Ja kështu, ti gjithmonë thua “Është rastësi, është rastësi…” por çështja është se çdo rast i papërfillshëm mund të konsiderohet më tepër se aq.
Më lejo të vëzhgoj që tani jam gjashtëdhjetë vjeç, pikërisht në atë kohë të jetës kur një njeri pas gjithë endjeve, pasioneve dhe mundeve të tij, ka tre rrugë të lëna hapur për të: lakmi, ambicie dhe filozofi. Dikush mund të thojë madje edhe dy. Ambicia sido që ta shikosh nuk është asgjë tjetër veç se lakmi për të mbledhur dhe zgjatur mundësi tokësore apo qiellore.
Sigurisht, nuk guxoj ta quaj veten filozof; është plotësisht e rëndë dhe në një mënyrë nuk më përshtatet. Për më tepër, mundesh gjithmonë të më tërheqësh duke më pyetur: “Më trego valixhen dhe kredencialet tuaja”. Sidoqoftë kam jetuar një jetë tejet të gjerë dhe shumëngjyrëshe; Kam njohur pasuri dhe varfëri, sëmundje, luftë, humbjen e dikujt shumë të afërt për mua, burgosjen, dashurinë dhe degradimin, besimin dhe mosbesimin dhe mund të më besosh ose jo kam njohur edhe njerëz. Ti mendon se kjo nuk është e mrekullueshme? Është e mrekullueshme zotëri. Në mënyrë që të njohësh dhe kuptosh një njeri tjetër duhet mbi të gjitha të jesh i aftë të harrosh personalitetin tënd; të harrosh çfarë përshtypje joshëse prodhon tek ata rreth teje dhe sa i madhërishëm je në gjirin e natyrës. Pak njerëz dinë si ta bëjnë, këtë jua siguroj unë.
Tani, në ditët e mia të zbehjes, unë, mëkatar i gjorë, më pëlqen të reflektoj mbi jetën. Veç kësaj, tani jam vetëm dhe plak; netët e mia – a e di sa të gjata janë netët e një njeriu të plakur? Zemra ime dhe kujtimet kanë mbajtur gjallë mijëra ngjarje të jetës time të shkuar dhe të jetëve të të tjerëve. Tjetër gjë është të ripërtypësh kujtimet si lopa hithrën dhe tjetër gjë është të reflektosh në ngjarjet e të kaluarës me mençuri dhe me arsyetim. Kjo është ajo që e quaj filozofi.
Kemi prekur pyetjen për rastësinë dhe fatin. Jam mjaft i gatshëm të bie dakort me ty që rastësia është absurde, kapriçoze, e verbër, pa qëllim, thjesht budallallëk. Por ka – Jam plotësisht i bindur – një ligj të pandryshueshëm që sundon jetën – e kam fjalën për miliona ngjarje që janë të lidhura bashkë. Çdo gjë tretet dhe vjen sërish, e lindur nga shumë pak, nga asgjë, merr flakë, përpiqet, ngazëllehet, arrin kulmin, bie poshtë dhe vjen sërish dhe sërish dhe përsëri, si një spirale që mbështillet rreth fluturimit të kohës. Kjo spirale që në kthesat e saj bën dredha përmes vitesh të panumërta rikthehet pas, kalon mbi të njëjtin vend dhe bën një dredhim të ri – një spirale spiralesh dhe kështu me radhë pafund.
Ti sigurisht do përgjigjesh që nëse ky ligj vërtet do ekzistonte, njerëzit do e kishin zbuluar kohë më parë dhe do ishin të aftë të lexonin të ardhmen si në një grafik. Jo, nuk është ashtu. Ne njerëzit, e di, jemi si endësit të cilët janë të ulur pranë mbështjelljeve pafundësisht të gjata dhe pafundësisht të gjëra. Kemi ngjyra të ndryshme para syve tanë, lule, qiellin blu, lejla, jeshil dhe e gjitha kjo vazhdon, e vazhdon dhe zhduket – por dizajnin , pasi është kaq pranë, jemi të paaftë ta dallojmë. Janë vetëm njerëzit që qëndrojnë mbi jetën, mbi ne, shkencëtarët dhe gjenitë, profetët, ëndërrimtarët, fanatikët, budallenjt dhe poetët të cilëve ndonjëherë u jepet shikimi i mprehtë dhe frymëzues, ku në mesin e rrëmujës së jetës, shquajnë copëza të fillimit të dizajnit të harmonishëm dhe të profetizojnë fundin.
