Përfaqësuesi i posaçëm i Bashkimit Evropian për dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak, tha se marrëveshja mes kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti, dhe presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq, paraqet një pikë kthese në procesin e normalizimit të marrëdhënieve mes tyre.

Në një intervistë që Lajçak dha për Radion Evropa e Lirë dhe Euronews-in Serbi – të parën prej se Kurti dhe Vuçiq u pajtuan për të zbatuar Marrëveshjen e BE-së, më 18 mars në Ohër – ai nënvizoi se të dyja palët duhet t’i zbatojnë të gjitha nenet e Marrëveshjes drejt normalizimit të marrëdhënieve.

Aty bën pjesë edhe Neni 4, i cili thotë se Serbia nuk do ta kundërshtojë anëtarësimin e Kosovës në asnjë organizatë ndërkombëtare.

Lajçak theksoi se Kosova e ka obligim që menjëherë të fillojë me zbatimin e pjesës së Marrëveshjes që lidhet me formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë.

Ai pranoi se BE-ja kishte një plan më ambicioz: nënshkrimin e Marrëveshjes për normalizim dhe një draft-aneks me afate kohore dhe detyra të qarta.

Por, ai tha se udhëheqësit e dy vendeve nuk kanë mundur të bien dakord për secilën pikë dhe se presidenti serb ka refuzuar ta nënshkruajë dokumentin. Prandaj, propozimi ka ndryshuar.

Lajçak paralajmëroi një takim të kryenegociatorëve të Kosovës dhe Serbisë së shpejti, për të filluar, siç tha, punën për zbatimin e dispozitave të Marrëveshjes.

Në intervistë, ai foli fillimisht për pajtimin e arritur në Ohër dhe për Aneksin e zbatimit të Marrëveshjes:

“Prova e marrëveshjes së Ohrit, në zbatimin e saj”

Nuk është sekret që ne, si lehtësues [të dialogut], kemi përgatitur fillimisht një aneks më të detajuar të zbatimit. Me një sekuencë hapash, me afate të qarta kohore, do të ishte më e lehtë të matej. Megjithatë, pas disa orësh negociata, palët kanë arritur të bien dakord për 12 nga 18 pikat. Ka qenë e pamundur të tejkalohen dallimet për gjashtë pikat e mbetura. Kemi provuar shumë, shumë mënyra për t’i kapërcyer ato dallime, por ka qenë e qartë se nuk do të funksionojnë.

Dhe, për këtë arsye, kemi paraqitur një aneks të ri, i cili është më i përgjithshëm dhe më pak konkret. Por, dispozitat kryesore janë aty, sidomos fakti që palët do t’i zbatojnë të gjitha dispozitat e Marrëveshjes dhe Aneksit, në mënyrë të plotë dhe në mirëbesim.

Si hap të ardhshëm në dialog, do t’i ftoj kryenegociatorët në Bruksel dhe do t’i diskutojmë hapat për zbatimin [e Marrëveshjes], për t’u siguruar se kemi një pajtim se si të vazhdojmë me zbatimin. Kjo është shumë e rëndësishme.

Dua të shtoj, po ashtu, edhe një vëzhgim tjetër. Kur i shikojmë marrëveshjet e kaluara, nuk i gjykojmë nga këndvështrimi se cilat janë nënshkruar dhe cilat jo. Por, gjithmonë shikojmë se cilat janë zbatuar dhe cilat jo. Prandaj, vërtet besoj se nuk duhet të përfshihemi në diskutimet për nënshkrimin. Ky është realiteti.

Dokumenti është i detyrueshëm në dy mënyra. E para – përmes njoftimit të Përfaqësuesit të Lartë, dhe e dyta – duke e bërë pjesë të procesit të anëtarësimit në BE, ose të agjendës së BE-së për Serbinë dhe për Kosovën. Tani fokusi është te zbatimi.

“Palët s’duhet ta kushtëzojnë zbatimin e pjesës së tyre të përgjegjësive me zbatimin nga pala tjetër”

Radio Evropa e Lirë: Pra, është e drejtë të thuhet se fillimisht shkon vetëmenaxhimi i komunitetit serb, e pastaj mund të flasim për dispozitat tjera…

*Video: Escobar: Pa njohje reciproke, s’ka rrugë për në Evropë

Anëtarësimi në OKB, “problem më i madh sesa raportet Kosovë-Serbi”

Mirosllav Lajçak: Po. Përgjigja për pyetjen tuaj të dytë është po. Nëse e lexoni marrëveshjen, nëse e lexoni aneksin, e thonë mjaft qartë se palët janë zotuar, dhe në të njëjtën kohë, ne nuk duhet ta nxjerrim qerren para kalit. Ne po fokusohemi që të nisim me çështjet që mund të kryhen nga Serbia dhe Kosova dhe cilat çështje mund të bëhen tani. Siç thashë, kjo do të ndikojë në shumë gjëra tjera.

Mirosllav Lajçak: Në draftin e Aneksit, që ne fillimisht e paraqitëm, radhitja ishte shumë e qartë. Por, ky draft nuk është miratuar nga palët. Kjo do të jetë në agjendën e kryenegociatorëve. Ne po përgatisim propozimin tonë, pres që edhe ata të kenë propozimet e tyre, dhe për mua qasja më e mirë për të ecur përpara është që të procedojmë hap pas hapi: njëra palë bën një hap, pala tjetër një tjetër. Nuk dua të flas për këta hapa tani, pasi që nuk ka një platformë zyrtare, një dokument zyrtar dhe ne duhet të pajtohemi për këtë. Por, unë ju siguroj se ne jemi shumë të fokusuar, të vendosur dhe ne do të sigurohemi se ajo për të cilën jemi pajtuar, do të zbatohet.

Neni 7 i marrëveshjes “s’përfshin zotime të reja për Kosovën”

*Video: Pesë gjëra që duhet t’i dini për Asociacionin

Gjysma e dytë e vitit të kaluar ishte e mbushur me menaxhim të krizave. Kemi pasur gjashtë kriza. Neve na u desh që të ulnim tensionet, dhe nuk mundëm që të mendonim për normalizimin. Por, që nga dhjetori, që nga nisja e këtij viti, ne jemi plotësisht të përqendruar në një agjendë pozitive, në agjendën që shikon përpara. Prandaj, tani jam shumë i sigurt se vazhdimi i zbatimit të kësaj marrëveshjeje do të na mbajë neve në rrugën pozitive.

Ajo që është jashtëzakonisht e rëndësishme, dhe dua ta bëj këtë të qartë, është që asnjëra palë nuk duhet të ndërmarrë veprime të njëanshme që kanë kapacitet të destabilizojnë atmosferën dhe procesin e normalizimit. Vërtet, besoj se kjo marrëveshje, me një platformë të re, gjërat do të bëhen në koordinim dhe partneritet, në mënyrë që të sigurohemi që ne të ecim përpara e jo të bëjmë hapa prapa.

Procesi i normalizimit “duam të përmbyllet gjatë këtij viti”

Vitin e kaluar dhe vitet paraprake kemi pasur shumë takime të kryenegociatorëve, që çoi në kritika se procesi është reduktuar në një proces teknik, por nuk është e vërtetë. Procesi bëhet në të dyja nivelet. Prandaj, është e logjikshme që tani të diskutojmë për zbatimin e asaj që jemi pajtuar në Bruksel më 27 shkurt dhe në Ohër më 18 mars, kjo kërkon dy negociatorët dhe eksperiencë për të diskutuar për këtë.

Por, kurdo që ka nevojë për takim të nivelit të lartë, takimi do të mbahet me presidentin dhe kryeministrin dhe ata kanë treguar se janë të gatshëm të takohen dhe diskutojnë për gjërat në të ardhmen. Le t’i lëmë liderët të diskutojnë për çështjet e mëdha politike dhe kryenegociatorët për çështje praktike.

Radio Evropa e Lirë: Edhe një pyetje për afatet. Kemi dëgjuar se nuk ka afate specifike kohore, por që në ditët dhe muajt e ardhshëm ne mund të dëgjojmë nga BE-ja dhe partnerët e saj se duan që palët të zbatojnë çështje [nga marrëveshja] deri në fund të vitit sepse vitin e ardhshëm do të ketë zgjedhje dhe çështje të tjera të rëndësishme. A prisni që të ndodhin gjëra këtë vit dhe çfarë prisni që të zbatohet këtë vit?

Mirosllav Lajçak: Sërish, ne kishim planifikuar shumë afate konkrete kohore në dokumentin fillestar. Tani, ne nuk duam që palëve t’iu imponojmë afate. Ne duhet të pajtohemi për këtë kur të takohemi. Por, ky nuk është sekret.

E kemi thënë shumë herë se ne duam ta përfundojmë këtë proces gjatë mandatit aktual të udhëheqjes së BE-së, të Komisionit Evropian, por edhe të administratës amerikane. Do të ketë një realitet të ri politik vitin e ardhshëm. Ka zgjedhje në Evropë, në SHBA, do të ketë më pak vëmendje, më pak përkushtim. Ne besojmë se kemi kohë të mjaftueshme që ta përmbyllim këtë proces në mënyrë të suksesshme dhe të zbatojmë nenet e kësaj marrëveshjeje. Por, e gjithë kjo varet nga përkushtimi i palëve.

Diplomati austriak, Wolfgang Petritsch, njëherësh ish i dërguari i Bashkimit Evropian për Kosovën dhe ish-Përfaqësues i Lartë për Bosnje-Hercegovinën, thotë se suksesi i arritur në Ohër të Maqedonisë së Veriut, në mes të Kosovës dhe Serbisë, për Marrëveshjen drejt normalizimit, do të varet nga zbatimi ose jo i saj.

Petritsch tha në një intervistë për Radion Evropa e Lirë se takimi i Ohrit mund të konsiderohet “një lloj progresi drejt normalizimit” të raporteve, pavarësisht se palët nuk nënshkruan tekstin e ofruar nga ndërmjetësuesit e BE-së.

Më i rëndësishmi, sipas tij, është fakti se kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, tregoi “hapje dhe fleksibilitet” në fillimin e shpejtë të një procesi për ofrimin e një mekanizimi të “vetëmenaxhimit” të komunitetit serb në Kosovë.

Më tej, Petritsch e cilëson të rëndësishëm faktin se në Ohër, sipas tij, BE-ja vendosi të krijojë një instrument të obligimit të palëve për të zbatuar Marrëveshjen, përmes hapjes së kapitujve për anëtarësim.

Radio Evropa e Lirë: Ne pamë të shtunën, më 18 mars, në Ohër të Maqedonisë së Veriut se, kryeministri i Kosovës Albin Kurti dhe presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, me ndërmjetësim të Bashkimit Evropian, u pajtuan për planin zbatues të asaj që njihet si Marrëveshje drejt normalizimit të marrëdhënieve mes tyre. Cili është komenti juaj për këtë Marrëveshje?

Petritsch: Le të fillojmë me anën pozitive. Aty pamë një lloj progresi. Ndoshta jo çfarë kemi shpresuar, por në të njëjtën kohë më shumë sesa ne i frikësoheshim. Aty nuk pati një dështim të negociatave. Pra, asnjëra palë nuk u largua nga tavolina, por, në anën tjetër, kjo tregon se sa e vështirë dhe komplekse është e gjithë çështja.

Radio Evropa e Lirë: A e shihni marrëveshjen e arritur si një epokë të re në raportet mes Kosovës dhe Serbisë?

Petritsch: Ne duhet të shohim se si do të zbatohet kjo që është vendosur [në Ohër]. Mendoj se zbatimi është çështja kryesore. Ne e dimë nga e kaluara, ndonjëherë ato që njëra palë është përpjekur t’i zbatojë, ana tjetër nuk e ka bërë, dhe anasjelltas. Kështu që, unë mendoj se tani ajo që është e rëndësishme është që negociatorët e Bashkimit Evropian të mbajnë këtë momentum të progresit të arritur, progresit thelbësor, por gjithsesi se kjo duhet të pasohet me takime të mëtejshme.

