Luro Dëngu ishte pothuj i panjohur në lokalitetin e tij dhe, krejt anonim deri ditën kur përfundoi shkollën e mesme bujqësore “Miqësia‘shqiptaro-kineze”. Por eksperieca e parë e punës në jetën e tij, mjaftoi për ta bërë të njohur jo vetëm, në fshatin e tij, por në krejt kooperativën me katër fshatra, dhe, pak më tej.
I dobët dhe i gjatë si nje gjilpërë me kokë Luro u paraqit te zyra e kuadrit në kooperativën malore “Fitorja”.
-Dua një shënim për të filluar punë të përkohshme sa të dalin te drejtat e studimit dhe të hapet shkolla – tha djaloshi me drojë dhe një shkëndijim shprese në sy.
Shoqja Nadire e kuadrit, i tha të priste pak se do ta bisedonte me shokët.
Luro mbeti një grimëkohe i vetëm brenda zyrës pasi ajo doli ne korridor dhe hyri të një tjetër zyrë.
Kur u rikthye, në fytyrën e shoqes së kuadrit ndrinte një buzëqeshje dashamirëse. Sapo zuri vend mirë në ulësen e skrivanisë tha:
-Ti djalosh do te merresh hë për hë me këndin e emulacionit. Edhe shkrimin, nga kjo kërkesa që ke paraqitur, duket se e paske të mirë. Bukurshkrim duket,-shtoi duke parë një copë letre shkëputur nga mesi i një fletoreje me vija, ku Luro Dëngu kishte shkruar tri fjali si kërkesë për punë sezonale.
U vendos një heshtje dhe shoqja Nadire i hidhte sytë herë te kërkesa me shkrim dhe herë nga Luro. Ky, ndjeu t’i skuqen faqet dhe veshët iu bënë prush e paparunde nga droja. Nuk kishte faj. Hera e dytë që shkelte në një zyrë kooperative. Madje, hera e parë në jetë që shkelte në një zyrë kuadri.
-Paske shkrim të bukur! Bravo!- e përsëriti mbresën e saj shoqja e kuadrit.
Kjo e çliroi sadokpak djaloshin.
Atë çast, ia behu në zyrë një mesoburrë, veshur me pallto shajaku me një kadife jeshile në jakë. Ky, mbante në dorë një çantë inkeliti nga ato që aso kohe zyrtarët i mbanin shpesh për dokumenta.
-Hë more djalë, si je ti? Do fillosh punë?- iu drejtua djaloshit i sapoardhuri.
-Po,- belbëzoi Luro që ktheu kokën nga shoqja Nadire dhe sërish ndjeu angushti nga zori.
Burri e hapi befas çanten dhe nxori disa fije letre format A4 dhe i vendosi mbi tryezën e zyrës së shoqes së kuadrit. Pas tyre, nxori edhe dy lapsa me ngjyra, të kuqe dhe blu. Duke i vendosur të gjitha mbi sipërfaqen e tryezës, tha duke parë nga i riu:
-Tani, do të bëjmë një provë të vogël: do të shkruash me gërma kapitale: Rroftë populli kinez!
Luro rrëmbeu nga suprina e tavolinës dy lapsat me ngjyra dhe nisi të shkruaj me gërma kapitale, gjithë kujdes të shtuar e pasion: RROFTË POPULLI VËLLA KINEZ!
Pas shpinës dëgjonte se shokët e kooperativës diçka po pëshpërisnin.
-Bravo! Bën! Po po. Bën! Të mbulojë këndin e emulacionit. Këtë punë të bëjë.
-Urdhëro?-pyeti Luro duke u kthyer nga zyrtarët.
-Bën, bën!-tha me zë të plotë burri me jakë kadife.
-Edhe unë kështu them, shoku Sabri, -u përgjigj Nadirja e kuadrit. Pastaj, u kthye nga i riu që mbante shtrënguar lapsat dhe letrën në dorë.
-Shoku Sabri Qopeku, është sekretari i Byrosës së Partisë në Kooperativën tonë,- sqaroi me një ton triumfal shoqja Nadire!
Burri buzëqeshi dhe shtoi:
-Shiko, djalë! Meqë paske shkrim të mirë, domethënë ke kaligrafi edhe me shkronjat kapitale, ne, mendojmë që të punosh vetëm me këndin e emulacionit të kooperativës. Shiko, se është punë e lehtë vërtet, po me përgjegjësi.! Por ama, e bukur!
Sekretari i Byrosë nisi të bëjë disa hapa në hapësirën e ngushtë të zyrës.
– E bukur seee, do të shihet nga njerëzia, domethënë nga komunitetit i banorëve po se po, po edhe nga kalimtarët që vijnë nga rrethi, nga grupe të deleguarisht, e të tjerë, e të tjerë.
Heshti pak.
-Po edhe më tej, -dhe hodhi sytë nga dritarja. Përtej qelqeve dukej sheshi para zyrave të kooperativës, qendra shëndetësore dhe sheshi i mbërritjes së autobusit të linjës nga qyteti, poshtë pemëve që lidhte fshatin me qendrën e rrethit. Në atë miniqendër urbane dukej qartë edhe çezma publike me gurë të gdhendur me dy kamare. Shoqja e kuadrit dhe djaloshi e dëgjonin gjithë respekt Sekretarin e byrosë.
-Po, mund të vijnë medoemos edhe nga shokët e Partisë dhe Ministrive..-vijoi Sekretari.
E vështroi buzagaz të riun dhe shtoi:
-Për çdo gjë, do të marrësh porosi nga ne dhe shefi i sektorit të qendrës në kooperativë. Për çdo gjë do të komunikosh me shokun Serjan që ka ardhur nga rrethi me qarkullim. Që nesër,do bësh një listë për ç’ke nevojë dhe do të punosh këtu pranë, në një kthinë të sektorit qendër. Këtu janë edhe shokët e tjerë të zyrave. Këtu pranë është edhe mensa. Po deshe gjë, për barkun, domethënë…
Duke e udhëzuar punonjësin rishtar, ai më tepër shikonte nga shefja e kuadrit sikur do ta merrte andej pëlqimin për çdo hap që do të bënte djaloshi kandidat për student.
Pastaj, si për ta peshuar sa kilogramë e gramë peshonte bashkëbiseduesi i ri, shoku Sabri iu drejtua duke e pare në kokërdhok të syrit;
-Dakord? U kuptua? Për ndonjë gjë që lipset, si bazën materiale ndonjë ristelë, beze e më the të thashë, do bashkëpunosh me marangozin, shokun, Nesimi. Pesë çapa prej kësaj zyre e ke… Dakord buçko?-dhe i rrahu shpatullat.
-Si urdhëron! -tha djaloshi, si një ushtar i ri që sapo merr detyrën në vendroje.
Sa të priste porosite e para dhe të bënte kërkesën për një furnizim me bazë materiale, Luro ia behu nga prapavija e kooperativës dhe takoi marangoz Nesimiun. E njifte si fytyrë më parë.
-Punë të mbarë, o djalo!- e mirëpriti ustai i marangozisë duke pastruar ashklat nga një zdruk që kishte në dorë.- Këtu të viç, sa herë të duaç e të kërkoç ç’të duaç nga ato që kemi. Nuk të mban Nesimiu asgjë.
Pas ndonjë ore korrieri i kooperativës e njoftoi se në zyrë e priste shefi i sektorit, shoku Serjan.
Luro kishte marrë me vete një bllok shënimesh në dorë dhe një stilolaps për të shkruar porositë e para nga shefi i drejtpërdrejtë i tij. Ky, ndryshe nga shoku Sabri ishte më nursëz dhe hijerëndë. Mesa dukej, e mbante ende krenarinë e të qenit ish drejtor në një ndërmarrje në qytet nga ku ishte transferuar, siç thoshin këtu, me ulje.
Ia nguli sytë të sapëardhurit dhe mori një letër nga tryeza.
-Kemi një porosi nga kryetari. Kemi shumë dëme në bujqësi nga kafshët, në të mbjellat e të tjera. Po tani, duhet të dimë për raste nevoje iventarin e saktë të kafshëve të punës në fshat.Të detajuar. Një për një!