Ti mund të mendosh që unë përdor shprehje pompoze, apo jo? Prit një moment; do jetë edhe më e ndërlikuar më tej – sigurisht nëse nuk të mërzit… Por çfarë tjetër mund të bëjë dikush në një vagon veçse të flasë?
Jam mjaft i gatshëm të pranoj ligjin që rregullon me dije të barabartë lëvizjen e yjeve dhe sistemin tretës të një brumbulli të zi. Unë besoj në to dhe i bekoj ato; por është Dikush apo Diçka që është më e fuqishme se fati dhe universi. Nëse është Diçka, do e quaja ligji i absurdit logjik, apo logjikë absurde, cila të duash – nuk di si ta shpreh. Por nëse është Dikush, atëherë Ai është një shpirt pranë të cilit Djalli ynë biblik dhe Satani romantik duken mjaft komikë dhe madje mashtrues të padëmshëm.
Imagjino një fuqi që qeveris universin, një fuqi thuajse prej Zoti dhe pranë saj një dëshpërim i ligë fëminor që nuk përfill të mirën dhe të keqen, por gjithmonë mizor i pamëshirshëm, mendjemprehtë megjithatë në një mënyrë (djalli e marrtë!) çuditërisht e drejtë. Ndoshta ti nuk më kupton plotësisht. Lërmë pra të ta ilustroj atë që dua të them.
Le të marrim parasysh Napoleonin: një jetë përrallore, personalitet jashtëzakonisht i madh, fuqi e pashterrueshme – dhe shiko në fund: një ishull i vogël, një sëmundje në fshikëz, ankesa për ushqimin dhe doktorët, murmuritjet a një njeriu të plakur në vetmi. Sigurisht ai fund i mjerë ishte vetëm ironia, vetëm buzëqeshja ironike e Dikushit tim misterioz. Megjithatë nëse shikon si duhet në këtë biografi tragjike, duke larguar shpjegimet e mendjendriturve (ata shpjegojnë gjithçka thjeshtë dhe sipas rregullave) – Unë nuk e di se si të duket ty, por unë shoh qartësisht në të, absurdin dhe logjikën të pajtuara edhe pse nuk mund ta shpjegoj.
Gjenerali Skobelev sërish: një figurë e madhe e hijshme, guxim dëshpërues, besim i ekzagjeruar në fatin e tij. Një tallje e vazhdueshme ndaj vdekjes, trimëri nën sulme vdekjeprurëse, zell i përhershëm për rreziqe, një lloj etje e pashueshme për rrezik – dhe pastaj, vdekje në një shtrat publik, në një dhomë rrëmujë të një restoranti në praninë e një prostitute. E përsëris sërish është absurde, mizore, por në një mënyrë të çuditshme e logjikshme. Duket sikur këto dy vdekje të mjerueshme në kontrast ishin rrumbullakosur, bërë me hije, plotësonin pamjet e dy elzistencave magjepsëse.
Të lashtët e njihnin Dikushin misterioz dhe kishin frikë prej tij (e mban mend unazën e Polikratit?), por gabimisht ata i kishin marrë shakatë e tij për xhelozi të fatit.
Unë ju siguroj – që duhet thënë, unë nuk ju siguroj, por unë për vete jam thellësisht i bindur – që në një të ardhme, ndoshta pas tridhjetë mijë vitesh, jeta në tokë do bëhet mrekullisht e bukur. Do të ketë pallate, kopshte, shatërvanë. . . . Skllavëria, prona private, gënjeshtrat, dhuna do të ndalojnë së peshuari mbi njerëzimin. Do i vijë fundi sëmundjeve, deformimeve, vdekjes. . . Nuk do ketë më zili, as vese, as të afërm apo disa të largët – të gjithë do jenë vëllezër. Pikërisht atëherë Ai (vini re që edhe në biseda e emërtoj Atë me shkronjë të madhe!), do të fluturojë një ditë përmes universit, do të shikojë me një shkelje syri dinak tokën, do të buzëqeshë dhe do marrë frymë në të dhe toka e mirë e vjetër, do të ndalojë së ekzistuari. Do jetë për të ardhur keq për planetin e bukur, apo jo? Por vetëm mendo se në çfarë fundi gjakatar dhe të shfrenuar ky virtuozitet i përgjithshëm do të na dërgonte, kur njerëzit kishin kohë të veleshin me të.