Radio Evropa e Lirë: Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, dhe presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, konfirmuan se arritën marrëveshje, por ata nuk nënshkruan dokumente. Duke pasur këtë fakt në mendje, a besoni se kjo do të jetë një marrëveshje e qëndrueshme?

Petritsch: Sigurisht në fund do ta nënshkruajnë, natyrisht. Por deri më tani, mendoj se për sa kohë që procesi është ende në vazhdim, dhe jo të gjitha 11 pikat, apo çfarëdo që janë diskutuar dhe përmbushur, mendoj se është vërtet më e rëndësishme të kemi dëshmitarë përreth dhe Bashkimi Evropian, si dhe prania e të dërguarit special të Shteteve të Bashkuara [Gabriel Escobar] dëshmon faktin se kjo është diçka që për momentin zëvendëson formalitetin e një nënshkrimi.

“Kombinim i shkopit dhe karotës”

Radio Evropa e Lirë: Pavarësisht se nuk pati nënshkrime, palët u pajtuan për një prej pikave më të rëndësishme e që është nisja e menjëhershme e krijimit të një mekanizmi të vetëmenaxhimit për komunitetin serb në Kosovë. A shihni ndonjë rrezik nga një mekanizëm i të tillë?

Petritsch: Unë nuk mendoj kështu. Unë besoj se kemi parë shumë shembuj në histori ku gjërat kanë funksionuar, dhe po funksionojnë ende. Si një austriak, e kam në mendje Tirolin Jugor, ku para shumë vitesh, në vitet e 70-ta, u arrit një marrëveshje, e cila madje për një kohë përfundoi në Kombet e Bashkuara në Nju Jork, dhe tani, nëse kthehemi pas, 30 apo 40 vjet, mund të themi se ai mekanizëm funksionon për të dyja palët [Austrinë dhe Italinë].

Por, dua të them një gjë, mekanizmi funksionon ndërmjet Italisë dhe Austrisë, dhe atë kryesisht për shkak se të dyja vendet janë në Bashkimin Evropian. Por edhe [në Ohër] kishte një marrëveshje të caktuar për hapjen e kapitujve, ose për t’iu dhënë sinjal të dyja palëve, në rastin e Serbisë se negociatat e anëtarësimit do të vazhdojnë, dhe në rastin e Kosovës se ju jeni duke iu afruar negociatave për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Unë besoj se ky kombinim, si të them, i shkopit dhe karotës, në këtë rast është një imazh i qartë se çfarë po ndodh. BE-ja, së bashku me SHBA-në, për herë të parë kanë një qasje gjithëpërfshirëse, duke u nisur nga liberalizimi i vizave deri te negociatat për anëtarësim, gjithçka është bërë relevante për progres.

“Fleksibiliteti” i Kurtit

Radio Evropa e Lirë: Problemi me marrëveshjet e mëparshme ishte fakti që BE-ja nuk kishte një mekanizëm të tillë se si t’i detyronte Kosovën dhe Serbinë të zbatonin marrëveshjet e nënshkruara. Tani, në Ohër u tha se u vendos për një mekanizëm të tillë. Pra, pa zbatim, s’ka integrim. A mund të jetë efektiv dhe a mund të jetë problem për Kosovën nëse nuk e zbaton, pasi ende nuk ka liberalizim të vizave dhe është pas në proceset integruese?

Petritsch: Më duhet të them se Kosova është pas në këto çështje, por duhet ta ketë parasysh se është shtet shumë i ri. Pra, nuk ekziston që shumë vjet. Për këtë arsye merr pak më shumë kohë. Por, mendoj se tani ky vendim i rëndësishëm nga ana e kryeministrit [të Kosovës, Albin Kurti] që të hapet apo që të jetë fleksibil, kur është fjala për këtë mekanizëm për komunitetin serb, unë mendoj se është një masazh i qartë se Bashkimi Evropian ka arritur një hap të parë në një rrugë konstruktive për integrimin eventual të Kosovës në BE. Sigurisht është një rrugë shumë e gjatë, por Kurti në Ohër, parimisht e ka zhbllokuar këtë rrugë.

Mbrapa presionit janë arsyet gjeopolitike

Radio Evropa e Lirë: Kemi parë presion të madh ndërkombëtar mbi Kosovën dhe Serbinë. Nga ajo çfarë keni parë nga marrëveshja, a keni ndonjë shqetësim? A mendoni se është e zbatueshme nga të dyja palët? Si e shihni përkushtimin e të dyja palëve në këtë proces?

Petritsch: Presioni ka qartazi arsye më të gjera. Ka arsye gjeopolitike. Dhe presioni vjen nga lufta, nga agresioni i Rusisë kundër Ukrainës dhe Bashkimit Evropian, si dhe Shtetet e Bashkuara, nuk duan ta kenë Rusinë në Ballkanin Perëndimor si forcë, por kjo është e mundur vetëm nëse Serbia dhe Kosova vendosin të bëjnë atë që është e nevojshme për të bërë përparim, dhe në këtë mënyrë mendoj se është e rëndësishme që Kosova ta shohë, që Qeveria ta shohë se duke ecur përpara, që po kontriboni edhe në qëllimin evropian, të mbajtjes së rusëve jashtë Ballkanit, dhe ky është padyshim një sinjal i fortë në të cilin zoti [Aleksandar] Vuçiq, duhet të përgjigjet.

Përshtypja ime është se në Beograd mund të shihni një fleksibilitet dhe një realizëm më të madh që është vendosur së fundi se partner i Serbisë është Bashkimi Evropian dhe jo Rusia. Shpresoj që pas përfundimit të luftës në Ukrainë dhe përfundimit të epokës së [presidentit rus, Vladimir] Putinit, Evropa të jetë në gjendje të rivendosë raporte korrekte me Rusinë, por kjo sigurisht është një çështje e largët. Por, çfarë po ndodh tani në dialogun [mes Kosovës dhe Serbisë] është natyrisht një pjesë shumë e rëndësishme në rritjen e sigurisë në tërë Ballkanin Perëndimor si dhe në Evropë.

Radio Evropa e Lirë: Kur filluan bisedimet në mes të Kosovës dhe Serbisë në vitin 2011, le të themi për më shumë se një dekadë u tha se dialogu duhet të çojë në njohje të dyanshme në mes të Kosovës dhe Serbisë. A e shihni të ndodhë një gjë e tillë përmes propozimit evropian?

Petritsch: Ne nuk jemi ende aty, por ky është hapi i drejt që është marrë. Mendoj se takimi i Ohrit ishte domethënës dhe ndoshta historianët në të ardhmen do të thonë se në fakt në Ohër, ndodhi një hap në drejtim të saj.

I dërguari i Shteteve të Bashkuara të Amerikës për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, tha se pret finalizimin e aneksit të zbatimit të Marrëveshjes drejt normalizimit midis Kosovës dhe Serbisë.

Sipas tij, palët nuk do të mund të zgjedhin se çka të zbatojnë nga ky propozim e çka jo.

Në cilësinë e vëzhguesit, Escobar merr pjesë në një takim mes kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti, dhe presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq, që zhvillohet në Ohër të Maqedonisë së Veriut, më 18 mars.

Duke folur në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, ai tha se fokusi në këtë takim është te finalizimi i aneksit për zbatimin e Marrëveshjes, e jo te nënshkrimi.

“Jemi duke funksionuar nën hijen e një prej rreziqeve më të mëdha për sigurinë e kontinentit evropian që prej Luftës së Dytë Botërore”, tha Escobar duke iu referuar pushtimit rus të Ukrainës.

Në këtë aspekt, tha ai, normalizimi i marrëdhënieve Kosovë-Serbi është i rëndësishëm.

Në rast se palët nuk pajtohen, ato, fillimisht, “nuk ecin përpara në integrimin e tyre euro-atlantik”, tha Escobar.

Ai shtoi se “të gjitha vendet e rajonit duhet ta njohin njëra-tjetrën dhe të kenë marrëdhënie paqësore me njëra-tjetrën”.

Sa i përket themelimit të Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë, Escobar tha se është shumë e pagjasë që ai të shndërrohet ndonjëherë në një Republikë Sërpska, duke iu referuar kështu entitetit serb në Bosnje e Hercegovinë, i cili vazhdimisht ka sfiduar funksionalizimin e këtij shteti.

“Kjo është vërtet historike”

Radio Evropa e Lirë: Zoti Escobar, teksa flasim, liderët e Kosovës dhe Serbisë janë duke zhvilluar një takim në kuadër të dialogut, këtu në Ohër. Ditëve të fundit ju kemi dëgjuar duke folur për shpresat që keni për këtë takim. Por, cilat janë pritjet tuaja realiste për ditën e sotme?

Gabriel Escobar: Pritja jonë më e madhe sot është për finalizimin e aneksit të zbatimit të Marrëveshjes për normalizim [të marrëdhënieve]. Kjo Marrëveshje për normalizim krijon marrëdhënie paqësore, miqësore dhe të parashikueshme mes Serbisë dhe Kosovës. Por, po ashtu, ua hap dyert të dyja vendeve për të ecur më shpejt drejt strukturave euro-atlantike.

Prandaj, nga perspektiva jonë, kjo është vërtet historike. Kjo është, vërtet, një mundësi për t’i lënë shumë mbrapa ngjarjet e viteve ’90, jo vetëm për Serbinë dhe Kosovën, por për rajonin në tërësi.

Radio Evropa e Lirë: A jeni takuar sot me të dy liderët?

Gabriel Escobar: Jo sot, por i kam takuar këtë javë. Jam takuar së fundi me kryeministrin [e Kosovës, Albin] Kurti dhe shpresoj të takohem me presidentin [e Serbisë, Aleksandar ] Vuçiq më vonë gjatë ditës.

Radio Evropa e Lirë: Zoti Escobar, ka pasur shumë presion që marrëveshja të arrihet në muajin mars. Pse është aq i rëndësishëm ky afat kohor?

Gabriel Escobar: Janë disa arsye. E para, ne duhet ta pranojmë që jemi duke funksionuar nën hijen e një prej rreziqeve më të mëdha për sigurinë e kontinentit evropian që prej Luftës së Dytë Botërore.

Prandaj, në mënyrë që Evropa të jetë e gatshme të përballet me sfidat e sigurisë, duhet t’i zgjidhë të gjitha sfidat e sigurisë që ekzistojnë brenda kontinentit evropian. Dhe, kjo është ndër të fundit.

Neve na duhet ta konsolidojmë, jo vetëm paqen, por ta konsolidojmë edhe projektin e zgjerimit të Bashkimit Evropian për gjithë kontinentin evropian. Kjo e hap derën për atë gjë. Prandaj, tani është mundësia më e mirë që e kemi për ta arritur atë gjë, përmes normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet disa vendeve që ende nuk kanë bërë përparim të mjaftueshëm drejt integrimeve euro-atlantike.

Radio Evropa e Lirë: Para këtij takimi, kemi parë skepticizëm nga të dyja anët – veçanërisht nga pala serbe. A është zbutur qëndrimi i tyre këto ditë?

Gabriel Escobar: Një gjë që duhet ta them për Serbinë është që presidenti Vuçiq e ka nisur një bisedë të vërtetë kombëtare lidhur me atë se si do të dukej një marrëdhënie mes Kosovës dhe Serbinë në të ardhmen. Dhe, duhet të them që të dyja palët janë duke e marrë seriozisht këtë përgjegjësi.

Kështu që, unë shpresoj se do të arrijmë një aneks të finalizuar për një marrëveshje për normalizim sot.

