“Toka serbe paguhet me koka” dhe “Liri a vdekje”. Mesazhe të këtij lloji janë të zakonshme në profile që në rrjetet sociale deklarohen si grupe çetnike të Bosnje dhe Hercegovinës.

Rreth tridhjetë grupe dhe profile në Facebook, Instagram dhe rrjete të tjera, të cilat u monitoruan nga Radio Evropa e Lirë për një muaj, madhërojnë, mes tjerash, entitetin Republika Sërpska të Bosnje dhe Hercegovinës dhe mbrojnë shkëputjen e saj.

“Nëse Drina është kufiri, do ta pimë”. Ky mesazh është publikuar nga grupi “Rinia çetnike Gacko”(Çetniçka omladina Gacko) në profilin e tij në Instagram më 9 janar, së bashku me vargje që shprehin besnikëri ndaj Republikës Sërpska.

Mesazhi që aludon në nevojën e “zhdukjes” së lumit Drina si kufi natyror mes Bosnje e Hercegovinës dhe Serbisë, është publikuar në Ditën e Republikës Sërpska. Ajo ditë shënohet më 9 janar, pavarësisht një vendimi të Gjykatës Kushtetuese të Bosnjës, i cili e ka shpallur jokushtetuese.

Profili “Rinia çetnike Gacko” në Instagram ndiqet nga më shumë se 3.800 njerëz, ndërsa në Facebook nga rreth 2.100.

Në përshkrim të profilit janë sloganet: “Vetëm harmonia i shpëton serbët” dhe “Nuk i japim shenjtoret”.

Në profil nuk ka asnjë informacion në lidhje me administratorët. REL-i e kontaktoi atë për të diskutuar rreth përmbajtjes së publikuar, por nuk mori përgjigje.

Në Bosnje e Hercegovinë janë 16 shoqata të regjistruara që kanë trashëguar traditën e njësive famëkeqe çetnike nga Lufta e Dytë Botërore.

Udhëheqësi i lëvizjes çetnike Ravna Gora, Drazha Mihajlloviq, është dënuar në vitin 1946 me vdekje, për krime lufte dhe bashkëpunim me Gjermaninë naziste. Ai, më pas, është pushkatuar.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, çetnikët kanë vrarë rreth 58.600 njerëz në Bosnje e Hercegovinë, tregojnë të dhënat nga libri “Bosnje e Hercegovina në Luftën e Dytë Botërore 1941-1945”, i autorit Rasim Hurem.

Nën simbolet e çetnikëve, krimet e formacioneve paraushtarake dhe ushtarake janë përsëritur në luftën e viteve ‘90 të shekullit të kaluar, e cila ka pasuar shpërbërjen e Jugosllavisë.

Si është situata aktuale?

Sot, shoqatat zyrtare të Ravna Gorës janë të regjistruara në territorin e entitetit Republika Sërpska.

Idetë e tyre, shpeshherë me thirrje të hapura për dhunë, ndahen çdo ditë nga dhjetëra grupe, profile dhe faqe në rrjetet sociale.

Hikmet Karaçiq, autor i doracakut “Lëvizjet ekstreme të djathta dhe simbolika në Ballkanin Perëndimor”, thotë për Radion Evropa e Lirë se lëvizjet çetnike kanë pësuar një transformim në vitet e fundit dhe janë bërë dominuese në hapësirën online.

“Tani e kemi këtë gjuhë të re për promovimin e çetnikëve – përmes ilustrimeve grafike e të ngjashme… Ajo tani është përshtatur për të tërhequr brezin e TikTokut”, thotë Karaçiq.

Sipas tij, shumë prej tyre janë profile dhe grupe anonime, të cilat “përhapin ideologji çetnike në një mënyrë që është tërheqëse për një audiencë më të re”.

“Ata po përpiqen ta sjellin trashëgiminë nga Lufta e Dytë Botërore dhe nga lufta e viteve 1990 më afër të rinjve në mbarë botën. Ka aq shumë saqë është vështirë t’i gjurmosh”, thotë Karaçiq.

Numri më i madh i profileve është krijuar në Facebook dhe Instagram, por ka edhe në Twitter dhe TikTok.

Ato, përgjithësisht, përhapin të njëjtën përmbajtje, duke promovuar brigadat e luftës dhe duke madhëruar kriminelët e dënuar të luftës.

Një nga të dënuarit “më popullorë” për krimet e luftës në vitet 1990, për çetnikët në rrjetet sociale është Ratko Mlladiq, ish-komandant i Ushtrisë së Republikës Sërpska.
Gjykata e Hagës e ka dënuar Mlladiqin me burgim të përjetshëm për gjenocid dhe krime kundër njerëzimit në Bosnje dhe Hercegovinë.

Mbështetje për vojvodën Alleksiq

Grupet në rrjetet sociale, aktivitetet e të cilave i ka përcjellë REL-i, kanë publikuar, mes tjerash, edhe përmbajtje kushtuar vojvodës çetnike, Sllavko Alleksiq.

Në qershor të vitit 2022, Alleksiq, së bashku me dy anëtarë të tjerë të lëvizjes Ravna Gora në Bosnje e Hercegovinë, janë dënuar me pesë muaj burgim, për shkak të këngëve që kanë kënduar në një tubim në Vishegrad, në vitin 2019.

“Do të jetë sërish ferr dhe Drina do të përgjakët. Ja, çetnikët nga malet serbe”, kanë qenë vargjet e këngës.

Alleksiq dhe të dënuarit e tjerë i kanë paguar dënimet me burg në shkurt të këtij viti.

Organizata të shumta çetnike në Bosnje e Hercegovinë dhe në Serbi i kanë ndihmuar në mbledhjen e parave.

Alleksiq e ka kaluar pjesën më të madhe të jetës në Sarajevë. Nga marsi i vitit 1992 është bërë komandant i “Njësisë çetnike Sarajeva e Re” me seli në vendbanimin e Sarajevës, Gërbavica.

Gjatë rrethimit pothuajse katërvjeçar të Sarajevës në vitet ‘90, kjo pjesë e qytetit ka qenë nën kontrollin e Ushtrisë së Republikës Sërpska.

Lagjja Gërbavica është pushtuar në vitin 1992, me ndihmën e Ushtrisë Popullore Jugosllave.

Emri i Alleksiqit është përmendur edhe gjatë gjykimit të radikalit serb, Vojisllav Sheshel, dhe ish-presidentit të Republikës Sërpska, Radovan Karaxhiq, para Tribunalit të Hagës.

Në grupe dhe në profile në rrjetet sociale, Alleksiq cilësohet si “legjendë e gjallë e Sarajevës serbe”.

Alleksiq jeton sot në Hercegovinën lindore, në territorin e Republikës Sërpska. Ai nuk i është përgjigjur interesimit të REL-it për të biseduar për këtë çështje.

Faqja në Facebook e quajtur “Vojvoda Sllavko Alleksiq”, e krijuar në vitin 2015, ndiqet nga rreth 5.600 persona dhe nuk përmban të dhëna për administratorët.

Në një nga fotografitë e publikuara në qershor të vitit 2019, ai shfaqet me një grup burrash me uniformë. Në përshkrimin e fotografisë thuhet se ata kanë qenë vullnetarë rusë në fushëbetejën e Sarajevës në vitin 1993.

“Është bukur t’i kujtojmë vëllezërit tanë me armë”, është një nga komentet poshtë fotografisë.

Këngë për vojvodën, Kosovën, Putinin…

Një këngë e shkruar për nder të Alleksiqit nga poeti Millorad Sharoviq, i cili jeton në Beograd, është bërë virale në “muret” e grupeve çetnike në Facebook dhe Instagram.
Kënga përshkruan shkuarjen e Alleksiqit në varrezat hebraike në Sarajevë, në fillim të luftës në Bosnje e Hercegovinë, në vitet 1990.

Këto varreza kanë qenë një nga vendet nga ku janë terrorizuar banorët e Sarajevës, të cilët kanë qenë nën rrethim për 1.425 ditë.

Autori i këngës, i cili nuk i është përgjigjur kërkesës së REL-it për intervistë, është prezantuar në Facebook si “poet patriot”.

“Po e shkruaj të vërtetën historike për serbin, që të mos humbasë dhe harrohet”, ka shkruar ai në profilin e tij.

Sharoviq u ka “kënduar” edhe “vuajtjeve të serbëve në Kosovë”, por edhe “të bëmave” të presidentit rus, Vladimir Putin.

Edhe grupe dhe profile të tjera, aktivitetet e të cilave i ka përcjellë Radio Evropa e Lirë, janë të mbushura me përmbajtje që mbështesin Rusinë në kohën e luftës në Ukrainë.

Administratorët kryesisht të panjohur

Shumica e profileve dhe grupeve nuk kanë informacione për administratorët dhe nuk u përgjigjen mesazheve.

Nikolla Milliq, i listuar si një nga administratorët e grupit “Çetnikët e Republikës Sërpska” në Facebook, ka thënë për Radion Evropa e Lirë se ai udhëheq gjithsejtë “katër grupe çetnike në rrjetet sociale”.

