Zgjedhjet presidenciale në Mal të Zi më 19 mars janë një test i rëndësishëm për stabilitetin e Ballkanit Perëndimor.

Kandidatët kryesorë përfaqësojnë qëndrime diametralisht të kundërta për të ardhmen e vendit dhe rajonit. Ndërsa presidenti aktual properëndimor Milo Gjukanoviç ka një histori të gjatë në mbështetjen e NATO-s dhe SHBA-së, dy sfiduesit e tij kryesorë favorizojnë lidhjet e ngushta me Beogradin dhe Moskën. Andrija Mandiq përfaqëson Frontin Demokratik, një parti nacionaliste serbe, dhe Aleksa Beçiq kohët e fundit shërbeu si president i parlamentit dhe ka mbështetur politikën e jashtme të Beogradit. Të dy kanë lidhje me Kishën Ortodokse Serbe, një spirancë e nacionalizmit serb.

Pas një periudhe të gjatë progresi në rifitimin e pavarësisë, anëtarësimit në NATO dhe kualifikimit për statusin e kandidatit në Bashkimin Evropian, Mali i Zi tani ndodhet në një udhëkryq strategjik.

Mali i Zi është edhe në ballë të properëndimizmit në Ballkanin Perëndimor dhe njëkohësisht përballet me kërcënime serioze për pavarësinë e saj. Ky kërcënim vjen kryesisht nga dy burime të ndërlidhura: nacionalizmi pan-serb i gjeneruar nga qeveria në Beograd dhe imperializmi shtetëror rus i krijuar për të përmbysur Ballkanin kundër Perëndimit. Si Beogradi ashtu edhe Moska mbështeten në popullsinë e konsiderueshme serbe, e vlerësuar në 30% të totalit, dhe në ndarjet midis partive malazeze për të fituar poste në qeveri.

Mali i Zi fitoi kapital të rëndësishëm politik në Uashington gjatë tre dekadave të fundit.

Vendi ruajti paqen ndëretnike, priti një numër të madh refugjatësh nga republikat e tjera post-jugosllave të shkatërruara nga lufta, u shkëput nga Slobodan Millosheviqi dhe promovimi i tij i dhunshëm i nacionalizmit serb dhe u kualifikua për anëtarësim në NATO. Qeveria aktuale e koalicionit e zgjedhur në gusht 2020 dhe e dominuar nga të emëruarit pro-Beogradit, po shpërdoron kapitalin politik të Malit të Zi dhe po e kthen vendin në një demokraci të dështuar, njësoj si Serbia.

Në mënyrë paradoksale, një koalicion që u zgjodh me premisën se do të përshpejtonte pranimin e Malit të Zi në BE dhe do të luftonte korrupsionin e ka tërhequr vendin në një drejtim të kundërt.

Edhe pse qeveria ka akuzuar Gjukanoviçin dhe Partinë e tij Demokratike të Socialistëve në pushtet më parë për korrupsion, qeveria aktuale është vetë e lidhur thellësisht me shërbimet e sigurisë serbe dhe ruse të cilat financojnë politikanët antiperëndimorë. Qeveria pro Beogradit humbi një votëbesim në parlament në gusht 2022 dhe nuk ka një mandat për të ndjekur reformat e nevojshme për t’u kualifikuar për anëtarësim në BE. Për të thyer ngërçin aktual politik, Mali i Zi duhet të mbajë zgjedhje parlamentare pas votimit presidencial.

Edhe pse Mali i Zi është anëtar i NATO-s, politika e presidentit serb Aleksandar Vuçiq synon të nënshtrojë sovranitetin e tij dhe të nënshtrojë politikën e tij të jashtme. Projekti “Bota Serbe” i ringjallur nga Vuçiq nuk përfshin më luftën e drejtpërdrejtë, vrasjet etnike, dëbimet masive dhe kapjen territoriale siç bëri në vitet 1990. Në vend të kësaj, strategjia e Beogradit synon të ndajë dhe dobësojë fqinjët dhe t’i dominojë ata politikisht.

Tre objektivat kryesore të mini-imperializmit të Serbisë janë Mali i Zi, Kosova dhe Bosnje-Hercegovina. Nacionalistët serbë nuk e pranojnë identitetin e veçantë kombëtar dhe shtetësinë e Malit të Zi, ashtu si nacionalistët rusë nuk i njohin ukrainasit dhe bjellorusët. Vuçiç po planifikon një bashkim Serbi-Mali i Zi, i modeluar në përpjekjet e Putinit për një bashkim Rusi-Bjellorusi, me Malin e Zi si partnerin e vogël. Në një marrëveshje të tillë, Beogradi do të ndihmonte në përcaktimin e politikave të jashtme dhe të sigurisë të Malit të Zi.

Uashingtoni dhe Brukseli janë përpjekur ta lënë mënjanë Gjukanoviçin në vitet e fundit, duke e parë atë si një detyrë shumë të gjatë, qoftë si President apo Kryeministër. Kjo perspektivë e ngushtë favorizoi zgjedhjen e një koalicioni anti-Gjukanoviç në vitin 2020 që gjeneroi konflikte të brendshme dhe ngriu reformat e nevojshme ligjore dhe ekonomike. Zgjedhja e një presidenti pro Beogradit dhe shtyrja e zgjedhjeve parlamentare do të inkurajojë administratën e Vuçiqit për të shtyrë axhendën e “botës serbe” në të gjithë rajonin.

SHBA-ja dhe BE-ja duhet të jenë të qarta në mbështetjen e tyre për zgjedhjet demokratike që forcojnë pavarësinë e Malit të Zi dhe nuk ofrojnë hyrje të reja për rritjen e ndikimit të Kremlinit.

—-

Janusz Bugajski is a Senior Fellow at the Jamestown Foundation in Washington DC. His new book is Failed State: A Guide to Russia’s Rupture.

https://www.washingtonexaminer.com/opinion/montenegro-elections-are-crucial-for-balkan-stability