Radio Evropa e Lirë: A prisni të ketë nënshkrim të dokumentit sot, veçanërisht nga Serbia?

Gabriel Escobar: Shikoni, ne nuk jemi të fokusuar në nënshkrim, por po fokusohemi në finalizim. Kjo do të thotë të kemi një pajtim që të dyja vendet të përgatiten për diskutime reale dhe një pajtim real në marrëdhënien e tyre. Kështu që, kjo është më e rëndësishme: finalizimi i aneksit.

“Kjo do t’i jepte fund një prej mosmarrëveshjeve të fundit të mbetura në rajon”

Radio Evropa e Lirë: Le të flasim për vetë propozimin. Është përshkruar si shumë i dobishëm për të dyja vendet, veçanërisht për Kosovën. Por, nuk e përfshin njohjen reciproke. A mendoni se ky propozim mund dhe do të çojë në njohje reciproke?

Gabriel Escobar: Sigurisht që e hapë një derë për këtë dhe shikoni, qëndrimi im – siç e kam deklaruar vazhdimisht, si në Kosovë, ashtu edhe në Serbi – është se të gjitha vendet e rajonit duhet ta njohin njëra-tjetrën dhe të kenë marrëdhënie paqësore me njëra-tjetrën. Ky rajon është një rajon me premtime të jashtëzakonshme.

E, megjithatë, jashtë rajonit, njerëzit besojnë se Ballkani Perëndimor është një zonë konflikti dhe tensioni etnik. Në realitet, kjo do t’i jepte fund një prej mosmarrëveshjeve të fundit të mbetura në rajon dhe do të lejonte që i gjithë rajoni të zinte vendin e tij në Evropë, si një pjesë e rritjes më të shpejtë të Evropës.

“Nuk ka asnjë mënyrë, asnjë rrugë për në Evropë pa e njohur njëra-tjetrën”

Radio Evropa e Lirë: Atëherë, ju do të thoshit se njohja reciproke është qëllimi përfundimtar?

Gabriel Escobar: Është për ne.

Radio Evropa e Lirë: Duhet të ndodhë patjetër?

Gabriel Escobar: Mirë, mendoj se duhet të ndodhë. Mendoj se duhet të ndodhë për të gjitha vendet e rajonit. Kështu që, unë mendoj se nuk ka asnjë mënyrë, asnjë rrugë për në Evropë pa e njohur njëra-tjetrën të gjitha vendet e rajonit dhe pa punuar mirë së bashku me njëra-tjetrën.

Radio Evropa e Lirë: Dhe, çfarë ndodh nëse Serbia refuzon të arrijë deri aty?

Gabriel Escobar: Epo, shikoni, ajo që po i kërkojmë Serbisë është ta normalizojë marrëdhënien e vet me Kosovën. Ata janë të përgatitur për ta bërë këtë.

“Pa marrëdhënie të mirë mes fqinjësh, s’ka integrim”

Radio Evropa e Lirë: Në një intervistë të mëparshme, ju keni thënë se nuk mund ta imagjinoni pse dikush nuk do të pajtohej me këtë marrëveshje. Nëse është kështu, çfarë do të ndodhë nëse palët dështojnë në arritjen e një marrëveshjeje sot ose këto ditë? A do të ketë pasoja?

Gabriel Escobar: Shikoni, pasojat.. fillimisht është se ne nuk ecim përpara në integrimin tuaj atlantik. Pra, për Kosovën, një nga pasojat është se Bashkimi Evropian pret që ajo të tregojë vullnetin e mirë për të qenë në gjendje të ketë një marrëdhënie paqësore me fqinjin e saj më të madh, përpara se të vendosë nëse ajo është e përgatitur për ta marrë kandidaturën në Bashkimin Evropian. Pra, kjo është një pasojë mjaft e madhe. Por, përtej kësaj, ka pasoja në mospasjen marrëdhënie paqësore me fqinjët tuaj.

Pra, kjo nuk është një pasojë që ne do ta imponojmë, ky është vetëm një fakt i natyrshëm që Kosovës i duhet një marrëdhënie pozitive, miqësore dhe paqësore me Serbinë.

Radio Evropa e Lirë: E, për Serbinë?

Gabriel Escobar: E njëjta gjë për Serbinë. Dua të them se Serbia ka obligime ligjërisht të detyrueshme ndaj Bashkimit Evropian për Kosovën, për krijimin e kushteve paqësore në rajon sipas kërkesave të Kapitullit 35, kështu që kjo do t’i ndihmonte asaj të lëvizë në atë drejtim.

Radio Evropa e Lirë: Këshilltari në Departamentin amerikan të Shtetit, z. Chollet, ka përmendur përfitime të mëdha për të dyja vendet nëse arrihet marrëveshja. A mund të na tregoni se cilat janë këto përfitime?

Gabriel Escobar: Do të filloj me më të rëndësishmen. Tregu më i madh për Ballkanin Perëndimor është Bashkimi Evropian. Dhe, kështu ajo që bën është se u jep investitorëve besimin se të dyja vendet po i afrohen atij tregu, po i harmonizojnë tregjet e tyre me kërkesat rregullatore dhe legjislative të BE-së dhe se çfarëdo investimi këtu, në Ballkanin Perëndimor, në fund të fundit është një investim në një treg evropian.

Pra, kjo është më e madhja dhe kjo është pasojë e natyrshme e kësaj. Por, ka edhe përfitime të tjera, ka përfitime politike. Ajo hap derën që të dyja vendet të lëvizin më shpejt në strukturat evropiane, veçanërisht për Kosovën.

Radio Evropa e Lirë: A ka pasur premtime për investime, nga SHBA-ja apo…?

Gabriel Escobar: Ka pasur premtime për t’i ndihmuar ato të ecin përpara në tërheqjen e zhvillimit të sektorit privat dhe ne patjetër po përpiqemi ta bëjmë këtë dhe patjetër që do ta intensifikonim këtë përpjekje.

“Shndërrimi ndonjëherë i Asociacionit në Republika Sërpska, i pagjasë”

Radio Evropa e Lirë: Le të flasim për çështjen më problematike për lidershipin e Kosovës, për Asociacionin e komunave me shumicë serbe. Kryeministri Kurti ka argumentuar se nëse diçka nuk fillon si Republika Sërpska, kjo nuk do të thotë se nuk do të shndërrohet në një të tillë. Si mund të garantojë SHBA-ja që Asociacioni i komunave me shumicë serbe nuk do të shndërrohet në një institucion autonom?

Gabriel Escobar: Së pari, Asociacioni do të përcaktohet nga kompetencat e tij, do të përcaktohet me statut. Do të funksionojë sipas Kushtetutës së Kosovës, brenda strukturës ligjore të Kosovës.

Për më tepër, më e rëndësishmja është se me normalizimin mes dy vendeve, ato po harmonizohen edhe me standardet evropiane. I dërguari i posaçëm i BE-së, Mirosllav Lajçak, u ka dhënë atyre 16 modele të aranzhimeve të ngjashme brenda Bashkimit Evropian që nuk kanë ndikuar në funksionalitetin ose kushtetutshmërinë e atyre vendeve.

Pra, ka një rrugë përpara për të krijuar një model për asociacionin që nuk krijon një Republikë Sërpska. Në fakt, është shumë e pagjasë që ajo të shndërrohet ndonjëherë në një Republika Sërpska.

*Video nga arkivi: Marrëveshja për formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë është nënshkruar 10 vjet më parë. Por, ajo nuk është zbatuar asnjëherë. Kush e ka nënshkruar marrëveshjen, çfarë parasheh ajo dhe pse faktori ndërkombëtar është duke rritur trysninë mbi Kosovën për zbatimin e saj?

Radio Evropa e Lirë: Sërish kemi parë se pjesa veriore e Kosovës është shndërruar në një vend tensionesh të larta. Si mendoni se do ta zgjidhte Asociacioni këtë çështje dhe do të kontribuonte në një bashkëjetese paqësorë në mes të të dyja komuniteteve?

Gabriel Escobar: Një nga gjërat më të rëndësishme që do të bënte është se do të krijonte lidhje në mes të një popullate, e cila ndihet e izoluar, e margjinalizuar, si dhe Qeverisë qendrore. Dhe, ne po flasim në të vërtetë për shërbime komunale. Nuk po flasim për funksione ekzekutive. Ne po flasim rreth ofrimit të shërbimeve për njerëzit në gjuhën e tyre. Kështu që, Asociacioni do t’i merrte përsipër shërbimet që u ofrohen atyre nga Serbia dhe do t’i fuste ato nën kuadrin ligjor të Kosovës. Kështu duhet të jetë dhe kështu do të jetë.

Radio Evropa e Lirë: Në të njëjtën kohë ka shumë struktura paralele të Serbisë që funksionojnë në Kosovë. A do të ketë presion mbi Serbinë që të ndalojë me mbështetjen e tyre?

Gabriel Escobar: Absolutisht. Absolutisht. Është e shkruar në marrëveshje. Ne duhet ta kuptojmë se çfarë janë disa nga strukturat paralele. Në disa raste, shkollat dhe spitalet konsiderohen struktura paralele. Ato institucione do të futen në kuadrin ligjor të Kosovës, pra nën ombrellën e Asociacionit, kështu që ato nuk do të jenë të udhëhequra nga Serbia, por nga Kosova, përmes Asociacionit.

“Qytetarët në veri – favorizim të dyfishtë, jo dyfish të pafavorizuar”

Radio Evropa e Lirë: A do të jenë të mbështetura financiarisht nga Serbia?

Gabriel Escobar: Është një mundësi për këtë. Po, Serbia mund t’i financojë aktivitetet kulturore dhe edukative. Le ta kemi parasysh se njerëzit në veri nuk janë vetëm qytetarë të Kosovës. Janë edhe qytetarë të Serbisë. Kanë dyshtetësi. Kështu që ata duhet të kenë favorizim të dyfishtë jo dyfish të pafavorizuar.

Radio Evropa e Lirë: Kosova dhe Serbia kanë arritur deri më tani gati 40 marrëveshje. Pse mendoni se kjo marrëveshje mund të jetë ndryshe në kuptim të implementimit, sepse kemi parë se shumica e marrëveshjeve paraprake nuk janë zbatuar tërësisht?

Gabriel Escobar: Mendoj se ai realitet është fakti pse ne jemi këtu sot. Implementimi i zbehtë i shumicës së marrëveshjeve ka bërë që Bashkimi Evropian të konkludojë se na duhet një kornizë më e fuqishme dhe ne jemi po ashtu pjesë e kësaj.

SHBA-ja, do të vendosë kredibilitetin e saj politik në këtë pikë që të sigurohemi se ato marrëveshje zbatohen dhe në fund të fundit, mendoj se rajoni është gati për marrëveshjen e normalizimit në mes të Kosovës dhe Serbisë.

“Nuk mund të zgjidhet se çka do të implementohet e çka jo”

Radio Evropa e Lirë: Pra, ju mendoni se BE-ja dhe SHBA-ja, po ashtu, kanë menduar për një qasje të qartë që të sigurohen se liderët [e Kosovës dhe Serbisë], të vazhdojnë…

Gabriel Escobar: Po, kemi menduar…

Radio Evropa e Lirë: … me këtë marrëveshje dhe a mund të zgjedhin se çfarë të zbatojnë apo jo?

Gabriel Escobar: Jo nuk munden. Do të ketë afate të qarta kohore, si dhe pritje të qarta. Nuk dua të flas për mekanizmin e implementimit, sepse kjo i takon Bashkimit Evropian, por integrimi i tyre do të kushtëzohet me implementim.

