– Sa furrë nxorrët sot? – më pyeti Kasemi.
– Nxorrëm të tretën. E ndërpremë pak, se është piku i shitjes së bukës. Marrim pak frymë dhe do të zëmë të katërtën.
– Aha! Po, po, e diel nesër. Harroj dhe ditët e javës tani. E ç’më duhen, unë punë e kam çdo ditë.
– Edhe ne, ja, atë të diel kemi për shtëpinë, se ditët e tjera deri në fyt jemi. Çdo ditë nga tri furrë, të shtunën katër.
I ulur galiç, siç rri gjithmonë kur është i lodhur, duke thithur cigaren, më thotë: –
Punës tuaj, bre, nuk i duket gjë në mejdan. Punë furre! Ju gjithmonë gatuani bukë dhe prapë bukë s’mbetet! Populli prapë i uritur është.
– E tillë është puna jonë, s’duket. Ngrihej që me këngën e këndezit, zë brumin, pastaj shkon të ndezësh furrën dhe, sa të kthesh kokën, sheh se brumi ka ardhur, fryhet në govatë, sikur kërkon të dalë andej. Fillon të ngjeshësh brumin, se ftohet furra, duke e bërë topa të rrumbullakët, deri sa arrin te gjysma. Atëherë filloj të fus bukët në furrë me lopatë dhe i themë ortakut të ngjesh brumin e mbetur në govatë. Nga të gjitha anët nxehtësi, sytë të djegin nga djersa dhe të nxehtit, se puna jonë është e tillë që nuk luan dot asnjë sekondë nga vendi, para se t’i vësh kapakun furrës. Veç atëherë mund të ulesh e të ndezësh një cigare. Se brumi është gjë e gjallë, ai merr frymë si njeri atje pranë, nuk duron vonesë. Zë brumi brumin dhe furra furrën. Puna mbaron vetëm kur mbaron mielli. Atëherë shuhet furra. Dhe furra e ftohtë është më beterr se një njeri i vdekur. Ti e shikon vetë, kjo është puna jonë çdo ditë, çdo javë, çdo muaj, tërë vitin dhe, gjithçka që nxjerrim, populli e ha. – i shpjegoj Kasos.
Ai më dëgjon gojëhapur, sikur s’më ka parë e dëgjuar herë tjetër.
– E di, e di, se këtu jam, për ju punoj, – pranon kokulur.
– Punon për vete, pastaj për ne, ashtu si edhe ne punojmë për ty dhe për vete. Sëbashku punojmë për popullin, pjesë e të cilit jemi, – i jap një përgjigje të papritur për të. I pulit edhe më tepër sytë dhe ngrihet në këmbë.
– Fjalë të vërteta thua ti, xha Malo, por mos ma merr për keq. Nuk thashë se unë punoj vetëm për ju. E thashë në kuptimin se këtu jam me ju dhe e shikoj si punoni. Je usta i vjetër dhe burrë i mënçur. Por edhe unë ashtu punoj me tri mushkat e mia, në diell e në shi. Ngarkoj e shkarkoj tërë ditën, tërë javën, tërë muajin e tërë vitin dhe gjithë kjo punë s’më ka duk fare.
Pastaj diç mendon dhe shprehet pa doganë:
– Mallkuar qoftë kjo që ka shpikur Zoti: tri herë në ditë të hajë njeriu. Tri herë në ditë dhe çdo herë në sofër duhet të ketë bukë.
Sytë e Kasem Velos gjithnjë të shikojnë me mosbesim, janë gjithnjë gjysmë të mbyllur. Kjo sigurisht i vjen për shkak të gurit. Sa mbaroi ushtrinë, ka shpuar e ka çarë gurin me varre dhe barominë. Dymbëdhjetë vjet ka punuar çdo ditë të vitit në skuadrën e mbrojtjes, domethënë ka bërë vetëm transhera dhe bunkere. Vazhdimisht kishte problem me pluhurin e gurit dhe frikë se mos ndonjë cifël e godiste në sy. Prandaj vështrimi i tij është i tillë: të shikon, ama vëgër dhe me mosbesim. Tani ka tri mushkat dhe cigaren shok të pandarë. Ne të gjithë e dimë se nuk i ka vajtur asnjë herë mbarë. Edhe kohën me pozicionin e diellit e mat. Po t’i thotë kush: pse s’ke blerë një orë, se të duhet, ti je më shumë në mal, ai të përgjigjet, duke i zvargur fjalët: po, ja, nga mukajeti.