“Qëllimi është mbrojtja e Serbisë”, është përgjigjur shkurtimisht për Radion Evropa e Lirë.

Në publikimet e tij, ai shpesh bën thirrje për shkëputjen e entitetit të Republikës Sërpska nga Bosnje e Hercegovina.

I pyetur nga REL-i për qëllimin e publikimit të përmbajtjeve të tilla, ai është përgjigjur: “Për shkak të sulmeve ndaj serbëve”. Pasi është pyetur se prej kujt po i mbron, ai nuk është përgjigjur më.

Turçillo: Narrativat e urrejtjes kanë mbështetje politike

Lejla Turçillo, profesoreshë në Fakultetin e Shkencave Politike në Sarajevë, thotë për Radion Evropa e Lirë se narrativat që përhapin frikë dhe gjuhë urrejtjeje “jetojnë”, sepse kanë mbështetje politike dhe ideologjike.

“Ky lloj i gjuhës së urrejtjes është shumë i favorshëm për manipulimin politik të qytetarëve dhe, në këtë kuptim, mbështetet fuqishëm nga të gjitha strukturat nacionaliste në rajonin tonë”, thotë ajo.

Problemi, sipas saj, është se në Bosnje dhe Hercegovinë nuk ka asnjë reagim sistematik ndaj gjuhës së urrejtjes, veçanërisht në rrjetet sociale.

Anëtarët e lëvizjeve çetnike përmenden edhe në dokumente për situatën e sigurisë në këtë vend.

Në informacionet e Ministrisë së Sigurisë në Bosnje e Hercegovinë për vitin 2018 dhe 2019 thuhet se në këtë vend është i pranishëm ekstremizmi kombëtar, me ndikim negativ në mjedisin e sigurisë.

Në to thuhet se bartëse të këtij lloji të radikalizmit janë disa lëvizje nga Ravna Gora, të cilat me aktivitetet e tyre, mohojnë legjitimitetin e shtetit të Bosnje e Hercegovinës, ndërsa në daljet publike “nxisin jotolerancë” midis popujve” dhe “shprehin pikëpamje të theksuara radikale”.

Hikmet Karaçiq thotë se grupet dhe profilet që veprojnë në rrjetet sociale në Bosnje e Hercegovinë, duhet të shihen gjithashtu si kërcënim për sigurinë.

“Qëndrimi i autoriteteve tona të sigurisë duhet të ndryshojë. Është një çështje transnacionale dhe këto grupe duhet të jenë nën vëzhgim”, thotë Karaçiq.

Në nëntor të vitit 2022, Këshilli i Ministrave të Bosnje dhe Hercegovinës ka miratuar Strategjinë Kombëtare për Parandalimin dhe Luftimin e Terrorizmit, e cila do të jetë e vlefshme deri në vitin 2026.

Ajo, mes tjerash, përfshin ekstremizmin e krahut të djathtë, ekstremizmin e majtë dhe ekstremizmin e motivuar nga feja.

Rregulloret në Bosnje dhe Hercegovinë nuk përmbajnë dispozita që i referohen shprehimisht ndalimit të gjuhës së urrejtjes nëpërmjet internetit.

Përgatiti: Valona Tela

Banim të përballueshëm për 4.000 familje, pesëfishim të numrit të inspektorëve të punës, pagë minimale prej 250 eurosh, shtesa për fëmijë, veting në drejtësi, padi për gjenocid ndaj Serbisë, shërbim ushtarak të obligueshëm, ndërtim të 160 çerdheve, ndërtim të stadiumit e pishinës olimpike, intervenim ambicioz në politika fiskale, funksionalizim të Aeroportit të Gjakovës e vaksinim të së paku 60 për qind të qytetarëve kundër sëmundjes COVID 19 – janë 12 nga 42 premtimet e kryeministrit Albin Kurtit, të cilat i ka analizuar Radio Evropa e Lirë.

Në gjysmën e mandatit qeverisës, REL-i ju sjell nivelin e zbatimit të këtyre premtimeve, të cilat partia e Kurtit, Vetëvendosje, i ka përmbledhur në programin 50-faqësh të zotimeve, mbi të cilin ka kërkuar besimin e qytetarëve të Kosovës në vitin 2021. Ky dokument askund nuk e përmend dialogun për normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë.

Por sa nga premtimet e bëra janë realizuar plotësisht, sa janë në proces, e sa nga to nuk kanë nisur ende të realizohen?

Për të gjitha premtimet, rreth tri javë më parë, Radio Evropa e Lirë ka dërguar pyetje te Zyra e Kryeministrit, Ministria e Financave, Punës dhe Transfereve, Ministria e Shëndetësisë, Ministria e Arsimit, Shkencës, Teknologjisë dhe Inovacionit, Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, Ministria e Punëve të Jashtme dhe Diasporës, Ministria e Drejtësisë, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, si dhe te Ministria e Mbrojtjes, por vetëm këto tri të fundit kanë kthyer përgjigje.

Përgjigje në pyetjet e dërguara nuk kanë kthyer as Kuvendi i Kosovës, Prokuroria Speciale, Këshilli Gjyqësor dhe Inspektorati i Punës.

Qeveria nën udhëheqjen e kryeministrit Albin Kurti ka marrë detyrën më 23 mars të vitit 2021.

Shëndetësi

Nga gjashtë premtimet e Vetëvendosjes në shëndetësi, të cilat i ka analizuar REL-i, dy nga to janë realizuar pjesërisht, ndërsa katër të tjerat nuk kanë nisur ende të zbatohen.

1. Vaksinimi i së paku 60% të popullatës kundër COVID-19

Ministria e Shëndetësisë nuk i ka kthyer përgjigje REL-it për përqindjen e të vaksinuarve në nivel vendi.

Të dhënat për numrin e të vaksinuarve që publikoheshin nga kjo ministri dhe Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike, nuk publikohen më që nga mesi i dhjetorit të vitit të kaluar.

2. Aplikimi për anëtarësim në OBSH

Deri tani Kosova nuk ka aplikuar për anëtarësim në Organizatën Botërore të Shëndetësisë (OBSH).

Ministria e Punëve të Jashtme dhe Diasporës, si ministri përgjegjëse për aplikim në nisma rajonale dhe organizata ndërkombëtare, nuk i ka kthyer përgjigje REL-it për këtë çështje. Përgjigje nuk ka kthyer as Ministria e Shëndetësisë.

Sipas një publikimi të vitit 2020 të Institutit të Prishtinës për Studime Politike, me titull “ Anëtarësimi i Kosovës në OBSH ”, Zyra e OBSH-së u hap në Prishtinë në vitin 1998 si pjesë e Zyrës Rajonale për Evropë. Në vitin 2017, ajo ndërroi statusin dhe u vu nën degën e Zyrës Shtetërore serbe të OBSH-së.

Pavarësisht faktit që Kosova nuk është pjesë e OBSH-së, Zyra në Kosovë merr pjesë në konferencat rajonale dhe ndërkombëtare të organizatës, si dhe bashkëpunon me Qeverinë dhe Ministrinë e Shëndetësisë.

3. Funksionalizimi i sigurimeve shëndetësore publike

Ligji për sigurime shëndetësore deri tani nuk është funksionalizuar. MSH-ja e as Zyra e Kryeministrit nuk i kanë kthyer përgjigje REL-it se kur do të nisë zbatimin e këtij ligji.

Prill 2014 Miratimi i Ligjit për sigurimin shëndetësor

Gusht 2016 Ndarja e 17 milionë eurove nga Qeveria e Kosovës, të cilat më pas ishin tërhequr për t’u orientuar në një destinacion tjetër

Janar 2017 Ishte paraparë që të niste mbledhja e premiumeve

Korrik 2017 Mbledhja e premiumeve u shty për gjashtë muaj

Mars 2023 Ende nuk ka nisur zbatimi i këtij ligji

4. Çdo vit buxhetit për shëndetësi do t’i shtohen 40 milionë euro

5. Do të rrisim numrin e qendrave dhe shërbimeve të shëndetit mendor

Brenda dy vjetësh, në Kosovë është hapur vetëm një Qendër e Shëndetit Mendor (QSHM). Sipas Shërbimit Spitalor Klinik Universitar të Kosovës (SHSKUK), kjo qendër është hapur para dy muajsh në Deçan.

SHSKUK-ja i ka thënë REL-it se në Kosovë janë shtatë zona ose rrethe ku organizohet shërbimi profesional i shëndetit mendor. Për rajonin e Prishtinës janë dy QSHM (Prishtinë dhe Podujevë), gjithashtu dy janë për rajonin e Mitrovicës (Mitrovicë dhe Skenderaj) dhe dy për rajonin e Pejës (Pejë dhe Deçan). Një është për rajonin e Gjilanit, Prizrenit, Gjakovës dhe Ferizajt.

6. Do të rrisim numrin e qendrave për autizëm dhe sindromën Down

Gjatë kërkimit në internet për këtë temë, REL-i nuk ka gjetur se është shtuar numri i qendrave për autizëm dhe sindromën Down, në dy vjetët e fundit, me fonde qeveritare.