Por pse të marrim shembuj kaq madhështorë si toka jonë, ose Napoleoni, ose grekët e lashtë? Unë për vete, me raste kam parë manifestime të këtij ligji të tmerrshëm enigmatik, në rrethanat më të zakonshme. Nëse do, do të tregoj për një rast në të cilin, qartësisht ndjeva frymën tallëse të këtij Zoti.
Kjo është ajo që ndodhi. Po udhëtoja në një vagon të klasit të parë të zakonshëm nga Tomsk. Ndër pasagjerët e tjerë, në të njëjtin vagon ishte një inxhinier i ri hekurudhash, djalosh mjaft i mirë, i fortë dhe i sjellshëm. Kishte një fytyrë të zakonshme rrumbullake dhe të larë, me flokë të prera shkurt si iriq përmes të cilave dukej lëkura e tij në rozë; ishte i zakonshëm, i dashur, derr i vogël i sjellshëm. Sytë e tij gjithashtu kishin një ngjyrë blu të errët si të një derri.
Ai doli si një shok udhëtimi mjaft i përshtatshëm. Rrallë herë kam parë person më të bindur. Ai menjëherë më dha shtratin e poshtëm, më ndihmoi të ngrija çantën në raft dhe ishte kaq miqësor në çdo mënyrë, sa më bëri të ndihem disi i parehatshëm. Në stacione i mundësonte vetes ushqime dhe verë dhe i trajtonte pasagjerët e tjerë me përzemërsinë më të madhe.
Dallova menjëherë tek ai një lloj lumturie të madhe të brendshme që ziente dhe mundohej të dilte në sipërfaqe dhe se ai donte që t’i shihte të gjithë njerëzit rreth tij njëlloj të lumtur.
Dhe kështu doli. Pas rreth dhjetë minutave ai filloi të shkarkonte shpirtin e tij tek unë. Është e vërtetë që në rrëfimet e tij të para, ata afër nesh lëvizën në ankth në ndenjëset e tyre dhe filluan t’i kushtonin vëmendjen vendit përmes të cilit po kalonim me një interes mjaft të ekzagjeruar. Pastaj mësova që ata e kishin dëgjuar historinë e tij të paktën dhjetë herë secili. Unë nuk i shpëtova fatit të tyre.
Ky inxhinier po udhëtonte nga shtëpia nga Lindja Largët, ku kishte kaluar pesë vite dhe gjatë gjithë asaj kohe nuk kishte parë familjen e tij, pasi ata kishin qëndruar në Petersburg. Ai vërtet kishte pritur të qëndronte atje vetëm një vit, por si fillim puna e qeverisë për të cilën ai ishte dërguar, e kishte mbajtur më gjatë dhe më vonë një sipërmarrje private tërheqëse ishte shfaqur. Pastaj ai kishte kuptuar që nuk mund ta linte biznesin i cili ishte bërë mjaft përfitues. Tani, pasi kishte likuiduar të gjithë punët, po kthehej në shtëpi. Si mund të fajësohej në këto rrethana që ishte llafazan? Ai kishte jetuar për pesë vite larg familjes së tij të dashur dhe tani po kthehej në shtëpi, i ri, i shëndetshëm, shumë i suksesshëm dhe me rezerva të pa shpenzuara dashurie. Kush do mund ta mbante veten të heshtur, të shuante atë kruarje të tmerrshme të padurimit e cila rritej me çdo orë, me çdo njëqind kilometra që kalonim?
