Titullohet “Mëngjesi” dhe përbëhet nga vetëm katër fjalë të ndara në dy vargje të famshme: “Jam ndriçuar nga pafundësia”. Vjersha, mund të konsiderohet si manifesti i poezisë hungaretiane për shkurtësinë e saj dhe mesazhin e qartë që jep, dhe sigurisht është një nga kompozimet më të shkurtra të shekullit XX. Është shkruar nga Giuseppe Ungaretti në Santa Maria La Longa (UD) më 26 janar 1917.

Poezia “Mattina” është pjesë e ciklit të tretë, me titull Të përmbyturit, nga përmbledhja L’Allegria, botuar për herë të parë në vitin 1931. Fillimisht e gjithë përmbledhja titullohej Allegria di Naufragi por poeti atëherë vendosi të thjeshtojë titullin dhe ta bëjë edhe më të drejtpërdrejtë.

Edicioni përfundimtar është nga viti 1942 dhe përmban disa cikle:

Porti i varrosur, me poezinë e famshme homonimike, dhe që mbledh poezitë e para kushtuar përvojës së Luftës së Parë Botërore, të jetuar nga Ungaretti si një ushtar i regjistruar në Karst;
Transporti i anijeve, i cili ende përmban poema lufte të kompozuara në pjesën e përparme;
Ecejake, poezi të kompozuara gjatë përvojës së luftës në Francë;
Të parat, tekstet e hartuara pas luftës.

Temat e përmbledhjes shprehin ndjenjat e dhimbjes ndaj përvojës së luftës që jetoi poeti në vetën e parë dhe ndjenjën e lidhjes me jetën që buron prej saj. Një çështje tjetër e dukshme është vëllazërimi midis njerëzve. Ajo bëhet një vlerë themelore që duhet ndjekur në momentet e errëta të luftës. Titulli, Allegria, në të vërtetë aludon në shtysën pozitive të njeriut që mbijeton pavarësisht dhimbjeve dhe shkeljeve të anijeve të jetës.

Poezia e mëngjesit është e përbërë nga vetëm dy vargje dhe për ta kuptuar plotësisht duhet të lexoni domosdoshmërisht edhe titullin, të cilit përmbajtja i referohet në mënyrë të pashmangshme. Kritiku i njohur letrar Romano Luperini vuri në dukje se si poeti përfaqësonte madhështinë përmes dritës.

Fillimisht poezia duhej të ishte pak më e gjatë dhe duhej të titullohej “Qielli dhe deti”:

M’illumino
d’immenso
con un breve
moto
di sguardo.

Jam ndriçuar

nga pafundësia

me një lëvizje

të shkurtër

të shikimit.

Arsyeja e zvogëlimit qëndron në dëshirën e autorit për të përfaqësuar ndjesinë e momentit në letër pa iu drejtuar fjalëve të kota. Vargu është zvogëluar në thlb, në këtë rast vetëm disa fjalë (fjalët e vargjeve) për të rritur vlerën semantike të secilës prej tyre.

Kjo dritë e jashtëzakonshme do të thotë kjo: shkëlqimi i diellit që sapo është lindur i jep poetit një ndjesi të brendshme që e lidh atë me sensin e pafundësisë. Ai ndihet i gjallë dhe pjesë e misterit të pafund të natyrës. Humori i përshkruar është pothuajse mistik, i bashkimit me universin.

Të dy vargjet janë thyer në treshe, të cilat, të lexuara së bashku, bëhen një gjashtëshe e përkryer. Midis dy vargjeve ka edhe disa bashkëtingëllore (kthimi i tingullit –m) që kontribuojnë në unifikimin e tyre.

Ekziston edhe figura retorike e synaestezisë (përzierja e dy termave që i përkasin sferave të ndryshme shqisore). Ndjesia fizike e dritës së diellit (ndriçon) i referohet një ndjenje të brendshme (shkëmbimi i ndjesisë dhe mendimit).

Është një krijim brilante. Poeti, me vetëm disa fjalë, transmeton ndjenjën e fortë dhe madhështore të zgjimit të mëngjesit. Ajo përfaqëson dëshirën për jetë dhe madhështi, përkundër përjetësimit të tmerreve të luftës./Elida Buçpapaj