Ministria e Shëndetësisë e as Qeveria nuk kanë kthyer përgjigje për këtë temë.

Drejtësi

Nga gjashtë premtimet e Vetëvendosjes në drejtësi, të cilat i ka analizuar REL-i, një nga to nuk ka nisur ende zbatimim, një është realizuar plotësisht, ndërsa katër të tjerat janë në proces.

7. Procesi i vetingut do të nisë nga Këshilli Gjyqësor dhe Prokurorial

Vetingu nuk është finalizuar ende si proces. Ai synohet të bëhet përmes ndryshimeve kushtetuese.

Tetor 2021 Qeveria e Kosovës miraton koncept-dokumentin për vetingun në drejtësi 

Qershor 2022 Komisioni i Venecias publikon opinionin për koncept-dokumentin e Qeverisë së Kosovës për vetingun në drejtësi 

Shtator 2022 Dosja e vetingut në drejtësi i dorëzohet kryetarit të Kuvendit të Kosovës, Glauk Konjufca.

Shkurt 2023 Komisioni ad-hoc i Kuvendit të Kosovës voton ndryshimet kushtetuese

Mars 2023 Kryetari i Kuvendit ia dërgon Gjykatës Kushtetuese amendamentet për mendim

Mars 2023 Në pritje të vendimit të Gjykatës Kushtetuese

Ministria e Drejtësisë i ka thënë REL-it se ka rezultate konkrete në këtë drejtim, “duke finalizuar amendamentet kushtetuese për vetingun e niveleve të larta në sistemin e drejtësisë, dhe gjithashtu një draft të parë të Projektligjit, i cili rrjedh po nga amendamentet e tilla”.

Dosja e dokumenteve të vetingut përfshin draftin e amendamenteve kushtetuese për vetingun, projektligjin, koncept-dokumentin dhe dokumentin shpjegues lidhur me vetingun, të hartuar nga Ministria e Drejtësisë, ka deklaruar ministrja Albulena Haxhiu.

Vetingu është proces i rivlerësimit të figurës së prokurorëve dhe gjyqtarëve dhe ka për qëllim rritjen e tyre profesionale, luftimin e korrupsionit dhe ndikimin e krimit të organizuar, politikës apo elementëve të tjerë të paligjshëm në dhënien e drejtësisë.

8. Gjykata Administrative dhe ajo e Punës

Këto dy gjykata ende nuk janë krijuar. Ministria e Drejtësisë i ka thënë REL-it se janë duke punuar në koncept-dokumentin për Gjykatën Administrative dhe të Punës.

“Sipas planit të punimeve, puna në këtë koncept-dokument parashihet të përfundojë në qershor të këtij viti, kur edhe do të përcaktohen opsionet për realizimin e qëllimit të koncept-dokumentit, mënyra e realizimit, si dhe, varësisht këtyre, koha e mundshme e realizimit të tij”, thuhet në përgjigjen e MD-së.

9. Padi për gjenocid ndaj Serbisë

“Prioritet i Qeverisë do të jetë përgatitja e padisë ndaj krimit të gjenocidit të Serbisë në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë”, kishte premtuar kryeministri Kurti. Ky premtim ende nuk është realizuar.

Qeveria e Kosovës nuk i ka kthyer përgjigje REL-it se kur do ta dorëzojë në GJND padinë për gjenocid.

Kryeministri Kurti kishte deklaruar në shtator të vitit 2021 se kjo padi ishte duke u përgatitur.

Sipas Fondit për të Drejtën Humanitare, në luftën e fundit në Kosovë janë vrarë rreth 13.500 persona.

10. Shtimi i kapaciteteve në Departamentin Special të Gjykatës Themelore dhe të Apelit

Premtimi i partisë në pushtet se do të shtohen kapacitetet njerëzore dhe profesionale në Departamentin Special në kuadër të Gjykatës Themelore dhe asaj të Apelit në Prishtinë, nuk është realizuar.

Për dy vjet, asnjë gjyqtar nuk i është shtuar Departamentit Special në kuadër të Gjykatës Themelore në Prishtinë.

Kjo gjykatë i ka thënë REL-it se Departamenti Special – i cili ka nisur punën në korrik të vitit 2019 – ka pasur 6 gjyqtarë, e pas një viti i janë shtuar edhe 6 gjyqtarë tjerë, “ndërsa tani operon vetëm me 10 gjyqtarë – numër që është më i vogël se kërkesat apo numri i trajtimit të lëndëve”.

“Sa i përket pyetjes suaj në raport me kapacitetet e këtij departamenti, Departamenti Special me kapacitetet ekzistuese po përpiqet të bëjë më të mirën e mundshme, mirëpo ka nevojë për ngritjen e kapaciteteve, si humane, e po ashtu edhe profesionale”, thuhet në përgjigjen e gjykatës.

Ky departament, për nga kompetenca e trajtimit të rasteve, është homolog i Prokurorisë Speciale të Kosovës.

11. Do të bëhen plotësime në Ligjin për Ndihmë Juridike Falas

Premtimi se ky ligj do të plotësohet, me qëllim që të drejtën për përfaqësim pranë gjykatave ta kenë edhe viktimat e dhunës në familje apo dhunës në baza gjinore, si dhe dhunës seksuale, por edhe në rastet civile të divorceve, amësisë, apo çështjet e trashëgimisë dhe ndarjes së pasurisë së përbashkët, është realizuar.

Ligji është ndryshuar dhe ka hyrë në fuqi më 24 shkurt, 2022.

12. Do të fuqizohet Departamenti për krime lufte

Veç fuqizimit të Departamentit për krime lufte brenda Prokurorisë Speciale, pra mbështetjes me prokurorë të rinj dhe bashkëpunëtorë profesionalë, Vetëvendosje ka premtuar se do të angazhohej edhe për rishikimin e kurrikulës së trajnimeve brenda Akademisë së Drejtësisë, si dhe për shtimin e trajnimeve të veçanta e të specializuara brenda kësaj akademie për hetimin dhe trajtimin e rasteve të krimeve të luftës.

Gjatë kërkimit në internet për këtë temë, REL-i nuk ka gjetur të dhëna të sakta për shtimin e këtyre kapaciteteve, ndërsa Prokuroria Speciale e Kosovës nuk ka kthyer përgjigje për këtë temë.

Por, MD-ja i ka thënë REL-it se me qëllim të shtimit të kapaciteteve për hetimin e krimeve të luftës, në vitin 2021 ka ndarë buxhetin e nevojshëm për rekrutimin e katër prokurorëve, gjashtë bashkëpunëtorëve dhe dy përkthyesve në Departamentin e krimeve të luftës.

Ekonomi dhe mirëqenie sociale

Nga 11 premtimet e Vetëvendosjes në ekonomi dhe mirëqenie sociake, të cilat i ka analizuar REL-i, tetë nga to nuk kanë nisur të përmbushen, dy nga to janë realizuar plotësisht, një është në proces.

13. Shtesa për fëmijë: 10 dhe 20 euro në muaj

Vetëvendosje ka premtuar se të gjithë fëmijët nën moshën 2-vjeçare do të përfitojnë shtesa mujore në vlerë prej 20 eurosh, kurse për fëmijët nën moshën 16 vjeçare, shuma që përfitojnë do të jetë 10 euro në muaj. Ky premtim është realizuar.

Në gusht të vitit 2021 është marrë vendim për ndarjen e shtesave prej 20 eurosh për fëmijët nga 0 deri në 24 muaj. Ndërsa, shtesat prej 10 eurosh janë zbatuar gradualisht.

Vendimi i Qeverisë i qershorit 2022 thotë se “duke filluar nga data 1 janar 2023, të gjithë fëmijët nën moshën 16-vjeçare mund të marrin shtesa”.

14. Pushimi i lehonisë dhe ai prindëror në total do të jenë 12 muaj

Vetëvendosje ka premtuar se pjesëmarrës në pagesë do të jetë edhe shteti dhe se këtë mundësi do ta kenë të dy prindërit. Ky premtim nuk është realizuar.

Ministria e Financave, Punës dhe Trasnfereve nuk i ka kthyer përgjigje REL-it në pyetjen se a ka nisur punën për plotësim-ndryshimin e Ligjit të punës.

Me ligjin aktual, babai i fëmijës ka të drejtë vetëm në dy ditë pushim me pagesë pas lindjes së fëmijës dhe dy javë pushim të papaguar.

Pushimi i lehonisë zgjat 12 muaj; 6 muajt e parë i paguan punëdhënësi në kompensim prej 70 për qind të pagës bazë; 3 muajt vijues i paguan Qeveria e Kosovës, në bazë të pagës mesatare në Kosovë – aktualisht 250 euro – ndërsa 3 muajt e fundit janë pa pagesë.

15. Nënat e papuna do të marrin pagë minimale prej 250 eurosh për 6 muajt e pushimit të lehonisë

Ky premtim ka nisur të realizohet në shtator të vitit 2021, por me pagesë prej 170 eurosh në muaj.