Rreshti pak dhe mori një tub letre nga etazheri i librave pranë.
-Domethënë, ti do të shkruash pa përjashtim listën e të zotëve të gomerëve të fshatit dhe të kafshëve të tjera të dorës….
-Domethënë?..-bëri djaloshi Luro i pasqaruar mirë.
-Domethënë, do bësh me kaligrafi listat emërore të banorëve pa harruar ata të zyrave të kooperativës të cilët kanë kafshë pune. Bile, kuadrot, t’i vësh të parët. Merre këtë letër. Këto që janë këtu me kalem, do t’i shkruash me shkronja kapitale sipas listës, llojeve: gomerët, mushkat, pelat, kujat, etj,. Dhe shiko; meqë ka më shumë gomerë, pothuaj derë më derë; do të shkruash të parën listën e tyre. Në një kolonë. Mbarove këtë? Shkruaj kolonën tjetër. Me estetike dhe shkrim të bukur. Kuptove?
-Kuptova shoku….
-Shoku shef, thuaj.
-Kuptova, Shoku Shef.
– Kjo është për fazën e parë. Në një fazë tjetër do ta bëjmë për çdo fshat. Pa përjashtim! Të dimë ku jemi. se po na hedhin hi syve!Na bëjnë edhe budallenj, pale!..Sepse, domethënë, kur e dimë që ky gomar apo mushkë e ka një zot dhe kapet nga bekshiu* marrim masa deri ne bllokim të kafshës. Sekuestrim fare, të gomarit apo mushkës përkatëse që dëmtoi bereqetin në parcelë, domethënë, bukën që e kemi objektiv kryesor!…Kështu, pra!. Je dakord?
-Po, plotësisht dakord, shoku Shef! .Shumë faleminderit.-shprehu kënaqësinë deri në lumturi Luro duke treguar zellin paraprak.
-Ashtu de! Hajde, punë të mbarë tani!
Audienca me shefin kishte mbaruar.
***
Ç’është e vërteta Luro ia nisi punës që atë ditë me plot ngazëllim kujdes dhe estetikë….në zbatim të porosive te shefit. Ndërkaq ishte furnizur me bazë materiale. me tabakë kartoni të bardhë, bojëra, dy penelë dhe xina kineze kaligrafie.
Pasi shkroi fjalët e para nisi t’i lexonte me zë duke i kundruar në një distancë dy metra larg, siç kundrojnë piktorët punët e tyre në kanavacë në studio.
-Koo-pe-ra-ti-va, në tho-një-za… “Mi-që sia “shqi-pta-ro-ki-ne-ze”. Varianti a: Lista e pro-na-rëve…..
-Stop!!-u dëgju një zë i fortë pas shpinës së tij. Ishte Nesimiu.Vigjilent. Diçka ishte bërë gabim…
– Të dalçin gavat, siç të kanë dalë! Po ku ka pronarë në socializëm, more karafil?.Mos u mërzit me mua, do bëj edhe ndonjë shaka..
-Ta heq?…-bëri Luro i hutuar. – Isha i përqëndruar…
-Ta heqësh, the?!….Me vrap hiqe se të piu e zeza!Do ta shohë Bardhil kryetari dhe sekretari i Byrose që është edhe anëtar i Plenumit të rrethit dheee, jo më, shkollë të lartë që nuk të japin po edhe për karvanjar me kafshët e blegtorisë në sektorin e Loficës dhe do të duhet të bësh lutje dhe deri në Komitetin Qëndror. Dhe pastaj, hip këtu, e shiko Stambollë!?…
Luro u hutua edhe më tepër dhe e prishi kartonin e parë me ojna e kaligrafi ku ende nuk ishin shkruar emrat e bashkëfshatarëve.
Kur Nesimiu ishte larguar për në shtëpi dhe mbrëmja e dhjetorit po binte, Luro vijoi punë me bojëra në karton dhe shkrim kaligrafik me ngjyra. Do t’i mbaroj sot të gjitha, tha me vete. Tani, nuk ka asnjë zhurmë dhe punoj i qetë dhe i përqëndruar. Dhe ashtu bëri.
Pasi shkroi kokat e kartonave si tituj, nisi të hedhë emrat një nga një sipas udhëzimeve që kishte marrë dhe listave në fletore. Si i përfundoi të gjitha listat, i afishoi me kujdes nën dritën e zbehtë të Këndit të emulacionit dhe u largua për në shtëpi i lodhur po me një ndjenjë gëzimi.
***
Të nesërmen, në mëngjes në sheshin e çezmës dhe atje ku mbërrinte koriera- autobuz që sillte pasagjerët nga qyteti, kishte më tepër njerëz nga ditët e zakonnshme. Grumbulli i njerëzve sa vinte e shtohej sidomos te Këndi i emulacionit, pranë parullës së shkruar me të bardhë mbi një beze të kuqe: “Ç’THOTË PARTIA BËN POPULLI, Ç’DO POPULLI BËN PARTIA!
Fare pranë saj në të djathtë të Këndit të emulacionit i përgjigjej parulla tjetër me theks aktual: “RROFTË MIQËSIA ME POPULLIN VËLLA KINEZ!”
Luro Dëngu erdhi pas grumbullimit të njerëzve te Këndi i emulacionit dhe listë-tabelave me ngjyra që kishte vendosur një mbrëmje më parë.
Dikush lexonte me zë dhe të tjerët zhurmonin por pas disa çasteve ia dhanë të qeshurit:
-Pushoni o njerëz te lexojmë të rejat e emulacionit socialist,- thoshte Dragush Guca, një i ri hokatar i njohur në ato anë që punonte si teneqexhi.
U vendos pak qetësi dhe sakaq u dëgjua zëri i Gucës që lexonte afishimet në Këndin e Emulacioni Socialist:
– Titulli. Lista e gomerëve të fshatit (pa përjashtim.)…1. Shoku Bardhyl Matamoara-kryetar i koopertivës, 2. Shoku Teno Pollozhani. përgjegjës i sektorit të blegtorisë…
Zëri ti tij u mbyt nga ndërhyrjet e personave që e kishin rrethuar dhe që mbanin sytë te Emulacioni.
Pastaj ai rinisi me zë më të lartë dhe ton prej regjisori të lëçiste listat e afishuara në faqen: EMULACIONTI SOCIALIST ndërsa të tjerët që e rrethonin qeshnin me të madhe
-Tre, tre… Mos më ndërprisni, o njerëz në kini rixha!… Tre. Shoqja Esma Bakiri, katër shoku Baftjar Taronina, pesë, shoku Petraq Kovi, gjashtë, Simon Driza, shtatë, Kozma Sedja, tetë, Mëhill Galishta…..
-Po bën theatro, more Drago?-u dëgjua një zë i fortë që po i afrohej te Emulacioni.
-Më vdekshin të gjithë!.- u betua Dragushi. – Shih e shkruaj, është këtu….
Zahallia te Emulacioni kishte tërhequr vëmendjen e atyre të zyrave të kooperativës aty pranë.
-Ç’a bën more theatro?-ju drejtua me zë të lartë Dragushit njeri prej të sapoardhurve nga zyrat.
-Hiç. Po lexoj shtypin….-u shfajësua njeriu që kryesonte koralen e kureshtarëve.
-Dy. Lista e kafshëve te tjera të dorës:-dëgjohej deri tej, te fusha e futbollit Grupi B- Mushkat: Një, Safa Gjonduka, Dy. Malo Saraqini, tre, Felek Mollogjeshi, katër Birbil Veliqoti,pesë, Partizan Zaimi, ..Vazhdojmë me mushkat , -dëgjohej zëri i Dragushit.
-Gjashtë. Bame Çorogunji, shtatë Kajo Hajdëri, tetë. Zalo Bambulli….
Befas, pas grumbullit të kureshtarëve te Emulacioni u dëgjua një zë i fortë dhe kategorik:
-Stop! Mbylle leximin! Largohuni andej.!
Ishte sekretari i Byrosë, shoku Sabri Qopeku, dora vetë.
-Afrim!,-iu drejtua ai personit që kishte mbërritur nga zyrat e kooperativës para tij.
-Kartonat e afishuara të hiqen menjëherë dhe djali i emulacionit të paraqitet sot në orën dymbëdhjetë te zyra ime.
Zhallahia te Emulacioni u davarit disi.
-Ta marrë dreqi, ta marrë!, tha me zë të ulët sekretari. Kësaj i thonë të nxjerrësh sytë me duart e tua!.///

