Edi Rama po tregohet i palodhur për të bindur qytetarët se Teatri Kombëtar duhet prishur, duke risjellë nëpër media deklarime dhe argumente pro shembjes së tij, të lëshuara njëherë e një kohë nga persona të njohur publikë, qofshin këta të gjallë, qofshin edhe të vdekur. Kjo sprovë e tij nuk mund të mos më çonte në disa kujtime të njëherë e një kohe kur Edi Rama fliste ndryshe.
Po përdor fjalën “fliste” dhe jo “argumentonte” apo “mendonte”, pasi sot, që e njoh më mirë, them se ato që mund të quhen mendime të Ramës, kanë qenë dhe janë thjesht ide të huazuara sipas interesave të rastit mbi parimin “përdor dhe hidh”. Mendova, megjithatë, t’i risjell në kujtesë, jo për të shtyrë Edi Ramën të rimendojë, pasi mekanizmi i mashtrimit dhe vetëmashtrimit është instaluar tashmë në mënyrë të pakthyeshme në psikikën e tij, por për t’iu drejtuar atyre që ai u drejtohet sot, nëpërmjet vetë Edi Ramës kur pozonte si intelektual që kërkonte të vërtetën dhe përçmonte politikanët, të cilët kërkonin votën dhe intelektualët shërbëtorë të regjimit të vjetër e të ri. Për këtë do të sjell disa nga kujtimet e mia të atyre viteve me Edi Ramën, që lidhen me urbanistikën dhe arkitekturën e Tiranës.
Një ndër kujtimet e para është kur biznesmeni shqiptar me origjinë nga Maqedonia, Vehbi Velia, kërkoi të ndërtonte një kullë në qendër të Tiranës, në sheshin prapa monumentit të diktatorit Hoxha, midis Bankës dhe Muzeut Kombëtar. Ai e kishte blerë asokohe atë truall dhe filloi lobimin për ta ndërtuar kullën e tij. Në një moment të caktuar, mua dhe Edi Ramës na u kërkua nga njerëzit e tij të firmosnim një tip peticioni, të cilin, na u tha, e kishin firmosur shumë intelektualë të shquar, me në krye Ismail Kadarenë e Dritëro Agollin, me të cilët synonte t’i bindte autoritetet se ngritja e saj do të ishte një hap i madh përpara i Tiranës drejt modernizimit. Më kujtohet se e diskutuam firmosjen e këtij peticioni me Edi Ramën dhe argumenti ynë kryesor kundër, nga pikëpamja urbanistike – arkitektonike, ishte shprehja e habisë sesi mund të mendohet të ngrihet një kullë e tillë, që do të pengonte shikimin e malit të Dajtit e krejt kurorës së Tiranës. Sipas nesh, ndërtesat e larta do duhej të ngriheshin në periferi për të ruajtur edhe qendrën historike, edhe pamjen e kurorës. Kujtoj gjithashtu, se kemi folur me qesëndi për delirin e Vehbiut, i cili donte të përçudnonte qendrën, duke parashikuar madje edhe zhvendosjen nga pozicioni të Skënderbeut, si dhe për firmosësit e atij peticioni.
Një tjetër kujtim që dua të sjell është një bisedë që kam bërë me Edi Ramën, në kohën kur ky u bë ministër i Kulturës. Ishim në një sallë të katit të katërt të selisë së atëhershme (ishKomiteti Qendror), që shihte nga veriu. Nga dritaret e saj dukeshin dy kullat, e quajtura asokohe “të arabit”, kundër të cilave kishte folur e shkruar aq shumë Maks Velo, me argumentin se kishin masakruar perspektivën e bulevardit. Nuk më kujtohet nëse ishin mbaruar apo qenë në mbarim e sipër, por më kujtohet se Edi Rama më tha, duke bërë edhe gjestin me dorë, se ato duhet të priteshin, d.m.th. të mos kalonin lartësinë e ndërtesës së ish-Komitetit Qendror.
Jemi në kohën kur Rama emëroi si kryetar të Institutit të Monumenteve të Kulurës Artan Shkrelin, i cili kishte punuar e ishte specializuar në Itali për restaurim të monumenteve të kulturës. Në kohën kur ishim të tre miq e intelektualë pa pushtet, ky kishte botuar në revistën “Përpjekja” (anëtar i bordit të së cilës ishte edhe Edi Rama), një artikull të shkëlqyer, me bashkautor arkitektin Daniel Gjoni (edhe ky i thirrur më vonë nga Rama si bashkëpunëtor i tij i afërt në bashki), të titulluar “Tirana – ferri urban i fundshekullit XX”. Aty sintetizoheshin krejt kritikat që ndanim asokohe ndaj politikave të deriatëhershme urbane – arkitektonike që po sillnin shkatërrimin e Tiranës historike, të hapësirave publike etj. Mes të tjerave, Shkreli së bashku me Gjonin, shpreheshin edhe kundër ekspansionit horizontal dhe vertikal të Tiranës. Citonin edhe historianin, kritikun e arkitekturës e planifikimit urban, filozofin që është marrë me efektet e teknologjisë në jetën njerëzore, Lewis Mumford. Citimi i zgjedhur kishte të bënte, pikërisht me ekspansionin vertikal: “… fillimisht, ky ekspansion ndodhi në qytetet më të mëdha, por gabimet radikale që u bënë në periudhën e ideimit të gradaçielave, tani janë përhapur në të gjithë universin, pak nga përgjumja e organeve të kontrollit, dikur shumë të rrepta, pak nga kërkesat komerciale, pak nga dëshira për të ndjekur modën e pak nga dëshira e arkitektit për të përdorur teknologjitë e reja”.
Shkreli dhe Gjoni shkruanin asokohe: “Kombinimi i ekspansionit horizontal me atë vertikal po prodhon përfitimet maksimale në kurriz të një mjedisi të pafuqishëm për të rezistuar pa u degraduar, sikurse po ndodh realisht në Tiranë dhe qytetet e tjera shqiptare, dhe për më tepër do tentojë të ndodhë akoma më tragjikisht në të ardhmen”. (“Përpjekja” 10, maj-gusht 1997).
Aq radikal ishte Shkreli në bisedat tona për sa i përket ruajtjes së trashëgimisë dhe identitetit, sa ankohej me të madhe se pse hotel “Rogneri” (që, gjithsesi, u projektua me kujdesin që të mos kalonte lartësinë e ndërtesave të Kryeministrisë dhe ishKQ) u ndërtua me material të dobët (parafabrikate e suvatim), çka e bënte të mos rrinte mirë krahas ndërtesa përbri të ndërtuara me material shumë më të çmuar. E pra, mbi këto ide e lançoi Rama veten e tij si ministër Kulture e më pas si kryetar bashkie. Premtimit të tij urbanistik – arkitektonik ia vuri emrin “kthim në identitet”, që e filloi me restaurimin e ministrive, me kthimin e aksit të bulevardit dhe ndërtesave rreth e pranë tij (përfshirë edhe Teatrin) në monument kulture si dhe pastrimin e kioskave.
Mirëpo, s’kaloi shumë dhe Edi Rama ndërroi lëkurë. Një ditë të bukur na u paraqit me një projektide për shembjen e Teatrit Kombëtar dhe ndërtimin atje të një kulle, që do të mbante brenda edhe një teatër. E kishte harruar fare se kullat në qendër pengonin shikimin e kurorës së Tiranës dhe se Tirana historike duhej kthyer në identitet. Asokohe, në një debat të organizuar në sallën e Teatrit, i pati thuajse të gjithë kundër. Me sa kujtoj, bënte përjashtim drejtori apo ish-drejtori Xh. Ferri dhe dy ndërtues të interesuar për kullën që qëndruan në fund të sallës, por që kujtoj se u bënë shumë agresivë ndaj meje, kur u mbyll debati. Për ironi, nga sharjet e kërcënimet e dhunshme të këtyre miqve të rinj të Ramës, më larguan asokohe Artan Shkreli dhe Artan Lame, të cilët me hipën në makinën e tyre.
Vazhdimin e dinë të gjithë. Sot, malin e Dajtit dhe kurorën e Tiranës që donte të mbronte Rama intelektual, mund ta shohin vetëm pronarët e kullave që ka ngritur Rama politikan nga katet e tyre të larta. Ndërtesat historike, një listë të gjatë të të cilave e bëri Shkreli dhe Lame asokohe me synimin për t’u shpallur të mbrojtura, janë gllabëruar ose zhvleftësuar nga monstrat njerëzore dhe arkitektonike të Ramës.
Shkreli dhe Gjoni dolën profetikë me artikullin e tyre ku paralajmëronin se ekspansioni horizontal dhe vertikal do të zhvillohej edhe “më tragjikisht në të ardhmen”, por jo dhe aq për rolin e tyre në këtë tragjedi. Ndoshta, në atë kohë nuk e kanë menduar se do të bëheshin vetë protagonistë të parë të kësaj tragjedie, por më shumë gjasa ka që, ashtu si kapua i tyre, idetë e “Tirana – ferri urban i fundshekullit XX” t’i kishin edhe ata të huazuara sipas parimit “përdor dhe hidh”. Sot, së bashku me Ramën e asaj kohe, edhe Shkreli e Gjoni i asaj kohe kanë vdekur, por meqenëse Rama i sotëm po na sjell edhe argumente të të vdekurve, vlen që edhe argumentet e këtyre të vdekurve të publikohen sot si kundërpeshë ndaj të vdekurve që Rama po na i ringjall si mbështetës të shembjes së Teatrit.
Artan Shkreli/ Daniel Gjoni
SHKRELI E GJONI, 22 VJET MË PARË/
Në funksion të analizës së tij, analisti Fatos Lubonja ka nxjerrë nga arkivi pjesët kryesore të një shkrimi të 22 vjetëve më parë, shkruar nga dy arkitektë: Daniel Gjoni dhe Artan Shkreli. Është viti 1997, Tirana dhe e gjithë Shqipëria është kioskëzuar dhe ndërtesat kanë filluar t’i marrin frymën çdo hapësire publike. Cili është qëndrimi i arkitektëve asokohe?
ARTAN SHKRELI & DANIEL GJONI
Politika urbane në Shqipëri përgjithësisht nuk u udhëhoq nga parime urbanistike. Nuk arriti të përvijohej ndonjë politikë ripërcaktimi territorial si në Çekosllovaki, një teori e zgjerimit të qyteteve ekzistuese pa asgjësuar bërthamat historike si në Rumani, një politikë planesh në nivel rrethi si në Bullgari apo ajo e krijimit të zonave rezidenciale me shtëpi të tipit vila private si në Hungari.
Ndonëse të ideologjizuara, këto politika patën në bazë të tyre edhe parime urbane të shkollave perëndimore.