Shumë shpejt i kisha dëgjuar të gjitha sekretet e familjes së tij. Gruaja e tij quhej Susannah apo “Sannochka” dhe vajza e tij kishte emrin e çuditshëm Yurochka. Ai e kishte lënë atë kur kishte qenë tre vjeçe. “Mund ta imagjinoj” thirri ai, “ajo tani është vajzë e re, thuajse për tu martuar”! Gjithashtu dëgjova emrin e vajzërisë së gruas të tij dhe të gjitha vështirësitë që ata kishin kaluar bashkë kur ishin martuar dhe ai ishte akoma student në vitin e fund dhe nuk kishte pasur as dy palë pantallona dhe çfarë shoqeje e shkëqyer, infermiere, nënë dhe motër kishte qenë gruaja e tij për të gjatë asaj kohe.
Ai goditi veten me grusht në kraharor, u skuq me krenari dhe thirri me sy që i shkëlqenin: “Sikur ta njihje! Një bukuri! Nëse vjen në Petersburg, do të të prezantoj. Duhet me patjetër të vish të na takosh. Pa ndonjë ceremoni, e di – nuk duhet të refuzosh – Kirochnaya 156. Do të prezantoj dhe do e njohësh gruan time. Një mbretëreshë! Në sallat e kërcimit – inxhinierët e hekurudhave – ajo ishte gjithmonë bukuroshja. Tani me të vërtetë, nëse nuk vjen do më ofendosh”.
Ai i dha secilit prej nesh karta në të cilat kishte fshirë adresën e tij në Manchuria dhe kishte shkruar me laps atë të Petersburg dhe njëkohësisht na informoi që kjo shtëpi e mirë ishte marrë nga gruaja e tij sipas instruksioneve të tij vetëm një vit më parë, kur biznesi i tij ishte përmirësuar me shpejtësi.
Po, fjalët e tij rridhnin si një ujëvarë! Rreth katër herë në ditë, nga stacionet e mëdha, ai i dërgonte telegrame me përgjigje të paguar gruas së tij, të cilat i vinin në stacionin tjetër të madh, apo thjesht në trenin me numër kaq e aq, pasagjerit në klasin e parë pasagjerit kështu e ashtu. Duhet ta kishe parë atë kur roja erdhi me një telegram dhe thirri, “Një telegram për pasagjerin e klasit të parë kështu ashtu!” Ju siguroj një aureolë e shndritshme u shfaq në fytyrën e tij rrumbullake ashtu siç e kanë shenjtët hyjnorë! Shpërbleu rojet mjaft mirë dhe jo vetëm rojet; ai kishte një tundim të parezistueshëm për të përkëdhelur të gjithë, t’i bënte të gjithë të lumtur, t’i jepte dhurata të gjithëve. Madje ngulmoi të na jepte suvenire nga më të ndryshmet të bëra nga gurët Ural në formë dekorimesh, kopsa, kapëse, unaza kineze, statuja guri të çmuar dhe vogëlsira të tjera. Kishte ndër to disa që ishin tepër me vlerë edhe për koston që kishin por dhe punën artizanale artistike të rrallë dhe duhet ta kuptosh që ishte mjaft e pamundur të ikje prej tij, pa marrë parasysh sikletin që ke për të pranuar kështu dhuratash, ai këmbëngulte dhe lutej. Nuk mund ta refuzoje ashtu siç nuk mund të refuzosh një fëmijë që të lutet të marrësh disa nga karamelet e tij.
Ai kishte me vete një numër gjërash në valixhe dhe po ashtu në bagazhe dhe të gjitha ishin dhurata për Sannochk-ën dhe Yoruchk-ën. Kishte kaq shumë lodra të bukura, mëndafsh të dekoruar me qendisje, pallto kineze, fildish, flori, miniatura prej sardoniku, gëzofë, freskuese të pikturuara, kuti me llak, albume; dhe duhet ta kishe parë dhe dëgjuar me çfarë delikatese dhe lumturie fliste për të afërmit dhe të dashurit teksa na i tregonte. Le ta pranojmë që dashuria e tij ishte e verbër, e zhurmshme madje dhe disi histerike; megjithatë mund të betohem se nën gjithë këtë mbulojë të zakonshme dhe banale mund të shquaja një dashuri të vëretë dhe të madhe, një dashuri therëse të ndezur zjarr.