Radio Evropa e Lirë: Ne, në Evropë, jemi duke u përballur me një luftë, luftën e Ukrainës, e shkaktuar nga Rusia. A mendoni se kjo marrëveshje mund të ndihmojë në largimin e Rusisë nga Ballkani dhe ndikimit të saj?

Gabriel Escobar: Unë do të thosha po, por dua të jem i qartë, shumë nga problemet e Ballkanit nuk janë shkaktuar nga Rusia.

Rusia mundohet që t’i bëjë më të vështira, por këto janë çështje ekzistuese që i kemi lënë pa i zgjidhur për 30 vjet. Ne duhet ta shohim këtë në atë kontekst, se ne duhet t’i zgjidhim raportet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, në mënyrë që rajoni të shërohet.

Radio Evropa e Lirë: Ka pasur argumente nga udhëheqësit e Kosovës që nuk ka qenë një presion i balancuar ndaj Kosovës dhe Serbisë të paktën nga Bashkimi Evropian sa i takon implementimit, marrëveshjeve dhe të tjerave. Në të njëjtën kohë, REL-i ka publikuar një hulumtim se si diplomatët rusë të larguar nga vendet e BE-së, disa prej të cilëve me gjasë të përfshirë në spiunazh, janë akredituar në Serbi. Cili është komenti juaj për këtë dhe si ka vepruar BE-ja në raport me këtë?

Gabriel Escobar: Më duhet të them se është e pavërtetë se ka pasur presion të pabalancuar. Të dyja palët janë nën presionin e njëjtë dhe do të përballen me pasojat e njëjta, nëse nuk ecin tutje me këtë plan evropian.

Është shumë e rëndë të shihet se si dikush thotë se nuk ka pasur presion mbi Serbinë. Dhe, matrica kryesore për t’u angazhuar në këtë është se ata kanë rënë dakord për normalizimin nën kushtet evropiane.

Radio Evropa e Lirë: Po kthehem tek afati kohor, marsi. A besoni se edhe nëse nuk arrihet marrëveshja sot, pra nuk kemi një marrëveshje përfundimtare. Si mendoni se do të ndikojë në zgjedhjet e ardhshme dhe në gjithë situatën në veri [të Kosovës] aktualisht? Zgjedhjet do të mbahen në prill…

Gabriel Escobar: Shiko, ne do të donim t’i shihnim qytetarët serbë të marrin pjesë në zgjedhje. Unë mendoj se i kanë disa shqetësime se si do të dukej përfaqësimi i tyre. Por, jam me shpresë që pas ditës së sotme, ne do të kemi një diskutim të ri me ta sa i takon pjesëmarrjes në zgjedhjet e ardhshme.

Radio Evropa e Lirë: Keni pasur, gjithashtu, diskutime me opozitën në Kosovë. Tani ata kanë shprehur një qëndrim që nuk pajtohen plotësisht me propozimin.

Gabriel Escobar: Unë mendoj se ata e kanë bërë shumë të qartë se ata, po ashtu, e kuptojnë rëndësinë e ditës së sotme. Ata e kuptojnë se edhe nëse kemi një marrëveshje për normalizim, procesi i pajtimit duhet të vazhdojë, pra do të vazhdojë shumë gjatë pas ditës së sotme. Por, një marrëveshje sot, do ta bëjë shumë më lehtësisht të mundshëm një rezultat pozitiv. Kështu që, ata pajtohen me këtë të paktën.

Pa marrë parasysh nëse del ndonjëherë në bankën e të akuzuarve ose jo, presidenti i Rusisë, Vladimir Putin, do të jetë gjithmonë “i akuzuar i arratisur” nga drejtësia ndërkombëtare, thotë juristi amerikan, David Scheffer.

Gjykata Ndërkombëtare Penale lëshoi të premten urdhërarrestim për Putinin, duke e akuzuar atë për krime lufte në Ukrainë, përfshirë dëbim të paligjshëm të fëmijëve.

Scheffer, i cili ka shërbyer si ambasador i SHBA-së për Çështjet e Krimeve të Luftës në administratën e Bill Clintonit, thotë se pret edhe akuza të tjera kundër udhëheqësit rus dhe njerëzve që zbatojnë urdhrat e tij.

Putin “duhet të frikësohet vërtet nga udhëtimet jashtë kufijve të Rusisë. Ndoshta, me përjashtim të vendeve si: Kina, Bjellorusia, Irani, Koreja e Veriut. Këto vende me siguri që nuk do ta arrestonin”, thotë Scheffer për Radion Evropa e Lirë.

Radio Evropa e Lirë: Zoti Scheffer, a mund të arrestohet Vladimir Putin pas këtij urdhërarrestimi?

David Scheffer: Presidenti Putin do të jetë subjekt i arrestimit gjatë gjithë jetës së tij. Për shkak të urdhërarrestimit të lëshuar sot [më 17 mars] nga Gjykata Ndërkombëtare Penale, ai do të identifikohet përgjithmonë si i akuzuar i arratisur, derisa të arrestohet dhe të sillet para Gjykatës Ndërkombëtare Penale për atë që njihet si konfirmim i akuzave. Pas kësaj, nëse gjykatësit pajtohen, ai do të jetë i pandehur para Gjykatës Ndërkombëtare Penale.

Por, ky etiketim, si i akuzuar i arratisur, do të vazhdojë me vite, derisa të arrestohet – nëse ndonjëherë arrestohet.

Radio Evropa e Lirë: Kush mund ta arrestojë Putinin?

David Scheffer: Autoritetet e çdo shteti palë në Statutin e Romës [v.j. traktati që ka themeluar Gjykatën Ndërkombëtare Penale] janë të detyruara ta bëjnë këtë. Kjo do të thotë se nëse ai do të udhëtonte në territorin e ndonjë shteti palë, ai do të arrestohej.

Ekziston gjithmonë mundësia që nëse ai është në Rusi ose diku tjetër, në Kinë, në Korenë e Veriut, ose në Bjellorusi, t’i nënshtrohet ndonjë operacioni të fshehtë për ta arrestuar. Por, ju e dini, kjo është disi ekstreme.

Radio Evropa e Lirë: I përmendët disa vende… Çfarë nëse disa prej tyre refuzojnë ta bëjnë një gjë të tillë?

David Scheffer: Nëse janë palë në Statutin e Romës dhe refuzojnë ta arrestojnë, ato i shkelin detyrimet që kanë me këtë statut. Ato duhet të vendosin nëse duan të shihen si shkelëse të detyrimeve të traktatit ose jo.

Disa vite më parë, Jordania, e cila është palë në Statutin e Romës, e ka lejuar presidentin Al Bashir të Sudanit të hynte në territorin e saj dhe ka refuzuar ta arrestojë, edhe pse ka qenë i paditur nga Gjykata Ndërkombëtare Penale.

Gjykatësit e kanë ndjekur këtë çështje dhe kanë konstatuar se Jordania ka pasur detyrim të qartë ligjor për arrestimin e zotit Al Bashir, për shkak të pjesëmarrjes së saj në Statutin e Romës.

Radio Evropa e Lirë: A do të frikësohet tani Putini të udhëtojë?

David Scheffer: Sigurisht. Ai duhet ta marrë shumë parasysh këtë. Edhe brenda [Rusisë] – me sa kam kuptuar nga lajmet – ai nuk po fluturon më, ndoshta nga frika e rrezikut në qiell. Ai e merr trenin kudo ku shkon në Rusi. Tani, ai duhet të frikësohet vërtet nga udhëtimet jashtë kufijve të Rusisë. Ndoshta, me përjashtim të vendeve si: Kina, Bjellorusia, Irani, Koreja e Veriut. Këto vende me siguri që nuk do ta arrestonin.

Radio Evropa e Lirë: Ka pasur raste të tilla më herët?

David Scheffer: Po. Al Bashiri i Sudanit ka qenë shumë i kufizuar në udhëtimet e tij. Është dashur të ishte shumë i kujdesshëm se ku udhëtonte. Ka ndodhur që ai ka udhëtuar në Afrikë të Jugut. Ajo e ka mirëpritur fillimisht, por është dashur të largohet nga ky vend shumë shpejt, pas kërcënimeve se mund të arrestohet. Pse? Sepse Afrika e Jugut është palë në Statutin e Romës.

Pra, po, [urdhërarrestimi] e kufizon shumë mundësinë e dikujt për të drejtuar ndonjë diplomaci ndërkombëtare.

Zoti Putin do të jetë i padëshirueshëm ndërkombëtarisht, nuk ka dyshim për këtë.

Radio Evropa e Lirë: Gjykata Ndërkombëtare Penale e akuzon Putinin se është përgjegjës për dëbimin e paligjshëm të fëmijëve nga Ukraina, gjë që përbën krim lufte. Mendoni se atij mund t’i shtohen më shumë akuza?

David Scheffer: Po, jam i sigurt se do të akuzohet për krime të tjera lufte. Vetë prokurori ka sinjalizuar në fillim të kësaj jave se mund të ngrihet akuzë për sulme kundër infrastrukturës energjetike të Ukrainës, që kanë pasur ndikim jashtëzakonisht të madh në sigurinë dhe mirëqenien e popullatës civile, sepse ajo ka mbetur pa rrymë gjatë muajve të ftohtë të dimrit.

Nuk do të ishte për t’u habitur nëse Gjykata Ndërkombëtare Penale, së shpejti, lëshon urdhërarrestim edhe për këtë krim.

Pastaj, ka edhe shumë krime të tjera, sepse Putin ka qenë shumë transparent sa i përket udhëheqjes së ushtrisë në agresionin e saj kundër Ukrainës dhe kryerjen e mizorive atje. Pra, duke qenë aq transparent, ai është inkriminuar publikisht, në mënyrë të përsëritur. Unë mendoj se do të ketë më shumë urdhërarrestime kundër tij.

Radio Evropa e Lirë: Kremlini ka thënë se ky urdhërarrestim është “i papranueshëm” dhe “i pavlefshëm”, duke deklaruar gjithashtu se Rusia nuk e njeh juridiksionin e Gjykatës Ndërkombëtare Penale. Si mund të ndikojë kjo në zbatimin e këtij urdhri?

David Scheffer: Mendoj se protesta e tij do të injorohet. Është një argument i vjetër. Fakti që [Rusia] nuk është palë në Statutin e Romës, nuk e amniston atë nga përgjegjësia, nëse [Putin] vendos të shkojë në territorin e një shteti palë, ose të një vendi që i ka dhënë juridiksion Gjykatës Ndërkombëtare Penale mbi territorin e tij.

Ukraina e ka bërë këtë qysh nga viti 2014, kur Putin ka hyrë në Krime.

Të gjithë do të prisnin që Rusia të reagonte në këtë mënyrë. Por, nuk ka rëndësi. Nuk ka rëndësi se si reagon. Për pjesën e mbetur të jetës së tij, ky urdhërarrestim do të jetë aty, nuk do të hiqet kurrë. Ky është realiteti. Është koha për t’u përballur me këtë realitet. Ai mund të mos dalë para Gjykatës Ndërkombëtare Penale edhe 15-20 vjet të tjerë. Mund edhe të mos dalë kurrë. Por, ai do të jetë gjithmonë një i akuzuar i arratisur nga drejtësia ndërkombëtare.

Radio Evropa e Lirë: Dhe çfarë do të thotë kjo për luftën në Ukrainë?

David Scheffer: Shpresoj se do të dërgojë sinjal se jo vetëm për zotin Putin, por edhe për njerëzit që veprojnë nën udhëheqjen e tij, që i zbatojnë urdhrat e tij dhe që janë pjesë e planifikimit të këtyre krimeve në Ukrainë, drejtësia po troket. Pa marrë parasysh se a duan ta pranojnë ose jo, kjo po ndodh. Ata mund të protestojnë sa të duan, por po ndodh. Dhe, kjo është rëndësia e lajmit të sotëm.