[…] Në Shqipëri nuk ndodhi kështu, ato u ndoqën me një fanatizëm primitiv. Arketipi urban i qytetit shqiptar rezultonte pa karakteristika kulturore, gjeografike e historike (për shkak të eliminimit të kuartiereve të “vjetra”, që u zhdukën në emër të “së resë” dhe “luftës kundër mbeturinave të së kaluarës”) pa ngarkesa emocionale (për shkak të atrofizimit programatik të shpirtit krijues) e, mungesës së profesionalizmit në këtë fushë). Qytetet, në pjesën më të madhe të tyre, ishin të trishtuara, por, sidoqoftë, të rregullta, të pastra dhe pak a shumë në përputhje me normativat urbane të përcaktuara nga ligji.
Bashkia e vjetër e Tiranës, shembur në vitin 1980
Askush nuk imagjinoi atëherë se e keqja më e madhe për qytetet tona akoma nuk kishte ardhur.
Ndryshimet politike dhe për rrjedhojë eliminimi i faktorëve të sipërpërmendur, zgjoi shpresat për hartimin e një legjislacioni apo kodi urbanistik të detajuar, që duhej krijuar nga një bashkëpunim ekspertësh të huaj me eksperiencë në sektor dhe specialistësh tanë të fushave të arkitekturës, mjekësisë, sociologjisë, gjeografisë, agronomisë, policisë etj., mbi bazën e principeve të një qytetarie demokratike.
[…] Si rezultat kemi humbjen e kontrollit mbi territorin, e cila çon në degradim territorial. Te ne është ushqyer kryesisht nga dy faktorë bazë:
1. Mungesa e një Plani të Përgjithshëm Rregullues, të shoqëruar nga një legjislacion dhe një kod urban të përshtatshëm,
2. Permisivizëm ilegjitim e abuziv, si shprehje e impotencës së një organizimi të caktuar shoqëror për të frenuar korrupsionin në instancat e ndryshme të burokracisë shtetërore;
Këto mund të konsiderohen ndër simptomat më evidente të dekadencës së një shteti dhe shkallës së ulët të organizimit të një shoqërie. Kjo gjë vihet re fare qartë në mungesën apo mospreokupimin për një politikë të përcaktuar urbane në pothuajse të gjitha programet e grupimeve politike shqiptare, gjë që domosdoshmërisht do të shpjerë në krijimin e ekzekutivëve të paaftë për t’u përballuar edhe me problemet më klasike urbane si strehimi, trafiku, higjiena, infrastruktura, shërbimet etj.
Mosthellimi në këto problematika solli tragjedinë urbane, aktor i së cilës është çdo kryeqytetas e çdo shqiptar. TIRANA ËSHTË FERRI URBAN I FUNDSHEKULLIT XX, një shembull manuali “par excellence”, objekt interesant studimi nga ana e urbanologëve, politikanëve dhe legjislatorëve.
Sheshi në vitet ‘40
* * *
[…] Shkaqet janë të shumta e të njohura, por mungesa e respektimit të së drejtës në raport me komunitetin (qytet apo kuartier) ose me individin sjell pashmangësish përdorimin jokorrekt të territorit. Ky përdorim jokorrekt çon në humbjen e kontrollit mbi këtë territor, duke vënë në dyshim jo vetëm efikasitetin e politikave urbane, por edhe ekzistencën e vetë shtetit, parë në kuadrin ligjor. Anarkia është produkti më i natyrshëm dhe lehtësisht i vërejtshëm në shoqërinë e sotme shqiptare, ku rregulli konsiderohet si një përjashtim.
* * *
Te ne, bonum commune nuk është përcaktuar nga një politikë që ka në bazë të saj kulturën urbane, por nga një politikë që konsideron si parësore dhe të vetme vetëm vlerat materiale në kuptimin negativ të shprehjes. Kjo gjë bëri që njerëzve t’u lindin (e t’u nxiten) ide të gabuara mbi të drejtën, demokracinë, lirinë dhe tregun. Ideja se mund të blihet dhe të shitet çdo gjë gjeti shprehjen ideale në zgjerimin intensiv (si fazë e parë, e cila akoma nuk ka përfunduar) dhe atë ekstensiv (gjë që ka filluar të vihet në zbatim, sidomos nga investitorët e fuqishëm e që akoma nuk është bërë karakteristike) të qytetit.
“Kapitalizmi” i 3-4 viteve të fundit “u mësua ta konsiderojë” parcelën e vogël, bllokun hapësinor të banimit, parqet, rrugicat dhe bulevardet si njësi abstrakte që blihen dhe shiten pa marrë parasysh traditat historike, kushtet topografike, nivelin e urbanizimit apo nevojat shoqërore. Dhe jo vetëm kjo, por ideja se toka është e imja dhe me të bëj ç’të dua, mposhti çdo rezistencë institucionale dhe u rrënjos si diçka normale (gati-gati ligjore) edhe në mentalitetin e shtresës drejtuese shqiptare. Natyrisht që kjo nuk ndodh vetëm për paaftësi, por kryesisht për shkak të një kompromisi të heshtur njerëzish (publikë e privatë) të lidhur me fushën në fjalë, që për t’i hequr kalit të ngordhur patkonjtë, hoqën dorë nga planet e vjetra rregulluese (e duke zvarritur përpilimin e PPR të ri) nën alibinë e paaplikueshmërisë së planeve socialiste rregulluese dhe mosadaptueshmërinë e tyre për kushtet e reja.
Kështu, në pjesën më të madhe të ndërhyrjeve urbanistike apo ndërtimeve, nuk merren parasysh nevojat dhe aktivitetet njerëzore, por vëmendja përqendrohet vetëm në ato njësi apo pjesë, të cilat mund të blihen ose shiten. Njësia bazë tani nuk është më blloku ose lagjja e banimit, por sipërfaqja e veçantë e ndërtimit, vlera e së cilës mund të çmohet në bazë të metrave katrore dhe numrit të apartamenteve që shiten e që, për efekt të shfrytëzimit maksimal, shpeshherë kompozohen në projekt me sasira minimale ajri dhe drite.
Sheshi Skenderbej sot
Për shkak të këtij kompromisi të heshtur, nuk gjendet askush që të protestojë pasi të gjithë ndodhen në të njëjtin pozicion përfitimi: qoftë arkitektët e inxhinierët që bëjnë projektin, qoftë spekulatorët që shesin, qoftë noterët apo avokatët që përpilojnë aktet, qoftë ndërmarrjet e ndërtimit, qoftë imobiliarët që kontraktojnë e deri te funksionarët e shtetit që korruptohen për shkak se shesin fuqinë e tyre mbi lejet e shesheve apo ndërtimeve (kjo në rastin më të mirë kur këto bëhen me leje – në rast të kundërt e njëjta gjë vlen dhe për organet administrative te kontrollit dhe ato të policisë ndërtimore).
Vetëm kështu, territori urban mund të shndërrohej në një mall, vlera e të cilit përcaktohet jo vetëm nga tregu, por dhe nga shkalla e korrupsionit. Tani po asistohet në fenomenin e trajtimit të terreneve vetëm nga pikëpamja e fitimit, pa u marrë në konsideratë elemente të rëndësishme profesionalr si trafiku, orientimi, drejtimi i erërave, peizazhi urban, dendësia e popullsisë etj.
* * *
Qyteti i viteve ‘90, jo vetëm që nuk arriti të prodhojë të paktën ndonjë kuartier rezidencial të privilegjuar, por shkatërroi dhe të vetmin ekzistues në Shqipëri: ish-bllokun, që tani po transformohet në një kuartier popullor.
Justifikimet morale “de facto” të këtij shkatërrimi janë të shumta, por një ndër më të rëndësishmet konsiderohet bumi demografik që godet pa mëshirë Tiranën e viteve ‘90. Ardhja e pakontrolluar e mijëra dhe mijëra familjeve brenda një harku të shkurtër kohor nuk është shoqëruar kurrë me masa shtetërore për të zbutur dhe kontrolluar sa më tepër këtë impakt që po rezulton shkatërrues.
* * *
Kuartieret që sot po lindin jashtë kontrollit e po dendësohen jashtë një plani logjik urbanistik, do të jenë problemi i së nesërmes për një sërë patologjish urbane që njihen mirë nga eksperienca botërore, por dhe lehtësisht të imagjinueshme duke parë se ç’po ndodh në Tiranë. Do të ndodhë që nuk do të gjendet hapësirë që qyteti të ndërtojë godinat e tija publike, pasi nuk mund të bëhet kjo gjë pa blerë dhe ruajtur terrene shumë kohë më parë se të paraqitet nevoja; do të ndodhë që nuk do të gjenden më hapësira për parkim dhe qarkullim; do të ndodhë që higjiena do të mbesë e komprometuar edhe pas ndërhyrjesh serioze që dikur edhe mund të ndërmerren; do të ndodhë që kriminaliteti të mos kontrollohet në kuadrin e normalitetit. Zonat urbane që po lindin jashtë kontrollit dhe kuadrit ligjor do të jenë problemet e së nesërmes. Që tani është bërë i pakontrollueshëm degradimi i jetës sociale dhe rritja e krimit në kuartieret e tronditura nga urbanizimi i paplanifikuar.
Pamje nga Tirana
* * *
Përdorimi i ashensorit po rrit edhe vertikalisht qytetin (ekspansion vertikal). Lewis Mumford për këtë thotë se “… fillimisht, ky ekspansion ndodhi në qytetet më të mëdha, por gabimet radikale që u bënë në periudhën e ideimit të gradaçielave, tani janë përhapur në të gjithë universin, pak nga përgjumja e organeve të kontrollit dikur shumë të rrepta, pak nga kërkesat komerciale, pak nga dëshira për të ndjekur modën e pak nga dëshira e arkitektit për të përdorur teknologjitë e reja”.
Kështu, kombinimi i ekspansionit horizontal me atë vertikal po prodhon përfitimet maksimale në kurriz të një mjedisi të pafuqishëm për të rezistuar pa u degraduar sikurse po ndodh realisht në Tiranë dhe qytetet e tjera shqiptare dhe për më tepër do tentojë të ndodhë akoma më tragjikisht në të ardhmen. Trafiku kaotik është i pranishëm nën dritaret e secilës shtëpi, pasi numri i automobilave nuk varet më vetëm nga sipërfaqja që zënë godinat, por dhe nga lartësia e tyre. Në këtë mënyrë, mungesa e hapësirës së lëvizjes ka bërë atë që zona gjithnjë e më të mëdha të qytetit të shndërrohen në rrugëza, në sheshe të ndyra parkimi, rrugë kalimi makinash, garazhe apo varreza automjetesh.