Qeveria ka marrë vendim që lehonat e papuna në 12 muajt e fundit, të përfitojnë mbështetje financiare prej 170 eurosh për 6 muaj, ndërsa të punësuarat do të përfitojnë mbështetje financiare prej 170 eurosh për 3 muaj, krahas kompensimit të rregullt të pushimit të lehonisë.

16. Skema e punësimit të garantuar për moshat 16-18 vjeç

Vetëvendosje ka premtuar që me këtë skemë, të rinjtë e moshave 16-18 vjeç do të kenë mundësinë e përfitimit të pagës dhe vendit të punës, të garantuar nga shteti deri në një vit të plotë.

Ky premtim nuk është realizuar. Ministria e Financave dhe Punës nuk i ka kthyer përgjigje REL-it se kur pritet të nisë zbatimi i këtij premtimi.

Platforma “superpuna” që u vu në funksion më 6 shkurt 2023 nga Qeveria e Kosovës, u dedikohet personave të papunë të moshës 18 deri në 25 vjeç.

Në kuadër të saj, shteti subvencionon punëdhënësin duke paguar pagën e punëtorit për gjashtë muaj, në vlerë prej 264 eurosh.

17. Gjatë mandatit të parë të qeverisjes do të mundësojmë banim të përballueshëm për 4.000 familje

Deri në gjysmën e mandatit, ky premtim nuk është realizuar, dhe ende nuk ka një datë të saktë për nisjen e përmbushjes së tij. Qeveria e Kosovës nuk ka kthyer përgjigje për këtë çështje.

Gjatë fushatës zgjedhore më 2021 është thënë se për këtë projekt do të shpenzohen 88 milionë euro për një mandat. Por, tani shuma është rritur.

Kështu ka deklaruar kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, në Kuvend, në shkurt të këtij viti, duke cituar një studim të fizibilietit.

“Do të bëjmë të pamundurën që projekti të realizohet sa më shpejt që është e mundur”.

18. Do t’i ndërtojmë edhe 5 shtëpi të tjera për të moshuarit

Gjatë kërkimit në internet për këtë temë, REL-i nuk ka gjetur se është shtuar numri i shtëpive për të moshuar.

Ministria Punës e as Qeveria nuk kanë treguar se sa qendra pritet të ndërtohen në dy vjetët e mbetur.

Aktualisht në Kosovë janë katër shtëpi për të moshuar, që udhëhiqen nga shteti.

19. Do ta krijojmë Bankën Zhvillimore

Kjo bankë ende nuk është themeluar. Qeveria nuk i ka kthyer përgjigje REL-it nëse është ndërmarrë ndonjë hap në këtë drejtim, e as nëse ka afat për themelimin e saj.

20. Do ta krijojmë Fondin Sovran dhe do ta shuajmë AKP-në

Projektligji për Fondin Sovran aktualisht është në konsultim publik, deri në prill. Pas konsultimeve procedohet për miratim në Qeveri dhe më pas në Kuvendin e Kosovës. Agjencia Kosovare e Privatizimit është funksionale.

Projektligji e definon Fondin Sovran si in­s­ti­tu­ci­on investues dhe zhvi­lli­mor të Kosovës. Kapitali themeltar i tij, siç thuhet në projektligj, është 20 mi­li­onë euro dhe mbu­lohet nga Qeveria e Ko­so­vës.

Disa nga ndërmarrjet publike, të cilat janë identifikuar se mund t’i barten Fondit Sovran, janë:

Korporata Energjetike e Kosovës
Telekomi i Kosovës
Posta e Kosovës
Kombinati metalurgjik Trepça
Trainkos-i
Infrakos-i

Në këtë pasuri, me të cilën do të menaxhojë Fondi Sovran, hyjnë ndërmarrjet publike të shtetit, ndërmarrjet shoqërore dhe asetet, të cilat aktualisht menaxhohen nga Agjencia Kosovare e Privatizimit (AKP).

Pas themelimit të këtij fondi, sipas Vetëvendosjes, AKP-ja do të shuhet.

21. Krijimi i “Grantit të katërt” për komunat për investime kapitale

“Përmes këtij granti, në katër vjetët e ardhshëm, komunave do t’u alokohen mbi 600 milionë euro, dhe komunat do të vendosin vetë për alokimin e këtyre shumave për projekte të ndryshme kapitale”, ishte një tjetër premtim i Kurtit. Ky premtim nuk është realizuar ende, ndërsa Ministria e Financave nuk i ka kthyer përgjigje REL-it se kur pritet të krijohet ky grant.

Kryetari i Asociacionit të Komunave të Kosovës, Sazan Ibrahimi, i tha REL-it se, pavarësisht se në takimin e shtatorit me kryetarët e komunave, Kurti ka premtuar se do ta funksionalizojë këtë grant, ai është tërhequr nga Ligji për financat lokale dhe i njëjti nuk figuron në agjendën legjislative 2023.

22. Do ta pesëfishojmë numrin e inspektorëve të punës

Radio Evropa e Lirë nuk ka mundur të verifikojë nëse në vitin 2023 është shtuar numri i inspektorëve. Në vitin 2021 dhe 2022, sipas Ligjit për buxhetin, numri i të punësuarve ka qenë i njëjtë në Inspektoratin e Punës – nga 90 për secilin vit. Inspektorati e as Ministria e Punës nuk i janë përgjigjur REL-it për këtë temë.

Inspektorati i Punës në vitin 2021 ka pasur 90 të punësuar, nga ta 38 inspektorë. Njësoj ka qenë edhe në vitin pasues. Por, në buxhetin për vitin 2023, numri i të punësuarve figuron 190 – pa specifikuar kategorinë.

Ky inspektorat është institucioni primar që përkujdeset për të drejtat e punëtorëve në vend.

23.  Të gatshëm të ofrojmë një intervenim ambicioz fiskal

“Për qeverinë tonë, kthimi i jetës ekonomike në normalitet, është natyrshëm kryeprioriteti i angazhimit në ditët, muajt dhe vitin e parë të qeverisjes. Jo vetëm kthim në normalitet, por edhe përgatitje të të gjithë neve për një mënyrë të re të të bërit biznes. Dhe, për këtë jemi të gatshëm të ofrojmë një intervenim ambicioz fiskal”, ka premtuar partia e Kurtit. Por, këto intervenime ende nuk kanë ndodhur. Qeveria e as Ministria e Financave nuk i kanë kthyer përgjigje REL-it për këtë çështje.

Nga Oda Ekonomike e Kosovës i kanë thënë REL-it se nuk ka pasur asnjë intervenim fiskal deri më sot.

Sipas kësaj ode, “biznesi nuk ndodhet në ditët më të mira” dhe “ka nevojë për mbështetje, sidomos me lehtësira në politika fiskale”.

Pagë minimale prej 250 eurosh

“Pagën minimale planifikojmë ta rrisim në 250 euro, për angazhimin prej 40 orësh në muaj”, ishte premtimi tjetër i partisë në pushtet. Ky premtim është në proces të realizimit.

Projektligji që do t’i hapte rrugë rritjes së pagës minimale në Kosovë, ka mbetur aty ku ka qenë në dhjetor: i miratuar në lexim të parë. Për të hyrë në fuqi, ai duhet të kalojë edhe leximin e dytë dhe të tretë në Kuvendin e Kosovës dhe të nënshkruhet nga presidentja e vendit.

Arsim

Nga shtatë premtimet e Vetëvendosjes në arsim, shkencë dhe teknologji, të cilat i ka analizuar REL-i, tri nga to nuk kanë nisur ende të realizohen, dy janë realizuar plotësisht, ndërsa dy janë në proces.

24. Do ta themelojmë një tekno-park, një fakultet për teknologji informative dhe hapësira për start-ups

“Përveç kësaj, e kemi konceptuar një paketë, që na siguron se talenti, dija dhe puna e rinisë do të optimalizohen, duke e vendosur shtetin tonë në hartën botërore të inovacionit dhe teknologjisë. Për përforcimin e kësaj politike do ta themelojmë e jetësojmë një tekno-park, një fakultet për teknologji informative dhe hapësira për start-ups”, ka premtuar Vetëvendosje para dy vjetësh.

Gjatë kërkimit në internet për këtë temë, REL-i nuk ka gjetur se ky premtim është realizuar, ndërsa Ministria e Arsimit nuk ka kthyer përgjigje për këtë temë.

25. Do t’i shtojmë 160 çerdhe në të gjithë vendin

“Do të kujdesemi që për fëmijët të krijojmë vende të mjaftueshme në çerdhe duke i shtuar edhe 160 çerdhe në të gjithë vendin”, ka premtuar Vetëvendosje.

Ministria e Arsimit nuk i ka kthyer përgjigje REL-it se sa çerdhe janë ndërtuar për dy vjet, sa janë në proces e sa pritet të ndërtohen gjatë këtij viti.

Gjatë kërkimit në internet, Radio Evropa e Lirë ka gjetur se, në dy vjetët e fundit, një çerdhe është inaguruar në muajin shkurt në Gjilan.

Gjithashtu, në maj të vitit 2022, është hapur tenderi për ndërtimin e 6 çerdheve tjera në Prishtinë, Podujevë, Gjilan, Viti, Deçan, Gjakovë.