—- oo0oo —-
——-
* roja

1.
JU SOLLËT NGA HARRIMI
NJË NJERI TË MREKULLUESHËM…

Të dashur dhe të nderuar vëllezërit Lole,
Edmond, Gavril, Polizoi, Dhimitër!

Jam i mallëngjyer dhe i emocionuar nga ky libër i pazakontë, që arriti larg, edhe në duart e mia, i cili nën kujdesin tuaj, idealin tuaj, dashamirësinë tuaj, shpenzimet tuaja, u bë…
Shoh që ju e keni përgatitur veprën, keni shenjuar gjurmët e një jete dhe bëtë bashkë fletoret me poezi të asaj jete, që i kishit ruajtur dhe sigurisht kanë një histori. i dërguat për botim… dhe sot përurohet libri:
“Dr. Zisi Vangjeli
Atdhedashuria ime”.
Një titull rilindas, do të thosha, por ç’lidhje keni ju me autorin apo është thjeshtë kushëriri i parë i babait tuaj, z. Qirjako Lole, që vdiq në burgjet politike të diktaturës, që lamë pas…
Jo, është më shumë se një lidhje gjaku a bamirësi, është amanet i pashkruar mbase, por shpirtëror, është kujtesë e përbashkët, mision, copëz e dhimbshme e të vërtetës historike, që na duhet, është poezia, është “e bukura që do të shpëtojë botën” siç thoshte një i burgosur tjetër i madh, Dostojevski, është porosi për të ardhmen, që të jetë sa më njerëzore.
Bëma juaj e bën të veçantë këtë libër, shembullor, prekës.
Mirënjohës, vëllezër, ju them si lexues.

Nga ana tjetër ky libër është i pazakonshëm se është i një autori të jashtzakonshëm. Aq sa i panjohur, po aq dhe i mrekullueshëm, Ziso Vangjeli, burrë i ditur, njihte 9 gjuhë, qëndrestar në burgjet shqiptare të diktaturës, që ende kërcënon, ndërkaq dhe hero, veteran i Luftës II botërore, por si qytetar amerikan. Krenari për të gjithë sot.
Dhe befasia për letrat tona, Ziso Vangjeli poet. Nuk dihej kjo, dhe nëse e dinte ndokush që ai shkruante fshehurazi, nuk mendohej se do të kishte mbetur gjë, ku, si, kush do të merrej me to në kohën e harresës së madhe?…

Po ja, tani kemi ndër duar 442 fletë libri, botuesi i mirënjohur “Uegen” me redaktor “Mjeshtrin e Madh”, shkrimtarin Xhevair Lleshi, na e bëri këtë shërbim.

Unë gjej lidhje të veçanta me këtë libër, sepse të veçanta i kam lidhjet me autorin, Ziso Vangjeli, por dhe me vëllezërit Lole.

Fëshfërima e fletëve të poezive të tij, ruan diçka nga e folura e tij zëulët, kur e dëgjoja në burgun e Spaçit, nga fryma e tij në ato dimra, kështu e ndjeva, kur libri më erdhi në Chicago larg, në SHBA, ku dhe Ziso Vangjeli kishte ardhur në shekullin e kaluar, mbaroi shkollën e mesme dhe universitetin dhe shkruante poezi dhe në anglisht.

Librin ma dërgonin ju, ti, Polizoi, i treti i vëllezërve, nga Franca, ku dhe Ziso Vangjeli zbarkoi si ushtar i SHBA me forcat aleate në Normandi.
Çfarë jete, si roman vërtet, një shqiptar kështu mes aventurave heroike të botës, me forcat e përparuara perëndimore!
Dhe një vit pas luftës Ziso regjistrohet në Universitetin e Sorbonës në Paris, merr gradën doktor i shkencave në letërsi, shkruante poezi dhe frengjisht, është viti 1962 dhe ai kërkon të kthehet në atdhe, kur Shqipëria kishte vendosur diktaturën më të egër në kontinent, e lidhur me Lindjen, bënte pjesë në perandorinë komuniste, ndërkohë sapo kishte prishur çdo marrëdhënie me Moskën, me shtetin më të madh të kampit, Bashkimin Sovjetik dhe po i avitej Azisë, duke bashkëpunuar me Kinën.
Së pari dërgoi librat e tij, bibliotekën e madhe siç ndodh me udhëheqësit që shkojnë në një vend tjetër, dërgojnë të tjerë më parë, vëzhguesit, rojet e fshehta a pjesë të gardës atje, pararoja dhe garda e Ziso Vangjelit ishin librat, enciklopeditë, fjalorët, historia, romanet, ia dhuroi shtetit, ia dha ambasadës shqiptare në Paris dhe ende nuk gjendet se ku ka perfunduar ajo bibliotekë.

Ziso Vangjeli donte t’i shërbente vendit tek më e rëndësishmja për shpirtin e një populli, në arsim dhe kulturë, do të vinte me dy diploma universitare të mëdha, kur ai që sundonte Shqipërinë, Enver Hoxha, s’kishte asnjë për be, dhe ata njiheshin bashkë, që në Liceun e Korçës. Kjo s’ishte dhe aq e mirë, përkundrazi, ishin më të rrezikuar ata që e kishin njohur Enverin në rini…
Pas 6 vjetësh dyshimesh, mospërkrahjeje dhe përndjekje të fshehtë, në qytetin e tij, në Përmetin, ku kishte lindur e dënojnë me 20 vjet burg me akuzën për tradhëti ndaj atdheut, kur në fakt ai nuk po kapej në kufi për t’u arratisur, por ishte kthyer i përmalluar, për të shërbyer.