Tirana sot
Të parat që u nënshtrohen modifikimeve masakruese janë ato zona historike (me dendësi të ulët ndërtimesh), që kanë mbetur gjysmë të rrënuara nga e kaluara. Pas një procesi asgjësimi me natyrë ideologjike që pësuan këto kuartiere gjatë viteve të diktaturës, tani po i nënshtrohen një tjetër procesi që asgjëson dhe memorien e tyre (amnezi urbane) e që ka natyrë komerciale. Kujtesa historike e lagjeve, parqeve të lojërave, atyre të gjelbëruar, pikave të takimit të njerëzve po humbasin me një shpejtësi tronditëse. Gati askush nuk i gjen më kopshtet e fëmijërisë, shkollat, parqet ku ka shëtitur në mbrëmjet e dashurive rinore, fushat e sportit ku ka luajtur, shtëpitë e vjetra të gjyshërve etj. Përmasat e kësaj katastrofe shpirtërore janë akoma të pallogaritshme. Bile, as godinat, rrugët, lagjet apo qytetet “e ruajtura” nga shteti nuk i kursehen kësaj shfarosjeje të grimcave të fundit të kujtesës dhe kulturës sonë materiale.
Duket se të gjithë janë çmendur dhe se askush nuk shqetësohet për faktin elementar se e ardhmja përcaktohet në një masë të madhe nga e kaluara.
Në zona të tëra po eliminohen parqet dhe sheshet rekreative – dhe ky është një skandal; po priten pemë të vjetra e dekorative – dhe ky është një tjetër skandal, po prishen godina që transmetojnë një kujtesë të çmuar të së kaluarës – dhe ky është një skandal; po komprometohet gati në mënyrë të parikuperueshme peizazhi urban – dhe ky është një nga skandalet e skandaleve. Dhe të gjitha këto nuk janë vepër e privatëve zotërinj, të gjitha këto janë vepër ekskluzive e shtetit shqiptar, e politikanëve shqiptarë, e profesionistëve shqiptarë të fushës.
Gafat janë të panumërta: kioskëzimi neveritës që arrin kulmin në parkun “Rinia”; mbyllja përfundimtare e kompleksit të lojërave për fëmijë në hyrje të Rrugës së Elbasanit (madje, kjo duhet konsideruar vepër penale dhe krim kundër fëmijëve); zhdukja e ndërtesave të Tiranës së viteve ‘20–‘30, mjaft interesante nga pikëpamja kulturore e artistike, shembull tipik i një stili eklektik (si në rastin e ish-jetimores në Rrugën e Kavajës); për të arritur në nivele të pakonceptueshme, si ngritja e një megagodine për Bankën e Kursimeve të Degës së Tiranës, gjë që solli “coup de grace” së pari për Hotel Internacionalin – dëshmitar i jetës politike të periudhës së Mbretit Zog dhe hotel që me imazhin dhe historinë e tij të “Belle Epoque” shqiptare meritonte një restaurim shkencor dhe një rikuperim “alla francaise” të sheshit përpara tij deri në trotuarin e rrugës së Kavajës, së dyti, nxjerrjen krejt jashtë loje të godinës së Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, shembulli më i shkëlqyer i neoklasicizmit në Shqipëri. Mund të renditen këtu me dhjetëra e dhjetëra shembuj të shëmtuar që nuk i lejon hapësira e këtij shkrimi, por nuk mund të lihet pa përmendur krimi që po bëhet në kurriz të bulevardit “Dëshmorët e Kombit” nga një godinë shumëkatëshe që pret për t’u ndërtuar pak a shumë përballë Kryeministrisë, godinë që me lartësinë e saj do të “thyejë” vazhdimësinë e qetë të bulevardit dhe do dëmtoje rëndë perspektivën e tij duke krijuar një pikë frakture që vizualisht shkurton distancën. Ç’gabim i rëndë ky qoftë edhe për profesionistët më pak largpamës. Do të ishte njësoj si të ndërtoje një gradacielë në mes të Champs Elysee-se në Paris_.
Ç’është më e keqja, me ç’shihet, ky është vetëm fillimi. Nëse vazhdohet me këtë politikë urbane, Tirana nuk do të ketë më parqe lojërash për fëmijët e saj për shkak të çmimeve të larta të terrenit të tokës e, si rrjedhim, rrugët gjithnjë e më tepër do të fitojnë një rëndësi që nuk duhet ta kenë. Ato tani do të shndërrohen padrejtësisht në “parqe”, në “vende shëtitjeje” dhe “fusha loje”, por fatkeqësisht do të jenë parqe të zvjerdhura, vende shëtitjeje plot baltë ose pluhur dhe fusha lojërash të rrezikshme.
Pakkush, ose askush, preokupohet për faktin elementar se një qytet nuk mund të kontrollojë zhvillimin e ekspansionit të tij nëse nuk kontrollon ndryshimet dhe zhvillimin e territorit të tij. Nga sa shihet, gjithkush ka të drejtë të mendojë se qyteti shqiptar me politikën dritëshkurtër e sharlatane të klasës drejtuese ka pushuar tashmë së konsideruari si një institucion publik, por përkundrazi, po funksionon si një ndërmarrje tregtare private, që preokupohet të garantojë vetëm përfitimet më të mëdha pa përjashtime apo skrupuj.
Spekulimi i shfrenuar dhe i pakontrolluar po varfëron deri në pika kritike nivelin higjenik të mjedisit. Higjiena urbane kërkon domosdoshmërisht madje me urgjence, hapësirat ligjore të saj, pajisje bashkiake dhe rezerva të tjera që janë neglizhuar.
Në asnjë vend të botës, furnizimi me ujë, heqja e plehrave dhe mbeturinave, si dhe pastrimi i gropave të zeza nuk i është lënë në dorë iniciativës private për arsyen e thjeshtë se aktivitete të tilla nuk mund të sigurojnë fitime që ta tërheqin privatin. Kjo gjë vlen akoma më shumë për kushtet aktuale ekstreme, në të cilat ndodhet higjiena urbane e kryeqytetit shqiptar.
* * *
Ajri rezulton akoma më i pashëndetshëm. Monoksidi i karbonit helmon përditë mushkëritë e njerëzve në çdo pikë të qytetit. Askush nuk e di se sa është sasia e tij në ajër sepse nuk ekzistojnë pajisje që ta matin atë, por dihet me siguri që në distancë kohore ai bashkë me mishelën e pluhurave dhe pezullive që qelbin ajrin e Tiranës, do të shkaktojnë shumë më tepër viktima sesa plumbat e gjithë kalashnikovëve të marrë së bashku. Specialistët e sektorit janë të bindur për këtë.
Niveli i smogut që ka arritur Tirana nuk i skandalizon njerëzit, sepse askush nuk u ka bërë të ditur atyre për rrezikshmërinë e tij, por kjo është njësoj si të jesh i sëmurë me kancer dhe të rrish i qetë sepse nuk e di një gjë të tillë. Pa njohje të problemit nuk mund të ketë terapi të tij. Dhe pa një impenjim human, politik dhe ekonomik nuk mund të njihen e të zgjidhen probleme të tilla të një rëndësie kapitale për një shoqëri civile.
Situata rëndohet më tej dhe bëhet skizofrenike nëse kemi parasysh dhe nivelin e zhurmave në akset kryesore të qytetit. Bëhet fjalë për një helmim të vërtetë akustik pasi është provuar se zhurmat provokojnë ndryshime të mëdha fiziologjike dhe disa sëmundje si ulcera gastrike dhe hipertensioni arterial të cilat mund të rëndohen në një mjedis të mitraluar nga zhurmat e burive dhe motorëve të makinave. As për këtë nuk ekzistojnë impiante apo indikatorë që të matin nivelin akustik të zhurmave në pika të ndryshme të qytetit. Pajisjet për këtë nuk janë të shtrenjta (sikurse ato për ta shëndoshur këtë situatë), por mungon preokupacioni i administratave dhe sensibilizimi i opinionit publik që e lejon këtë gjendje të shkojë përpara.
Zhvillimi kaotik nuk merr parasysh as minimalisht transportet*, duke prodhuar pashmangësish parregullsi të mëdha urbane. Sot nuk ekziston praktikisht diferencë ndërmjet rrugëve kryesore dhe jokryesore dhe aq i pazgjidhur është sot trafiku saqë praktikisht Tirana është në gjendje kolapsi. Shpesh rezulton më i shpejtë spostimi në këmbë nga unaza në qendër sesa me makinë (sidomos në orët e mëngjesit), pasi të gjitha flukset e hyrjes së makinave në qytet përplasen në dy-tri akse që nuk janë në gjendje t’i përballojnë ato dhe për më tepër nuk janë projektuar për një gjë të tillë. […]
* * *
Kurrsesi nuk duhet menduar se privatët janë shkaktarët e një gjendjeje të tillë. Ata duhet të kërkohen në politikat e mbrapshta që e spostojnë shoqërinë shqiptare si lavjerrësin e Foucault-së nga një komunizëm paranojak në një individualizëm të shfrenuar. Pas 45 vjetësh të një ekonomie të centralizuar dhe planifikuar, liberizmi u pa si liri për të bërë gjithçka dhe ishte pikërisht ky liberizëm dhe ky permisivizëm që e bëri Tiranën një Las Vegas në mizerje; ku në vend të krenarisë për gjelbërimin e qytetit, për Universitetin dhe institucionet publike i dha turpin e shndërrimit të Pallatit të Kulturës në bingo. Asgjë nuk mund ta dëmtonte më tepër imazhin e iniciativës private, që duhet të lindte se sa mungesa dhe preokupacioni i politikanëve për t’u marrë ca më seriozisht me problemet urbane dhe e profesionistëve të fushës që të protestonin ca më tepër për një politikë urbane në shërbim të të gjithëve. Politika, më tepër se luftë ndërmjet kundërshtarësh, duhet parë edhe si një analizë për zgjidhjen e problemeve individuale dhe të grupeve.
Dëshpëruese është se fëmijët e kryeqytetit rriten me urrejtjen dhe repulsionin për këtë mjedis, për Tiranën për Shqipërinë dhe nihilizmin për çdo gjë që bie era Shqipëri. Urbanistika është parë nga iluministët gjithnjë me prioritet dhe është trajtuar si një diskutim i hapur mbi edukatën. Kioskëzimi apo jo i Place de la Concorde ka të njëjtën peshë me edukimin ose jo të fëmijëve se nuk është mirë të vjedhin. Dhe kjo është e natyrshme pasi në bazën e urbis qëndron dhe duhet të qëndrojë koncepti i bonus commune. Humbja e vlerave në një mënyrë apo një tjetër është e lidhur edhe me degradimin e mjedisit urban dhe për rrjedhojë uljen e nivelit të konceptimit politik për të ardhmen. Dhe kjo përkthehet në atë që qytetet dhe periferitë e tyre paraqesin një degradim kaq bombardues këto vite saqë banorët e Tiranës kanë humbur ndjeshmërinë ndaj kësaj mynxyre dhe jo vetëm ata, por edhe profesionistët dhe njerëzit e kulturës, të cilët ndoshta mund të ndikonin diçka në këtë drejtim – deri sot shpesh i kanë pranuar këto skandale me indiferencë.