Madje mbaj mend, që në njërin nga stacionet ku po bashkoheshin vagonët, një roje hekurudhe iu këput këmba. Të gjithë pasagjerët – më të palëvizshmit, më të egrit, dhe më mizorët në botë – menjëherë dolën jashtë të shikojnë gjakun. Inxhinieri nuk qëndroi me pjesën tjetër të turmës, por qetësisht shkoi tek shefi stacionit, i tha disa fjalë dhe i dha disa para të cilat i nxorri nga një libër i vogël xhepi; nuk mund të ketë qenë një shumë e vogël sepse ai tjetri i ngriti kapelen e kuqe me shumë respekt. Ai e bëri këtë shumë shpejt; ndoshta unë isha i vetmi që e pa, por unë në fund të fundit, kam një sy tepër të mprehtë për këto gjëra. Gjithsesi, gjithashtu vërejta që duke përfituar nga vonesa e trenit ai kishte kohë të shkonte në zyrën e telegrafit.
E mbaj mend aq qartë, sikur të kishte ndodhur dje, mënyra se si ai ecte lart e poshtë nëpër platformë, kapelja e tij e bardhë inxhinieri e zhytur në pjesën e pasme të kokës, me një bluzë të gjatë dhe lirshme ruse e stilit Chin-chun-cha, të mbërthyera anash dylbi që vareshin nga një rrip mbi njërën shpatull dhe që kryqëzohej me këtë rripi tjetër me një çantë të vogël; ai erdhi nga zyra telegrafit, me një pamje si një djalosh fshati i freskët, i fortë, mishtor, rozë, i mirë ushqyer dhe i thjeshtë.
Në çdo stacion më të madh kishte një telegram për të. Ai i kishte llastuar rojet në mënyrë të tillë, që ata vetë të shkonin te zyra telegrafit për të pyetur nëse kishte ndonjë telegram për të. Djaloshi i gjorë! E kishte të pamundur ta fshihte gëzimin e tij dhe na i lexonte telegramet me zë të lartë, sikur mos të kishim halle të tjera veçse të na interesonte për lumturinë e familjes së tij. “Të uroj shëndet, të dërgojmë puthje, të gjithë me padurim, Sannochka, Yurocka”, ose “Shikojnë orën, ndjekin udhëtimin tënd sipas programit dhe janë me ty në zemër dhe mendje” – të gjitha ishin në këtë stil. Kishte edhe një telegram që thoshte diçka të tillë si: “Vendose orën sipas asaj të Petersburg ekzaktësisht në njëmbëdhjetë, shiko yllin Alfa të Arushës së Madhe sepse dhe unë ashtu do bëj!”
Ishte një pasagjer në vagonin tonë, që ishte pronari, llogaritari apo menaxheri i ndonjë miniere floriri, njeri siberian i vërtetë me një fytyrë si portretet e Moses Murin – një fytyrë e tharë e gjatë, vetulla të ashpra, të trasha, të zeza dhe një mjekër të dendur, të gjatë, të thinjur – një njeri që mund ta dalloje që ishte sprovuar nga përvojat e jetës. Ai me kujdes vëzhgonte inxhinierin:
“Djalosh, nuk duhet ta keqpërdorësh telegafin në atë mënyrë.”
“Çfarë do të thuash? Si po e keqpërdor?”
“ Ja në këtë mënyrë: nuk duhet ta mbash zonjën tënde në një gjendje kaq të ekzaltuar dhe të ngazëllyer. Duhet të kesh parasysh gjendjen e të tjerëve.”
Por ai vetëm qeshi dhe i ra tek gjuri burrit të zgjuar. “Ah, burrë i vjetër, të njoh unë ty, ju njerëzit tradicionalë! Fillon një udhëtim fshehtas, mundohesh të arrish papritur, duke pyetur veten “A është gjithçka në rregull në shtëpi?” Apo jo?”
Por burri me një fytyrë si të një ikone vetëm lëvizte vetullat dhe buzëqeshte. “Epo, si i thua kësaj? Edhe kjo nuk është e gabuar ndonjëherë!”