Ju, vëllezër të tij dhe tanët e dini mirë, e keni njohur Zison duke e patur në shtëpinë tuaj, që fëmijë, u rrit me ju, e keni dashur, e keni mbështetur, por edhe e keni vuajtur, duke e dashur prapë pa kushte, prapë e morët në shtëpi…

Unë e njoha Ziso Vangjelin në burgun e Spaçit, ashtu truppakët, i zbardhëllemte, me dritë në sytë si të picëruar, sikur shikonte diçka që nuk e shihnin të tjerët, me një buzëqeshje plot sinqeritet dhe ironi, të përziera bashkë, edhe pse kishte bërë nja 11 vjet burg në atë kohë dhe do të bënte vite e vite të tjera.
Kisha kërshëri, kur më thanë ç’ishte ai… Shiheshim ndër rreshta, e përshëndesja, do t;e doja t:e rrija më shum;e me të, por punoja në minierë si skllav, me turne, kohë s’kishim dhe koha s’ishte jona…
Më vjen mirë që në burgologjinë time, në librin për Spaçin, “Rrugët e ferrit” kam dhe Ziso Vangjelin, arrita të them diçka për atë, ribëra një bisedë tonën, që pati jehonë dhe u përhap ndër lexues për kumtin që mbart. Dhe mbeti si një profeci për rënien e komunizmit dhe për sundimtarët e mëpastajmë, për hibridin e tranzicionit, ku doktrina e dhunës për një botë të re, do të zvetënohej në idealin e parasë dhe do të bëhej kështu karikatura e frikshme e etërve mizore te bijtë në demonkraturë, etj, etj.

Unë do të thosha se idetë e tij, vizionet, dija,, kundërshtitë, guximi janë shpalosur gjerë në monografinë “Intelektuali i madh i një qyteti të vogël”, e studiuesit dhe historianit Xhafer Sadiku, të cilin ju, vëllezër të dashur, e citoni me nderim. Ai solli nga jeta e tij.

Kurse ju me librin e poezive sollët nga shpirti e tij, natyrisht dhe ide e vizone, se edhe ato copëza jete janë. Dhe po e përuroni librin në Beratin e bukur, ku edhe vetë Ziso Vangjeli jetoi ca kohë. Por sot ai s’është me ju, s’vjen dot…
Pranoni përshëndetjet e mia për këtë veprimtari nga larg, por dhe nga afër, nga zemra, nga Çikago, në SHBA, ku pas rënies së perandorisë komuniste erdhi sërish Ziso Vangjeli si veteran i Luftës II Botërore i këtij vendi të madh, si dhe Zoti deshi t’i mbyllur sytë atje përgjithnjë.
Dhimbje, që vendi që e lindi, e nëpërkëmbi jetën e tij dhe nuk pati as vdekjen e tij.

Por ju, vëllezër të dashur, nëpërmjet poezisë ringjallët shpirtin e tij. Janë vargje të ngrohta, me vlagën e dheut amë, me atë thjeshtësi si këngët e popullit, me frymë naimjane, i këndohet vendlindjes, Përmetit:

Edhe gurët s’harroj,
Kot më joshin gjithë botët

i këndohet dijes, shkollës me dashuri prej f:emije:

Mëndesh’ të Parë, pas mëmës sate,
Mëonjëtoren vogëlushe pate…
.
Heronjve si Mihal Gramenos:

Takojen qendisur, pak mënjënë vënë
Ala Garibaldi mbi sy të kish rënë

Poezi për Naimin, Ismail Qemalin, Dora D’Istrias, Skënderbeun patjeter, etj, poezi për mallin, trishtimet, dashurinë, zhgënjimet, vuajtja janë gurra të poezisë së tij dhe shfaqen hija e policit, “që ndjek atdhetarin/ E ç’përbindësh e ka fryer?” – dhe pyetja është si akuzë. Ka vargje për hetuesin, “një si bishë e egërsuar” – e quan, por i thotë vetes dhe të gjithëve ne:

Në stihu qëndro si burrë
Dhe stuhishëm bëji ballë.

Ka poezi për demokracinë, Republikën, Kosovën e shkon në Francë, poezi për Viktor Hygoin, Shekspirin në Angli, Gëtes e Shilerit e Bethovenit në Germani, shkencëtarëve, mbërrin thellë në Rilindjen europiane, Dante, i afrohet antikitetit grek, etj, dhe kthehet në SHBA, poezi e presidentëve emblematikë, Franklin:

Qiejve u rrëmbeve rrufenë
Edhe tiranëve skeptrin…

apo Linkolnit: “Plumbi s’të vret Linkoln, mjer’ ai që vrau”, etj, etj

Një udhëtim marramendës, aq sa jashtë vetes, edhe brenda vetes dhe m’u ndërmend, kur donim të dënim me bashkëvuajtësit në ferr se çdo të thoshte emri Zisi, po ja në greqishten e vjetër do të thotë “jetë”, ndërsa mbiemri Vangjeli do të thotë “lajmëtar i së mirës”.
Dhe ai vërtet i mbart këto të dyja emblematikisht, një jetë plot jetë, me të gjitha.
Dhe ju, vëllezërit Lole, u bërë si mbiemri i njeriut tuaj, i Zisi Vangjelit tonë, lajmëtarë të së mirës.
Faleminderit!

Chicago, 9 dhjetor, 2024

2.
ZBARKUESI NË TË ARDHMEN
Nxjerrë nga “Rrugët e ferrit”

Duke mos bërë dot të marrin, zgjodhëm injorantin. Pa qenë të mençur, ushtrojmë dinakun. Ne nuk e kemi të shkruar strategjinë tonë kombëtare. Rilindësit tanë ishin më me vizion dhe bënin programe, manifeste, Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet. Tani s’dimë ç’duam e ç’bëjmë. Ndërtojnë komunizmin duke shkatërruar atdheun. Po bëjmë Shqipërinë e re, thonë, por nuk shpiket Shqipëria, ajo është. Bëj një herë veten tënde! Ju sollëm (atë që s’e kanë as vetë), lirinë, u thonë shqiptarëve robër, të burgosur. Ku ka të ardhme, kur vritet e tashmja?