Gjithmonë nevojtar mbetet njeriu, ta marrë e mira ta marrë!
Ai edhe nga karakteri i tillë është: edhe nuk ka besim edhe i sinqertë edhe i sertë është.
Se mos unë kam qënë ndryshe. Në rini edhe unë ashtu isha, njeri i rrëmbyer, ngrija krye shumë, ama sapo u mora me brumin, mora tjetër maja, zura të vija bashkë me të dhe dalëngadalë u zbuta. Një herë e një kohë edhe jam ndeshur, kurse tani ziej i zbutur në furrë, gatuaj bukë për njerëzit. Ne bukëpjekësit, sido që ta kemi genin, jemi njerëz të butë, punojmë me brumë të butë, zemrat i kemi disi më të buta. Prandaj edhe njerëzit na duan. Një nga ata është edhe Kasemi. Por ai na do në një mënyrë tjetër, duke na thumbuar. Varrenë e barominën s’i ka harruar. Ama, po i picërroi sytë më shumë se ç’i mban zakonisht, mos i dil përpara.
Hajvanët e Kasos, tri mushka të vjetra, me tre samarë më të vjetër se ato vetë, rrinë para furrës. Shohin përmes qepenave të ngritur banakun ku Shaqoja, ortaku im, shet bukën. Neps kanë dhe ato të shkretat. Ndjejnë aromën e freskët të bukës. Ajo më e reja duket më e lodhur. Jo vetëm se Kasemi e ngarkon më rëndë, por edhe sepse i ka lënduar këmbën e parë. E pashë vetë me sytë e mi, kur radhisja bukët mbi tezga.
Ai, si gjithmonë, kishte shkarkuar më parë dy mushkat e vjetra. Atë më të renë e kishte lënë të fundit. Në fillim ia hiqte drutë e anës një nga një, pastaj, kushedi ç’i erdhi në mënd dhe ia lëshoi drutë njëherësh mbi këmbën e parë. Mushka brofi nga dhimbja dhe këmba e lënduar iu mbështoll me litarin. Ajo rrotullohej në vend, duke kërcyer si ato çupëlinat që lozin këmbëçalën, ndërsa samarin e ktheu në anën tjetër. Kasoja dukej i mërzitur dhe tërë inat. I bëra zë Shaqos ta ndihmonte. Sa mbrin Shaqoja, Kasemi i shkarkon drutë dhe ia ngre samarin mushkës. Shaqoja i zgjat një cigare. E merr me dorë në gjoks, ulet në gjunjë, nxjerr çakmakun dhe e ndez. Atë çast edhe unë i mbaroj bukët, shplaj duart dhe, duke i fshirë me përparse, dal te dera. Kur e drejton trupin Kasoja, e përshëndes:
– Tungjatjeta, Kaso!
Ngre kokën, më vështron dhe më këshillon:
– Do të ftohesh, xha Malo. Futu brenda, se je i djersitur.
Të tre i flasim shkurt njëri-tjetrit. Kasemit, Kaso; Shaqirit, Shaqo dhe mua, Ismailit, Malo.
– Vonë u ktheve sot dhe dukej i lodhur? – I themë.
– Po ç’faj ka mushka se jam i lodhur unë, më thuaj më mirë! I theva këmbën me ato drutë e uruara.
– Po pse, o Kaso, kaq të trasha? Mund t’i bësh më të holla për ne. Furrë buke është, nuk është furrë gëlqereje.
– Të trashat kanë duk. Ato e mbajnë furrën. E bëjnë thëngjillin sa një thunder mushke. Po ku t’i gjej më të hollat se!… Iku koha e kooperativës, kur e zinim në fund e dilnim në majë. E qethnim malin, kokë ushtari e bënim… Pa edhe këta rojtarët e tanishëm të pyjeve nuk na lejojnë të presim në korijen e vjetër, këtu anës lumit, por ngjitemi me mushkat, sikur janë dhi, deri në majë.