Më 21 mars është hapur tenderi për ndërtimin edhe të tri çerdheve në Podujevë, Fushë Kosovë dhe Shtime.

26. Shujta falas për të gjithë nxënësit nga klasa e parë deri në të pestën

Gjatë kërkimit në internet për këtë temë, REL-i nuk ka gjetur se nxënësit e ciklit të ulët në gjithë Kosovën marrin shujta falas. MASHTI nuk ka kthyer përgjigje për këtë temë, ndërsa disa drejtorë të drejtorive të arsimit nëpër komuna i kanë thënë REL-it se nuk ka nisur zbatimi i këtij premtimi.

27. Do ta rianëtarësojmë Kosovën në ENQA dhe EQAR

“Angazhimi ynë do të orientohet në rianëtarësimin e Kosovës në ENQA dhe EQAR”, ishte një tjetër premtim i Vetëvendosjes.

Kosova është rianëtarësuar në Asociacionin Evropian të Sigurimit të Cilësisë në Arsimin e Lartë (ENQA) si anëtare pa të drejta të plota, vitin e kaluar.

Ndërsa, rianëtarësimi në Regjistrin Evropian për Sigurimin e Cilësisë në Arsimin e Lartë (EQAR) nuk ka ndodhur ende.

Kosova u përjashtua nga EQAR në vitin 2018, ndërsa nga ENQA në vitin 2019.

28. Hiqen tarifat për pagesën e semestrit

“Në institucionet publike do të hiqen tarifat për pagesën e semestrit”, ka premtuar Vetëvendosje.

Ky premtim është realizuar. Nga 1 tetori 2021, me vendim të Qeverisë së Kosovës, është hequr komplet pagesa për nivelin “bachelor” dhe “master” në Univeristetin e Prishtinës.

29. Rreth 1.000 bursa studentore për vajzat

“Buxhetimi i bursave studentore do të avancohet. Por, ne planifikojmë që të fuqizojmë e mbështesim vajzat, andaj zotohemi të sigurojmë 1.000 bursa studentore – me prioritet ato që zgjedhin të studiojnë shkencat teknike e natyrore, brenda e jashtë vendit”, ka premtuar Vetëvendosje.

Ky premtim është realizuar.

Në vitin 2021, MASHTI ka ndarë 1.000 bursa për studentet e Shkencës, Teknologjisë, Inxhinierisë dhe Matematikës (STEM). Njësoj ka vepruar edhe më 2022.

30. Fondi i hulumtimeve në univeristete

“Universitetet do t’i fuqizojmë drejt kërkimit shkencor me Fondin e Hulumtimeve që e themelojmë për herë të parë, dedikuar kërkuesve, ligjëruesve, profesorëve e specialistëve mjekësorë”, ka premtuar partia e Kurtit.

Gjatë kërkimit në internet për këtë temë, REL-i nuk ka gjetur se MASHTI ka themeluar këtë fond, ndërsa ministria nuk ka kthyer përgjigje se kur planifikon ta themelojë atë.

Bujqësi

Nga tri premtimet e Vetëvendosjes në bujqësi, të cilat i ka analizuar REL-i, asnjëra nga to nuk ka nisur ende të realizohet. Ministria e Bujqësisë nuk i është përgjigjur interesimit të REL-it për këtë temë.

31. Do të punojmë për anëtarësimin e Kosovës në Fondin Ndërkombëtar për Zhvillimin e Bujqësisë

Gjatë kërkimit në internet për këtë temë, REL-i nuk ka gjetur se Kosova ka aplikuar për anëtarësim në këtë fond. Ministria e Punëve të Jashtme dhe Diasporës, si ministri përgjegjëse për aplikim në nisma rajonale dhe organizata ndërkombëtare, nuk i ka kthyer përgjigje REL-it për këtë çështje. Përgjigje nuk ka kthyer as Ministria e Bujqësisë.

32. Do ta financojmë bujqësinë për çdo vit deri në 100 milionë euro

Buxheti i Ministrisë së Bujqësisë në asnjërin nga dy vjetët paraprakë nuk ka qenë 100 milionë euro. Referuar Ligjit për buxhet, ai është rritur një herë për rreth 10 milionë euro, e më pas për mbi 15 milionë. Aktualisht, buxheti i kësaj ministrie është rreth 87 milionë euro.

Buxheti 2021 – 61.255.497 euro

Buxheti 2022 – 71.097.910 euro

Buxheti 2023 – 86.710.224 euro

33. Çmim dysheme për kulturat kryesore bujqësore e blegtorale

“Në mënyrë që të sigurojmë një treg vendor që nuk përbuz mundin e fermerëve, do të sigurohemi që të ketë çmim dysheme për kulturat kryesore bujqësore e blegtorale. Kësisoj, shteti garanton blerjen në njërën anë dhe mbush rezervat shtetërore në anën tjetër”, thuhet në premtimin e partisë në pushtet.

Por, Qeveria e as Ministria e Bujqësisë nuk i kanë kthyer përgjigje REL-it për vendosjen e këtij çmimi, e as blerjen e këtyre produkteve nga shteti.

Rend dhe siguri publike

Nga katër premtimet e Vetëvendosjes në mbrojtje dhe siguri publike, të cilat i ka analizuar REL-i, asnjëra nga to nuk ka nisur të realizohet.

34. Do ta përgatisim planin për shërbimin ushtarak

Në premtimin e Vetëvendosjes thuhet se ky plan do të jetë i kombinuar në 3+3 muaj për të rinjtë “duke u kujdesur për shtimin e kapaciteteve trajnuese dhe edukuese të Forcës së Sigurisë së Kosovës”. Ky premtim ende nuk është jetësuar.

Në përgjigjen e Ministrisë së Mbrojtjes thuhet: “Aktualisht, jemi në vlerësim të kostos financiare për komponentën rezervë të FSK-së, ku përfshihet dhe shërbimi vullnetar e specialistik, që pritet të përfundohet gjatë muajit qershor”.

FSK-ja është në proces të transformimit në ushtri të plotë që nga viti 2018. Ky proces pritet të zgjasë dhjetë vjet. Pritet që FSK-ja, gjatë transformimit, të dyfishojë numrin e forcave të saj dhe të bëhet një ushtri profesionale prej 5.000 trupash.

35. Sigurimi jetësor dhe shëndetësor për zyrtarët policorë

“Njëjtë sikurse Policia e Kosovës që na jep neve siguri, edhe ne duhet t’u japim zyrtarëve policorë sigurimin jetësor e shëndetësor, si një e drejtë e garantuar për punën e tyre të rëndësishme, por edhe nën rrezik”, ka qenë premtimi i Vetëvendosjes, i cili ende nuk është realizuar.

Pjesëtarët e Policisë së Kosovës ende nuk kanë sigurim shëndetësor. Që nga viti 2001, në kryerje të detyrës kanë vdekur 23 zyrtarë policorë, ndërsa rreth 500 të tjerë kanë pësuar lëndime – disa prej të cilëve kanë mbetur të paaftë për të ushtruar sërish detyrën e policit.

Policia e Kosovës numëron një staf prej afër 10 mijë personash.

36. Do të përgatitemi për ta bërë Kosovën anëtare të Kartës së Adriatikut

Gjatë kërkimit në internet për këtë temë, REL-i nuk ka gjetur se Kosova ka aplikuar për anëtarësim në këtë kartë. Ministria e Punëve të Jashtme dhe Diasporës, si ministri përgjegjëse për aplikim në nisma rajonale dhe organizata ndërkombëtare, nuk i ka kthyer përgjigje REL-it për këtë çështje. Ndërsa, Ministria e Mbrojtjes i ka thënë REL-it se, në aspektin ushtarak, Kosova është “në rrugën e duhur, e për këtë jemi në koordinim të vazhdueshëm me këshilltarët e Zyrës Ndërlidhëse të NATO-s”.

37. Funksionalizimi i Aeroportit të Gjakovës

Premtimi ishte që ky aeroport do të funksionalizohet me dy shërbime bazë: kargo [bartje e mallrave] dhe udhëtime me kosto të ulët. Përveçse nuk është realizuar, ky premtim nuk përmendet as në programin katërvjeçar të Qeverisë, e cila nuk ka kthyer përgjigje për këtë çështje.

1998/99 Aeroporti i Gjakovës është rindërtuar nga misioni i  NATO-s në Kosovë , KFOR, përkatësisht nga paqeruajtësit italianë

1999 – 2013 Aeroporti është përdorur për mbështetjen e aktiviteteve ushtarake të KFOR-it

Dhjetor 2013 Aeroporti me të gjitha mjetet për operim transferohet tek autoritetet e Kosovës

2019 Këtë aeroport, Qeveria ia jep në shërbim Ministrisë së Mbrojtjes, përkatësisht Forcës së Sigurisë së Kosovës

2023 Hapësirat e Aeroportit të Gjakovës përdoren për nevojat e FSK-së

Hapja e një aeroporti të dytë civil në Kosovë mund të jetë vështirë e realizueshme për shkak të kontratës mes autoriteteve të Kosovës dhe konsorciumit “Limak & Aeroport de Lyon”.