Nga përtej po zbriste shkallët burri truppaktë, sikur ta kishte rrëgjuar një kumt i përtejmë. Me një shqetësim të tillë të gjithmontë, që askush nuk e meritonte t’ia dorëzonte, endej i qetë. Jo dhe aq plak, i përëndërrt. Dhe veshët si dy gjethe të mëdha, patjetër që duhej t’i kishte rrasur trojeve të lashta, herë njërin dhe herë tjetrin për të dëgjuar zërat. Ka dhe gumëzhima nga poshtë. Pastaj shkojnë lart. Ziso Vangjeli, historian dhe ushtarak, gjatë luftës kishte zbarkuar në Normandi si oficer amerikan. Punoi në Paris, pastaj në një klub kulturor dhe iu shkrep të kthehej. Sëmundja e dashurisë për atdhe? – e pyeta. Mbase, por je më i sëmurë pa të. Do të punonte si pedagog. Ia fali shtetit gjithë bibliotekën e vet dhe pastaj përfundoi në burg. “Kur të bjerë ‘komunizma’, – thoshte, – se do të bjerë ‘patjatër’, ne do të vuajmë më pas prej hibridit me ‘decenjë’… Komunistët janë të sofistikuar në politikën e kuadrit…” Bijtë e të kuqve do të vijojnë baballarët. Ajo përzierje adhurimi, zelli dhe inati, herë e fshehtë e herë e hapur për baballarët e kuq që s’patën fuqi dhe mend të ishin të përjetshëm, do t’i bëjë më dinakë e më të ligj, pa besuar në përjetësi, pra në asgjë. Satanas do të thotë kundërshtar. Edhe pse i urrenin për vdekje, nga kundërshtarët e tyre do të vjedhin “idealizmën”, “pllanet”, “të thënat” e do t’i propagandojnë si barbarë për t’i vënë ata në jetë, kinse si amanete. Dhe do t’u duhet të zhdukin të zotërit e këtyre ideve. Do të lakmojnë pushtet të pamerituar si trashëgimtarë, si zanatçinj, që dora-dorës do t’u bjerë ngjyra e kuqe, për së jashtmi, dhe kundërshtarët do të bëjnë sikur do t’i durojnë. Do të kërkojnë të bëhen ata pronarë dhe, që t’ia arrijnë, me zulm do të bëjnë atë politikë që etërit e tyre e “lëftuan” gjithë jetën si bolshevikë të trashë. Kundërshtarët e të kuqve në Shqipëri, ç’kanë mbetur pas kasaphanave dhe të rinjtë që do të dalin, ç’papërvojë do të kenë? Dhe kështu do të sundojë te ne hibridi. Janë si monstrat. E për të luftuar ata duhet qenë si ata. Do të jetë më keq ca kohë. Liria e detyruar është burg, por i hapur. Kaos dhe pasiguri. Unë nuk do të jem atëherë. Ju do të jeni, ti, shefi i policisë, jeni të rinj. Kujtomë, ti, ti, mbamë mend. Po nuk kujtove, ke për të qenë satana si ai. Si satanai, si shefi i policisë? Të të kundërshtosh pa u kuptuar si i tillë.
* * *
…nuk jam unë njeri kundër komunistëve, janë komunistët kundër njeriut… – thashë me vete dhe u çudita me zbulimin tim dëshpërues…

Dikur n’rini pata njoftë nji plak,
Nuk kishte shumë që t’bahej qindvjeçar,
Që fliste ngadalë, rrallë edhe pak,
Porse fjalët që nxirrte i çmonin si ar.

Portreti i atij plaku më bani për vedi,
Ai n’sytë e mi ishte simboli i urtisë
E kureshtar e pyeta se cili qe sekreti
I paqes shpirtnore e i jetëgjatësisë.

“Sekret -m’tha ai -s’po ta mbaj recetën;
Kurrë nuk rragatem me njerëz pa mend,
Debateve me to larg u rri tanë jetën,
U tham “Keni t’drejtë” e shoh tymin tem”.

“Ky lloj gjykimi, ngado ta shikjosh,
-i thashë unë mendataku me t’shpejtë.
-asht i gabuem e duhet ta ndryshosh.
Mendimi e fjala e lirë janë të shejtë,
ato edhe para plumbit duhet t’i mbrosh.”
Më pa me qetësi e m’tha “Ke të drejtë!”

” Që s’kam,s’më zë qederi
Dhe fajin ma ka VOLTERI”
VICTOR HYGO

1.Nuk më vjen turp

Nuk më vjen turp,që jam i varfër
Dhe kam mbetur me gisht në gojë
Ja tek flas,fare hapur
Dhe nuk kam pse të skuqem me bojë.

Kurrë nuk i shkela”vijat e bardha”
Kudo dhe kurdo kam punuar me nder.
Tani që jam me flokë të bardha
Që nuk kam,s’kam fare qeder.

Nëse koha punoi për “pisin”,
Nëse të pandershmin e pasuroi
Me “pisin” nuk e gjen kurrë,Përparimin
Se “pisi” më ndot me bojë.

Servilët i mbështyj mu mbi fytyrë
Asnjë lideri a pasaniku nuk i bëj temenara
Tërë jetën e jetës kam patur vetëm një fytyrë
Se ndershmëria,në gjykimi tim, është e para.

Dikush ka pallate e vila
Karriken e pushtetit e ktheu në sfungjer
Të tillët kanë disa fytyra
Dhe në shpirt,të tillët, kanë zeher,

Kurrë nuk respektoj njeri nga kuleta
Bërtet e shkumëzon si “padron”
Asnjëherë,të tillit,nuk i them”tynjatjeta”
Për mua,nuk është njeri,por kufomë.

2.Unë e di

Unë e di që hiqesh si i ndershëm
Je si “mall kallp” dhe hiqesh si flori
Je sa i llahtarshëm dhe,po aq,i potersshëm
Ti “sëmuresh”, po nuk prishe qetësi.

Nuk trembësh as nga polici dhe as nga ligji
Dhe kapërdisesh si kaposhi mbi thekër
Para gjithë popullit ti je “SHENJT si KRISHTI”
Por je mashtrues,si një sklie e vjetër.

Unë e di që nuk pyet nga drejtësia
(gjykatësit,dridhen sikur kanë ethe,para teje)
Mbi ty të vërë dorë PERËNDIA
Dhe nuk i shpëton ndëshkimit(do të bluajë jotja ndërgjegje).

3.Kam një zemër të ndjeshme

Kam një zemër të ndjeshme
“Asnjë gjë njerëzore,s’është e huaj për mua”
Zemra ime është e prekshme
Se njerëzit dhe botën e dua.

Kur shoh që dikë marrin nëpër këmbë,
Kur shoh një mashtrues që shkumëzom si i ndershëm
Fajtorët dua t’i ha me dhëmbë
AQ bëhem i prekshëm.

Urrejtja ime nuk lind pa shkak
Dhe për cilindo fajtor nuk mbaj anësi
Veç të drejtit dhe të ndershmit i jap hak
Le të jetë kushdo: në opozitë apo në qeveri.

S’ka për mua,i djathtë apo i majtë
Unë gjykoj se sillesh me njerëzit(në pushtet apo opozitë)
Kur shoh, ç’bëjnë,sa nuk më zënë djajët
Dhe asnjë syresh nuk dua t’u shoh sytë.

Tiranë, 9 dhjetor 2024

Uji, që po vlonte përmbrenda gadi t’shpërthente,
Tu’ pa nji të dehun që vedin s’kontrollonte
Ndërkohë që shishen nga dora s’e lëshonte,
Mbi Venën e Rakinë me avull nisi t’shfrente.

“Jena t’nji familjes, por si mâ i madh që jam,
Duhet t’ju them se po e teproni aq sa s’ka lezet,
Se dame Njeriut po i bani në mend e në shndet
E kyt fakt t’jua vé në dukje për detyrim e kam.

-Pa shih kush po flet?! -ia pritën të dy me nji gojë.
-Vërtet edhe ato pak që ka mund t’i humbë Njeriu
Kur pijen me ne i ndodh që ta teprojë.

