ÇFARË ËSHTË SPAK – Struktura e Posaçme kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar përdoret për t’iu referuar Prokurorisë së Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar si edhe Njësisë së Pavarur Hetimore ndryshe quajtur edhe Byroja Kombëtare e Hetimit.
Kjo strukture, e përbërë nga organet e lartpërmendura do të ndjekë dhe hetojë vetëm çështjet e korrupsionit dhe krimit të organizuar..
Ndërkohe Gjykata e Posaçme kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar është përgjegjëse për gjykimin e veprave penale kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar dhe akuzave penale kundër një numër zyrtarësh të lartë si: Presidentit, Kryetarit të Kuvendit, Kryeministrit, anëtarëve të Këshillit të Ministrave, gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese dhe të Gjykatës së Lartë, Prokurorit të Përgjithshëm, deputetëve, etj. Gjykata e Posaçme kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar është e përbërë nga gjykata e posaçme kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar e shkallës së parë dhe ajo e apelit, të cilat ndodhen në Tiranë me fuqi veprimi në të gjithë territorin e Shqipërisë
MISIONI I SPAK – Krijimi i një strukture të posaçme, enkas për ndjekjen penale dhe hetimin e çështjeve të korrupsionit dhe krimit të organizuar synon mbi të gjitha garantimin e dhënies së drejtësisë në mënyrë sa më efikase dhe të pavarur nga çdo ndikim i paligjshëm.
Për këtë arsye të gjithë personat pjesë të një prej organeve të kësaj strukturë, qoftë si personel administrativ mbështetës apo si vetë prokurorët, hetuesit dhe policët gjyqësore i nënshtrohen një procesi tejet rigoroz seleksionimi dhe më pas mbikëqyrjeje të vazhdueshme gjatë kohës që janë në detyrë. E njëjta gjë vlen dhe për familjarët e personave në fjalë.
Disa nga masat nëpërmjet të cilave synohet integriteti sa më i lartë i personave të lartpërmendur është nënshtrimi i tyre në një proces vlerësimi, paraprakisht marrjes se detyrës, ku ndër të tjera përfshihen:
• Kontrolli i verifikimit te pasurisë dhe figurës
• Kontrolli periodik i llogarive bankare te tyre dhe anëtareve të afërt të familjes
• Deklarimi i dorëheqjes nga e drejta për privatësi në telekomunikimet e tyre dhe në të dhënat financiare
Me interes janë edhe kriteret që duhet të përmbushë kandidati për Drejtor i Byrosë Kombëtare të Hetimit, ku përveç sa më lart, shprehimisht parashikohet që kandidati për këtë detyrë të mos ketë qenë anëtar ose kandidat i organeve drejtuese të Partisë së Punës dhe Regjimit Komunist, si dhe Sistemit Gjyqësor gjatë viteve 1944 –1991.
Një tjetër parametër që synon të konsolidojë paanshmërinë dhe integritetin në punën e SPAK është dhe detyrimi i prokurorëve të Prokurorisë së Posaçme që të hetojnë dhe ndjekin penalisht prokurorë dhe gjyqtarë të vetë strukturës së SPAK kur ka dyshime të mjaftueshme për kryerjen e një vepre penale prej tyre. Për këtë qëllim parashikohet një mekanizëm mbikëqyrjeje ku një skuadër e vogël, që rikonfigurohet ne krye të gjashtë muajve, monitoron periodikisht komunikimin e gjyqtarëve, prokurorëve, hetuesëve, oficerëve të policisë gjyqësore, dhe personelit administrativ të organeve të SPAK
PSE SPAK – Analiza e Sistemit të Drejtësisë konstatoi se sistemi ynë i drejtësisë jo vetëm që kishte dështuar të luftonte fenomenin e korrupsionit në shoqëri, por ishte edhe vetë i korruptuar. Analiza evidentoi shkaqet e kësaj gjendjeje si më poshtë:
• Ndarja e detyrave midis institucioneve të drejtësisë penale që duhet të luftonin korrupsionin (policia, prokuroria dhe gjykatat) ishte e paqartë. Kishte përplasje kompetencash dhe koordinim të pamjaftueshëm të punës midis këtyre institucioneve;
• Prokurorët që hetonin korrupsionin nuk ishin të pavarur nga eprorët e tyre të cilët (eprorët) shpesh kishin lidhje të drejtpërdrejta me politikën dhe biznesin e madh;
• Nuk kishte një sistem për kontrollin e integritetit të vetë prokurorëve dhe policëve që hetonin korrupsionin;
• Cilësia e bashkëpunimit midis prokurorisë dhe institucioneve të tjera (sidomos policisë) në hetimin e korrupsionit ishte e dobët;
• Teknikat e përdorura për hetimin e korrupsionit ishin të dobëta;
• Burimet njerëzore dhe financiare në dispozicion të hetimit të korrupsionit ishin të pakta.
SI FUNKSIONON SPAK – SPAK është i përbërë nga Prokuroria e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar si edhe Njësia e Pavarur Hetimore ndryshe quajtur Byroja Kombëtare e Hetimit.
Prokuroria e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, si organi përgjegjës për hetimin dhe ndjekjen penale në fushën e korrupsionit dhe krimit të organizuar përfaqëson akuzën përpara gjykatave të posaçme. Për rrjedhojë në përmbushje të këtij funksioni kjo Prokurori drejton dhe kontrollon Hetuesit dhe shërbimet e Policisë Gjyqësore të Byrosë Kombëtare të Hetimit. Prokurorët e Prokurorisë së Posaçme zgjidhen për një mandat 9-vjeçar pa të drejtë riemërimi.