Ambasadori i Gjermanisë në Kosovë, Jorn Rohde, thotë se është “i sigurt” se Kosovën do ta njohin shtetet mosnjohëse të Bashkimit Evropian, nëse ka rezultate në normalizimin e marrëdhënieve të saj me Serbinë.

Në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë, ai inkurajon udhëheqësit e Kosovës dhe Serbisë, Albin Kurti dhe Aleksandar Vuçiq, që ta shfrytëzojnë takimin e 18 marsit në Ohër, për të arritur marrëveshje për zbatimin e planit të BE-së për normalizimin e marrëdhënieve.

Në mungesë të konstruktivitetit nga palët, Rohde përmend mundësinë e sanksioneve nga BE-ja.

Rohde, po ashtu, thotë se dy vendeve i janë premtuar edhe investime shtesë si shpërblim për konstruktivitet në dialog.

Ai thotë se Kosova duhet ta përmbushë obligimin gati 10-vjeçar për themelimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe.

“Duke e themeluar Asociacionin ne shpresojmë se do t’i integrojmë serbët e Kosovës brenda shtetit.”

Radio Evropa e Lirë: Këtë fundjavë, udhëheqësit e Kosovës dhe të Serbisë pritet të takohen në Maqedoninë e Veriut për të diskutuar për aneksin e zbatimit të një marrëveshjeje që njihet si propozimi i BE-së. Ju keni thënë se të dyja vendet nuk duhet ta “humbasin autobusin” për këtë takim të ardhshëm. Përse?

Jorn Rohde: Sepse koha nuk është në anën e Kosovës dhe të Serbisë. Ne duhet ta kapërcejmë këtë përballje të përhershme me kriza.

Të 27 vendet e BE-së dhe Shtetet e Bashkuara kanë investuar shumë. Javën e kaluar, ju e dini se kryeministrja e Italisë, presidenti i Francës dhe kancelari gjerman kanë publikuar një letër për dy liderët [kryeministrin e Kosovës dhe presidentin e Serbisë], në të cilën kanë nënvizuar rëndësinë e kësaj marrëveshjeje.

Jam i lumtur që më 27 shkurt, presidenti [i Serbisë, Aleksandar] Vuçiq dhe kryeministri [i Kosovës, Albin] Kurti janë pajtuar në parim për këtë propozim evropian, i cili është iniciuar nga Franca dhe Gjermania.

Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, nga udhëheqësit e Kosovës dhe Serbisë kemi dëgjuar pritje të ndryshme nga takimi në Ohër. Ka pasur më shumë skepticizëm nga pala serbe. Si e komentoni këtë?

Jorn Rohde: Ne, gjithashtu, duhet ta kapërcejmë këtë kontinuitet: Unë e di atë që nuk e dua. Mendoj se kjo është dinamika, të cilën përpiqemi ta instalojmë te palët…

Duhet të biem dakord se çfarë mund të arrijmë së bashku. Kjo është një gjë e mirë. Keni një bazë. Dhe, tani kemi aneksin e zbatimit.

E kemi bërë të qartë se çfarë presim nga Kosova, ashtu sikurse edhe i dërguari evropian [për dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav] Lajçak, i cili punon shumë, e ka mbështetjen tonë të plotë dhe e ka bërë të qartë dje [14 mars] se pa [themelimin] e Asociacionit të komunave me shumicë serbe [në Kosovë] nuk ka marrëveshje.

Në anën tjetër, Serbia gjithashtu duhet të pajtohet se Kosova është një fqinj dhe ka një të ardhme evropiane. Dhe Kosova ka shumë për të fituar.

“Keni nivelin më të lartë politik pas kësaj marrëveshjeje”

Radio Evropa e Lirë: Përvoja nga e kaluara na ka mësuar se shumë marrëveshje të arritura në Bruksel, nuk janë zbatuar. Ka pasur shumë marrëveshje pasuese dhe udhërrëfyes për zbatimin e tyre. Pse mendoni se plani i BE-së do të jetë ndryshe?

Jorn Rohde: Sepse mendoj se gota tani është gjysmë e mbushur. I përmenda më parë disa liderë [që e mbështesin], ka një sinkronizim të plotë midis BE-së dhe SHBA-së…

E kemi bërë të qartë se koha është thelbësore. Kemi një luftë në Evropë. Nuk mund ta tolerojmë më këtë përballje të vazhdueshme me kriza, në lidhje me targat e makinave, barrikadat, zgjedhjet…

Andaj, na duhet një marrëveshje më 18 [mars]. Kjo është marrëveshja, e cila është në tryezë dhe duhet të zbatohet.

Pajtohem plotësisht me ju se shumë marrëveshje në të kaluarën, nuk janë zbatuar. Kjo është arsyeja përse jemi kaq të etur që këtë herë të funksionojë. Për këtë arsye keni nivelin më të lartë politik pas kësaj marrëveshjeje.

Radio Evropa e Lirë: A mund të zgjedhin palët se çfarë të zbatojnë e çfarë jo nga ky propozim?

Jorn Rohde: Natyrisht, në fund varet nga palët e interesuara, por baza është ajo për të cilën është rënë dakord më 27 [shkurt]. Dhe, tani vjen zbatimi më i detajuar.

Sigurisht, ka sekuenca, ka ende nuanca, të cilat mund të diskutohen, por aneksi i zbatimit, që është siguruar nga Lajçaku, është baza e marrëveshjes.

Përsëri, e nënvizoj se është e rëndësishme që Kosova ta themelojë Asociacionin e komunave me shumicë serbe, që është një obligim gati 10-vjeçar.

Radio Evropa e Lirë: E keni përmendur Asociacionin e komunave me shumicë serbe, që është edhe njëra ndër temat më të diskutuara në këtë propozim. Të dyja palët kanë qëndrime të forta në lidhje me këtë. Si e shihni zgjidhjen për këtë?

Jorn Rohde: Ne e kemi bërë të qartë për të gjithë dhe për miqtë tanë këtu, në Kosovë, vijën e kuqe. Natyrisht, nuk ka asnjë mundësi të përafërt që të ketë një Republikë Sërpska të dytë.

Cilado zgjidhje duhet të jetë në vijë me Kushtetutën e Kosovës dhe duhet të jetë baza e marrëveshjeve të vitit 2013 dhe 2015 që janë ratifikuar nga Kosova.

Një gjë tjetër që e shohim është se tashmë kemi struktura paralele dhe situata nuk është bërë më mirë, por më keq. Serbët e Kosovës i kanë lënë institucionet (e Kosovës), kështu që kemi një situatë të keqe.

Duke e themeluar Asociacionin ne shpresojmë se do t’i integrojmë serbët e Kosovës brenda shtetit. Ky është një zhvillim i mirë, unë e shoh nga kjo perspektivë.

“Kosova ka shumë për të fituar”

Radio Evropa e Lirë: Keni përmendur se mund të ketë sekuenca (të implementimit). A mendoni se ka hapësirë për rinegocim, për shembull për Asociacionin?

Jorn Rohde: Unë nuk mund të flas në emër të aktorëve, por kam thënë se patjetër që detajet duhet të diskutohen. Detajet e ndryshme, të gjitha bazohen në atë që është zhvilluar nga (Miroslav) Lajçak.

Dhe, siç kam thënë, Kosova ka shumë për të fituar: Njohje de facto, integritet territorial, njohje të të gjitha dokumenteve dhe simboleve shtetërore dhe tejkalimi i së kaluarës i bazuar në vlera evropiane. Ky është një hap i madh përpara, nuk është fundi, por mendoj se i vendos të dyja palët në rrugën evropiane. Dhe, përsëris, të tejkalohet menaxhimi i vazhdueshëm i krizave.

Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, një nga nenet e propozimit evropian thotë se Serbia nuk do të kundërshtojë anëtarësimin e Kosovës në asnjë organizatë ndërkombëtare. Por, presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, ka thënë se ai kurrë nuk do ta pranonte anëtarësimin e Kosovës në Kombe të Bashkuara.

Jorn Rohde: Unë nuk e komentoj atë se çfarë nuk është e mundur, por dua të komentoj atë që është e mundur. Dhe, kur Serbia dhe aktorët e tjerë e pranojnë një paragraf se nuk do të bllokojnë anëtarësimin (e Kosovës) në organizata ndërkombëtare… nuk jam në dijeni se Serbia ka veto në Kombet e Bashkuara.

Radio Evropa e Lirë: Çfarë mund të thoni për organizatat e tjera ndërkombëtare?

Jorn Rohde: Ne nuk mund të flasim për ato, por mendoj se nëse ka një dinamikë që dy shtetet pajtohen për këtë, unë nuk besoj se palët e treta do ta ndotnin këtë. Është diskutuar edhe më herët se ka disa vende që nuk e njohin (Kosovën) brenda Bashkimit Evropian.

Kam shumë shpresë dhe në vazhdimësi jemi në kontakt me ta. Kam shumë shpresë që një rezultat pozitiv më 18 mars do të zhbllokojë edhe mosnjohjet.

Nuk ka garanci, por nuk shoh ndonjë arsye për mosnjohje kur vetë dy shtetet (Serbia dhe Kosova) kanë njohje de facto mes vete.

Radio Evropa e Lirë: A ka pasur diskutime të brendshme apo a ka pasur ndonjë ndryshim të prekshëm të pozicioneve të vendeve mosnjohëse (të Kosovës) në rast se marrëveshja zbatohet?

Jorn Rohde: Do t’ju duhej të flisni me këto shtete, por kam njëqind për qind shpresë duke u nisur edhe nga vetë përvoja ime kombëtare. Unë jam rritur në një Gjermani të ndarë dhe si Gjermani Perëndimore, nuk e kemi njohur Gjermaninë Lindore.

Por, sapo e kemi arritur marrëveshjen bazë në mes këtyre dy shteteve, të gjitha shtetet të cilat ne i kemi ndaluar ta njohin Gjermaninë Lindore, më pas e kanë njohur Gjermaninë Lindore. Kjo nuk e ka ndryshuar marrëdhënien tonë të brendshme. Të gjitha shtetet mosnjohëse kanë thënë se nëse ka një dinamikë pozitive për normalizim të marrëdhënieve (Kosovë-Serbi), ne do ta rimendojmë pozicionin tonë.

Kështu që, për mua është pak a shumë “slam-dunk” (term që përshkruan një fitore të arritshme lehtë). Nëse keni një rezultat ideal, do të ketë shtete mosnjohëse që do ta njohin Kosovën, jam shumë i sigurt. Prandaj, është shumë e rëndësishme që ta kalojmë vijën dhe të mos na ikë autobusi, siç kam thënë më parë.

Radio Evropa e Lirë: A mund të flasim specifikisht për Gjermaninë? A i ka premtuar Gjermania Kosovës ndihmë për anëtarësim në organizata ndërkombëtare?

Jorn Rohde: Shikoni, ne jemi ndër aleatët më të ngushtë të Kosovës. Ne investojmë shumë edhe në nivelin njerëzor, kemi marrëdhënie të ngushta. Ju e dini, pothuajse gjysmë milioni kosovarë gjermanë jetojnë në Gjermani. Dua të them, ju e dini, ka një shkëmbim të vazhdueshëm. Ne jemi investuesi më i madh i huaj, burimi më i madh i remitencave, partner në tregti… Natyrisht ne flasim me partnerët tanë dhe kjo është edhe arsyeja pse unë kam shpresa.

Mirëpo, unë nuk mund të jap garanci, secili shtet vendos për vete. Por, fillimisht, është e vështirë të përgjigjesh në pyetje hipotetike.