Por na trego pak, qysh se e mban mend historia,
Damet me përmbytje, orteqe e shtërngata shiu
Ia ka bâ e ia ban Uji, apo Vena e Rakija?

VOAL- James Vincent Tate (8 dhjetor 1943 – 8 korrik 2015) ishte një poet amerikan. Vepra e tij i dha Çmimin Pulitzer dhe Çmimin Kombëtar të Librit. Ai ishte profesor i anglishtes në Universitetin e Masaçusets Amherst dhe anëtar i Akademisë Amerikane të Arteve dhe Letrave.

Tate ka lindur në Kansas City, Missouri, ku jetonte me nënën dhe gjyshërit e tij në shtëpinë e gjyshërve të tij. Babai i tij, një pilot në Luftën e Dytë Botërore, kishte vdekur në luftime më 11 prill 1944, para se Tate të ishte një vjeç. Tate dhe nëna e tij u shpërngulën pas shtatë vjetësh kur ajo u martua përsëri. Poeti i fundit tha se ai i përkiste një bande në shkollë të mesme dhe kishte pak interes për letërsinë. Ai planifikoi të bëhej një stacion karburanti siç kishte qenë xhaxhai i tij, por duke parë që miqtë e tij për habinë e tij do të shkonin në kolegj, ai aplikoi në Kolegjin Shtetëror Kansas të Pitsburgut (tani Universiteti Shtetëror i Pittsburgut) në vitin 1961. Tate shkroi poezinë e tij të parë një disa muaj në kolegj pa motivim të jashtëm; ai vuri re se poezia “u bë një vend privat nga i cili isha shumë i tërhequr, ku mund t’i lija ëndrrat e mia dhe dhimbjet e mia të maskoheshin plotësisht. E dija që nga momenti kur fillova të shkruaja se kurrë nuk doja të shkruaja për jetën time. Në kolegj ai lexoi Wallace Stevens dhe William Carlos Williams dhe ishte “në parajsë”. Ai mori B.A. në vitin 1965, duke vazhduar për të fituar M.F.A. nga Workshopi i famshëm i Shkrimtarëve të Universitetit të Iowa-s. Gjatë kësaj periudhe ai u ekspozua më në fund me kolegët poetë dhe u interesua për surrealizmin, duke lexuar Max Jacob, Robert Desnos dhe André Breton; për Benjamin Péret ai shprehte një dashuri të veçantë. Nga poetët që shkruanin në spanjisht, César Vallejo e “shkatërroi” por ai nuk u kap aq nga lirizmi apo romantizmi i Pablo Nerudës apo Federico García Lorca.

Ai ishte i martuar me Dara Wier. Tate vdiq më 8 korrik 2015, në moshën 71-vjeçare.

Tate dha mësime të shkrimit krijues në Universitetin e Kalifornisë, Berkeley, Universitetin e Kolumbisë, dhe në Universitetin e Masaçusets Amherst, ku ai punoi nga viti 1971 deri në vdekjen e tij në 2015. Ai ishte anëtar i fakultetit të poezisë në Programin e MPJ për Poetët dhe Shkrimtarët, së bashku me Dara Wier dhe Peter Gizzi.

Dudley Fitts zgjodhi librin e parë me poezi të Tate, Piloti i Humbur (1967), për Serinë e Poetëve të Rinj të Yale, ndërsa Tate ishte ende studente në Workshop-in e Shkrimtarëve; Fitts vlerësoi shkrimin e Tate për “hirin e tij natyror”. Vëllimi i parë me poezi i Tate, Cages, u botua nga Shepherd’s Press, Iowa City, 1966.

Tate fitoi çmimin Pulitzer 1992 dhe çmimin William Carlos Williams të Shoqatës së Poezisë së Amerikës në 1991 për Poezitë e tij të Përzgjedhura. Në vitin 1994, ai fitoi Çmimin Kombëtar të Librit për përmbledhjen e tij të poezive “Company adhurues i Fletchers”.

Stili i të shkruarit të Tate përshkruhet shpesh si surrealist, komik dhe absurd. Vepra e tij ka mahnitur poetë të tjerë aq të ndryshëm si John Ashbery dhe Dana Gioia. Në lidhje me veprën e tij, Tate tha: “Personazhet e mi zakonisht janë—ose, do të thosha më shpesh, nuk dua të përgjithësoj shumë—por më shpesh ata janë në telashe dhe po përpiqen të gjejnë disa lloj jete.” Kjo pikëpamje mbështetet nga vëzhgimi i poetit Tony Hoagland se “vepra e tij e fundit ka qenë në poemat në prozë, në të cilat folësit ose personazhet e tij picareske po rrotullohen nëpër jetë, kërkues dhe të paditur si Candide, duke u përpjekur të identifikohen dhe të merren me trillimet e cilësdo botë në të cilën ndodhen.”

Disa nga çmimet shtesë të Tate përfshinin një çmim të Institutit Kombëtar të Arteve dhe Letrave, Çmimin Wallace Stevens dhe bursa nga Fondacioni Guggenheim dhe Fondacioni Kombëtar për Artet. Ai ishte gjithashtu një Kancelar i Akademisë së Poetëve Amerikanë.

Përmbledhje të plota poetike

The Lost Pilot (Yale University Press, 1967)
The Oblivion Ha-Ha (Little, Brown & Co., 1970)
Hints to Pilgrims (Halty Ferguson, 1971)
Absences: New Poems (Little, Brown & Co., 1972)
Viper Jazz (Wesleyan University Press, 1976)
Riven Doggeries (Ecco Press, 1979)
Constant Defender (Ecco Press, 1983)
Reckoner (Wesleyan University Press, 1986)
Distance from Loved Ones (Wesleyan University Press, 1990)
Selected Poems (Wesleyan University Press, 1991) — winner of the Pulitzer Prize[6] and the William Carlos Williams Award
Worshipful Company of Fletchers: Poems (Ecco Press, 1994) — winner of the National Book Award[7]
Shroud of the Gnome (Ecco Press, 1997)
Memoir of the Hawk (Ecco Press, 2002)
Return to the City of White Donkeys (Ecco Press, 2004)
The Ghost Soldiers (Ecco Press, 2008)
The Eternal Ones of the Dream: Selected Poems 1990–2010 (Ecco Press, 2012)
Dome of the Hidden Pavilion (Ecco Press, 2015)
The Government Lake: Last Poems (Ecco Press, 2019)
Hell I Love Everybody: The Essential James Tate (Ecco Press, 2023)

Publicistikë

Cages (Shepherds Press, 1966)
Notes of Woe (Stone Wall Press, 1968)
The Torches (Unicorn Press, 1968)
Row with your Hair (Kayak Press, 1969)
Shepherds of the Mist (Black Sparrow Press, 1969)
Wrong Songs (H. Ferguson, 1970)
Amnesia People (Little Balkans Press, 1970)
Apology for Eating Geoffrey Movius’ Hyacinth (Unicorn Press, 1972)
Land of Little Sticks (Metacom Press, 1981)
Just Shades (Parallel Editions, 1985, illustrated by John Alcorn)
Bewitched: 26 poems (Embers Handpress, Wales, illustration by Laurie Smith.)
Police Story (Rain Taxi, 1999)
Lost River (Sarabande Books, 2003)
The Zoo Club (Rain Taxi, 2011)

Prozë

Hottentot Ossuary (Temple Bar Bookshop, 1974)
The Route as Briefed (University of Michigan Press, 1999)
Dreams of a Robot Dancing Bee: 44 Stories (Verse Press, 2002)

Bashkautor

Are You Ready, Mary Baker Eddy??? (Cloud Marauder Press, 1970, poems co-written with Bill Knott)
Lucky Darryl (Release Press, 1977, a novel co-written with Bill Knott)

Në antologjitë

Krijime të Tate janë përfshirë në  seritë e The Best American Poetry më 1988, 1990, 1991, 1993, 1994, 1997, 1998, 2001, 2003, 2004, 2005, 2006, 2008, and 2010; vepra e tij është edhe në The Norton Anthology of Modern and Contemporary Poetry.