Ky është një rreth vicioz i vështirë për t’u krijuar dhe akoma më i vështirë për t’u prishur. Në Shqipëri, ky rreth në një masë të madhe është krijuar. I takon klasës udhëheqëse që ta konsiderojë qytetin më së fundi si problem të theksuar politik. I takon politikanëve të programojnë një PPR, t’i rijapin qytetit gjelbërimin e humbur, diellin e humbur, qiellin e pastër, ajrin, ujërat, të marrin nën mbrojtje çka mund të mbrohet akoma, të sigurojnë urbanizime në toka të shëndetshme për kuartieret e reja të banimit, për të cilat njerëzit kanë aq nevojë, të zgjidhë sistemin e transporteve, të përmirësojë shërbimet në qytet: shkollat, ambulancat, urbanin, telefoninë, ujin, elektrikun, ngrohjen; të ruajë kurorën e gjelbëruar nga prerjet dhe ndërtimet; të pengojë me çdo kusht betonizimin e kodrave të Tiranës si një pasuri kombëtare dhe individuale; t’i verë fre abuzivizmit në ndërtim dhe të ndëshkojë ashpër, pa dallim e këdo që nuk e konsideron qytetin si institucion publik Nëse nuk do të shpresonim për një gjë të tillë, nuk do t’i shkruanim këto rreshta.
Mediat greke kanë raportuar për të se çfarë ndodhi në seancën e sotme parlamentare në Shqipëri, ku pati tensione dhe përplasje mes opozitës dhe gardës.
Protothemashkruan se “opozita protestoi sot në Kuvend për zëvendëskryeministren Belinda Balluku dhe zyrtarëve të tjerë të akuzuar për korrupsion”.
“Ligjvënësit ndezën fishekzjarrë, hodhën ujë drejt kryetarit të parlamentit dhe zunë vendet e rezervuara për ministrat e qeverisë në një përpjekje për të ndërprerë seancën përpara se Garda të ndërhynte”, shkruan madia greke.
“Nuk mund të ketë parlament me ata që e vjedhin dhe e shkatërrojnë”, citon Sali Berishën Protothema, duke shkruar se kreu i Partisë Demokratike në opozitë tha se “Ligji dhe vetëm ligji duhet të mbizotërojë”.
Deputetët e opozitës po kërkojnë të shohin aktakuzën zyrtare me akuzat e ngritura kundër zëvendëskryeministres Belinda Balluku, thuhet me tej ne shkrimin e medias greke.
Zyra e Prokurorit të Posaçëm, e ngarkuar me luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, i ka kërkuar parlamentit të autorizojë arrestimin e Balluku, dhe Parlamenti pritet të votojë për kërkesën të premten.
“Balluku, e cila shërbeu gjithashtu si ministre e infrastrukturës dhe energjisë dhe është aleati më i ngushtë i Ramës në kabinet, dyshohet se është përfshirë në praktika korruptive që synojnë favorizimin e kompanive përgjegjëse për projekte të mëdha infrastrukturore, duke përfshirë një tunel dhe unazën rrugore në kryeqytet, Tiranë”, shkruan gazeta greke. gsh
Deputetë të Partisë Demokratike, partisë më të madhe opozitare në Shqipëri, protestojnë brenda Kuvendit, 18 dhjetor.
Radio Evropa e Lirë
Deputetët e opozitës u përleshën me policinë brenda sallës së Kuvendit të Shqipërisë të enjten, pas tensioneve disajavore lidhur me akuzat për korrupsion ndaj zëvendëskryeministres, Belinda Balluku dhe zyrtarëve të tjerë.
Deputetët ndezën flakadanë, hodhën ujë drejt kryetarit të Kuvendit dhe i zunë vendet e ministrave të Qeverisë, në një përpjekje për të ndërprerë seancën, përpara se të ndërhynte policia.
“Nuk mund të ketë Kuvend me ata zbatojnë moton vidh dhe ik”, tha Sali Berisha, kreu i Partisë Demokratike në opozitë.
“Ligji, ligji dhe vetëm ligji duhet të mbizotërojë”, shtoi ai për media pas seancës.
Deputetë të Partisë Demokratike, partisë më të madhe opozitare në Shqipëri, protestojnë brenda Kuvendit, në Tiranë, Shqipëri, 18 dhjetor 2025.
Deputetët e opozitës kërkonin të shihnin akuzat zyrtare të paraqitura kundër zëvendëskryeministres Balluku.
Prokuroria e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK) i ka kërkuar Kuvendit t’ia heqë imunitetin Ballukut dhe ta autorizojë arrestimin e saj.
Kuvendi, ku shumicën e ka partia në pushtet e kryeministrit Edi Rama, pritet të votojë për kërkesën e SPAK-ut të premten.
Ndaj Ballukut, e cila njëherësh është edhe deputete dhe ministre e Infrastrukturës dhe Energjisë, SPAK-u ngriti aktakuzë më 31 tetor të këtij viti, nën dyshimet se ka bërë shkelje gjatë dhënies së tenderëve.
Balluku i ka mohuar akuzat si “hedhje balte, insinuata, gjysmë të vërteta dhe gënjeshtra”, dhe tha se do të bashkëpunonte plotësisht me drejtësinë.
Ajo ishte pezulluar nga detyrat zyrtare dhe i ishte pamundësuar largimi nga shteti, por vendimi i SPAK-ut për pezullim u rrëzua nga Gjykata Kushtetuese.
Rama tha se pas vendimit të Kushtetueses, tani SPAK-u po kërkon autorizim për arrestimin e Ballukut, qoftë për ta dërguar në burg apo në arrest shtëpiak.
Ai tha se “arrestet pa gjyq” janë bërë “modë e vrazhdë në Shqipëri”, por shtoi se nuk mund ta paragjykojë kërkesën në fjalë.
Kryetari i Kuvendit, Niko Peleshi përjashtoi nga seanca e sotme plenare deputetin e Partisë Demokratike, Klevis Balliu për kaosin e krijuar në Kuvend.
Ai zuri një nga karriget e ministrave si edhe hodhi dhe kartona drejt tyre. Seanca u ndërpre për 5 minuta.
“Lejoni parlamentin të zhvillojë punime. Zoti Balliu është përjashtuar nga seanca. 5 minuta pushim derisa zoti Balliu të lërë sallën”, tha Peleshi.
/GSH
Ndërsa në Kuvend situata vijon të jetë e tensionuar ku Garda e Republikës vijon përplasjen me deputetët e opozitës, kryedemokrati Sali Berisha i ka bërë thirrje sërish mazhorancës të dorëzojnë kriminelët, si e vetmja mënyrë që Kuvendi të rikthehet në normalitet.
Duke folur përmes transmetimit të drejtpërdrejtë në Facebook, Berisha tha se në Kuvend duhet të jetë ‘Palloshi’ term me të cilin i referohet kryeministrit Edi Rama.
‘Sill Palloshin këtu!E sheh, vjen me të bardha si në dasmë kjo, kjo feston, po parlament nuk ka pa ardhur Belinda këtu’, u shpreh ndër të tjera Berisha.
Silleni Lubinë këtu, sill hajduten këtu.
Sill Palloshin këtu!
Silleni hajdutin këtu.
Sill pengmarrësin Agasin këtu.
Parlament nuk ka më.
Po nuk sollët Agasin dhe Lubinë, parlament nuk ka më.
Mos mbroni kriminelët.
Nuk ka parlament pa dorëzuar kriminelët.
Ose Lubia dhe Agasi para ligjit, ose parlament nuk ka.
Ku është Lubia? Sill Lubinë këtu.
Sill Agasin.
E sheh, vjen me të bardha si në dasmë kjo, kjo feston, po parlament nuk ka pa ardhur Belinda këtu.
Seanca e sotme parlamentare është shoqëruar me debate të ashpra mes mazhorancës dhe opozitës. Deputetët e PD kanë zënë vendet e ministrave dhe nuk lejojnë që të largohen. Ndërkohë Berisha ka hedhur akuza ndaj Ministrit të Mbrojtjes, duke e quajtur ata si “Zogun e Ballukut”
Ndërkohë referuar dosjes së fundit të zyrtarëve të AKSHI-t, ku SPAK e cilësoi si grup i strukturuar kriminal, Berisha iu drejtua mazhorancës duke i thënë që të sjellin dhe të arrestojnë Ergys Agasin.
“Zogu i Belindës, ike dhe ti gati e ke, Ke dy jo një. Dorëzoni Agasin, dorëzoni pengmarrësin. Shkoni gjeni Agasin, silleni këtu, pengëmarrësin. Terroristin. Mos u merrni me deputetët”, tha Sali Berisha./GSH
Kryetari i Partisë Demokratike, Sali Berisha tha nga Kuvendi se që parlamenti ti kthehet normalitetit duhet të sillen Lubi Balluku dhe Ergys Agasi.
Sipas Sali Berishës, Ergys Agasi ka rrëmbyer dy persona, ndërsa Belinda Balluku ka vjedhur dhe kjo tha ai nuk mund të lejohet.
“Kushtetua dhe ligji janë feja jonë politike. Sillni dhe dorëzoni këtu Ergys Agasin dhe Lubi Ballukun. Agasi është terrorist ka marrë dy pengje për Edi Ramën. Sillni Lubinë, jo vidh dhe ik. Kjo nuk mund të ndodhe më”, tha Berisha.
Më tej Berisha vijoi sërish: Silleni Lubinë këtu, sill hajduten këtu. Sill Palloshin këtu! Silleni hajdutin këtu. Sill pengmarrësin Agasin këtu. Parlament nuk ka më. Po nuk sollët Agasin dhe Lubinë, parlament nuk ka më. Mos mbroni krimnelët. Nuk ka parlament pa dorëzuar kriminelët. Ose Lubia dhe Agasi para ligjit, ose parlament nuk ka. Ku është Lubia? Sill Lubinë këtu. Sill Agasin. E sheh, vjen me të bardha si në dasëm kjo, kjo feston, po parlament nuk ka pa ardhur Belinda këtu.
Nga foltorja e Kuvendit, kryetari i PD, Sali Berisha ka hedhur akuza ndaj mazhorancës, lidhur me fshehjen që po i bëjnë biznesmenit, Ergys Agasi.
Duke folur përmes transmetimit video-live në rrjetin social, Facebook, Berisha thotë se Agasi është pengmarrësi i dy qytetarëve, ndërsa për Belinda Ballukut shprehet se ka marrë dhenë.
‘Këta fshehin pengmarrësin e dy qytetarëve, Ergys Agasin, thuhet se edhe Lubia ka marrë dhenë, nuk e kam të sigurt. Por ne qëndrojmë këtu për interesat tuaja, ne qëndrojmë këtu për Kushtetutën, ne qëndrojmë këtu për ligjin’, shprehet Berisha./GSH
Prokuroria Speciale SPAK, i kërkoi Parlamentit heqjen e imunitetit të zëvendëskryeministres dhe Ministres së Infrastrukturës dhe Energjitikës, Belinda Balluku.
Paraditen e së martës në zyrën e kreut të Kuvendit mbërriti zyrtarisht kërkesa për leje për dhënie autorizimi për arrestimin e Ballukut.