Aeroporti Ndërkombëtar i Prishtinës, në vitin 2010, i është dhënë në shfrytëzim këtij konsorciumi të huaj për një periudhë 20-vjeçare. Në kontratë sigurohet se ai nuk do t’i nënshtrohet konkurrencës së drejtpërdrejtë me hapjen e një aeroporti tjetër komercial në Kosovë.

Nëse një aeroport i tillë hapet, Qeveria e Kosovës obligohet ta sigurojë konsorciumin në fjalë se nuk do të ketë humbje nga një kompani ndërkombëtare, që potencialisht do të operonte në Kosovë.

Kulturë dhe sport

Nga pesë premtimet e Vetëvendosjes në kulturë dhe sport, të cilat i ka analizuar REL-i, katër nga to janë realizuar pjesërisht, ndërsa një nuk kanë nisur ende të zbatohet.

38. Do ta themelojmë Teatrin e Operës dhe Baletit

“Do ta themelojmë Teatrin e Operës dhe Baletit si institucion të vetëqëndrueshëm, si dhe do të fillojmë ta ideojmë Teatrin e ri Kombëtar. Kosova, për herë të parë, do të ketë ndërtesë të dinjitetshme për operë dhe balet”, ka qenë premtimi i Vetëvendosjes, i cili është në proces të realizimit.

Teatri i Operës dhe Baletit është në fazën e dytë të konkursit ndërkombëtar për projektim, i tha REL-it Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit.

Lokacioni për ndërtimin e këtij objekti është ndarë vitin e kaluar dhe është hapësira pranë Pallatit të Rinisë dhe Sporteve në Prishtinë.

Ministria tha se teatri është duke iu nënshtruar renovimit të tërësishëm dhe se tash është në fazën e zhvillimit të projektit ideor dhe zbatues.

39. Hapja e kinemave të reja

“Shikueshmëria e filmit do të rritet dhe nxitet përmes formimit të kinemave të reja në komunat e Kosovës, me një program të veçantë për investime në infrastrukturë, dhe me mbështetje për programacionin filmik”, ka qenë premtimi i Vetëvendosjes.

Gjatë kërkimit në internet për këtë temë, REL-i nuk ka gjetur se është shtuar numri i kinemave. Në këtë pyetje, Ministria e Kulturës nuk ka pasur përgjigje konkrete.

40. Do t’i këndellim muzetë

“Ndër projektet konkrete që do të trajtohen me prioritet, janë: Muzeu i Historisë së Natyrës, Muzeu i Burgut të Prishtinës, Muzeu Arkeologjik dhe zhvillimi i projekteve të tjera muzeale kombëtare dhe komunale”, ka qenë premtimi tjetër.

Ministria e Kulturës tha se gjatë viteve 2021-2022 janë zhvilluar projekte të ndërhyrjeve në nëntë muze të Kosovës. Ndërsa, gjatë këtij viti, përmenden katër projekte që janë në zhvillim.

41. Do të themelohet Fondi për ndërhyrje emergjente

“Si hap i parë themelohet Fondi për ndërhyrje emergjente për të shpëtuar mbi 100 asete të listës ‘trashëgimia në rrezik’. Krahas ‘ndihmës së parë’, do të fuqizohet inspektorati për të siguruar mbikëqyrje efektive dhe parandalim të aktiviteteve që cenojnë asetet e trashëgimisë”, thuhej në premtimin e Vetëvendosjes.

Ministria e Kulturës tha se gjatë vitit 2021 janë realizuar ndërhyrje në 65 asete të trashëgimisë kulturore në gjithë Kosovën, ndërsa gjatë këtij viti priten ndërhyrje në 50 asete të tjera nga kjo listë.

Kjo ministri nuk tregoi nëse është shtuar numri i inspektorëve, por tha se puna është dinamizuar.

42. Do ta ndërtojmë stadiumin dhe pishinën olimpike

“Përveç buxhetit për investime të mëdha nacionale – ndërtimin e stadiumit, pishinës olimpike dhe qendrës multifunksionale – ne do të sigurojmë hapësira të nevojshme për stërvitje dhe zhvillim të sportit rekreacional/shëndetësor”, ka qenë premtimi i Vetëvendosjes.

Ministria e Kulturës nuk i është përgjigjur direkt pyetjes së REL-it se kur pritet ndërtimi i tyre.

“Stadiumet e futbollit, të kategorizuara dhe të standardizuara me standarde të UEFA-s, janë planifikuar në planin 5-vjeçar për investim në infrastrukturën e futbollit në Kosovë, i cili parasheh konsolidimin e infrastrukturës së futbollit në mbështetje të lojërave ndërkombëtare e kombëtare, klubeve e rinisë së talentuar të Kosovës. Me këtë plan kanë filluar të rinovohen, përfundohen dhe ndërtohen stadiumet dhe terrenet sportive që zhvillojnë paralelisht infrastrukturën në të gjitha nivelet”, thuhet në përgjigjen e ministrisë.

Misioni i Radios Evropa e Lirë është plasimi i informatave dhe ideve që promovojnë vlerat dhe institucionet demokratike. Radio Evropa e Lirë financohet nga fondi i Kongresit amerikan përmes Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Media Globale./ Shkroi Erjonë Popova, Radio Evropa e Lirë © 2023 RFE/RL, Inc.

Në Shqipëri, Shërbimi social shtetëror u paraqit sot në mjediset e “Prestigj Resort”, për të marrë në administrim dy godina hoteliere të këtij kompleksi, të cilat rezultojnë të jenë konfiskuar me një vendim të Këshillit kombëtar të territorit. Kompleksi turistik është në pronësi të grupit Hysenbelliu, i cili zotëron gjithashtu dhe disa media të rëndësishme në vend. Përfaqësuesit ligjorë të kompanisë deklaruan se çështja është në proces gjyqësor, dhe për pasojë marrja në administrim e dy godinave është sipas tyre e paligjshme. Vendimi i sotëm pason ndërhyrje të mëparshme në këtë kompleks, ku më dhjetor u shemb godina qendrore disa katëshe. Sipas Hysenbelliu Group, qeveria kërkon të ndikojë në linjën editorial të mediave që kompania ka në kontroll.

Edhe pse një ditë pushimi zyrtar, përfaqësuesit e Shërbimit social shtetëror, të shoqëruar dhe nga forca policie shkuan sot në kompleksin turistik Prestigj Resort në Golem me në duar një vendim të qeverisë “i cili i kalon në përgjegjësi administrimi Ministrisë së Shëndetësisë, për Shërbimin social shtetëror të godinave nr. 1 dhe nr. 3”, njoftoi përfaqësuesja e ministrisë së Shëndetësisë.

Vendimi pason një akt konfiskimi të dy godinave nga ana e Këshillit Kombëtar të territorit, si pjesë e masave kundër ndërtimeve pa leje apo në shkelje të tyre. Për përfaqësuesit e Hysenbelliu Group, veprimet e sot konsiderohen të paligjshme. “Nuk e di kush ja kaluar minisrisë së Shëndetësisë, apo Ministrisë së Financave, posedimin e sendit. Ne nuk e kemi humbur ndonjëherë. Që do të thotë se procedura e konfiskimit është kontestuar në gjykatë, dhe është duke vijuar procesi gjyqësor. Si rrjedhim, nëse ju pretendoni se jeni pronarë, se ne vlerësojmë se nuk jeni, sipas ligjit për pronat e paluajtshme të shtetit, normalisht ato trajtohen në barazi me pronat private, që do të thotë se duhet t’i drejtoheni gjykatës, sipas Kodit civil, dhe të paraqisni pretendimet tuaja. Veprimi juaj, duke kërkuar sot që të lirohet godina dhe të na nxirrni jashtë, vlerësohet nga ne, si i paligjshëm, i parregullt dhe si pasojë nuk e zbatojmë”, deklaroi avokati i kompanisë, Erion Kanxheri

Ato pretenduan gjithashtu se nuk kishin marrë asnjë njoftim paraprak, ndonëse se përfaqësuesja e Shërbimit social pretendoi të kundërtën duke kërkuar mbështetjen e policisë për të hyrë në mjediset e kopleksit dhe marrjen në administrim të dy godinave, të cilat u gjetën të mbyllura. Për të hyrë brenda u gjetën më pas mënyra të tjera nga ana e policisë. Sipas avokatit të kompanisë edhe përfshirja e policisë është e paligjshme pasi ajo mund të ndërhyjë në mjedise private vetëm me urdhër gjykate apo prokurorie, ose në zbatim të vendimeve përmbarimore.

Në Shtator të vitit të kaluar Inspektoriati i Mbrojtjes së territorit, ndërhyri duke prishur pishinat e jashtme të kompleksit turistik, ndërsa në muajin dhjetor hodhi në erë godinën qendrore disa katëshe. Rasti u përfshi dhe raportin vjetor të Departametit amerikan të shtetit për të Drejtat e Njeriut të publikuar dy ditë më parë.