(Wikipedia)

-Këngë vaji për ikjen e Bilbilit të këngës kaninjote dhe labe Piro Bregaj-

Pse, o Piro Bregu
Më hëngre në besë,
Tek ti, trim i hekurt
Pata shumë shpresë.

Ike, fluturove
Bilbil i Kaninës,
Lart, tek yjet shkove
N’ er’ të trëndelinës.

Ike Piro Bregu
Tek përkundje ëndrrën,
Sikur u hap shtegu
Ma helmoi këngën…

Nertesi Asllani
Të thur vargje shpirti,
Piro kapedani
O Piro Artisti.

Si duket, të deshi
Shumë Nertesiu,
Ike ti për labçen
Drejt tij si veriu.

Nertesi e Piro
Çfarë më bëtë kështu
Keq më ligështuat
Sa të vij tek ju…

Vlorë, e mërkurë, 27 nëntor 2024 –
Teatri “Petro Marko”, Vlorë, 1 Dhjetor 2024

”PRENDIMI I ANDRRIMEVE”
POEZIA E GASPER PALIT
– Nën kujdesin e Lisandri Kolës –

Do të desha të thosha diçka, një mbresë a një mendim, thjeshtë që t’i ngjante një trendafili mbi mermer, për poezinë e Gasper Palit. Që kur më erdhi libri, e marr shpesh ndër duar, e shfletoj, i hollë dhe fin si vetë poezia, e nxori këtë vit botuesi “Berk” në Tiranë, e përgatiti studiuesi dhe shkrimtari Lisandri Kola, përmblodhi të gjithë buqetën e poezive, i pajisi me shënime, vuri një parathënie rigorose me informim, një shtojcë në fund, fotografi e faksimile, një “plotëni e adhurueme”, – do të thosha në të folmen e poetit dhe të përgatitësit të librit, shkodranë të dy, të kohëve të ndryshëm, por dhe të një vazhdimësie poetike, edhe pse dhe ato të ndryshme, por i bashkon bukuria, përzierë me një si pikëllim…
Këtë do të desha të shpreh, por mbase herë tjetër më mirë…

Marr prapë ndër duar librin, Gasper Pali lindi në Shkodër në vitin 1916, lexoj… pra, 4 vjet pasi Shqipëria u shpall e pavarur nga një perandori, ajo otomane, që po binte, – them me vete. Gasper Pali vdes në Shkodër në vitin 1942, kur vendi kishte 3 vjet që ishte pushtuar nga Italia fashiste, që donte të bëhej perandori.
Vetëm 26 vjet jetoi Poeti, sa pikëllim dhe shqyrtoj me vete se ai rreth 19 a 20 vjet jetoi në kohë pavarësie, mes rënies dhe mosngritjes së dy perandorive, në një vend të vogël e të mjerë midis, por në qytetin e veriut të tij me legjenda dhe kulturë, ndër më të lashtit në Europë…

Gasper Pali – meteorit në poezinë moderne shqipe, – them me vete, shkëlqeu befas dhe u shua, sa shpejt!
Si bashkëqytetari dhe bashkëkohësi tjetër i tij, Migjeni shpërthyes, 26 vjeçarë të dy, s’e di a janë takuar a kanë ndejtur bashkë, njeri pas tjetrit i hëngri tuberkulozi, por jo vetëm, – shtoj me dhimbje, – edhe poezia, korifej të vargut të lirë shqip.
Gaspër Pali është vetëm i lirë, por s’bëj dot krahësime, as është qëllimi im, vetëm desha të përshëndes botimin e ri të poezisë së Gaspër Palit, që do të duhej ta dinim më mirë dhe më shumë. Dhe ta duam…

Dhe mbase kritikët e studiuesit do të flasin prapë, pa paragjykime dhe të lirë, më me kompetencë për poezinë e tij, që rishfaqet dhe harrohet, për vezullimet e zymta të saj në vitet e arta ‘30 të letrave shqipe dhe të mendimit pluralist dhe vendin që duhet të zerë në historinë e letërsisë shqipe, te poezia, etj.

Gasper Pali – muzikant dhe poet, – ndërmend, – prandaj dhe në poezinë e tij ka muzikë të fshehtë dhe trishtim, trishtim perëndimor, kohe dhe kulture.
Tre gjëra e vranë atë shumë,
– një: pushtimi i vendit nga Italia fashiste, edhe pse vetë kishte studiuar për letërsi në Itali, në Firencen magjepsëse,
– dy: një dashuri e pafat me një siçiliane në Itali dhe
– tre: tuberkulozi i pashërueshëm atëhere.
Dhe mbaroi si Migjeni. Por të paktën as Migjenit e as Gasper Palit s’ua vrau poezinë Realizmi Socialist që do të vinte më pas, i një perandorie të tretë më mizore.

Si një ngushëllim marr prapë librin ndër duar, i ngrohtë dhe si i verdhëllemtë, s’e di pse, nga sëmundja a trishtimi i përbashkët, se “bota e njerëzimi tashma, dritën ka fikë e terrin ka përqafë?” – shkruan poeti Gasper Pali, por poezia juaj është një qiri i ndezur, bën dritë, – mërmëris dhe lexoj prapë: “… e s dim prendimin me e dallue nga agu…” – dhe bie më shumë në pesimizëm, por ah, dhe kjo poezi na ndihmon të dallojmë dhe përhetojmë çastin, që sa do i rëndë qoftë, mund të bëhet poezi, e lehtë si drita.
Do të doja të flisja për poezinë e tij, mbase herë tjetër më mirë, thashë, tani mirënjohës atyre që e nxorën prapë nga terret e harrimit dhe na e sollën…

“Bisedë me vetvedin” është njëra nga fletët që na tregon Lisandri nga fletoret e trishtuara të Gasper Palit. Po i gjithë libri është si një bisedë me vetveten, dhe pse me tjetrin dhe ky është nderi më i madh që na bëhet si lexues, kaq çiltër dhe kaq bukur!

Visar Zhiti

(…nga 2 greva në ditë rregullisht – në v. 1919 në Holandë kishte plot 649 greva (më së shumti në historinë e vendit), i bie pothuaj nga 2 greva në ditë rregullisht, gjatë gjithë vitit, vetë s’e di nëse t’jetë thyer ndonjë rekord, por fare lehtë mund t’jetë rekord ky, rekord “unik” : )

Byroja Qendrore e Statistikave e Holandës (CBS) këtë vit me rastin e 125-vjetorit të vet (Shtator 2024) e publikoi një lloj edicioni jubilar, “Holanda me shifra – 125 vjet statistika të besueshme”. Nga materia statistikore sa një “bjeshkë, padyshim sa një Everest” publikimi jubilar i tyre ofronte një pjesëz simbolike, statistikat më themelore për 34 subjekte të ndryshme, më shumë si një libërth simbolik, si publikim festiv.