Në një njoftim zyrtar, duke iu referuar bazëz ligjore prokuroria dha argumentet se: “… në kuadër të procedimit penal nr. 136 të vitit 2025, ka paraqitur kërkesë për dhënien e autorizimit nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë për arrestimin/ heqjen e lirisë së deputetit/ ministrit/ zëvendëskryeministrit: Belinda Balluku”, thuhet në njoftimin e SPAK.
Nga momenti i mbërritjes së kërkesës Parlamenti ka dy javë afat për ta kaluar në mbledhjen e Këshillit të Mandateve dhe Imuniteteve, por mazhoranca nuk ka humbur kohë, duke njoftuar anëtarët e komisionit se mbledhja do të mbahet të premten.
Reagimet
Lajmin për kërkesën e SPAK drejtuar Kuvendit për dhënien e autorizimit për arrestim, heqje lirie për Ballukun e dha i pari kryeministri Rama, i cili nën rreshta shfaqi pakënaqësi, duke e interpetuar si kërkesë “maksimaliste”, e cila sipas tij erdhi vetëm pak kohë pasi Gjykata Kushtetuese riktheu në detyrë ministren.
“…këtë herë na kërkohet të japim opinionin tonë, ne do të angazhohemi me të gjithë përgjegjësinë tonë përpara shqiptarëve që na dhanë 83 mandate, e do të përgatitemi për të mbajtur një qëndrim të drejtë, të qartë e të denjë, si forca udhëheqëse e vendit dhe e Reformës në Drejtësi”, shkruan Rama në platformën X.
Mbi kërkesën e SPAK për marrjen e autorizimit për arrestimin e ministres Balluku mbajtën qëndrim edhe përfaqësues të opozitës.
Kryetari i PD-së, Sali Berisha, aludon se PS do të votojë kundër heqjes së imunitetit.
“Në reagim të kërkesës së Prokurorisë për heqjen e imunitetit dhe arrestimin e Lubisë, Rama nëpër rreshta shpall se ai do mbrojë Lubinë me çdo çmim sepse mbron veten e tij. 50 milionë euro i kanë ndarë bashkë. Reagimi i tij në X mund të mblidhet me dy fjalë: ‘Jetën e japim, Lubinë nuk e japim”, tha Berisha.
Në rregulloren e Kuvendit është përcaktuar se Këshilli i Mandateve pasi shqyrton dokumentat dhe provat e paraqitura nga prokuroria, del me raport dhe ia paraqet Kuvendit në seancë të hapur për votim.
Imuniteti i një deputeti hiqet me shumicë të thjeshtë votash, ose refuzohet po me shumicë të thjeshtë.
Nëse çështja nuk kalon për votim tre muaj nga njoftimi, atëherë kërkesa bie automatikisht.
Akuzat
Më 31 tetor të këtij viti, Prokuroria Speciale SPAK i komunikoi zyrtarisht akuzën e “shkeljes së barazisë së pjesëmarrsve në tendera ose ankande publike”, zëvendëskryeministres dhe ministres së Infrastrukturës dhe Energjitkës, Belinda Balluku, për çështjen e tenderit të Tunelit të Llogarasë.
Vetëm 20 ditë më pas, më 20 nëntor me kërkesë të SPAK, Gjykata Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (GJKKO), vendosi masën “pezullim nga detyra dhe ndalim për daljen jashtë vendit”, ndaj Ballukut.
Masa shtrënguese, sipas SPAK, u mor pas hetimeve dhe dyshimit se përveç tenderit të Tunelit të Llogarasë, Balluku dhe tre vartës të saj, anëtarë të komisionit të vlerësimit të ofertave kanë paracaktuar fituesit edhe në Lotin 4 të Unazës së Madhe në Tiranë.
Vendimi i GJKKO-së u ankimua nga kryeministri Rama në Gjykatën Kushtetuese me arsyetimin se ky vendim binte ndesh me Kushtetutën për ndarjen e pushteve, pasi sipas tij të drejtën për pezullim, shkarkim apo emërim të një anëtari kabineti e ka kryeministri.
Gjykata Kushtetuese më 12 dhjetor mori vendimin për ta shqyrtuar çështjen në themel më 22 janar, ndërsa njëkohësisht rrëzoi vendimin e pezullimit nga detyra.
Tashmë në kërkesën për masën e arrestit SPAK ka referuar edhe shtatë raste të tjera të dyshimit për shkelje të barazisë në tendera të ministres Balluku, që lidhen me shtatë lotet e Unazës së Madhe./Faktoje
Kryedemokrati Sali Berisha, në një konferencë për mediat, ka publikuar pjesë nga dosja hetimore e Belinda Ballukut, ku zv.kryeministrja komunikon me Evis Berberin për supervizimin e Unazës së Madhe.
Në këto biseda diskutohet mbi hapjen e kontratave të supervizionit, kohëzgjatjen e tyre trevjeçare, si dhe mbi ndikimin financiar dhe vendimmarrjen për hapjen ose jo të proceseve të reja. Nga komunikimet rezulton shqetësim për faktin se janë hapur disa kontrata supervizioni për mirëmbajtje, si dhe pakënaqësi lidhur me mungesën e informacionit mbi veprimet e ndërmarra.
Në komunikimet mes Ballukut dhe Berberit përmendet edhe emri i kryeministrit Edi Rama. Berisha lexoi disa biseda mes Ballukut dhe Berberit, të cilit i thotë mes të tjerash se “Sqaroja atij “k**vës se nuk mund të hapen procese të reja se nuk e lejojnë financat”.
Ai i thotë se personi, të cilin i drejtohet me epitet ofendues, është dakordësuar me kryeministrin Rama. Balluku i shpreh kritika Berberit edhe për faktin se ai po vepron pa dijeni të saj.
“Për ketë flet ky se ka rene, se është çmenduri dakord me Ramen! E dyta pse ia ke bere per 3 vite ? Merru me kë to se do me çmendesh Sqaroji atij kurvës qe nuk do hapen procese te reja se nuk lejojnë financat”, i ka shkruan Balluku, Berberit.
Përgjimet:
Belinda Balluku: I mbuluar nga xhepi vet media… Ty një të kam lënë! Ngele duke e bere çorap”.
Në orën 18:02, Evis Berberi: “Kuptova”.
Në orën 18:05, Belinda Balluku: “Ke nje supervizion mirembajtje”.
Në orën 18:05-18:06, Evis Berberi: “Po Më thuaj”.
Në orën 18:07, shtetasja Belinda Balluku ka dërguar një fotografi, si ajo nga sistemi elektronik i prokurimeve, në të cilën janë listuar procedurat e prokurimit të publikuara nga Autoriteti Rrugor Shqiptar:
Në datën 17.03.2022, konkretisht: Loti 4: Kontrata D “Supervizon punimesh mirëmbajtje me performancë e akseve kryesore të rajonit Jugor”;
Loti 3: Kontrata C “Supervizon punimesh mirëmbajtje me performancë e akseve kryesore të rajonit Qendor dhe Juglindor”;
Loti 2: Kontrata B “Supervizon punimesh mirëmbajtje me performancë e akseve kryesore të rajonit Qendor dhe Verilindor”;
Loti 1: Kontrata A “Supervizon punimesh mirëmbajtje me performancë e akseve kryesore të rajonit verior”;
“Supervizion per Mirembajtjen me performance të segmenteve rrugore të shtuara me VKM nr. 600, date 13.10.2021”.
Pasi dërgon këtë fotografi,
Në orën 18:08-18:09, shtetasja Belinda Balluku: “Per kte flet ky se ka rene dakord me Ramen! Dyta pse ia ke bere për 3 vite? Se është çmenduri! Merru me kto se do me çmendesh Sqaroji atij kurve qe nuk do hapen procese te reja se nuk lejojne financať”.
Në orën 18:09, Evis Berberi: “Ok”.
Në orën 18:09, Belinda Balluku: “Ca jane kto supervizione qe paske hap ti???”. |
Në orën 18:10, Evis Berberi: “Po pra për tre vite! Janë të mirëmbajtjes “.
Në orën 18:10, Belinda Balluku: “Kane mirembajtjet supervizion? Se I ke hapur ti? E po nje do ta marr ky super k… ia ka premtuar R”.
Në orën 18:11, Evis Berberi: “Po BB i kishte një të madhe unë i ndava që të akomodonim sa më shumë.
Në orën 18:11, Belinda Balluku: “Sme pëlqen fare qe une nuk di cfare ben ti”.
Në orën 18:11, Evis Berberi: “Po kë të dojë”.
Në orën 18:18, Belinda Balluku: “Jo ke te doje jo”.
Në orën 18:18, Evis Berberi: “Të vi në MIE”.
Pas këtyre komunikimeve të zhvilluara me shtetasen Belinda Balluku, rezulton se shtetasi Evis Berberi komunikon me shtetasin Rais Petrela në aplikacionin “Whatsapp”.
Kryetari i Partisë Demokratike ka publikuar përgjime të reja nga hetimet ndaj zëvendëskryeministres Belinda Balluku. Ndonëse Berisha ja atribuoi gabimisht përgjimet tenderave të Unazës, në fakt bëhet fjalë për një grup tjetër tenderash. është supervizioni i mirëmbajtjes me performancë të akseve nacionale të Shqipërisë.
Në bisedat e zhvilluara Balluku e pyet me habi Evis Berberin se çfarë janë këto tendera supervizioni që ka hapur dhe pse i ka bërë me afat tre vjeçar.
Sipas përgjimeve, në orën 18:07, shtetasja Belinda Balluku ka dërguar një fotografi, si ajo nga sistemi elektronik i prokurimeve, në të cilën janë listuar procedurat e prokurimit të publikuara nga Autoriteti Rrugor Shqiptar në datën 17 mars të vitit 2022. Fotoja përmban konkretisht procedurat:
Loti 4: Kontrata D “Supervizon punimesh mirëmbajtje me performancë e akseve kryesore të rajonit Jugor”;
Loti 3: Kontrata C “Supervizon punimesh mirëmbajtje me performancë e akseve kryesore të rajonit Qendor dhe Juglindor”;
Loti 2: Kontrata B “Supervizon punimesh mirëmbajtje me performancë e akseve kryesore të rajonit Qendor dhe Verilindor”;
Loti 1: Kontrata A “Supervizon punimesh mirëmbajtje me performancë e akseve kryesore të rajonit verior”;
Pasi i dërgon foton ministrja e pyet vartësin e saj sa më poshtë:
Belinda Balluku: “Per kte flet ky se ka rene dakord me Ramen! Dyta pse ia ke bere për 3 vite? Se është çmenduri! Merru me kto se do me çmendesh. Sqaroji atij kurve qe nuk do hapen procese te reja se nuk lejojne financať”.
Evis Berberi: “Ok”.
Belinda Balluku: “Ca jane kto supervizione qe paske hap ti???”. |
Evis Berberi: “Po pra për tre vite! Janë të mirëmbajtjes “.
Belinda Balluku: “Kane mirembajtjet supervizion? Se i ke hapur ti? E po nje do ta marr ky super k… ia ka premtuar R”.