Sipas “Hysebelliu Group” veprimet e qeverisë synojnë të diktojnë linjën editorial të mediave që kompania zotëron; televizione, gazeta e portale informative. Vetë televizionit NEWS 24, i është njoftuar një gjobë prej afro 200 mijë dollarësh nga ana e tatimeve, të cilën drejtuesit e televizionit, e kanë konsideruar të padrejtë. Po ashtu dhe biznese të tjera të grupit Hysenbelliu, janë përballur kohët e fundit me gjoba disa miliona eurosh.

Ndërsa kryeministri Edi Rama i bën thirrje biznesit që të rrisë pagat, ai bën mirë të mos harrojë se oqeani i parave të drogës në ekonominë e vendit është faktori që po gërryen aftësinë e vendit për të prodhuar mallra dhe shërbime për eksport.

Nga Gjergj Erebara, BIRN

Në vitin 2016, një fabrikë veshjesh apo këpucësh në Shqipëri, e cila shet për eksport, i bënte llogaritë me kursin e këmbimit 1 euro = 140 lekë. Në mënyrë tipike, nëse një fabrikë prodhon këpucë, fitimi i saj bruto është rreth 2 euro për palë. Këto 2 euro, apo 280 lekë, shërbenin për të paguar rrogën e punonjësve, qiranë, sigurimet shoqërore, taksa të tjera apo fitimet e pronarit, që të gjitha këto shpenzime në lekë.

Gjashtë vjet më vonë, 1 euro kushton 113 lekë, 24% më lirë se sa atëherë. Në mënyrë që fabrika e veshjeve apo këpucëve të paguajë të njëjtat rroga si atëherë, asaj i duhet të rrisë të ardhurat nga shitja e punës së vet me 24%. Kjo, vetëm për të mbuluar humbjet nga forcimi i lekut në kursin e këmbimit. Por nëse fabrika do të duhet të rrisë pagat, atëherë ose eficienca e saj në punë duhet të rritet më shumë se sa 24%, ose çmimi i shitjes duhet të rritet me norma të jashtëzakonshme.

Gjatë kësaj periudhe kostot e tjera të të bërit biznes janë rritur. Taksat që qeveria kërkon nga të punësuarit, dhe që në mënyrë të rrejshme i parashtron si “pagë minimale”, janë rritur. Kostot e transportit dhe të karburantit janë rritur si pasojë e taksave të qeverisë “Rama”. Dhe kostoja e jetesës së punonjësve, fjala vjen, fatura e tyre e energjisë elektrike apo e ujit, është rritur, gjë që kërkon të ardhura më të larta për të jetuar.

Por problemi më i madh nga të gjitha duket se është kursi i këmbimit.

Leku filloi të forcohej rreth vitit 2016, kohë që përkon ne valën e parë të kultivimit masiv të marijuanës, ndërsa nga viti 2018, Banka e Shqipërisë u detyrua të ndërhyjë në treg për të blerë euro me qëllim që të shmangë forcimin e mëtejshëm. Që nga ajo kohë, vendi është goditur nga një tërmet, është goditur nga pandemia e COVID-19 si dhe nga kriza e çmimeve të shkaktuar nga lufta e Rusisë në Ukrainë, tre tronditje këto të cilat normalisht do të kishin shkaktuar shqetësim serioz për stabilitetin makroekonomik të vendit.

Me pak fjalë, kur vendi u godit nga tërmeti i 26 nëntorit 2019, logjika ta do që shpenzimet e qeverisë në ndihmë të të goditurve do të sillte importe të larta dhe presion nënçmues kundrejt lekut në kursin e këmbimit valutor. E po kështu, ndërsa COVID-19 detyroi shqiptarët të zhysnin dorën thellë në kursimet e veta për të paguar kujdes mjekësor, ajo që logjikisht pritet është që leku të nënçmohet. Por as këto dhe as kriza e çmimeve të vitit 2022, me shpenzimin e qindramilionë eurove për import të energjisë elektrike apo për karburant, jo vetëm që nuk i dëmtuan shanset e lekut për sukses, por leku as nuk denjoi të bezdiset nga këto kriza. Në shkurt të vitit të kaluar, ndërsa tanket ruse po sulmonin Ukrainën, euro kushtonte 122 lekë. Deficiti tregtar i vendit arriti gjatë vitit 2022 në mbi 4.1 miliardë euro, me një rritje prej 280 milionë eurosh në krahasim me vitin 2021. E megjithatë, leku fitoi 8% të tjera dhe sot euro kushton 112 lekë.

Forcimi i lekut është një faktor madhor që po gërryen aftësinë e vendit për të prodhuar mallra dhe për të eksportuar mallra apo shërbime. Industria fason është shembulli më i dukshëm sepse është një ekonomi e varfër, ku luhatjet në kursin e këmbimit ndjehen më shumë. Por çdo gjë tjetër ecën në këtë drejtim. Qumështi pluhur i importit konkurron me çmim më të ulët qumështin e fermerit të vogël, pushimet që një shqiptar mund të kalojë në Greqi kushtojnë krahasimisht më lirë se sa më parë. Pushimet që një kosovar kalon në Shqipëri kushtojnë krahasimisht më shtrenjtë. Në çastin që kosovarëve u liberalizohen vizat, siç shpresohet të ndodhë së shpejti, i ashtuquajturi turizmi patriotik fillon të konkurrohet nga turizmi ekonomik. Distanca Prishtinë-Selanik është fare pak më e madhe se sa distanca Prishtinë-Durrës.

Natyrisht që forcimi i kursit të këmbimit është vetëm një nga problemet ekonomike të vendit. Korrupsioni është problemi tjetër madhor, i cili e bën të pamundur që vendi të ketë infrastrukturën e nevojshme bazë për zhvillim. Numri i qyteteve që kanë ujë të pijshëm dhe furnizim të rregullt numërohet me gishtat e njërës dorë. Rrugët prishen menjëherë sapo u hidhet një dorë asfalt elektoral. Vendi harxhon qindramilionë euro për rrugë që nuk përfundojnë kurrë. Në fund të fundit, rritja ekonomike është asgjë më shumë se sa një përmirësim gradual. Një rrugë e re sjell kursim në kosto, karburant, pjesë këmbimi, kohë. Por në rast se paratë e rrugës vidhen, atëherë nuk ka rritje ekonomike e nuk ka se si të ketë rritje pagash.

Sa i përket kursit të këmbimit, logjika ekonomike sugjeron se e kundërta duhej të kishte ndodhur. Një vend i varfër mban një tolerancë më të lartë ndaj inflacionit se sa një vend i pasur. P.sh., objektivi i Bankës Qendrore Evropiane për normën e inflacionit në Eurozonë është “pranë por poshtë 2%” në vit. Objektivi i Bankës së Shqipërisë është 3% në vit me luhatshmëri nga 2 deri në 4%. Këto janë themele të vendosura me supozimin që, përgjatë tre dekadave të ardhshme, ekonomia e Shqipërisë do të rritet për t’u afruar me mesataren e Bashkimit Evropian. Do të thotë që ekonomia shqiptare do të rritet me ritëm më të shpejtë rritjeje se sa ekonomia e BE-së dhe ritmi më i shpejtë i rritjes nënkupton nevojën për shkallë më të lartë inflacioni. Dhe kjo nënkupton një nënçmim gradual të lekut kundrejt euros, por jo forcim të tij.

Kjo gjë nuk ka ndodhur, së paku që nga viti 2016 e më pas, për shkakun e dukshëm se paratë e drogës janë sheshit dhe ato po forcojnë lekun dhe po vrasin prodhimin vendës. Është një fenomen i vjetër ky i njohur nëpër botë. Quhet sëmundja holandeze. Normalisht që pagat nuk mund të rriten për sa kohë prodhimi i veshjeve dhe këpucëve konkurrohet në mënyrë indirekte nga suksesi i trafikantëve shqiptarë të drogës në Mbretërinë e Bashkuar. Normalisht që punëtorët, duke mos pasur mundësi që të sigurojnë të ardhura normale me punë në Shqipëri, do të shkojnë të sigurojnë këto të ardhura në emigrim, kryesisht në punë të vështirë dhe të ndershme, e me raste, me krim dhe drogë.

Zgjidhja për këtë problem nuk konsiston te negociatat për të rritur rrogat me punëdhënës që llogarisin se sa mall shesin e sa të ardhura kanë. Zgjidhja fillon me sekuestrimin e parave të krimit.

Marrëveshja drejt normalizimit të marrëdhënieve me Serbinë e vë Kosovën para detyrimeve ndërkombëtare, thotë profesori i së Drejtës Kushtetuese në Universitetin e Prishtinës, Arsim Bajrami.

Rrjedhimisht, thotë ai, Kosova duhet të nisë “menjëherë” formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe.

Ky asociacion nuk përmendet në mënyrë specifike në Marrëveshje, por Neni 10 i saj kërkon nga Kosova dhe Serbia t’i zbatojnë të gjitha marrëveshjet e arritura në kuadër të dialogut për normalizimin e marrëdhënieve.

Për Asociacionin është rënë dakord në vitin 2013, por Qeveria e Kosovës nuk e ka zbatuar kurrë, me arsyetimin se mund të rrezikojë funksionalitetin e shtetit.

