. Gjermania vërtetë është një vend i fuqishëm se ka arritur shumë gjëra me punë, po nuk mund të them se është populli më i lumtur apo i gëzuar….
Pra, unë punoja në një hotel në fshat si pastruese. Pastaj në darkë pasi pastroja dhomat, pastroja dhe kuzhinën dhe atje merrja përsipër shumë punë; bëja sallata, pastrimet, etj. Aty vinte ditë për ditë burri im. Ai pinte një birrë tek banaku. Unë ngaqë kontrolloja gjendjen në kuzhinë se sa njerëz ka, a duan më shërbim, gjendesha gjithmonë e fundit atje. Dhe ai pyeti dikë se kush isha unë. Pastaj kur u prezantuam i tregova se kisha dy fëmijët dhe folëm për ta. Ai vetë sapo ishte divorcuar dhe kishte një vajzë. Nisëm të bashkëbisedonin miqësisht.
Dhe një ditë ai më tha: “A t’i marrë unë fëmijët, t’i çojë tek lodrat. Duke u nisur nga miqësia që krijuam, m’i nxirrte më natyrshëm fëmijët tek lodrat. Dhe një ditë, im bir më thotë: “-Mami pse nuk rrimë ne me xhashi Tomin, se ne s’kemi baba”. Afria me fëmijët më dha zemër dhe kështu nisi bashkëjetesa jonë.
Dhe në këtë bashkëjetesë, unë si një shqiptare që nuk isha edukuar të merrja masa ngela shtatzënë. Me lindjen e vajzës, ne u martuam. Kështu krijova familjen time. E di ti që unë gatuaja me perimet që nxirrte për të hedhur në darkë supermarketi. U hiqja lakrave pjesën e kalbur dhe me pjesën e mirë bëja gatime të shijshme. Këto gatime shijonte bashkëshorti im kur jemi njohur dhe m’i lëvdonte pa masë.
Ja ke thënë këtë?
-Po. Ia kam thënë. Është pjesë e jetës sime, të gjitha ia kam thënë. Tomi është intelektual dhe më ka mbështetur e me ka dhënë kurajë. Ai madje i birësoi edhe dy djemtë e mi, kur u martuam. Djemtë u shkolluan dhe tani kanë nisur jetën e tyre. Unë kam blerë tani në fshat një shtëpi të madhe rreth 600 metra dhe aty kam bërë një restorant që e drejtoj vetë.
Bëhem vetë edhe burrë, edhe grua, vetë kuzhiniere, vetë pastruese. Bashkëshorti im punon gjithë ditën në klinikë. Ja kjo është jeta ime në Gjermani. Shkollova fëmijët dhe punoj gjithë ditën. Te restoranti çdo gjë e gatuaj në kuzhinën time me duart e mia. Pra kush vjen aty ha nga duart e “shqiptares”. Ky është dhe çelësi i sekretit që unë jam e fortë. Aty gjermanët pasi mësojnë se unë kam qenë artiste në vendin tim, befasohen që jam kaq e thjeshtë atje me fshatarët gjermanë.