Meqë vit jubilar, meqë 125-vjetori i CBS, dhe nga ana tjetër meqë e pamundur të kapërthehet gjithçka (nuk kapërthehet një Everest statistikash, CBS gjeneron statistika për çdo sektor të mundshëm, pakashumë siç dhe INSTAT-i i Shqipërisë, apo si ASK – Agjencia e Statistikave të Kosovës) mendova 2 “pasqyra” të thuktohen sëpaku, 2 subjekte që t’më pëlqejnë më së shumti, ndoshta ekonomia dhe ndonjë subjekt tjetër… që t’më duket më interesant.

Më pastaj u kujtova se këtë vit do ishte hera e parë në histori që CBS ta publikonte një lloj studimi statistikor lidhur me komunitetin e LHBTQIA të Holandës, dhe i cili komunitet doli se na qenkësh jashtëzakonisht i madh (pothuaj sa Shqipëria komplet si shtet me banorët e vet) – doli se ky komunitet i Holandës është jo më pak por 2.7 milionë. Andaj sakaq sikur e vendosa “ja subjekti tjetër”, përveç ekonomisë do provoj ta thuktoj sadopak dhe materien rreth LHBTQIA-komunitetit. Sepse është për herë të parë në histori nga CBS, e do jetë për herë të parë dhe nga unë, si materie, si prurje, si info për akëcilin lexues eventual në shqip.

Ashtu-kështu Holanda interesante, shtet “cool… super-cool” thoshte Mark Rutte (ose “gaaf land”, kahdo që rrotullohej, për më gjatë se një dekadë sa ishte Kryeministër, mburrej, lavdërohej, s’e fshihte madje krenarinë as kur takohej me Znj. Merkel, e kishte pushkë me të, e kishte si mike pa hile. Meqë ra fjala, 2-3 ditë më parë, me 1 Dhjetor, pas botimit të librit të vet “Liria” Merkel ia dha një intervistë ekskluzive zotit Twan Huys (Buitenhof, NL) dhe rishtas e lavdëroi mikun Rutte, tashmë në funksionin e lartë të NATO-s, Merkel tha se Mark Rutte është burri i duhur, në vendin e duhur, në kohën e duhur : )

Gjatë kohës së ishte Kryeminister, Rutte me askend s’qe takuar më shumë sesa me Angela Merkel, do i kishin plot 13 takime me fqinjen, me mikeshën. Takimi i tyre i parë, në v. 2010 pati qenë madje “diplomaci në shikim të parë”, sepse Rutte ia pati falur puthjen e parë diplomatike. Kjo duket asgjë por s’është, në fakt fare larg “asgjësë”, nëse dihet fakti që gjatë viteve kryeministrale Rutte i pati falur vetëm 6 puthje.

Të gjitha puthjet, të gjashtat i qenë falur znj. Merkel. Sidoqoftë, e qartë se këto 6 puthje me gjithë ekskluzivitetin dimplomatik të fqinjësisë, ngelin paksa të çuditshme, se ç’ka diç të “çuditshme” në këtë statistikë, 13 takime me fqinjen Merkel mirëpo vetëm 6 puthje! I bie se 7 herat e tjera o do ketë harruar, o do jetë “turpëruar” (do kenë ngelur dorështrënguar, pa u qafuar), o Merkel do ta ketë refuzuar : )

Por dmth. siç e cekëm Rutte gjithmonë krenar, mburrej sepse dhe e dinte, Holanda relativisht e “vogël” si shtet por ekonomia holandeze e 5-ta në BE. Imagjinoje çudinë, GDP e Holandës në v. 2023 ishte mbi 1 trilion €. Ok, Gjermania fqinje është super-ekonomia e BE-së, e di dhe Merkel e di edhe Rutte, Gjermania 1-shi, Holanda e 5-shi. GDP e Gjermanisë mbi 4 trilionë € (3 trilionë më shumë se NL), por dhe afër mendsh sepse Gjermania afro 85 milionë banorë. Shkurt, znj. Merkel rishtas e lavdëroi fqinjin Rutte (tashmë NATO-shef sa i përket detyrës) sepse dhe ajo e di që Holanda “cool… super-cool” siç thoshte Rutte : )

Sidoqoftë, me të dy subjektet që i përmenda do merrem herë tjetër, kësaj radhe pakashumë diç si intro – i zgjodha disa nga infografikat e publikimit jubilar të CBS, 4-5 sosh.

***
(komente shkurt lidhur me infografikat)

…s’di pse pata përshtypjen që edhe në Holandë meshkujt megjithatë sikur ua bëjnë ngapak me “hile” femrave, psh. se janë më të zotët në transport, në inxhinieri, ICT, në bujqësi e madje dhe në punët e “ndryshme”… këto dhe ok, mund të thuhet se janë punë të rënda, më shumë u përshtaten meshkujve, mirëpo për menaxhim e udhëheqje s’e prisja meshkujt 71 % shefa – dallim i madh, sakaq sikur ia nisa me “dyshimet” rreth diskriminimit sepse pothuaj e njëjta pasqyrë si me Nobelat, 8=1 🙂

…prostitucioni “në të zezën” i ndihmuaka ekonomisë holandeze me vetëm 0.7 miliard € – hm (dmth. e çndihmuaka ekonominë) pothuaj sikur u çudita, tepër pak, s’e prisja kaq pak, s’di pse gjithmonë kam pandehur më shumë : )

…mirëpo (lëre se e gjeta tjetrën, një diçka që nuk e kuptoja, prandaj belgët tashmë aq të avancuar, i bie se do kenë “mbledhur mend”) këtë vit Belgjika u bë shteti i parë në botë sa i përket avancimit të profesionalizmit seksologjik prostitucional, ndërsa shih çudia e lulëzimit të ekonomisë ilegale holandeze, kokaina + drogat sintetike + kanabisi afro 16 miliardë € – pothuaj sikur del nonsens euforia e dikurshme ndaj Al Kapones, natyrisht nuk durohet mafiozllëku e gangsterizmi, por ia shihnin për të madhe që i kontrabandonte ca shishe whisky, i ngrati ndoshta s’do i ketë bërë kurrë më shumë se 5 milionë $ qarkullim, tani flitet për dhjetra miliarda, ehuu del se pati vajtur dëm, i qe bërë padrejtësi e madhe : )

…nga 1901 deri 2023, më së shumti greva paska patur në v. 1919, plot 649 greva, i bie pothuaj nga 2 greva në ditë gjatë gjithë vitit 🙂 ndërsa më së paku greva paska patur në v. 1983…

…të moshuarit që vazhdojnë me punën janë 12% meshkuj, thotë CBS, ndërsa femrat qenkan më pak, 4 % – në këtë drejtim shihet se femrat kanë zgjedhur të kënaqen me pensionet, kuptohet nëse s’di si shijohet pensioni atëherë e qartë, më mirë të punosh : )