Neni 7 i Marrëveshjes drejt normalizimit, ndërkaq, thotë se Kosova dhe Serbi duhet të “sigurojnë një nivel të përshtatshëm të vetëmenaxhimit për komunitetin serb në Kosovë”.

Kjo marrëveshje, e mbështetur nga Bashkimi Evropian, është bërë publike më 27 shkurt, ndërsa kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, dhe presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, e kanë pranuar Aneksin e zbatimit të saj gjatë një takimi në Ohër, më 18 mars.

Shefi i politikës së jashtme, Josep Borrell, i cili ka ndërmjetësuar takimin, ka thënë se Kosova është pajtuar “që t’i nisë menjëherë negociatat me BE-në” për të siguruar “një nivel të duhur të vetëmenaxhimit për komunitetin serb në Kosovë”.

Kurti, i pyetur nga gazetarët nëse do të lejojë formimin e Asociacionit, ka thënë se bëhet fjalë për “një nivel adekuat të vetëmenaxhimit të komunitetit serb” dhe “jo për vetëqeverisje”.

Por, sipas profesorit Bajrami, “formimi i Asociacionit paraqet detyrim ndërkombëtar për Kosovën”.

“Siç e ka thënë edhe Borrell disa herë, [Kosova] duhet të fillojë menjëherë me procesin e themelimit të Asociacionit, përmes ekipit menaxhues. Mendoj se ky nuk është problem i madh, sepse e ka një siguresë mbrojtëse – siç është aktgjykimi i Gjykatës Kushtetuese. Ky detyrim duhet të përmbushet pa shtyrje dhe menjëherë nga Republika e Kosovës”, thotë Bajrami për Radion Evropa e Lirë.

Gjykata Kushtetuese e Kosovës, në vitin 2015, ka konstatuar se disa parime të Marrëvshjes për Asociacionin nuk janë në frymën e Kushtetutës, por ka thënë se nëse ato përshtaten, Asociacioni mund të formohet.

Ehat Miftaraj, drejtor ekzekutiv i Institutit të Kosovës për Drejtësi, thotë se hapin e parë në drejtim të zbatimit të Marrëveshjes për normalizim, duhet ta bëjë Kosova.

Në këtë kontekst, shtoi ai, prioriteti kryesor është nisja e procesit për formimin e Asociacionit.

“Në bazë të asaj që ka thënë zoti Borrell, por edhe në bazë të asaj që po shohim në terren, është Kosova ajo që – sa më shpejt që është e mundshme, pra menjëherë – duhet të fillojë me aranzhimet për hartimin e statutit të Asociacionit të komunave me shumicë serbe, i cili pastaj do të jetë subjekt i negocimit në Bruksel, ndërmjet Kosovës, Serbisë dhe Bashkimit Evropian”, thotë Miftaraj.

Kurti: Topi është në anën e Serbisë

Kryeministri Kurti tha të martën se për zbatimin e nenit 7 të Marrëveshjes, që parasheh që të sigurohet “një nivel të përshtatshëm i vetmenaxhimit për komunitetin serb në Kosovë”, ai do të jetë në komunikim të vazhdueshëm me ndërmjetësuesit e Bashkimit Evropian dhe me partnerët amerikanë.

“Do të duhej që në atë formulimin për vetëmenaxhimin e komunitetit serb, t’i adresojmë çështjet që na paskan ngelur pa u përmbushur dhe për neve – siç e kam thënë edhe në Kuvendin e Republikës së Kosovës – bëhet fjalë për një formulim, i cili i përket në mënyrë shumë besnike dhe të saktë konventës kornizë për mbrojtjen e pakicave kombëtare, sipas Këshillit të Evropës”, tha Kurti para gazetarëve.

Ai nuk iu përgjigj direkt pyetjes së gazetarëve se kur do të nisë formimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe.

“Nuk do të duhej që topi të jetë te Kosova dhe kërkoj kontributin e të gjithëve. Topi është në anën e Serbisë. Pse nuk po nënshkruan ajo? Pra, në vend se të diskutojmë pse nuk po nënshkruan Serbia… ‘kur do ta themelosh Asociacionin’”, tha Kurti, duke shtuar se “të gjitha pyetjet tash janë në Beograd”.

Në një postim në Twitter më vonë, Kurti tha se Vuçiq e ka refuzuar një ofertë të tij për “vetëmenaxhim të serbëve të Kosovës, në një asociacion” që do ta hartonte dhe propozonte vetë Kurti.

Vuçiq tha më 19 mars se Kurti, në takimin në Ohër, ka folur për “tri shtylla” mbi të cilat duhet të bazohet Asociacioni, por Serbia nuk mund ta pranojë atë, sepse për Asociacionin është rënë dakord me Marrëveshjen e Brukselit.

Edhe zëvendëskryeministri i Kosovës, Besnik Bislimi, ka përmendur muajin e kaluar tri kushte të Kosovës për formim të Asociacionit: të jetë në përputhje me ligjet e Kosovës, të jetë në përputhje me qëndrimet e BE-së dhe të mos ketë fuqi ekzekutive.

“Kujdes” nga ndërlidhja e Asociacionit dhe nenit 7

Përfaqësuesi i posaçëm i Bashkimit Evropian për dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak, tha të martën në një intervistë për Radion Evropa e Lirë se Neni 7 nuk përfshin zotime të reja për Kosovën.

“Neni 7 flet për nevojën e zbatimit të asaj për të cilën Kosova dhe Serbia veçse janë pajtuar. Kjo nënkupton marrëveshjet e viteve 2013 dhe 2015, që flasin për themelimin e një lloj Asociacioni të komunave me shumicë serbe”, tha Lajçak.

Profesori Bajrami thotë se Qeveria e Kosovës, megjithatë, duhet të ketë kujdes për sa i përket zbatimit të nenit 7 të Marrëveshjes për normalizim, ku flitet për vetëmenaxhimin e komunitetit serb.

Sipas tij, Kosova nuk duhet të lejojë “interpretim të zgjeruar të këtij neni”, sepse “mund ta sfidojë seriozisht karakterin unitar të shtetit, si dhe kompetencat dhe juridiksionin e organeve republikane në tërë territorin e Kosovës”.

Asociacioni, sipas tij, ka karakter territorial, sepse ushtron kompetencat brenda territoreve të komunave që do të jenë pjesë e saj. Por, shton ai, te neni 7 i Marrëveshjes nuk flitet për aspektin territorial, por për vetëmenaxhim në nivel komuniteti.

“Duhet pasur kujdes” kur ndërlidhet ky nen me Asociacionin, thotë Bajrami.

“Për mendimin tim, kjo pika 7 instalon në mënyrë joformale një nivel autonomie për serbët. Por, bashkësia ndërkombëtare i ka ikur përmendjes së termit ‘autonomi’ apo ‘Republika Serbe’, për shkak të rrezikut që përmendja e çfarëdo autonomie apo entiteti serb në Kosovë, do të kishte efektin domino edhe në vendet tjera të Ballkanit”.

“Në këtë fazë, nëse do të përmendeshin në mënyrë të prerë këto shprehje, do të rridhte obligimi implicit që të dyja vendet t’i ndryshojnë kushtetutat. Pra, Kosova nuk do të mund të realizonte asnjë model të një autonomie territoriale pa e ndryshuar Kushtetutën e vet, sepse kjo prek drejtpërdrejt në karakterin unitar të shtetit”, thotë Bajrami.

Miftaraj thotë se çështjen e nenit 7 të Marrëveshjes për normalizim, ku flitet për vetëmenaxhimin e komunitetit serb, si dhe Marrëveshjen për Asociacionin i sheh si të ndara, por që gjatë zbatimit ato do të ndërlidhen.

Sipas tij, Marrëveshja hap mundësinë që komunave me shumicë serbe, bazuar në Kushtetutën e Kosovës, t’u jepen kompetenca shtesë në fushat specifike që lidhen me arsimin, shëndetësinë dhe zhvillimin ekonomik, por jo edhe Asociacionit të komunave me shumicë serbe.

“Dhënia e më shumë kompetencave në nivel lokal të komunave me shumicë serbe, mund të jetë si përfitim për Kosovën që Asociacioni të ketë një karakter më shumë koordinues, pa kompetenca ekzekutive, i cili pastaj mund të ketë më shumë rol këshillëdhënës sesa ndonjë rol, i cili mund ta nënkuptojë një formë të vetëqeverisjes së serbëve lokalë”, thotë Miftaraj.

Përfaqësuesi i posaçëm i Bashkimit Evropian për dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak, ka paralajmëruar një takim të kryenegociatorëve të Kosovës dhe Serbisë së shpejti, për të filluar, siç ka thënë, punën për zbatimin e dispozitave të Marrëveshjes.

Ai ka shtuar se kurdo që ka nevojë për takim të nivelit të lartë, ai do të mbahet me presidentin dhe kryeministrin. Sipas tij, ata kanë treguar se janë të gatshëm të takohen dhe të diskutojnë për gjërat në të ardhmen.