– Për këtë je mërzitur, o Kaso, sa i dëmtove këmbën mushkës?
– Nuk të del të vesh me mushkat deri lart. Hajvanët më kanë mbetur zbathur fare.
– Po pse nuk ju lejojnë në këto shpatet mbi lumë, kur atje vijnë nga ana e anës, për të bërë qymyr?! -i themë, jo pa inat.
– E po qymyri është biznes, more xha Malo. Atje derdhet leku rrëke. Biznes jeni edhe ju, pse nuk i fusni ca monedha nën dorë teknikut të pyjeve, të më lejojë edhe mua? Drutë ju vijnë më shpejt dhe mushkat e mia nuk lodhen.
– Po një rrugë bën të shkretën, ja e shumta dy, ditën e prëmte, për të shtunën. Nuk lodhen aq shumë mushkat për drutë e furrës, o Kaso?
– Një thua ti, por këto e fillojnë punën pa dalë Ylli i Mëngjesit. Kur kaloj unë këtu, ju sapo keni ndezur furrën. Këto të shkretat çojnë koshat plot me rërë lart në fshatin Bregas. Duan të hanë kalamajtë e mi, o Malo. Ia hodhe ti, privatizove furrën për pesë kacidhe.
– Edhe ti privatizove mushkat, o Kaso, nuk dole pa gjë. Shumica mbetën me gisht në gojë.
– Mushka është me gojë, do të hajë, me se ta ushqej? Do samar, patkonj, në rrugë i gjej?
– Edhe furra me gojë është, bile është lubi. Ato drutë që sjell ti, e ke parë si i përpin?
Nuk të thashë, xhanëm, por ashtu ua përpini edhe ju lekët fshatarëve. Se është buka e gojës kjo e shkretë. Do s’do fukarai, do të vijë ta marrë korromanen e fëmijëve. Pastaj, kush ta ka fajin, pse këmbëngule ta privatizonit bashkë me ortakun? Ai fillimisht iku, mori kurbetin. Ta kishe privatizuar vetëm, merrje ortake gruan, pastaj kapelen mbi sy…
– Ashtu, Kaso, ë! S’më doje mua në furrë, doje vetëm Malon, –hidhet Shaqoja që nga banaku , ku shesim bukën.
– Aa, e dëgjove ti, Shaqo, dhe të dogji. Kujdes mos të djeg flaka e furrës në prapanicë, pa shpotitë e mia s’të pickojnë as sa një plesht!… Kam më shumë hallin e mushkave, o Shaqo furra. Këto janë biznesi im. Po janë me shpirt, nuk janë makina të mos lodhen. E di ti ku janë drutë? Në majë të malit.
– Po ja edhe ne e kemi vrarë mëndjen për mushkat e tua. Kemi menduar t’i blejmë njëherësh drutë për tërë vitin ose për gjashtë muaj, të paktën, -e ngacmon më tej ortaku im.
Kasos i ikën fytyra.Thith thellë cigaren dhe picërron sytë. Me ato që thotë Shaqoja, i pritet buka e fëmijëve.
– Nuk e kemi vendosur akoma, Kaso. Projekt për më vonë është ajo punë, -e qetësoj disi vetë. E di se ka më shumë besim tek unë, sa që në mëngjes vetëm mua më përshëndet. Në mbrëmje na përshëndet të dyve. Se ne bukëpjekësit, ashtu edhe Kasoja, jemi pak besimtarë. Ne e shohim bukën e gojës si diçka të shenjtë. Ashtu edhe populli, xhanëm. Mos e shkel bukën, thotë populli. Bukës nuk i ngjit gjë, thonë fshatarët, që fëmijët ta marrin e ta hanë bukën, që u bie në shesh. Sigurisht, pasi e shkundin pak me dorë. Kështu edhe Kasoja, mendon se kushedi çfarë sjell nata. Na zë apo nuk na zë mëngjesi dhe tëmos ndahemi pa u përshëndetur me njëri-tjetrin.
– Hak keni dhe ju, shikoni biznesin tuaj, s’do mendoni për mua, o vëllezër! -na thotë me gjysëm zëri dhe thith cigaren me ngut. Por Shaqoja i jep prapë shansin të shkrehet:
– Themi ta bëjmë fare me solar, Kaso.