Por kush është k*rva që i referohet ministrja, i cili ka rënë dakord me R?
Tenderat
Katër tenderat për supervizionin e mirëmbajtjes me performancë të akseve kombëtare të Shqipërisë u shpallën në 17 mars të vitit 2022 dhe u zhvilluan një muaj më vonë, pra në 18 prill, me një fond limit total prej 1.84 milionë euro.
Fituesit e tenderave u shpallën në fund të qershorit 2022. Sipas dokumentave zyrtare të konsultuar nga Kapitali, loti i parë ai i “Supervizon punimesh mirëmbajtje me performancë e akseve kryesore të rajonit verior” u fitua nga bashkimi i kompanive ArchiSpace dhe Ave Consulting me vlerën 440 mijë euro.
Fituesi i lotit 1
Loti i dytë, supervizioni për mirëmbajtjen e rajonit qëndror dhe atij verilindor u fitua nga Net Group e Evis Berberit dhe SWS Consulting Engineering me vlerën 454 mijë euro.
Loti i tretë u fitua nga bashkimi “TRANSPORT HIGHWAY CONSULTING” & “ARABEL – STUDIO” & “LEAD CONSULTING” me 275 mijë euro, ndërsa loti i katër u fitua nga përbindëshi “A & E ENGINEERING e lubisë së marrë nën akuzë nga SPAK për korrupsion, Entela Çano, me vlerën 475 mijë euro.
Entela Çano, pronare e A & E Engineering
Megjithatë, Çano është një zonjë dhe kjo e përjashton automatikisht nga identikiti, pasi Balluku i referohet ky k*rva në bisedat e përgjuara. Po kështu Net Group pasi ajo ishte praktikisht kompania e vet Berberit. Kështu që mbeten dy kompani.
Në kërkim të k*rvës
Përjashtimi i Çanos dhe Berberit e ngushton identikitin e k*rvës që kish rënë dakord me R-në, tek kompanitë e dy loteve. Ato janë loti 1 dhe loti 3.
Më konkretisht loti 1 u fitua nga bashkimi i kompanive Archi Space dhe Ave Consulting. E para zotërohet nga Rais Petrela, një arkitekt i përfolur si shërbëtor i Erion Veliajt, teksa mbrojti publikisht me një shkrim ndërhyrjet në Sheshin Skënderbej.
Rais Petrela, pronar i ArchiSpace
Ave Consulting zotërohet nga Arben Dervishaj, ish zëvendëspresidenti i FSHF-së i arrestuar në skandalin e inceneratorëve.
Arben Dervishaj, pronar i Ave Consulting
Ndërkohë loti i tretë u fitua nga “TRANSPORT HIGHëAY CONSULTING” & “ARABEL – STUDIO” & “LEAD CONSULTING”. E para zotërohet nga Engjëll Caka, ndërsa kompania e dytë dhe e tretë zotërohen respektivisht nga Ana Nishku dhe Ardit Kane. Por me herët pronarë të kësaj kompanie kane qenë njerëz të lidhur me Berberin si Brunilda Buli, të cilin ish drejtori i ARRSH-së e quante teze në përgjimet e transkriptuara nga SPAK në dosjen e tij.
Kjo e ngushton edhe më tej identikitin e k*rvës në një nga dy kompanitë fituese të lotit 1. Pra mes Rais Petrelës dhe Arben Dervishajt.
Ndonëse përfitues të fondeve publike, të dy këta personazhe janë të vegjël për të shkaktuar mllef dhe acarim tek Belinda Balluku. Ndaj dyshimet janë se tenderi i fituar nga dy kompanitë është marrë për llogari të një pronari mediatik, çka përforcohet nga fakti që një rresht me sipër në përgjimet e transkriptuara, Balluku flet për rreth mediatik.
Nuk dihet nëse SPAK e ka gjetur k*rvën që kishte marrë miratimin e R-së për të marrë tenderin. Por paratë e buxhetit në Shqipëri kështu u bitisën. Në punë k*rvash./Kapitali.al
Ky vend, është i bekuar nga zoti, por i zhvatur dhe i grabitur, duke lënë njerëzit në mjerim.
E fshehur mes maleve të Mirditës, miniera e Spaçit ku u nxorën tonelata bakër, pirit, ar, argjend e një sërë elementesh të tjerë është një dëshmi e fortë e të shkuarës dhe të tashmes. Në kujtesën tonë kombëtare Spaçi ishte si një laborator dhimbjeje ku regjimi komunist përpunoi, po aq sa mineralet, edhe jetët e njerëzve.
Miniera filloi të shfrytëzohej në vitet ‘60-të. Përveç minatorëve të zakonshëm, atje u dërguan edhe qindra të burgosur politikë, intelektualë, klerikë, studentë, ish-oficerë, njerëz që u internuan.
Spaçi nuk ishte vetëm minierë; ishte burg, kamp pune, mekanizëm nënshtrimi. Të burgosurit punonin 10 deri 12 orë në galeri të rrezikshme, pa mbrojtje, në temperaturë dhe lagështi ekstreme.
Maji i vitit 1973 mbetet momenti më i paharruar i këtij vendi. Në atë muaj, të burgosurit u ngritën një revoltë që më vonë u quajt “kryengritja e Spaçit”, një akt i jashtëzakonshëm guximi. Flamuri kombëtar u ngrit pa yllin komunist, një akt i paprecedentë sfide. Revolta u shtyp me dhunë të egër. U bënë arrestime dhe dënime. Disa u ekzekutuan.
Edhe sot, duket se historia po përsëritet. Jo me arrestime dhe ekzekutime, por me shfrytëzim çnjerëzor. Një trajtim që i hodhi minatorët në protesta për siguri në punë dhe trajtim dinjitoz.
Kërkesa të mohuara nga kompania turke “Tete Albania” e cila shfrytëzon pasuritë e nëntokës në Spaç.
“Tani ai i ka shkëputur marrëdhëniet me punonjësit, ata janë në grevë, familjet çfarë do të hanë”, u shpreh Mark Marfana, banor në Orosh.
“Detyrohem me e lënë dhe me u shpërngulë në Tiranë ose në emigracion. Kjo na ka mbajtur, dy punë ka pasur, koprativa dhe miniera punët më të vështira”, u shpreh minatori Vladimir Mërdhoçi.
Greva e minatorëve të Spaçit zë fill në mënyrën se si u pushua nga puna brigadieri i turnit Albert Bushprendi pas angazhimeve në sindikatën e minatorëve.
“Në turnin e dytë, mua si përgjegjës turni, pasi kisha fut punëtorët në punë, firmos për punën, më thirrën dhe më njoftojnë largimin”, u shpreh minatori Albert Bushprendi.
“Ka qenë turn i parë, ka punuar turn i parë dhe nuk e ka larguar në fund të turnit të parë në mënyrë që të mos jenë dy turne bashkë se mund të bëjnë një protestë, por e ka larguar në mes të turnit të dytë”, u shpreh Kryetari i Sindikatës, Dritan Lleshi.
Në reagimin e bërë aso kohe, kompania mohoi shkarkimin e minatorit për shkak të pjesëmarrjes në sindikatë, por, mbajti një tjetër qëndrim.
Bushpreni është shkarkuar nga detyra pasi ka shkelur procedurën e raportimit dhe hetimit të incidentit në punë.
Në fakt, Bushprendi dhe minatorë të tjerë deklaruan të kundërtën e variantit të kompanisë. Ata pohuan se ishte kompania që fshihte incidentet në punë.
“E kam nxjerr unë me sy të dëmtuar nga nëntoka, nuk shikonte fare, fatmirësisht i erdhi”, u shpreh minatori Albert Bushprendi.
“Kemi pasur raste lëndime nga më të ndryshmet, por miniera nuk është as luks as hotel me yje, ne të gjithë i dimë vështirësitë, por vështirësitë duan të paguhen.
Edhe raportet nuk janë paguar, i fshehin dëmtimet që bëhen në punë i fsheh kompania. Nuk i raporton në shtet, nuk raportohen, nuk kalojnë me sigurime në bazë të ligjit. I jep një ditë pune se ne hallexhi jemi edhe nuk i dimë rregullat, shkojmë thonë të japim ditë pune nuk t’i kalojmë me raporte për mos me e nxjerr, të japin ditë pune sa të bëhesh mirë vetëm thonë mos fol. Ka pasur raste humbje jete në sipërfaqe, jo në minierë dashtë Zoti, jashtë sektorit të minierës ka pasur”, u shpreh Marjo Simoni.
Aksidentet në punë ndodhin për shkak se punonjësve iu ngarkohen detyra të ndryshme në minierë, jo vetëm ato për të cilën janë të specializuar. Këto urdhra për të punuar në pozicione të tjera të minierës janë verbale dhe nuk ka asnjë dokument për to.
“Ne punojmë në një pozicion pune, unë punoj me lëndë plasëse, të fut në një pozicion pune tjetër që nuk i përshtatet punës time edhe mund të marrësh një dëmtim dhe thotë përse ke shkuar atje, pse nuk ke ndenje në pozicionin e punës, por ai vetë më thotë duhet të shkosh atje vetë thotë përse ke shkuar.
Unë kam vajzën 2 vjeçe përditë më thotë puna babi, puna, përditë më marrin në telefon ishalla doli shëndosh prej miniere duke i thënë se shpëtova për pak sot, pak më ra një gur e shpëtova”, u shpreh minatori Albert Bushprendi.
Inspektorati shtetëror i Punës i tha zyrtarisht Inside Story se ka kryer në minierën e Spaçit 3 inspektime për shkak të aksidenteve ne punë, ku kanë rezultuar 4 punëmarrës të aksidentuar. Nuk dihet nëse ky institucion ka informacion për incidente të fshehura.
Megjithatë, kur flasim për sigurinë në galeri, institucioni përgjegjës është Autoriteti Kombëtar për Sigurinë dhe Emergjencat në Miniera.
Gjatë periudhës Janar-Nëntor janë kryer dy inspektime të planifikuara dhe 2 inspektime jashtë programit në nëntor 2025, të kryera gjatë periudhës së grevës. Prej vitit 2022-2025 në minierën e bakrit Spaç dhe fabrikën e pasurimit nuk ka pasur asnjë aksident me pasoja fatale në nëntokë. Prej kësaj miniere janë raportuar 3 aksidente me pasojë plagosje.
Punonjësit e huaj të minierës paguhen me miliona, shqiptarët çikërrima
Dokumentet zbulojnë hapur një tjetër formë abuzimi dhe diskriminimi. Nga listpagesa e muajit gusht të vitit 2025 shikohet se pagat për punonjësit e huaj shkojnë deri në 550 mijë lekë të rinj.