Byroja Kombëtare e Hetimit është një strukturë e specializuar e Policisë Gjyqësore që vepron vetëm nën drejtimin e Prokurorisë së Posaçme. Byroja është e përbërë nga Hetues dhe shërbimet e Policisë Gjyqësore.
Hetuesi është punonjës i Byrosë Kombëtare të Hetimit, përgjegjës për hetimin dhe e kryen atë vetëm nën drejtimin e Prokurorisë së Posaçme. Hetuesi emërohet në detyrë për jo më pak se 7 vjet dhe gëzon statusin e oficerit të Policisë Gjyqësore.
Ndërkohë Byroja Kombëtare është e përbërë edhe nga shërbimet e Policisë Gjyqësore që kanë për qëllim rritjen e bashkëpunimit dhe komunikimit midis Byrosë dhe institucioneve të tjera.
Këto shërbime kanë për funksion edhe të ndihmojnë në hetimet e Prokurorisë së Posaçme, që kryhen nga institucione të tjera.
Këta oficerë të Policisë Gjyqësore emërohen për një periudhë 5-vjeçare pranë Byrosë Kombëtare të Hetimit dhe janë të pavarur nga institucioni i tyre, siç mund të jetë për shembull Policia e Shtetit. Më përmbushjen e mandatit 5-vjeçar ata kanë te drejtë të rikthehen në institucionin e tyre.
BYROJA KOMBËTARE E HETIMIT – BKH është një seksion i specializuar i policisë gjyqësore, që vepron vetëm nën drejtimin e Prokurorisë së Posaçme. Drejtori i BKH rekomandohet nga një komision i përbërë nga Drejtuesi i Prokurorisë së Posaçme dhe dy prokurorë të posaçëm me më shumë vite eksperiencë pune si prokuror, ndërsa emërimi bëhet nga Këshilli i Lartë i Prokurorisë. Drejtori ka mandat 5 vjeçar, me të drejtë riemërimi një herë. Pas përfundimit të mandatit, Drejtori ka të drejtën të kthehet në pozicionin e mëparshëm ose të emërohet në një pozicion të të njëjtit nivel, me një gradë që i korrespondon atij funksioni.
Drejtori mund të vijë nga radhët e Policisë së Shtetit, policisë gjyqësore, apo hetuesve të Byrosë Kombëtare të Hetimit, apo prokurorëve. Kandidati duhet të ketë reputacion të njohur si person me integritet dhe i njohur për një punë me standardet më të larta profesionale. Drejtori i BKH lirohet nga detyra nga Këshilli i Lartë i Prokurorisë kur:
i përfundon mandati; jep dorëheqjen; mbush moshën e pensionit.
Ndërsa mund të shkarkohet nga Këshilli i Lartë i Prokurorisë bazuar në rekomandimet e Drejtuesit të Prokurorisë së Posaçme kur:
a) dënohet me vendim të formës së prerë të gjykatës për kryerjen e një vepre penale;
b) për shkelje të Kushtetutës apo për shkelje të rëndë të ligjit gjatë kryerjes së detyrës;
c) për shkelje të rënda dhe shumë të rënda të disiplinës gjatë ushtrimit të funksioneve;
ç) kur dalin fakte të reja që janë verifikuar dhe janë në kundërshtim me kriteret e përcaktuara për emërimin e tij/saj.
Drejtori i Byrosë Kombëtare të Hetimit pezullohet nga Këshilli i Lartë i Prokurorisë, bazuar në rekomandimin e drejtuesit të Prokurorisë së Posaçme, nëse drejtori bëhet subjekt i një hetimi penal. Pezullimi vazhdon për aq kohë sa do egzistojnë shkaqet e këtij pezullimi.
MONITORIMI NDËRKOMBËTAR, 2 VJEÇAR – Një Komision i përbërë nga ekspertë të drejtësisë penale, të caktuar nga misionet e BE dhe SHBA në Shqipëri, do të japë udhëzime dhe këshilla për themelimin dhe zhvillimin e Byrosë Kombëtare të Hetimit, për një periudhë 2 vjeçare duke nisur prej momentit të themelimit të kësaj Byroje. Komisioni i Pavarur i Rishikimit do vëzhgojë në mënyrë aktive procesin e rekrutimit dhe trajnimit të punonjësve të BKH, si dhe miraton materialet e trajnimit të Hetuesve dhe Drejtorit të BKH.
Struktura e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar është një strukturë kushtetuese e themeluar me nenin 148/dh të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. Përveç rregullimit kushtetues kjo si strukturë gjen një rregullim më të detajuar me ligjin nr. 95/2016, datë 6.10.2016 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Institucioneve për të Luftuar Korrupsionin dhe Krimin e Organizuar”.
Çdo qytetar ose biznes që është në dijeni të fakteve ose rrethanave që përbëjnë prova në lidhje me veprat penale të korrupsionit dhe krimit të organizuar, ose në lidhje me çdo vepër penale të kryer nga funksionarët e lartë të shtetit, mund të bëjë kallëzime në Byronë Kombëtare të Hetimit ose Prokurorinë e Posaçme;
Çdo qytetar apo biznes mund të kërkojë nga organet e SPAK informacione në lidhje me kompetencat/përgjegjësitë e SPAK, të shtjelluara më lart në bazë të ligjit “Për të drejtën e informimit” për sa kohë ato nuk cenojnë sekretin e hetimit ose të drejtat e palëve të përfshira në proces.