Së pari, ne duhet ta kalojmë vijën më 18 [mars, në Ohër] dhe, nga të dyja palët kërkohet gatishmëria për të dhënë më shumë nga vetja: Për Kosovën lidhur me Asociacionin e komunave me shumicë serbe; për Serbinë, ta pranojë që Kosova është aty dhe se ka një perspektivë evropiane.

Radio Evropa e Lirë: Ne kemi folur për përfitime për të dyja vendet. Cilat mund të jenë pasojat e mundshme për të dyja vendet nëse nuk janë konstruktive në këto takime?

Jorn Rohde: Sërish, [është] pyetje hipotetike. Por, natyrisht që ka pasoja. Nuk po e shoh këtë gatishmërinë, si të them, për të dhënë më shumë nga vetja. Dua të them, gjatë muajve të fundit, liderët në Evropë kanë investuar shumë. Ka pasur takime… dhe duhet ta keni parasysh situatën gjeopolitike, ne e kemi një luftë në Ukrainë.

Ka shumë sfida dhe për këtë arsye Ballkani Perëndimor përket në Evropë, por ne me të vërtetë duhet t’i japim fund këtij menaxhimi të vazhdueshëm të krizave. Do të ketë pasoja, do të ketë më pak fokus… Nëse nuk mund ta zgjidhni konfliktin, ndoshta do të menaxhohet… por, dua të them, nëse aktorët kryesorë nuk japin më shumë nga vetja, atëherë pse duhet të vazhdojnë ta bëjnë këtë liderët tanë?

Ne duhet t’i investojmë burimet tona në… ka një luftë përsëri dhe tani ne e kemi parë që ka një zgjidhje në tavolinë dhe unë mendoj se presin nga të dyja palët ta pranojnë atë dhe të punojnë me zell mbi të.

Premtim për investime shtesë

Radio Evropa e Lirë: Nëse mund të insistoj për këtë temë… në një intervistë të mëparshme për REL-in, kryeministri (Albin) Kurti tha se është diskutuar për pasoja të mundshme nëse palët nuk janë konstruktive në dialog. A ka diçka specifike që i është thënë Serbisë apo Kosovës si shtytje për konstruktivitet në dialog?

Jorn Rohde: Shikoni, dua të them, ka një premtim për përkrahje dhe investim shtesë. Dhe nëse ka dështim, atëherë nuk ka përkrahje shtesë. Dhe, ju e dini, kjo veçse është një pasojë.

A do të jetë më i lehtë anëtarësimi në organizata ndërkombëtare? Jo, nuk do të jetë. Do të bëhet më i vështirë sepse si mund të prisni… dua të them, rruga drejt Evropës është ndërmjet këtij propozimi dhe ne duam që të dyja vendet të jenë pjesë e Evropës. I gjithë Ballkani Perëndimor përket në BE. Shumica e vendeve, disa prej tyre, tashmë janë në NATO.

Kosova dëshiron të bëhet pjesë e NATO-s. Për ta arritur këtë, ju duhet t’i bindni të gjitha vendet anëtare të NATO-s se jeni partner konstruktiv.

“Pa njohje reciproke, nuk e shoh ndonjërin vend në BE”

Radio Evropa e Lirë: Propozimi, ashtu siç është publikuar, nuk përmend njohje “de jure” nga Serbia. A mendoni se është i mundur normalizimi pa njohje reciproke?

Jorn Rohde: Të gjithë e kanë bërë të qartë që ky është një hap i ndërmjetëm, por shumë i rëndësishëm sepse nis një dinamikë që çon në normalizim të plotë.

Njohja reciproke është faza përfundimtare për ne, sepse pa njohje reciproke, nuk e shoh ndonjërin vend në BE, sepse ne nuk pranojmë vende që nuk e njohin njëra-tjetrën. Por, tani për tani, kjo është marrëveshja më e mirë që mund ta merrni dhe ka shumë përfitime, të cilat ua përmenda dhe fundi i [tentimeve] që Serbia ta bllokojë Kosovën nga anëtarësimi në organizata ndërkombëtare.

Deputeti i Parlamentit të Kosovës thotë se ajo çka u arrit në Bruksel mes Kosovës dhe Serbisë më 27 shkurt, i thellon problematikat që janë reale në terren.

Gjatë një interviste për Zërin e Amerikës, zoti Abazi, thotë se përpara një propozimi të formës merre ose lerë, vendi duhet të bëjë më të mirën, për të garantuar funksionalitetin e shtetit të Kosovës. Por ai hedh dyshime nëse një gjë e tillë do të jetë e mundur.

Sipas zoti Abazi, Lëvizja Vetëvendosje ka patur dy vite kohë, që të rikornizonte një pozicion tjetër, që kjo çka nisi dhjetë vjet më parë të mos përfundonte në situatën aktuale, me një marrëveshje, që përfshin të gjitha marrëveshjet e nënshkruara në të kaluarën, përfshirë ato edhe ato problematike për çështjen e funksionalitetit të shtetit të Kosovës.

Zëri i Amerikës: Zoti Abazi, ndërsa Kosova po shënon këto ditë 25 vjetorin e fillimit të luftës, përpjekjet e vendeve perëndimore, që me angazhimin e tyre i dhanë fund luftës, kanë marrë një intensitet të ri, për një normalizim marrëdhëniesh me Serbinë në bazë të një propozimi evropian. Cili është vlerësimi juaj, a mendoni se pas 25 vjetësh, Kosova dhe Serbia do të arrijnë t’i normalizojnë marrëdhëniet?

Haki Abazi: Kjo ditë, në të cilën po flasim, është dita e epopesë së UÇK-së, një moment i dhimbjes së madhe, por edhe i një heroizmi të pafund të familjes Jashari. Dhe kjo shënon pas më shumë se 10 vitesh bisedime, një moment tjetër të tentimit të Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës për ta sjellë në fund çështjen e dialogut Serbi-Kosovë. Ju me të drejtë e thatë që më 27 shkurt është lidhur një marrëveshje, megjithëse ajo nuk është nënshkruar, duke pritur udhërrëfyesit, e cila ka një thellim të problematikave, të cilat janë reale në terren. Sigurisht që një Kosovë e vogël, me një fuqi jo të madhe është vënë në një pozicion, ku ky propozim tashmë është, merre ose lerë, dhe ne duhet të bëjmë më të mirën, brenda kësaj periudhe kohore që nga kjo marrëveshje të nxjerrim gjërat më të mira për funksionalitetin e shtetit të Kosovës. A do të jetë e mundur? Unë kam dyshime se Serbia është serioze lidhur me përfundimit të dialogut me Kosovën. Ajo është duke blerë kohë për t’u mos parë në dritën e mosvendosjes së sanksioneve ndaj Rusisë dhe gjithashtu duke bërë lojën e dyfishtë me Bashkimin Evropian. Por gjithsesi, jemi këtu ku jemi. Kemi një këmbëngulje të Administratës së Shteteve të Bashkuara të Amerikës, me përkrahjen e Bashkimit Evropian, për ta përfunduar këtë çështje. Procesi ka përfunduar me një marrëveshje, e cila pranon edhe të gjitha marrëveshjet e nënshkruara në të kaluarën, përfshirë ato që kanë qenë problematike për çështjen e funksionalitetit të shtetit të Kosovës.

Zëri i Amerikës: Me siguri ju i referoheni çështjes së Asociacionit të Komunave me Shumicës Serbe. Cili është mendimi juaj? Çfarë zgjidhje duhet të merrte kjo çështje?

Haki Abazi: Ka qenë gabim që përtej Planit Ahtisari të futemi në dialog për ta bërë çështjen e Asosiacionit njëetnik pjesë të marrëveshjeve. Vazhdon të jetë gabim sepse ajo është një kundërshtim të drejtpërdrejt me karakterin multietnik të Kosovës, në bazë të së cilës është shpallur pavarësia e Kosovës, dhe kompromiseve që janë bërë në kohën e Ahtisarit. Zgjidhja do të ishte që Serbia të shihej në dritën e kërkesave paradoksale për instrumentalizimin e popullatës serbe në Kosovë në interest të saj. Që do të thotë, nga lufta me tanke që ka bërë në vitet 1990, Beogradi i ka kthyer nëpërmjet serbëve lokal përpjekjet e tij në sabotimin e funksionalitetit të shteteve fqinje. Jo vetëm funskionalitetin e Kosovës, por edhe atë të Maqedonisë Veriut dhe të Malit të Zi. Mirëpo, ky është realiteti. Mendoj se kemi gabuar dy vitet e fundit në dialog, duke vazhduar me përshtypjen se mund të dalim në një situatë tjetër dhe me idenë që konflikti në Ukrainë do të jetë në avantazhin e Kosovës. Në fakt, kjo është kthyer në trysni të jashtëzakonshme nëpërmjet bisedimeve në Bruksel, në një kornizë të situatës, ku e merr ose e le një marrëveshje, e cila mund të jetë jo më e mira për Kosovën.

Zëri i Amerikës: Megjithatë, të gjitha këto që i thatë zoti Abazi, duket se i takojnë historisë, jemi në këto kushte që jemi. Themelimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe është detyrim ndërkombëtar i Kosovës, ka një marrëveshje ekzistuese, është miratuar në parlament, Gjykata Kushtetuese nuk e ka hedhur poshtë në tërësi dhe thotë bëni ndryshimet e nevojshme dhe përparoni në këtë drejtim. Cila do të ishte zgjidhja?

Haki Abazi: Zgjidhja mendoj ka qenë dhe duhet të jetë që shteti i Kosovës duhet të bëjë ata që i është imponuar në kuptimin e një Asociacioni, i cili nuk ka kompetenca ekzekutive dhe nuk është pushteti i tretë në Kosovë, për të arritur në një moment tjetër, ku funksionaliteti, zhvillimi ekonomik, begatia mund të jetë një ofertë e re për të gjithë banorët, përfshirë serbët. Por, përqendrimi në mekanizmat, të cilët do ta minojnë funksionalitetin e shtetit të Kosovës, do të jetë thellim i mëtejshëm i problemit dhe jo zgjidhja, ajo çka kërkohet edhe sot nga bashkësia ndërkombëtare.

Zëri i Amerikës: A mendoni se ka hapësira që edhe në këto momente, në diskutimet e pritshme që do të mbahen në Ohër që kjo çështje të ndryshojë, ato problematika të mund të rishikohen? A do të ketë më zë pala e Kosovës në këtë rast?

Haki Abazi: Mendoj se është zvogëluar hapësira. Realisht kemi të bëjmë me një proces, i cili ka përfshirë të gjitha marrëveshjet e së kaluarës, përfshirë edhe Asociacionin dhe kjo është problematikë në vete nga e cila vështirë se mund të dilet. Mendoj se ka patur hapësirë dy vite pasi Lëvizja Vetëvendosje mori pushtetin, që të kishte një rikornizim e bindje dhe pozicionim tjetër. Kjo nuk ka ndodhur.

Zëri i Amerikës: Sipas mendimit tuaj, çfarë duhet të kishte bërë zoti Kurti që nuk e ka bërë sipas jush?

Haki Abazi: Mendoj se duhet të ishte një diplomaci ofensive në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, një pajisje shumë më adekuate me ekspertë të çështjeve Ballkanit në Uashington, Berlin, Bruksel dhe Londër që kjo rrjedhë e nisur dhjetë vjet më parë të mos përfundojë në situatën dhe rezultatet të cilat i kemi. Së dyti, dëshmia se ne mund të bëjmë shtetin nëpërmjet zhvillimit ekonomik dhe mbajtjes së trurit në vendin tonë, që ndërkombëtarët të mos na shohin si një shtet që nuk po arrin ta mbajë veten dhe rrjedhimisht i duhet një zgjidhje për të kaluar në një fazë tjetër të zhvillimit.

