VOAL – Marco Tullio Cicero (në latinisht, Marcus Tullius Cicero) lindi më 3 janar 106 pes në Ponte Olmo, një qytet i vendosur në komunën e Arpinum, rreth njëqind kilometra në jug-lindje të Romës. Ai përket fisnikërisë së vogël lokale (klasa e kalorësve), është djali i Marco Tullio Cicero Plakut dhe i Elvias, një grua me prejardhje fisnike.

Marcus Tullius Cicero – konsull romak, filozof, politikan, jurist, orator, theoricien, konstitucionalist – ekzekutohet më 7 dhjetor të vitit 43 para Krishtit, si armik i Romës, kur kishte filluar të besonte se karriera politike ishte arritja e tij më e rëndësishme; sepse veç orator i përkryer, ai ishte edhe një prej politikanëve më të mirë të Romës. Ciceroni fitoi famë me kundërshtimin e tij ndaj Jul Qezarit i cili kërkonte të bëhej i plotfuqishëm; më vonë ai denoncoi Mark Antonin që nuk riktheu republikën (pas vdekjes së Qezarit); dhe kritikoi Oktavianin që synonte të bëhej perandor. Ciceroni u fal nga Qezari kur ky u kthye në Romë pas fitores ndaj Pompeit, por nuk mundi t’i shpëtonte zemërimit të Mark Antonit dhe Oktavianit që e ndoqën dhe e vranë si armik te shtetit; koka iu pre, duart iu gjymtuan, trupi iu nda copa – copa, shkruajnë kronikanët. Ciceroni ra viktimë e pasioneve politike të kohës; tregojnë, se një herë, disa vite më vonë, Oktaviani (Perandor) e gjeti nipin e tij duke lexuar një libër të Ciceronit, dhe u përpoq për t’a fshehur për shkak të frikës se gjyshi i tij do të zemërohej. Por Oktaviani e mori librin, lexoi disa rreshta dhe ia ktheu duke thënë: “Lexoje pa frikë, Ciceroni ishte njeri i mësuar që e donte vendin e tij.” Me kalimin e shekujve, Roma përjetoi trazira, përmbysje; shkrimet e Ciceronit u zhdukën; më pas u ruajtën nga murgjit në manastire. Zbulimi nga Petrarka i letrave të Ciceronit, në shekullin XIV, dhe publikimi i tyre, është cilësuar si shkëndija e Rilindjes evropiane. Por kjo Rilindja solli gjithashtu ringjalljen e Ciceronit, dhe, vetëm pas tij e nëpërmjet tij, edhe ringalljen e pjesës tjetër të lashtësisë klasike. Kulmi i prestigjit të Ciceronit erdhi gjatë periudhës së iluminizmit (shekulli XVIII); ndikimi i tij është vënë re tek mendimtarët si John Locke, David Hume dhe Montesquieu; veprat e Ciceronit renditen mes atyre më me ndikim në kulturën evropiane, dhe ende përbëjnë një nga burimet më të rëndësishme të materialit parësor për shkrimin dhe rishikimin e historisë romake, sidomos në ditët e fundit të Republikës, kur ndodhi edhe vdekja e tij.

Sipas Ciceronit: 6 gabimet që njerëzimi vazhdon të përsërisë brez pas brezi:

1- Besimi se fitimi personal dëmton të tjerët;

2- Shqetësimi për gjërat që s’mund të ndryshohen;

3- Këmbëngulja se një gjë është e pamundur, vetëm sepse ne nuk mund t”a arrijmë;

4- Refuzimi për të vënë mënjanë preferencat e parëndësishme;

5- Neglizhenca e zhvillimit dhe sqimës së mendjes;

6- Përpjekja për të detyruar të tjerët të besojnë dhe të jetojnë si ne.”

Që kur ishte djalë tregoi një inteligjencë të jashtëzakonshme dhe u drejtua në Romë nga babai i tij (i cili aspironte, për të dhe për vëllain e tij Quinto, në një karrierë politike dhe ligjore), ku u fut në rrethin e oratorëve më të mirë të kohës, përfshirë Marco Antonio dhe Lucio Licinio Crasso. I stërvitur në juridiksion nga juristi Quinto Mucio Scevola, ai takoi Servius Sulpicius Rufus, Gaius Mario i ri dhe Tito Pomponio.

Ndërkohë Ciceroni i afrohet poezisë duke përkthyer Aratusin dhe Homerin. Në vitin 91 para Krishtit, së bashku me Titus Pomponio ai u takua me filozofin epikurian Phaedrus në Romë, ndërsa katër vjet më vonë ai ra në kontakt me Apollonio Molone, një mjeshtër i retorikës, dhe Philo nga Larisa, një akademik që ushtroi një ndikim të thellë tek ai. Më vonë ai gjithashtu takon Diodotin stoik, i cili do të bëhet mbrojtësi i tij dhe i cili do të pritet prej tij deri në vdekjen e tij. Ndërkohë, Cicero shërben nën drejtimin e Geno Pompeo Strabone dhe Lucio Cornelio Silla me rastin e fushatave të Luftës Sociale, pavarësisht se nuk u tërhoq nga jeta ushtarake.