– Aha, provojeni solarin, pa do t’ma qani biznesin pastaj! Një furrë në ditë do të nxirrni, nga tri-katër që bëni tani. Se shumica e fshatarëve e bëjnë vetë bukën në shtëpi. Qytetarët s’të qasen më po përdore solarin. Ata jua mbushin xhepin nga që është furrë me dru zjarri. …
Shaqoja do që ta ngcmojë, ta ndezë edhe më shumë.
– Më marsh të keqen! Qytetarët vijnë nga mielli, që është grurë vendi, i prodhuar nga fshatarët tanë dhe i bluar në mullirin me ujë të fshatit tonë.
– Nuk të thashë… jo se s’janë ato që thua, por qytetarët thonë: bukë fshati e pjekur në furrë me dru zjarri. Sa për atë punën e miellit, lere fare ti, se nuk ma kalon dot mua. Pesëdhjetë për qind e hedh nga mielli i tregut, po furnizimin e bën natën…
Ortakut tim, që ndizet si çakmak, Kasemi i shkel në kallo.
– Po edhe ti ato drutë, pesëdhjetë për qind, natën i bën në pyllin e mbrojtur nga shteti, -kërcen ai.
Ndërhyj të qetësoj gjakrat, se u ndezën keq.
– Mos e ngacmo më, -i themë nën zë Shaqos me zë të ulët. -Jeni të lodhur dhe humbisni kontrollin. Gratë e fshatit i kemi nëpër këmbë. Kujtohen ta blejnë bukën kur do të ulen në sofër. Hë, se te dera e kemi, thonë. Pastaj edhe ndruhen, nga që shumica shënojnë emrin në fletore. Shkojnë me shpresë deri në mbrëmje vonë se mos u kandisin burrat ndonjë lekë gjatë ditës me ndonjë punë të rastit.
– Hajde Kaso të pjekim një kafe, se edhe ne sapo e mbyllëm furrën, -e ftoj mushkarin me gjithë zemër.
– Nuk kam kohë për kafe, por do më japësh një bukë, ama të jetë bajate, xha Malo, sepse buka bajate ka më shumë duk.
-Shko, merri një bukë, -i themë ortakut.
Në çast mbrijnë një tufë kurbatkash. Shkojnë me zhurmë direkt te banaku i shitjes së bukës. Secila hedh vetë dorën dhe merr një apo dy bukë. Ama lekët ia paguajnë Shaqos një për një. Dalin prapë me zhurmë.
– Hajdeni, nxitoni, se na këputi i ftohti i natës së Shëndreut, -u thotë një nga burrat e tyre, që nuk futen brenda portës së madhe.
Gra e fëmijë ngrejnë në sup thasët dhe shufrat, me të cilat kanë shkundur ullinjtë lart nga kodrat, nëpër parcelat e emigrantëve. I dëgjojmë se si flasin me zë të lartë:
– Ja kështu të jetë njeriu, të ketë furrë si xha Malua, pa të pjekë bukë e të hajë, të pjekë e të hajë dhe të mbushet deri në fyt! Kasemi i pulit edhe më shumë sytë.
– Këta bëjnë jetë. Ku rafsha mos u vrafsha! S’u dridhet dora për asgjë. Ne marrim bukën me defter, këtyre s’u bën tërr syri për ta paguar me lekë në dorë, -thotë me një farë cmire.
– Ata dinë të vjedhin, ti s’di të vjedhësh, -i thotë Shaqoja, jo pa ironi. Akoma s’i ka dalë mëria e miellit.
– Jo nuk di, s’dua të vjedh, se ashtu më ka mësuar nëna e babai kur isha fëmijë. Dhe po nuk ua mësove emrat zogjve në fëmini, nuk ua meson dot në pleqëri, -e kundërshton Kasoja. Nënoo, ç’i ftohtë!-thotë një kurbatkë e moshuar, që ka mbetur e fundit, pasi sheh dy policë që i drejtohen furrës. Policët kalojnë indiferentë para tyre. Bëjnë sikur nuk shohin asgjë. Vijnë tek ne, më përshëndesin mua dhe më pyesin se mos vjen ndonjë makinë e na shet miell pa leje. Ne e dimë se ata vijnë me porosi të tregëtarëve të fshatit, por flasin në emër të ligjit.