Nga Nizhni kishte pasagjerë të tjerë në vagonin tonë; nga Moska prap të tjerë. Ngazëllimi i inxhinierit tim u rrit edhe më tepër – çfarë të bënim me të? Kishte një mënyrë që njihej shpejt me të gjithë. Me burrin e martuar bisedoi për shenjtërinë e shtëpisë, të pamartuarit i foli për rrëmujën dhe shpenzimet e jetës së beqarëve; me vajzat e reja foli për dashurinë e vetme dhe që zgjat përgjithmonë, me zonjat e martuara bisedoi për fëmijët. Çfarëdo të ishte biseda, do dilte si përfundim te Sannochka dhe Yurochka e tij. Akoma e mbaj mend, se si vajza e tij i kishte thënë “ Kam “ishta” “të verë”, “atje ëst “tycani vazove!” dhe një bisedë tjetër kur ajo po shtrydhte macen që mjaullinte dhe nëna i kishte thënë, “Lëshoje macen Yurochka se po e lëndon”, dhe ajo i ishte përgjigjur “jo mama, është kënaqësi për macen!” Po ashtu se si kur ajo kishte parë disa tollumbace të kuqe në rrugë dhe i kishte thënë nënës së saj, “Mama, sa të fryra që janë!”
E gjitha kjo më dukej prekëse dhe e këndshme, por gjithashtu më duhet të rrëfej edhe mjaft e lodhshme.
Ishte mëngjes kur iu afruam Petersburg-ut. Dita ishte e zymtë, me shi dhe pa gëzim. Një mjegull që nuk ishte ekzaktësisht mjegull por një avull i pistë, mbështillte pishat e ndryshkura dhe të regjura dhe kodrat e lagështa, që dukeshin si krimba të rreckosur, duke u shtrirë djathtas dhe majtas hekurudhës. U zgjova shpejt që të lahesha dhe u ndesha me inxhinierin në korridor. Ai po qëndronte në dritare, si fillim duke parë jashtë dhe pastaj duke parë orën e tij.
“Mirëmëngjes!” I thashë: “Çfarë po bën këtu?”
“Oh, mirëmëngjes, si je? Thjesht po llogaris shpejtësinë e trenit – tani po lëvizim me një shpejtësi gjashtëdhjetë kilometra në orë.”
“Po e llogarit nëpërmjet orës?”
“Po është shumë e thjeshtë. Nga shtylla në shtyllë është njëzet e pesë sazhen*, një e njëzeta e kilometrit. Kështu që, nëse i bëjmë këto njëzet e pesë sazhen në katër sekonda, shpejtësia do ishte dyzet e pesë kilometra në orë, nëse në tre gjashtëdhjetë kilometra, në dy nëntëdhjetë. Madje mund të gjesh shpejtësinë pa orë – duhet të dish si të numërosh sekondat; duhet të numërosh sa më shpejt të mundesh por qartësisht deri në gjashtë si për shembull: një, dy, tre, katër, pesë, gjashtë – një, dy, tre, katër, pesë, gjashtë; kjo është metoda e gjeneralit austriak Staff.”
Kështu fliste, duke parë pa ndalim rrotull dhe duke ndërruar pozicion vazhdimisht, por sigurisht e dija shumë mirë që e gjitha kjo metodë e gjeneralit austriak Staff ishte thjesht si mbulojë dhe se inxhinieri vetëm po mundohej të mashtronte padurimin e tij.
Kur mbërritëm në Lyuban ishte për të ardhur keq ta shikoje. U zbeh, u hollua dhe u plak para syve të mi. Madje ndaloi së foluri. Bënte sikur po lexonte një gazetë, por mund ta shihje qartë se nuk i pëlqente ajo çfarë po bënte dhe se ishte e pakëndshme për të; madje ndonjëherë e mbante gazetën kokë poshtë. Rrinte pa lëvizur pesë minuta dhe pastaj sërish vraponte te dritarja në korridor, pastaj ulej dhe lëvizte në ndenjëse sikur të donte ta shtynte trenin të lëvizte më shpejt, pastaj sërish llogariste shpejtësinë me orën e tij, duke kthyer kokën sa në njërën anë në tjetrën. Ah, sa mirë e dija – po kush nuk e di? – që ditët dhe javët e pritjes janë asgjë në krahasim me këtë gjysëm orë të fundit të mbetur, me këtë çerek ore të mbetur!