“Punojnë edhe shtetas të huaj të cilët me të njëjtin kod dhe me të njëjtin profesion, me të njëjtën punë në të njëjtat galeri paguhen disa herë më shumë se minatorët shqiptarë pra me kombësi shqiptare dhe natyrisht kjo është e pafalshme. Kjo historia që del punëdhënësi i tyre apo del një inspektor shteti dhe thotë shiko se ky inxhinieri apo ky minatori apo ky zjarrmëtari ka marrë 2 milionë lekë në muaj natyrisht që është një histori banale. Po tu hysh llogarive do të thotë që ato dy milionë janë për 26 ditë pune. Punon sot në Shqipëri përveç bujqve një njeri 26 ditë në muaj?”, u shpreh deputeti i PS, Erion Brace.
Në listëpagesa vërehet se punohet 26 ditë pune në muaj, çka përbën shkelje të Kodit të Punës, nga ana tjetër vetë minatorët shprehen se për të rritur të ardhurat punojnë nga dy turne nëntokë. I tillë është edhe rasti i Albert Bushprendit, i cili u pushua i pari nga puna, duke sjellë efektin zinxhir drejt grevës dhe shkarkimeve masive.
“Të punosh si skllav, duke i dhënë të ardhura sa të duash me bakër me flori me të gjitha, ai nuk të përfill”, u shpreh sodisti Tonin Përkeqi.
“Ka punëtorë që punon në minierë edhe është me 28 mijë lekë të vjetra”, i shpreh Dritan Lleshi, Kryetar i Sindikatës.
“Unë punoj dyfishin e kohës, ajo nuk është paga ime, është mund i tepruar”, u shpreh minatori, Albert Bushpendi .
“Me këtë pagë që kemi na, 41 mijë lekë të vjetra marr, jam vetë i treti në shtëpi, me shtëpi me kredi”, u shpreh zjarrmëtari Marjo Simoni.
“T’i shfrytëzosh përtej 8 orarëshit nëntokë, në një punë tmerrësisht të vështirë dhe me impakt fizik, mental, e që ka lidhje drejtpërdrejtë me shëndetin të atij punëtori që është atje dhe që mund të ketë pasoja shumë të mëdha edhe për kolegët e tij por edhe për vete minierën është shfrytëzim kriminal dhe barbar i këtyre punëtorëve”, u shpreh deputeti i PS, Erion Brace.
Minatorët tregojnë se punojnë në kushte të vështira në punë, rrezikshmëri të lartë nga rrëshqitja e gurëve, gazrat dhe shpërthimet që kryejnë.
“Jemi në tymin e minave, jemi në tymin e makinerive të rënda që punojnë aty si bëhet nami nga gazrat, jemi në ujë, në baltë”, u shpreh zjarrmëtari Lekë Gjergji.
“Kjo rrezikshmëri ka me lëndë plasëse, ne përdorim lëndë plasëse edhe gurët, vendi është i paarmatosur, ka shumë vende pa armatosur, por nuk duan me ditë ata vetëm kërkojnë a u bë plasja, jo, pse nuk e bane, kërkesë llogarie, a do të rrish në punë ose të bëjmë plasjen, edhe ka raste që kanë ra gurë, mua më kanë rënë disa herë”, u shpreh zjarrmëtari Marjo Simoni./Inside Story/
Gazetarja Klodiana Lala ka deklaruar se skandali i zbuluar në Agjencinë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit (AKSHI) është një nga më të rëndët e viteve të fundit, ndërsa pasojat e tij pritet të ndihen më vonë.
Sipas saj, hetimet kanë nxjerrë në pah se Ergys Agasi, në bashkëpunim me Ermal Beqirin, kompanitë e të cilëve kanë përfituar pjesën më të madhe të tenderëve, dyshohet se kanë urdhëruar rrëmbimin e biznesmenit Gerond Meçe.
Ky i fundit, sipas Lalës, është marrë peng poshtë banesës së tij nga persona të veshur me uniforma policie dhe me logo të Byrosë Kombëtare të Hetimit (BKH).
Sipas Lalës, Meçe u thirr nga SPAK për ta marrë në pyetje. “Ai refuzon të flasë për rrëmbimin, por kur i tregojnë videon dhe vihet para faktit, ka treguar momentin e rrëmbimit, por pa dhënë detaje”, tha Lala.
Klodiana Lala: Skandali që ka ndodhur në AKSHI është një nga më të rëndat. Pasojat e këtij skandali do të ndihen më vonë. Hetimet kanë treguar që Ergys Agasi në bashkëpunim me Ermal Beqirin, kompanitë e të cilëve kanë fituar pjesën e luanit kanë urdhëruar marrjen peng të biznesmenit Gerond Meçe, i cili është marrë peng poshtë banesës së së tij nga persona me uniforma policie dhe me logon e BKH. Është mbajtur peng dhe nën shantazh për disa orë dhe më pas është dërguar në Elbasan. Rrëmbyesit nuk janë identifikuar deri tani, por nuk e dimë nëse janë policë apo jo. Kur është marrë peng është detyruar të tërheqë ankimimet nga disa procedura tenderuese. Ai ka tërhequr ankimimet. Është ndërhyrë në e albania dhe kur operacioni është kryer me sukses Gerond Mece është lënë i lirë në një fashat të thellë të Elbasanit. Ai nuk e ka denoncuar sepse kur je përballë bandave kriminale të rrezikohet jeta. Familjarët e tij kishin kërkuar azil jashtë vendit. Panorama
Aktivisti i njohur bjellorus i të drejtave të njeriut dhe laureati i Çmimit Nobel, Ales Byalyatski.
Shërbimi i Bjellorusisë i REL-it
Aktivisti i njohur bjellorus i të drejtave të njeriut dhe laureati i Çmimit Nobel, Ales Byalyatski, e dinte se do t’i ndodhte edhe atij. Kolegët e tij aktivistë po ngacmoheshin dhe arrestoheshin. Ai thjesht nuk e dinte se kur ishte radha e tij.
Në korrik të vitit 2021, ajo ditë erdhi për themeluesin dhe drejtuesin e kamotshëm të Qendrës së të Drejtave të Njeriut, Pranvera, kur ai u arrestua gjatë shtypjes së paparë pas protestave të mëdha kundër zgjedhjeve të kontestuara presidenciale të vitit 2020, të cilat shumë në Bjellorusi dhe jashtë saj i kanë cilësuar si të manipuluara.
“Ne atëherë folëm për largimin nga Bjellorusia”, i tha Byalyatski Shërbimit bjellorus të Radios Evropa e Lirë (REL) disa ditë pasi u lirua më në fund nga një burg bjellorus më 13 dhjetor, si pjesë e një marrëveshjeje të ndërmjetësuar nga Shtetet e Bashkuara, e cila çoi në lirimin e gjithsej 123 të burgosurve nga paraburgimi i sundimtarit autoritar Aleksandr Lukashenko.
“Por, ndjeva se, si drejtues i një organizate që tashmë po shtypej, do të ishte gabim të ikja. Vullnetarët tanë po burgoseshin, kolegët tanë po shënjestroheshin. Duhej të qëndronim dhe ta përballonim goditjen së bashku”, tha ai.
Mbrojtësi i të drejtave të njeriut, 63 vjeç, e përshkroi burgosjen e tij – e cila zgjati rreth 4 vjet e gjysmë – si sprovë personale dhe njëkohësisht vazhdim të punës së jetës së tij: dëshmimin e shtypjes.
“Paramendoni të shikoni debate televizive për atë nëse dikush si Donald Trump mund ta fitojë Çmimin Nobel për Paqen, ndërkohë që një laureat i Nobelit është ulur pranë jush në një stol burgu”.
Ales Byalyatski
Byalyatski tha se ishte i përgatitur mendërisht për arrestimin. Duke qenë se kishte shërbyer më parë një dënim në një qendër paraburgimi në Minsk në vitin 2011, kthimi në burg iu duk si ajo që ai e quajti “deja vu”.
Ajo që nuk e kishte parashikuar ishte kohëzgjatja e burgimit. Ai u dënua me 10 vjet.
Sipas Byalyatskit, zgjatja e burgimit u ndikua nga ngjarje të jashtme, më së shumti nga pushtimi i plotë i Ukrainës nga Rusia në fund të shkurtit 2022.
Ky pushtim u nis pjesërisht nga territori bjellorus dhe, sipas Byalyatskit, e largoi vëmendjen e botës nga shtypja që po ndodhte brenda Bjellorusisë, duke ia mundësuar regjimit t’i ashpërsojë metodat e tij.
“Ne u bëmë pengje”, tha ai. “Të burgosurit politikë në Bjellorusi nuk janë të burgosur të zakonshëm. Ne jemi më afër të qenët robër të luftës”.
Mbajtja në robëri
Byalyatski theksoi se drejtuesit e Pranverës i kishin parashikuar arrestimet dhe ishin përgatitur për vazhdimësi.
Anëtarë më të rinj të stafit u zhvendosën jashtë vendit dhe rifilluan menjëherë punën, duke hapur zyrën e parë të huaj të organizatës në kryeqytetin lituanez, Vilnius. Derisa mbrojtësit e burgosur të të drejtave të njeriut nuk mund të vepronin në kuptimin tradicional, ai tha se vetë burgosja e tyre u shndërrua në një formë dëshmie.
“Prania e mbrojtësve të të drejtave të njeriut dhe e gazetarëve në burg është treguesi më i qartë se demokraci nuk kishte më atje”, tha ai. “Burgosja jonë tregoi gjendjen e vërtetë në Bjellorusi”.
Byalyatski e bëri një krahasim me shtypjen e epokës staliniste ndaj intelektualëve bjellorusë në vitet 1920 dhe 1930, duke theksuar se historia kishte po përsëritej plotësisht, edhe pse kushtet e sotme ndryshojnë nga ato të një shekulli më parë.
Çmimi Nobel për Paqe prapa grilave
Byalyatski po shqyrtonte materialet e çështjes së tij penale kur mësoi se ishte shpallur bashkëfitues i Çmimit Nobel për Paqe 2022, së bashku me grupin rus për të drejtat e njeriut, Memorial, dhe Qendrën për Liritë Civile të Ukrainës.
Një i burgosur tjetër ia kumtoi i pari lajmin në një korridor. Më pas, avokati i tij e konfirmoi.
“U trondita”, tha ai. “Nuk kisha menduar kurrë për Çmimin Nobel. Por, e kuptova menjëherë se nuk ishte çmim personal”.
“Ky është sistem sovjetik i bërë për t’i thyer njerëzit. Ai zbatohet ndaj të gjithë të burgosurve, por të ndaluarit politikë shënjestrohen me një egërsi të veçantë”.
Ales Byalyatski
Ai e përshkroi çmimin si njohje simbolike të lëvizjes protestuese bjelloruse dhe të mbrojtësve të të drejtave të njeriut në Bjellorusi, Rusi dhe Ukrainë. Ashtu si çmimet e mëparshme që u janë ndarë figurave si Andrei Saharov, Byalyatski tha se Çmimi Nobel nxori në pah shkeljet sistematike, e jo arritjet individuale.
Në mesin e të burgosurve, lajmi u prit me nderim heshtur.