– Jo, nuk vjen asnjë shitës ambulant të shesë miell pranë furrës tonë, – u përgjigjem.
– Po vure re gjësendi, na lajmëro menjëherë, -më porositi ai më i vjetri në detyrë.
– Do t’ju lajmëroj, por nuk besoj të vë re gjësendi, -përgjigjem. Ndërkohë ia beh edhe Teoja, rrobaqepësi i fshatit tonë.
– Mirëseerdhe, zoti Teo! Ç’e mirë të solli gjer te furra? Ke kohë që s’je dukur. Të dërgoi nikoqirja për bukë? – i themë dhe i shtrëngoj dorën me mallë. Edhe ky punon me ndërgjegje për fshatin një jetë të tërë. Erdhi djalë në fshatin tonë, i dhamë edhe nuse, për ta mbajtur këtu, tani i ka dalë tulla e kokës.
– Jo s’më dërgon akoma zonja për bukë, është ende e fortë vetë. Po sikur më dërgove një haber, harrove?
– Aha, po. Dua të më qepësh një palë pantallona. Këto më janë ngrënë fare, – i përgjigjem, duke i treguar pantallonat që kam veshur.
– Patjetër, do të bëhet, për këtë punë jemi rrobaqepës, të qepim, të veshim popullin me një gjë apo një tjetër.
– E vishni, e vishni, -ndërhyn Kasemi, -por populli gjithnjë po i zhveshur del . Policët e vështrojnë me inat.
– Edhe mua kjo më çudit, -tund kokën Teoja.
–Unë sikur gjithnjë qep të reja, populli gjithnjë e më shumë mbetet lakuriq!
Ndërkohë Shaqoja u fut krahun policëve dhe nisen drejt furrës. Kasemi i bën me shënjë për bukën, që harroi t’ia binte. Kthehet me vrap, por ia sjell të ngrohtë, taze, nga ato që sapo i kemi nxjerrë nga furra. Kasoja bëhet furtunë, por shikon policët dhe ha gjuhën me dhëmbë. Bukën e fut nën sqetullën e djersitur. Më i riu shikon nga Kasemi dhe thotë si me mëdyshje:
– Kemi informata se ndonjë fshatar ju furnizon me dru, që i pret në zonën e ndalur dhe i transporton natën.
Ta shihje si u bë Kasoja! S’i mbeti pike gjaku. Mëshirë, o Zot! – u luta.
– Jo, ju betohem, kjo nuk ndodh tek ne. Mos i çon diku gjetkë. Ky yni ngjitet në majë të malit me ato mushkat e vjetra i shkreti dhe mbledh nga ato të thatat e mbetura tutje-tëhu, -u përgjigj Shaqoja. Ai polici më i ri bëhet gati të shikojë drutë. Ai nuk kishte kaluar pa i vënë re drutë e njoma. Ama Shaqoja, i shkathët, u futi përsëri krahun dy policëve.
Policët nuk e zgjasin më, e fusin Shaqon në mes dhe të tre hyjnë në furrë. Afshin e ngrohtë e ndiejnë që te dera. Bashkë me të edhe aroma e mishit të pjekur. Se Shaqoja ka dhe çifte. Diku vret ndonjë lepur pa leje dhe e pjek në furrë për fëmijët. Mish lepuri i pjekur, buka e ngrohtë, ndonjë qepë e njomë dhe rakia e bërë vet janë festa e stomakut në këtë të ftohtë dimri. Ndërkohë ia beh edhe gruaja e Shaqos. Ajo na përshëndet, por Kasoja s’ia kthen përshëndetjen. Nikoqirja bën të hyjë në furrë, për të marrë mishin e pjekur për darkë, pasi të na lërë neve pjesën e majme, por shikon policët dhe kthehet te dera. Hyn te dhoma, ku është banaku i shitjes dhe lë torbën me gjellë. Kasoja u bë gati të më thoshte diçka. Vura gishtin mbi buzët e mia si çelës. Ai e mbylli. Këputi një copë nga cepi i bukës së ngrohtë dhe u nis për te mushkat.