Zëri i Amerikës: Në qeverinë e parë të zotit Kurti, ju ishit njeriu i dytë pas tij, zëvendëskryeministër. Në qeverinë e dytë nuk morët asnjë post, deri së fundmi ishit kryetar i Komisionit të Punëve të Jashtme. Kritikët tuaj thonë se shumë prej kritikave tuaja janë në fakt retorike dhe hakmarrëse. Si ju përgjigjeni ju këtyre vlerësimeve?

Haki Abazi: Mendoj se kjo mund të jetë një formë e gjykimit. Por, ne duhet të kthehemi tek rezultatet. Nëse ato që them unë dhe forma e kritikës që bëj nuk ka të bëjë me rezultatet dhe pranimin tashmë të një kornizimi të ri të marrëveshjes që përmban brenda saj të gjitha ato që ne i kemi patur kauzë politike si Lëvizje Vetëvendosje, kundër së cilave kemi protestuar edhe në Parlament dhe në rrugë, ka pasur njerëz që janë humbur jetën në përpjekjet kundër Asociacionit, atëherë sigurisht që mund të konsideroheshin retorike e hakmarrëse. Por qëndrimi pa transparencë për të përfunduar tek përfshirja e Asociacionit dhe një kornizim i dialogut i njejtë dhe i ngjashëm me ato që kanë bërë qeveritë tjera, sigurisht që mua më sjellë në pozicionin e kritikut kundrejt ndryshimit, i cili është bërë madje pa debat publik. Kjo është dhimbja më e madhe, sepse mendoj se kemi humbur një shans të jashtëzakonshëm që të riorganizohemi si palë në dialog për t’i ikur e për t’u largua nga marrëveshje, të cilat janë nënshkruar për arsye që ata i dinë, por shumica e tyre nuk janë tashmë as pjesë e politikës. Kjo është arsyeja edhe pse ne kemi marrë edhe besimin nga qytetarët, duke menduar se do të bëjmë më mirë edhe më ndryshe

Propozimi i planit gjermano-francez për normalizimin e marrëdhënieve Kosovë – Serbi nuk parashikon asnjë “Republikë serbe” në tokën e Kosovës. Kështu thotë në një intervistë ekskluzive për Radio Kosovën, Ambasadori i Gjermanisë në Kosovë, Jörn Rohde.

Jörn Rohde: Tani unë nuk dua të deklarohem për gjëra hipotetike, por mund të them një gjë: ka një obligim që është marrë përsipër më herët për Asociacionin. Mirëpo, ne e kemi thënë hapur dhe në mënyrë krejt të qartë si partnerë dhe miq të ngushtë të Kosovës, pra ne pesë vendet e Kuintit, e kemi bërë të qartë atë çfarë nuk duam dhe çfarë nuk mund të ndodhë, e kjo është një “Republikë serbe” në tokën e Kosovës. Kjo pra, është diçka që as mund të merret me mend dhe larg çdo parashikimi. Ajo që mund të kalojë, për shembull, është ajo që para disa muajsh propozoi një organizatë joqeveritare gjermane: “Fondacioni Friderich Ebert” dhe unë deri më sot, nuk kam dëgjuar askënd, që të më thotë se ky propozim i “Fondacionit Fridirch Ebert” është në kundërshtim me vendimin e Kushtetutës së Kosovës të vitit 2015. Ajo që tani do të kisha dashur, është që Kosova të përmbush obligimin që ka marrë dhe të propozojë vetë një statut për Asociacionin. Kjo është një obligim që ka marrë Kosova dhe jemi në pritje të kësaj iniciative.

Radio Kosova: Ta zëmë se u nënshkrua plani. Atëherë, çfarë pengesa mund ta sfidojnë zbatimin e tij dhe si do t’i tejkalonte Gjermania dhe BE-ja këto pengesa?

Presidenti Vladimir Putin provokoi vetë ngjarjet që çuan në nisjen e pushtimit rus të Ukrainës më 2022, tha në një intervistë për Radion Evropa e Lirë një ish-zyrtar i lartë i Shtëpisë së Bardhë, duke kundërshtuar një prej argumenteve qendrore të Kremlinit se zgjerimi i NATO-s drejt lindjes në vitin 2000, ishte katalizator për luftën.

Një vit pas nisjes së luftës, që është shndërruar në luftën më të madhe tokësore në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore, Putin shfrytëzoi fjalimin drejtuar kombit, javën e kaluar, për të përsëritur ankesat e kamotshme lidhur me politikat perëndimore kundrejt Moskës që nga shpërbërja e Bashkimit Sovjektik më 1991.

Putin sugjeroi se NATO-ja dhe lidhjet e saj me Ukrainën paraqesin një kërcënim në rritje për Rusinë. Ai përsëriti pretendimet e rreme për këto raporte, përfshirë edhe pretendimin se Qeveria e Ukrainës kontrollohet nga Shtetet e Bashkuara dhe aleanca ushtarake perëndimore dhe se Ukraina është “skllave” e tyre.

Stephen Hadley, që ka shërbyer për tetë vjet në Shtëpinë e Bardhë gjatë presidencës së George W.Bush, përfshirë katër vjet si këshilltar i sigurisë kombëtare, hodhi poshtë deklaratat e Putinit. Ai argumentoi se NATO-ja nuk paraqet kërcënim për Rusinë dhe se për vite të tëra Moska kishte qenë e kënaqur që të punonte me aleancën.

“Një përpjekje reale është bërë për të qartësuar se Rusia ishte pjesë e pranuar e Evropës. Dhe NATO-ja nuk është kërcënim për Rusinë dhe NATO dëshiron raporte konstruktive me Rusinë”, tha Hadley për Radion Evropa e Lirë.

“Pra, ka pasur një përpjekje për të tentuar që të zbutet reagimi rus ndaj zgjerimit të NATO-s”, tha Hadley, mandati i të cilit në Shtëpinë e Bardhë përkoi me zgjerimin më të madh të aleancës në historinë e saj: më 2004, kur shtatë shtete të Evropës Lindore, përfshirë tri shtete baltike të ish-Bashkimit Sovjetik, iu bashkuan NATO-s.

Historianët dhe akademikët për kohë të gjatë kanë debatuar arsyetimin për zgjerimin e NATO-s, dhe në disa raste, kanë ngritur pikëpyetje lidhur me vendimin për zgjerimin drejt lindjes. Zyrtarët rusë kanë shprehur hapur pakënaqësitë e tyre dhe, madje, kanë pyetur se pse aleanca e epokës së Luftës së Ftohtë është ende e nevojshme.

Në mesin e viteve ’90, presidenti Boris Yeltsin paralajmëroi homologun e tij amerikan, Bill Clinton, për “poshtërim” nëse NATO-ja do të pranonte shtetet e Evropës Lindore.

Nën mandatin e Putinit, këto dyshime u rritën u shndërruan në akuza dhe pretendime të drejtpërdrejta se Uashingtoni dhe aleatët e tij kishin mashtruar Moskën. Në veçanti, Rusia ka shprehur zemërim për premtimin e NATO-s për Ukrainën dhe Gjeorgjinë më 2008 që këto dy shtete një ditë do të bëheshin anëtare.

Hadley tha se interesi i Ukrainës për t’iu bashkuar NATO-s u hoq nga vëmendja e Qeverisë ukrainase deri më 2014, kur presidenti i rrëzuar – mik me Moskën – çoi në financimin dhe furnizimin e milicive lokale në lindje të Ukrainës, dhe në disa raste dërgoi trupa të rregullta ushtarake për betejë.

“Që nga viti 2008, çështja e anëtarësimit të Ukrainës dhe Gjeorgjisë në NATO realisht u hoq nga tavolina. Dhe qëndroi jashtë tavolinës deri më 2014, kur Rusia pushtoi Ukrainën për herë të parë. Dhe kjo provokoi atë gjë që rusët thoshin se nuk e dëshironin”, tha ai.

“Ishte ai pushtim që e vuri çështjen e anëtarësimit në NATO dhe se si NATO do të ndihmonte dhe mbështeste Ukrainën dhe Gjeorgjinë, sërish mbi tavolinë”, theksoi Hadley.

“Ngjashëm, rusët u ankuan lidhur me lëvizjen e infrastrukturës së NATO-s në lindje drejt kufirit rus. Asnjë nga këto nuk ndodhi derisa Rusia hyri në Ukrainë më 2014. Prandaj, do të argumentoj se Rusia me pushtimin e Ukrainës më 2014 krijoi gjërat që tha se kërcënohej. Rusia, në fakt, provokoi gjërat që tha se kërcënohej nga NATO dhe Perëndimi”, shtoi ai.

Përveç kësaj, Hadley tha se shtetet që më herët ishin në sferën e ndikimit të Moskës – vende sikurse shtetet baltike apo shtetet e Evropës Lindore të Paktit të Varshavës – kanë pasur frikë të kamotshme nga Rusia, që i ka shtyrë ato që të kërkojnë të anëtarësohen në NATO.

“Dhe, natyrisht shtetet që tani janë pjesë e NATO-s thonë: ‘Ju kemi treguar’”, tha ai.

“Në atë pikë humbëm Putinin”

Edhe pse reagimi i Putinit në atë kohë ishte i matur, një ankesë tjetër e kamotshme e Kremlinit ishte vendimi i vitit 2002 i SHBA-së për t’u tërhequr nga një marrëveshje e madhe e kontrollit të armëve: Traktatit për Raketa Kundërbalistike. Administrata e presidentit Bush kishte argumentuar se traktati pengonte aftësinë e SHBA-së për të zhvilluar raketa për të mbrojtur shtetin kundër kërcënimeve që mund të vinin nga shtete sikurse Koreja e Veriut dhe Irani dhe se tërheqja nga ky pakt nuk kishte për qëllim që ta minonte Rusinë.

Hadley tha për REL-in se Putini që në fillim pranoi garancitë e SHBA-së.

“Fillimisht, kjo krijoi një vullnet të mirë midis dy shteteve”, tha ai. “Putin në të vërtetë nuk e kritikoi [tërheqjen nga traktati], në fakt bëri të kundërtën: ai tha se përderisa nuk i pëlqente që SHBA-ja po tërhiqej, kjo nuk paraqiste kërcënim për interesat ruse, për sigurinë ruse”.

Hadley, që ka publikuar një libër ku përshkruan detaje të memorandumeve që iu kaluan administratës pasuese të Barack Obamas më 2008, tha se ai pranon kritikat se administratat e njëpasnjëshme të SHBA-së, përfshirë edhe të asaj që ai shërbeu, bënë gabime në marrëdhëniet e tyre me Rusinë.

Por, ai argumentoi se ka të ngjarë që këto gabime nuk do të bënin ndonjë ndryshim, për dy arsye: njëra është ajo që ai e përshkroi si qëndrim të Kremlinit se një seri e kryengritjes popullore në Gjeorgji, Ukrainë dhe Kirgizi në vitet 2000 – të njohura gjerësisht si ‘revolucionet shumëngjyrëshe’ – ishin komplot amerikan. Tjetra është ajo që ai e cilësoi si “fiksim të Putinit” me historinë perandorake të Rusisë.

“Ne menduam se këto revolucione do të ishin të mira për Rusinë sepse do të krijonin shtete stabile, demokratike dhe prosperuese që do të ishin fqinje të mira për Rusinë”, tha ai.

“Putin nuk e pa kështu. Ai e pa si një përpjekje të udhëhequr nga CIA për të krijuar regjime në këto lloje shtetesh që ishin anti-ruse, si shtete që do të përdoreshin për ta destabilizuar vetë Rusinë. Dhe mendoj se në atë pikë ne e humbëm Putinin”.