“Paramendoni të shikoni debate televizive për atë nëse dikush si Donald Trump mund ta fitojë Çmimin Nobel për Paqe, ndërkohë që një laureat i Nobelit është ulur pranë jush në një stol burgu”, tha ai. “Ishte e pabesueshme”.
Autoritetet e burgut, megjithatë, nuk e trajtuan ndryshe. Ai tha se iu nënshtrua poshtërimeve të përditshme, kontrolleve dhe qortimeve disiplinore e ndëshkimeve – gjithsej 23 – për shkelje të vogla si këpucë të pa shkëlqyera ose sepse nuk përshëndeste ndonjë oficer.
“Pas lirimit, ata konfiskuan gjithçka”, tha Byalyatski. “Letrat e mia, ditarin tim, më shumë se 300 faqe shënimesh dhe kujtimesh. Të gjitha u shkatërruan”.
Kushte të vështira burgu
Derisa tha se nuk ishte torturuar fizikisht, Byalyatski përshkroi kushtet e burgut si çnjerëzore: izolim të zgjatur, qeli të ftohta, privim nga gjumi dhe qeli ndëshkuese, ku të ndaluarit detyroheshin të qëndronin në këmbë për orë të tëra.
“Ky është sistem sovjetik i bërë për t’i thyer njerëzit”, tha ai. “Ai zbatohet ndaj të gjithë të burgosurve, por të ndaluarit politikë shënjestrohen me një egërsi të veçantë”.
“Më shumë se 1.000 të burgosur politikë mbeten në burg”, shtoi Byalyatski. “Ky sistem liron disa dhe arreston të tjerë. Është i pafund, për momentin”.
Pavarësisht sprovës së tij, Byalyatski është optimist. Ai beson se shtypja nuk mund ta shuajë kërkesën e shoqërisë bjelloruse për dinjitet dhe drejtësi.
“E vetmja gjë që ende funksionon në Bjellorusi janë njerëzit”, tha ai. “Kjo është një periudhë e errët, por është edhe një periudhë qëndresë”.
Pas vendimit të Gjykatës Kushtetuese, Prokuroria e Posaçme kërkon autorizimin e Kuvendit për një masë arresti ndaj numrit 2 të qeverisë, që nëse rrëzohet me votë, shënon sipas analistëve të politikës “një shpallje lufte” të mazhorancës ndaj institucioneve të drejtësisë.
Drejtuesi në detyrë i Prokurorisë së Posaçme, Altin Dumani i kërkoi të martën Kuvendit të Shqipërisë dhënien e autorizimit për heqjen e lirisë ndaj zv.kryeministres Belinda Balluku, e cila është nën akuza të përsëritura për paracaktimin e një sërë tenderash me vlerë qindra milionë euro.
Në kërkesë thuhet se SPAK synon të forcojë masat ndaj Ballukut nga ndalimi i daljes jashtë shtetit dhe pezullimi i ushtrimit të detyrës në arrest me burg/ në shtëpi.
Pasi korri një fitore të debatueshme në Gjykatën Kushtetuese, kryeministri Edi Rama është tashmë në sprovë për raportin e mazhorancës së tij me sistemin e drejtësisë.
Në një koment të shpejtë në rrjetin X, Rama e vendosi tonin te ato që i quajti “arreste pa gjyq” dhe “modë e vrazhdë” e paraburgimeve në Shqipëri, ndërsa nënkuptoi një sjellje të ndryshme nga proceset e tjera të ngjashme.
“…këtë herë na kërkohet të japim opinionin tonë, ne do të angazhohemi me të gjithë përgjegjësinë tonë përpara shqiptarëve që na dhanë 83 mandate, e do të përgatitemi për të mbajtur një qëndrim të drejtë, të qartë e të denjë, si forca udhëheqëse e vendit dhe e Reformës në Drejtësi,” shkroi Rama.
Opozita nxitoi të martën ta akuzojë kryeministrin se përmes mbrojtjes së Ballukut po i shpall luftë institucioneve të drejtësisë.
“Një vend demokratik nuk i bën presion drejtësisë duke paralajmëruar përdorimin e forcës së kartonave për të shkelur barazinë para ligjit,“ komentoi deputetja demokrate, Jorida Tabaku duke shtuar: “çdo votë kundër drejtësisë, është votë pro vjedhjes“.
Kuvendi nuk bëri asnjë njoftim publik për kërkesën e SPAK për imunitetin e Ballukut, por BIRN mësoi se deputetët ishin njoftuar që mbledhja e Këshillit për Rregulloren, Mandatet dhe Imunitetin do të mblidhet të premten më 19 dhjetor,
Sipas rregullores së Kuvendit, ky Këshill do të shqyrtojë kërkesën e SPAK dhe do t’i japë mundësinë Ballukut që të bëjë mbrojtjen e saj.
Më pas, një raport i hartuar nga Këshilli i Mandateve, i cili i sugjeron Kuvendit të votojë pro ose kundër kërkesës së prokurorisë, votohet në seancë plenare, një proces që duhet të përmbyllet brenda një afati dy javor. Megjithatë, rregullorja parashikon gjithashtu që nëse Kuvendi nuk shprehet me vendim brenda 3 muajve, kërkesa e prokurorisë quhet e rrëzuar.
Mazhoranca e kryeministrit Edi Rama ka mbajtur qëndrime mikse ndaj kërkesave të mëparshme të Prokurorisë për të dorëzuar imunitetin për deputetët e vet.
Në vitin 2018, mazhoranca rrëzoi një kërkesë të Prokurorisë së Krimeve të Rënda për arrestimin e ish-ministrit të Brendshëm, Saimir Tahiri, i akuzuar asokohe për implikim në trafikimin e lëndëve narkotike. Tahiri dha më pas dorëheqjen dhe vuajti në qeli një dënim për shpërdorim detyre.
Ndryshe nga rasti i Tahirit, mazhoranca i ka pranuar pa asnjë diskutim kërkesat e Prokurorisë së Posaçme për heqjen e imunitetit ndaj ish.zv.kryeministrit Arben Ahmetaj dhe deputetëve socialistë, Alqi Bllako dhe Jurgis Çyrbja.
Pavarësisht forcës së kartonëve dhe hapësirave ligjore në dispozicion të mazhorancës, juristët theksojnë se Kushtetuta dhe parimet e shtetit të së drejtës kërkojnë që veprimet e Kuvendit të mos kthehen në pengesë të drejtësisë.
Avokati Gentian Serjani i tha BIRN se procedura konkrete për shqyrtimin e kërkesës për arrestimin e një deputeti është e parashikuar në nenin 118 të Rregullores së Kuvendit, por parashikimet e këtij neni mund të keqpërdoren politikisht nga mazhoranca.
“Ekziston rreziku real që mazhoranca parlamentare, nën ndikimin politik të Kryeministrit Rama, të mos votojë pro, ose të shfrytëzojë afatin tre-mujor të parashikuar në Rregulloren e Kuvendit për të mos marrë asnjë vendim, duke sjellë rrëzimin automatik të kërkesës dhe, për rrjedhojë, mosheqjen e imunitetit të Ballukut,” tha Serjani.
“Një veprim i tillë, ndonëse formalisht i mbështetur në leximin literal të Rregullores, përbën shkelje të frymës së Kushtetutës, cenon parimin e ndarjes dhe balancimit të pushteteve dhe minon funksionimin e drejtësisë penale,” shtoi ai.
Serjani sugjeron se nëse Kuvendi do të zgjedhë të përdorë këtë “klauzolë“, kjo do të binte ndesh me jurispudencën e Gjykatës Kushtetuese dhe me standardet dhe praktikën e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut.
Serjani thekson se Kushtetuta jep garanci për barazi para ligjit dhe në këtë rast “imuniteti nuk mund të shndërrohet në instrument mbrojtjeje politike apo personale nga ndjekja penale, pasi një praktikë e tillë do të cenonte besimin e publikut në drejtësi dhe në institucionet përfaqësuese”.
Reforma në Drejtësi u votua në vitin 2016 me konsensus të përbashkët mes mazhorancës socialiste në pushtet dhe opozitës, ndërkohë që Rama e ka përdorur mbështetjen ndaj kësaj reforme si ’trofe’ në çdo fushatë zgjedhore.
Disa herë ai ka premtuar se PS nuk do të bëhet mburojë politike ndaj hetimeve të SPAK dhe se çdo i akuzuar do të përballej me drejtësinë në mënyrë personale dhe jo me pushtet politik, por këto premtime nuk përfshijnë Belinda Ballukun.
Balluku është rasti i parë kur një zyrtare kaq e lartë e qeverisë merret e pandehur nga SPAK me akuza për shkelje të barazisë në tendera me vlerë qindra milionë euro dhe vijon të qëndrojë në detyrë, ndërkohë që kryeministri ka marrë përsipër mbrojtjen e saj juridike dhe publike.
Kërkesa për arrestimin e Ballukut vjen vetëm disa ditë pasi Gjykata Kushtetuese me kërkesë të kryeministrit Rama vendosi të pezullojë efektet e vendimit të Gjykatës së Posaçme për pezullimin nga detyra të saj.
Nëse Rama vendos të rrëzojë kërkesën e SPAK për Ballukun, sipas analistëve të politikës, kjo do të ishte një shpallje e hapur lufte për drejtësinë.
Pedagogu i Shkencave Politike, Ermal Hasimja i tha BIRN se nëse mazhoranca e mbron Ballukun, e vetmja gjë që i mbetet Ramës është “përplasja me drejtësinë dhe ndërkombëtarët si sponsorë të saj”.
“Nëse refuzon heqjen e imunitetit, Rama del hapur në përplasjen me drejtësinë,“ tha Hasimja, duke e konsideruar këtë një pikë të rrezikshme për institucionet e drejtësisë.
Edhe për Rigels Xhemollarin, drejtor i organizatës “Qendresa Qytetare“, ky moment do të tregojë nëse Rama do të futet në një përplasje me drejtësinë dhe të shkojë drejt cënimit të reformës në drejtësi.
“Nga pikëpamja politike, nëse Rama vendos 83 mandatet në mbrojtje të Ballukut, kundër interesit publik ky do të jetë edhe fundi politik i qeverisë së tij, pasi mendoj se SPAK ka prova të mjaftueshme që qytetarët janë vjedhur nga veprimet e zv.kryeministres,“ tha Xhemollari.
Edhe pse ai nuk beson se kryeministri do ta refuzojë kërkesën e SPAK, parashikon gjithsesi një retorikë dhe një qasje të re ndaj drejtësisë.
Edhe Xhemollari e sheh një përplasje të Ramës me organet e drejtësisë si përplasje dhe me faktorin ndërkombëtar që mbështet reformën në drejtësi.
“Përveç faktorit të brendshëm, duhet të kemi parasysh edhe mbështetjen e fortë politike dhe teknike amerikane që ka struktura e posaçme e prokurorisë, fakt që ia vështirëson mbrojtjen me mandate të çdo politikani shqiptar të akuzuar dhe faktuar për korrupsion,“ përfundoi Xhemollari./ BIRN
Komentet