Më në fund arritëm semaforin, labirintin e pafund e hekurudhave të kryqëzuara, pastaj platformën e gjatë të drunjtë dhe punëtorët e stacionit me përparëse të bardha. . . . Inxhinieri veshi pallton e uniformës, mori çantën e dorës dhe shkoi te platforma e vogël në fillim. Po shikoja jashtë njërës prej dritareve të korridorit që të përshëndesja një punëtor të stacionit sapo treni të ndalonte; ai po shikonte jashtë derës së hapur që të çonte te shkallët. Më pa, tundi kokën dhe buzëqeshi, por kisha kohë të dalloja që në atë momentishte i zbehtë në mënyrë të habitshme dhe të pazakontë.
Një zonjë e gjatë me një lloj xhakete ngjyrë argjendi, kapele të madhe kadife dhe me një vel blu kaloi vagonin tonë; ajo kishte me vete një vajzë me këmbë të gjata, fustan të shkurtër dhe geta të bardha. Të dyja ndoqën trenin, shikonin me sy plot ankth në çdo dritare që kalonte, por ato nuk arritën ta dallojnë atë. Dëgjova zërin e inxhinierit që thirri me një zë të çuditshëm, të avashtë dhe që dridhej: “Sannochka!”
Mendoj se të dyja u kthyen. Pastaj papritur një e qarë vuajteje e shkurtër dhe e tmerrshme. . . .Nuk do e harroj kurrë. . . . Ishte një e qarë jo si të tjerat, të shushatjes, tmerrit, dhimbjes apo ankimit.
Për një sekond pashë kokën e inxhinierit, pa kapele, diku mes fundit të vagonit dhe platformës. Nuk ia pashë fytyrën, vetëm majën rozë të kokës së tij me flokët e prera shkurt; koka u shfaq vetëm për një sekond dhe pastaj nuk e pashë më.
Më vonë më pyetën si dëshmitar. E mbaj mend si u mundova që të qetësoj gruan e tij, por çfarë mund të thuash në këto rrethana? Edhe unë e pashë, një copë mishi e gjallë, shtrembëruar e bërë petë. Ai nuk merrte më frymë kur e nxorrën nga poshtë vagonit. U raportua se si fillim i ishte këputur këmba, por instiktivisht ishte munduar ta rimerrte veten dhe ishte kthyer duke bërë që goma të kalonte mbi kraharorin dhe stomakun e tij.
Tani vi në pjesën më të keqe të asaj që po ju tregoj. Në këto minuta të tmerrshme dhe të paharrueshme, një vetëdije e çuditshme nuk më la për asnjë moment. “Një vdekje kot,” mendova: “një vdekje absurde, mizore, një vdekje e padrejtë”, por në një mënyrë që nga momenti i parë, menjëherë pas britmës së tij, mu bë e qartë që pashmangshmërisht kjo kishte ndodhur, që ky absurditet ishte logjik dhe natyral. E pse ishte kështu? Ma shpjegon dot? A nuk ishte buzëqeshja indiferente e djallit tim ajo që u ndje?
E veja e tij (Më vonë , shkova ta takoj dhe më bëri shumë pyetje rreth tij) tha qartësisht se të dy e kishin tunduar fatin me padurimin e dashurisë së tyre, sigurinë për takimin, bindjen për të nesërmen. Po tani? Ndoshta, por nuk mund të jem i sigurtë për asgjë. . . . Në lindje (dhe sigurisht atje e gjejmë burimin e vërtetë të zgjuarsisë së lashtë) një njeri nuk e thotë kurrë atë që do të bëjë menjëherë apo të nesërmen pa shtuar “Inch Allah!” që do të thotë “Zoti dashtë”, apo “Zoti e bëftë”.
Gjithsesi, mua më duket, që këtu nuk ishte një tundim fati, por vetëm i njëjti absurd logjik i Zotit misterioz. Sigurisht gëzim më të madh se sa pritshmëritë e tyre kur duke pushtuar hapësirën ata u bashkuan edhe pse të ndarë, lumturi më të madhe këta dy njerëz e sigurtë që nuk do mund të kishin përjetuar kurrë. Zoti vetëm e di çfarë i priste ata të nesërmen. Zhgënjim? Lodhje? Indiferencë? Madje ndoshta edhe urrejtje?
*sezhin – njësi matëse ruse e dalë nga përdorimi
Komentet