“A mund t’i bënim gjërat ndryshe? Ndoshta, ka shumë gjasa që po”

Në qarqet e politikës së jashtme në SHBA, një prej kritikëve më të mëdhenj të politikave amerikane kundrejt Rusisë që nga Lufta e Ftohtë është Thomas Graham. Ai ka shërbyer në Shtëpinë e Bardhë gjatë administratës së presidentit George Bush në fillim të viteve ’90, dhe më pas ka shërbyer së bashku me Hadleyn në administratën e George W.Bush në vitin 2000.

Në një intervistë të dhënë më herët, Graham kishte përsëritur pakënaqësitë lidhur me rritjen e NATO-s.

“Ekziston një argument mjaft bindës për ta bërë atë që të kërkonte anëtarësim në NATO më 2008…. ishte një gabim nga ana e aleancës”, deklaroi ai.

Hadley tha se edhe ai ka dilema nëse zgjerimi i NATO-s nuk është menaxhuar si duhet.

“E kisha të vështirë këtë çështje deri kur e lexova fjalimin që Putini dha para se të hynte sërish në Ukrainë më 2022”, tha ai, duke iu referuar fjalimit që Putin mbajti tri ditë para nisjes së pushtimit.

“Pjesa e parë e këtij fjalimi ishte Putini i vërtetë duke folur. Dhe, kjo është pjesa që thoshte, kjo ka të bëjë me rikrijimin e Perandorisë Ruse, rivendosjen e kontrollit rus në tokat tradicionale ruse, dhe në thelb duke shkatërruar Ukrainën dhe duke e futur atë në Rusi”.

“Në dritë të asaj agjende, është mirë që ne e zgjeruam NATO-n, ose në të kundërtën do të ishte një fushë edhe më e hapur për Rusinë për të ndjekur vizionin e saj për të rikrijuar Perandorinë Ruse”, tha ai.

“A do të mund t’i bënim gjërat ndryshe?”, pyeti Hadley. “Ndoshta, ka shumë gjasa që po, gjithmonë ka mundësi që gjërat të bëhen më mirë”.

“Por, pyetja është kjo: në fund të ditës a do të kishte bërë ndonjë ndryshim, duke pasur parasysh fiksimin e Putinit për të rikrijuar Perandorinë Ruse brenda sferës së ish-Bashkimit Sovjetik. Mendoj se në fund të ditës, fatkeqësisht, nuk do të bënte asnjë dallim”.

Përgatiti: Mimoza Sadiku

Prej se Rusia ka nisur pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës, një vit më parë, tri vendet baltike – Letonia, Lituania dhe Estonia – kanë qenë ndër më të zëshmet që kanë dënuar agresionin e paprovokuar të Moskës dhe ndër të parat që i kanë ofruar mbështetje Kievit.

Presidenti i Letonisë, Egils Levits, ka qenë udhëheqësi i parë botëror që ka qëndruar një natë në Kiev, në prill të vitit të kaluar, kur të tjerët kanë hezituar të udhëtojnë në Ukrainë.

Në një intervistë për Shërbimin e Gjeorgjisë të Radios Evropa e Lirë, Levits, 67 vjeç, thotë se një gjykatë për krimet e luftës në Ukrainë duhet të krijohet sa më shpejt që është e mundur.

Sipas tij, rruga e Ukrainës drejt BE-së është e pashmangshme, edhe pse do të jetë ndoshta e vështirë.

Ai, po ashtu, thotë se Perëndimi është zënë në befasi nga pushtimi rus, pjesërisht për shkak të “iluzioneve” që ka pasur për Rusinë, pas Luftës së Ftohtë.

Radio Evropa e Lirë: Hulumtimet e mia tregojnë se ju jeni udhëheqësi i parë perëndimor që keni kaluar një natë në Kiev, pas nisjes së luftës. A ka qenë ky një gjest simbolik?

Egils Levits: Po. E kam pranuar menjëherë këtë propozim nga pala ukrainase. Sepse, padyshim, ka qenë e rëndësishme për ukrainasit.

Radio Evropa e Lirë: Si ish-gjyqtar në Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut, ju bëni thirrje për krijimin e një gjykate speciale, për ta ndëshkuar Rusinë për krimet e saj të supozuara të luftës në Ukrainë. A do të ishte një gjykatë e tillë e plotë nëse presidenti rus, Vladimir Putin, nuk do të dilte në bankën e të akuzuarve?

Egils Levits: Një gjykatë e tillë mund të krijohet. Nuk duhet të presim kur Rusia të mposhtet ose kur Putini ta humbë [pushtetin]. Është e mundur të krijohet, sepse jo të gjithë kriminelët janë të pranishëm personalisht në gjykata.

Për shembull, në Jugosllavi, disa kriminelë janë gjykuar në mungesë. E njëjta gjë mund të bëhet edhe tani.

Gjëja më e rëndësishme nuk është që personi të dalë i ulur në gjyq. Është [më e rëndësishme] që ne ta [ekspozojmë] këtë makineri të luftës, të agresionit, me mjete gjyqësore.

Edhe në raste të tjera, në Ruandë, në Sierra Leone apo në Liberi, jo të gjithë kriminelët kanë dalë para gjyqit. Është shumë më e rëndësishme t’i bëhet e qartë shoqërisë se një sjellje e tillë nuk është e pranueshme.

*Video nga arkivi: Një “gjyq i Nyrembergut” për Putinin?

Radio Evropa e Lirë: Kjo luftë ju ka dhënë juve, fqinjëve tuaj baltikë, Polonisë dhe vendeve të tjera arsye të mjaftueshme për t’i thënë pjesës tjetër të Perëndimit: “Ne ju kemi paralajmëruar që të mos jeni naivë me Rusinë dhe të mos vareni prej saj”. Si ka lindur ky naivitet, sipas jush? Çfarë e ka shkaktuar atë?

Egils Levits: Ky naivitet ka lindur, sepse, pas Luftës së Ftohtë, Perëndimi nuk u ka kushtuar vëmendje të mjaftueshme proceseve të brendshme në Rusi.

Sikur ta kishin vëzhguar më afër atë që ka ndodhur me Rusinë, atëherë, sigurisht, do të kishin zbuluar se ëndrra për një Rusi demokratike është një iluzion. Mendoj se kjo është arsyeja. Ka pasur neglizhencë.

Radio Evropa e Lirë: Pse nuk ju kanë dëgjuar? Sepse ju i keni paralajmëruar.

Egils Levits: Po, ne i kemi paralajmëruar ata. Por, nuk ka qenë një temë e rehatshme. Kjo ëndërr ka qenë më e rehatshme se ai realitet i hidhur.

Radio Evropa e Lirë: Ndoshta një paralajmërim i tillë mund të ketë qenë edhe lufta në Gjeorgji në vitin 2008?

Egils Levits: Natyrisht, agresioni ka filluar në vitin 2008 në Gjeorgji dhe shtetet baltike kanë reaguar menjëherë. Presidentët tanë kanë shkuar në Tbilisi në atë kohë, sepse ne e kemi ditur se çfarë do të thotë kur Rusia sulmon një vend.
Por, reagimi nga pjesa tjetër e Evropës ka qenë relativisht i dobët dhe kjo i ka bërë rusët të mendojnë: “Oh, Perëndimi, vendet perëndimore… Perëndimi është i dobët. Pra, ne mund të shkojmë më tej”.

Hapi tjetër është bërë në Krime në vitin 2014. Edhe atje ka pasur një reagim të dobët. Dhe, pastaj, nga pikëpamja ruse, një sulm në shkallë të plotë, më 2022.

Andaj, ne – Perëndimi – duhet t’i nxjerrim konkluzionet e duhura. Tani më vjen mirë që Perëndimi duket se ka mësuar vërtet se çfarë karakteri ka Rusia, çfarë është Rusia… dhe ka zhvilluar një strategji se si ta adresojmë atë.

Radio Evropa e Lirë: Një tjetër ide që ju jeni duke mbrojtur, është ngrirja e aseteve ruse dhe dhënia e tyre në Ukrainë, për ta rindërtuar Ukrainën. Ju thoni se një gjë e tillë është e vështirë, por e realizueshme. Nëse Perëndimi është zgjuar vërtet, siç thoni ju, pse nuk ka ndodhur kjo?

Egils Levits: Ndërtimi ose zhvillimi i vullnetit politik kundër Rusisë është një proces i vazhdueshëm. Nëse shohim se si Perëndimi po [e shikon] Rusinë sot, [krahasuar me] një vit më parë ose ndoshta gjysmë viti më parë, atëherë ka një përparim. Dhe ky përparim është në një drejtim. Vullneti politik është bërë më i fortë për të mbrojtur veten dhe, gjithashtu, për t’i kërkuar llogari Rusisë.

Radio Evropa e Lirë: Mendoni se do të arrijmë në atë pikë?

Egils Levits: Mendoj se ka një vullnet në rritje për ta bërë këtë. Pra, nuk kemi arritur ende tek ajo pikë. Por, para se të arrihet kjo pikë, po zhvillohen disa diskutime për dinamikën.

Radio Evropa e Lirë: Presidenti i Ukrainës, Volodymyr Zelensky, ka deklaruar se Ukraina duhet të jetë në NATO dhe në Bashkimin Evropian. Unë e di që ju e ndani këtë mendim. Pyetja ime për ju është: kur mendoni se kjo mund të realizohet?

Egils Levits: Për këtë ka disa reforma [që Kievi duhet t’i përmbushë]. Dhe këto reforma kërkojnë kohë. Për shembull, Letonisë, procesi i anëtarësimit në BE i ka marrë shtatë vjet. Mund të përshpejtohet. Megjithatë, kjo mund të vështirësohet edhe më, gjatë një periudhe lufte.

Pra, nuk mund të them se kur, por mund të them se ka vullnet serioz nga të gjitha vendet anëtare [të BE-së] që ta bëjnë këtë sa më shpejt. Natyrisht, Ukraina tani është e përqendruar në luftë, por, në të njëjtën kohë, po bën edhe reforma… Pra, do të thosha se nuk do të zgjasë shumë, por jo vitin e ardhshëm.

Radio Evropa e Lirë: Po NATO-ja? Mendoj se mund të konstatojmë se Ukraina ka tani një nga ushtritë më të mira në botë.

Egils Levits: Mendoj se ky diskutim do të ripërtërihet pas luftës. Unë realisht e shoh Ukrainën si një vend anëtar të NATO-s, sepse – siç e thatë edhe ju me të drejtë – do ta ketë një nga ushtritë më të mira në botë dhe do të jetë një kontribut i vërtetë për fuqinë e NATO-s.

Radio Evropa e Lirë: Më lejoni t’ju pyes edhe për Moldavinë dhe Gjeorgjinë. Të dyja këto vende kanë aspirata për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian, dhe së paku njëri prej tyre ka aspirata për NATO-n. Moldavia, në anën tjetër, po bëhet paksa skeptike për neutralitetin e saj. Si e shihni të ardhmen e tyre evropiane?

Egils Levits: Moldavia tani është nën presionin e Rusisë. Do të thosha se Qeveria aktuale është e gatshme t’i bëjë të gjithë hapat e nevojshëm, por ka nevojë për ndihmë.

Radio Evropa e Lirë: A e shihni Qeverinë në Gjeorgji – ngjashëm me atë në Moldavi – të gatshme për t’i bërë hapat e nevojshëm dhe për t’iu përkushtuar reformave?

Egils Levits: Do të thosha se, sipas deklaratave të Qeverisë atje, ajo është e gatshme.

Përgatiti: Valona Tela

*Video: Pesë gjëra që duhet t’i dini për Asociacionin

Kështu që, në përgjithësi, është një ndryshim i kryeministrit Kurti dhe qëndrimit të [partisë së tij] Vetëvendosjes, në lidhje me Asociacionin. Por, për ta përsëritur, kjo do të ndodhë vetëm nëse do të ketë një marrëveshje për aneksin e zbatimit, që momentalisht nuk ekziston.