Më 81 para Krishtit ai bëri zyrtarisht debutimin e tij në karrierën mjeko-ligjore me “Pro Quinctio”, fjalimi i tij i parë publik i cili e pa atë të sfidonte Quinto Ortensio Ortalo, oratori më i famshëm i kohës. Midis 79 dhe 77 para Krishtit ai jeton në Greqi (dhe më vonë do të zhvendoset në Azinë e Vogël): qëndrimi i tij në Athinë është veçanërisht i rëndësishëm, të dy sepse kjo i lejon atij të takojë Atticus, i cili ishte arratisur në Greqi për t’i shpëtuar luftërave që mundonin. Italia, të dyja sepse i lejon atij të vizitojë Akademinë e Platonit dhe vendet e tjera të shenjta të filozofisë. Pasi u takua me historianin Posidonius në Rodos, Ciceroni viziton Orakullin e Delfit; pastaj, ai kthehet në Romë, ku fillon karriera e tij e vërtetë politike.

Në vitin 76 para Krishtit ai u paraqit si një kandidat për magjistraturën e parë të cursus honourum, selinë e policisë, për t’u marrë me menaxhimin financiar. Pasi u bë kuestor i Lilibeo, në Siçili, ai punon me saktësi duke fituar besimin e vendasve: pas mandatit, atij i është besuar çështja kundër Verre, pronari i akuzuar për gjakderdhjen e ishullit, i cili falë fjalëve të Ciceronit detyrohet mërgim Gjithashtu falë suksesit të “Verrine”, ai fitoi një rol shumë të rëndësishëm në skenën politike: në vitin 69 para Krishtit, në moshën tridhjetë e shtatë vjeç, ai u zgjodh në zyrën e edule kurulës, ndërsa tre vjet më vonë u zgjodh unanimisht pretor . Në të njëjtën periudhë ai shqipton “Pro lege Manilia de imperio Cn. Pompei”, fjalimin e tij të parë politik në mbështetje të caktimit të kompetencave të plota për Pompey gjatë luftës mithridatic.

Në vitin 65 para Krishtit ai kandidoi për konsullatë, duke u zgjedhur vitin pasues së bashku me Gaius Antonio Ibrida, xhaxhai patrician i Marco Antonio. Gjatë konsullatës, arpinati thirret të merret me përpjekjen për konspiracion të kryer nga fisniku i varfër Catilina, ish luftëtar së bashku me Silla, konsull aspirues: i bllokuar në përpjekjet e tij për të marrë konsullatën me procese të dyshimta, nëse jo edhe me mashtrim të vërtetë elektoral, ky i fundit synon të urdhërojë një komplot që synon përmbysjen e republikës me mbështetjen e plebëve dhe fisnikëve të rënë. Ciceroni, pasi është bërë i vetëdijshëm për rrezikun, bën që senati të shpallë një “senatura consultum ultimate de reubblica mbrojtjes”, që do të thotë një dispozitë përmes së cilës kompetencave të veçanta u atribuohen konsujve. Pasi i shpëtoi një sulmi në tentativë të kryer nga komplotistët, ai thërret senatin në tempullin e Jupiter Stator: pikërisht këtu shqipton të ashtuquajturin “Katarina e Parë”, kjo është akuza kundër Catiline, e cila – duke parë që projektet e tij janë është zbuluar – ai nuk mund të bëjë asgjë përveçse të largohet nga Roma dhe të gjejë strehë në Etruria.

Më vonë, ndërsa admironte Julius Caesar, pasi mësoi për komplotin e organizuar kundër tij, Cicero vendos të qëndrojë larg tij. Pas vdekjes së Cezarit, ai bëhet një nga drejtuesit e fraksionit të optimistëve, ndërsa fraksioni populares drejtohet nga Marco Antonio: marrëdhëniet midis të dyve nuk janë gjë tjetër veçse të qetë, edhe për shkak të vizionit të ndryshëm politik që i karakterizon ata. Njëri, Ciceroni, mbron qëllimet dhe interesat e nobilitas të senatit dhe është në favor të republikës, ndërsa tjetri, Antonio, duke ndjekur shembullin e Cezarit, do të donte të vendoste një fuqi të një lloji monarkik.

Me ngjitjene Octavianit, trashëgimtarit të caktuar të Cezarit, Ciceroni vendos të marrë anë edhe më qartë kundër Antonios, dhe midis 44 dhe 43 para Krishtit ai shqipton “Filipikët” kundër tij (lutje që marrin emrin e tyre nga ato me të njëjtin emër që Demosteni kishte shqiptuar kundër Filipit II të Maqedonisë). Sidoqoftë, Antonio fiton bashkëpunimin e papritur të Oktavianit, me të cilin ai përbën një triumvirat (me ta është edhe Marco Emilio Lepido). Prandaj, Ciceroni përfshihet në listat e parashkrimit dhe në praktikë dënohet me vdekje; duke lënë Romën, ai vendos të tërhiqet në Formia, ku atij i bashkohen disa vrasës të dërguar nga Antonio nga të cilit i pritet koka: është 7 dhjetor 43 para Krishtit./Elida Buçpapaj