– Fshatarët tanë janë të varfër. Fut tjetri një bukë nën sqetull dhe, gjer sa të arrijë te rruga, e ka ngrënë të tërë, -thotë rrobaqepësi. Unë pohoj me kokë.
Mushkat rrinë para furrës me tre samarë të shkarkuar, shohin Kason në duar dhe tundin kokat. Kasoja këput një kore të madhe dhe e fut në gojë. Pastaj thyen një cope më të madhe dhe ia jep mushkës, që i vrau këmbën me drutë gjatë shkarkimit, duke i kërkuar ndjesë.
– Hajde merr një kafshatë bukë, se ke mbajtur barrë të rëndë. Edhe të lëndova, që m’u thafshin duart! Dy mushkat e tjera kthejnë kokat, shikojnë nga mushka që përtypet, pastaj kthejnë kokën nga ana tjetër dhe vështrojnë Kason. Tundohet t’u japë edhe atyre nga një kafshatë, por heq dorë dhe më thërret mua:
– Xha Malo, më jep dhe një bukë tjetër, por, si të thashë, bajate!
Ia nxjerr bukën siç e do ai.
– Shkruaj atje në defter dy copë, -më thotë. Arkaizmat dhe fjalët e huaja, Kasemi i përdor, për t’u dhënë ngjyra humori fjalëve të tij. Të parët tanë, kam dëgjuar, kur nuk kishin bukë për fëmijët në darkë, i ushqenin me përralla dhe humor.
– Një, – i thotë Shaqoja nga furra gojëmbushur me mish lepuri, -të parën e ke nga ne.
– Jo, jo, faleminderit! Shënoje atje dy copë, xha Malo, – ngul këmbë Kasoja.
– Pa merak, Kaso, natën e mirë! – i themë.
– Natën e mirë! – më thotë dhe ai. Pastaj kap kapistrën e mushkës së lënduar, e lidh pas dy të tjerave dhe niset për në shtëpinë e vet. Sa për të dorzuar bukën, se më pas do të çojë edhe një rrugë rërë lart, në Bregas. Pas Kasemit dalin dhe policët. E mbaruan gostinë dhe ndihen shend e verë bashkë me Shaqon hokatar. Tek porta u tunduan. Fillimisht u nisën në rrugën e Shaqos, pas pak u larguan në drejtim të kundërt.
Zhduket Kasemi gati në errësirë. Vetëm tani marr guximin të psherëtij thellë. Gruaja e Shaqos më shikon, psherëtinë dhe ajo, që priste të iknin policët e të pastrojë tezgat e bukës. Më pas do të pastrojë edhe dyshemenë e furrës. Rrobaqepësi na vështron ne, pastaj psherëtin edhe ai.
– Në mëngjes na kishte thënë se kishte gruan pa qejf dhe s’kishte mundësi të gatuante bukën e ditës, -u themë gruas së Shaqos dhe rrobaqepësit.
– Jo, jo, nuk është tamam ashtu, xha Malo, – thotë gruaja e Shaqos, – i kishte mbaruar thesi me miell, por i kishin mbaruar dhe paratë.
Tani kujtohem se ia kemi vonuar dy ditë hakun e punës. E kemi punësuar, sapo na u shtua pak kërkesa e bukës. Ka katër fëmijë dhe gruan shëndetligë. Ajo rroga që i japim ne është e vetmja e ardhur, që hynë në shtëpinë e tij. Sigurisht bën dhe ndonjë punë të rastit tek-tuk, për transport rëre apo ndonjë ngarkesë tjetër. Punën e ka larg dhe mushkat duan të kullosin në natyrë, por duan edhe zahire për dimër. Çfarë të bëj më parë i ziu.
– Nesër në mëngjes do të kalojë nga furra, se do të marrë një torbë me miell për barinjtë, -i theme Shaqos, -Sa të vijë këtu, do t’i paguajmë rrogën.
– Mos ia shkruani fare në fletore ato dy bukët të shkretit, -na lutet nikoqirja e Shaqos.
Miratoj kërkesën e saj me kokë. Nuk e shënova, thotë Shaqoja. Asnjë herë s’ia kemi shënuar.
Komentet