Zoti Papulias: Dua ta filloj nga e fundit. Sigurisht, Fatos Nano u gjykua nga Gjykata Shqiptare dhe s’duam të vëmë në dyshim qoftë vendimin e Drejtësisë shqiptare, qofte ndarjen e pushteteve në Shqipëri. Por, fakti që të gjitha partitë socialiste, pra edhe PASOK-u dhe Parlamenti Evropian, mbajtën qendrim tregon për ndjeshmërinë që kanë forcat perparimtare demokratike në Evropë, kur ka ndjekje të personave që janë në krye të partive politike.

Të njejtën ndjeshmëri shfaqen këto qarqe kur ndiqej Papandreu dhe të njejtën ndjeshmëri do të tregojnë ndaj ndjekjes së ardhshme të Kraksit.

Sigurisht, qëndrimi ka lidhje me vendimin që mori Gjykata e pavarur shqiptare, por mendimi personal është se në perpjekjet për vendosjen e demokracisë, dikush që është i fortë, në këtë rast qeveria shqiptare, duhet të tregohet zemërgjërë me kundërshtaret, qofshin ata edhe tëe korruptuar. Këto janë pikëpamje të shfaqura edhe në Internacionalen socialiste. PASOKu është, siç e dini, anëtar i kësaj Internacionaleje.

Zoti ministër përmendi edhe thelbin e problemit. Sa kohë që nuk do të ketë klimë mirëbesimi, në marrëdhëniet greko-shqiptare do të kemi oshilacione dhe përpjekja jonë këtu duhet të drejtohet. Qeveria greke do të marrë të gjitha masat e nevojshme kundër qarqeve që minojnë miqësinë greko-shqiptare. Sigurisht, këto qarqe me fjalë do të thonë gjërat më të ndryshme, por kurrë qeveria greke nuk do të lejojë të kalohet nga fjalët në verpra, sepse në këtë rast rrezikohet demokracia në Greqi, e cila funksionon në mënyrë të mirë.

Dua të bëjë disa verejtje për Kishën Ortodokse. Natyrisht, marrëdhëiet e shtetit shqiptar dhe Kishës janë problem i juaj i brendshëm, por është i afërt edhe me të drejtën e kultit për minoritetin grek. Nuk ishte protestë ajo e diplomatit tonë, por një mesazh imi personal për ju, sepse ishte mundësia e moslejimit të liturgjisë se “ringjalljes” dhe kjo me siguri do te ishte një goditje e madhe dhe do të bënte jehonë, do të ishte një goditje për të gjithë ortodoksët, sepse është festa më e madhe e tyre.

Minoritetin, i cili jeton prej vitesh në Shqipëri, e kemi parë si urë miqësie dhe bashkëpunimi. Sigurisht, duam që ai të gëzojë të gjitha të drejtat që ekzistojnë në kartat ndërkombëtare. Kemi edhe një deshirë të madhe: Duam që qeveria shqiptare të ndërgjegjësohet për të mbeshtetur ato ndjenja që shfaq minoriteti grek për popullin shqiptar. Dua të them se në arrestimet e fundit të përfaqësuesve të minoritetit më bën përshtypje përzgjedhja e personave te ndryshëm.

Kam para meje listën. Janë personalitete, sekretarë, kryetarë, në Gjirokastër, Sarandë, Korçë, Përmet, Tepelenë. Më të shumtët janë drejtues. Shumica janë liruar, por mbahen akoma edhe pesë vetë, megjithatë mendoj se është një veprim që u takon organeve shqiptare. Nga sa kuptova, ka një deshirë që keta t’i kalohen gjygjit, por dua të them vlerësimin tim. Kalimi i tyre në gjygj do të jetë diçka që do të ushqejë zjarrin brenda opinionit grek.

Dua të bëj një vërejtje të fundit. Zoti ministër, gjatë referimit të tij, foli për parim reciprociteti në trajtim të minoritetit grek në Shqipëri dhe të Shqiptarëve në Greqi. Për cilët e keni fjalën? Nuk di se ekzistojnë shqiptarë, përveç emigrantëve.

Zoti Serreqi: E kam fjalën për ortodoksët shqiptarë, për avanitasit, shqiptarët në Greqi.

Zoti Papulias: Është hera e parë që degjoj për problemin arvanitas.

Zoti Serreqi: Eshtë hera e tretë që unë jua kam thënë juve, personalisht.

Zoti Papulias: Duam fakte për këtë. Nëse keni, na i jepni. Keni gjëra konkrete për ta dhe ku jetojnë? Sigurisht, shqiptarë ortodoksë ka në Shqipëri.

Për problemin çam, dua të bëj një vërejtje. Minoriteti grek ka dhënë me qindra dëshmorë për çlirimin e Shqipërisë. Besoj se ka dhënë shumë nç proporcion me popullin shqiptar dhe nën pushtetin e Enverit vuajti si gjithë populli shqiptar. Dua të bëj një diferencim historik. Populli shqiptar dhe minoriteti grek kanë luftuar për clirimin e Shqipërisë, kundër fashizmit dhe nazizmit. Kurse çamët bashkëpunuan me pushtuesit kundër çlirimit të Greqisë. Unë këtë e di mirë, sepse kam qenë 14 vjeç dhe kam luftuar në ato anë. Ekziston problemi i pronave dhe besoj se e mbani mend se kam thënë që shërbimet juridike të të dy ministrive të Jashtme ta studiojnë këtë problem.

Zoti Serreqi: Nuk e vë në dyshim që ashtu si në rradhët e grekëve, edhe midis çamëve, të cilët gjithashtu luftuan kundër okupatorëve, ka pasur bashkëpunëtorë. Dihet historia. Nga Greqia ikën ata që bashkëpunuan me Italianët dhe ata që deshën te vendosnin regjimini komunist. Të tjerëve, përveç çamëve, iu dha e drejta të kthehen si shtetas grekë. Tani kur kanë kaluar të paktën dy gjenerata, është absurde të ngulësh këmbë në mënyrë të tillë, domethënë, të përvetësosh teorinë e luftës së klasave të zhvilluar gjatë regjimit kominist në Shqipëri. Akuza nuk qëndron për të gjithë çamët, por edhe në kohë ajo s’mund të zbatohet. Qëndrimi që mban qeveria greke sot nuk mund të mbahet.

Zoti Papulias: Ju ju referuat edhe ligji për arsimin. Urojmë që ai te ketë një përmbajtje të tillë ashtu siç m’u premtua nga ju dhe zoti Berisha, që do të jetë i nivelit më të lartë evropian. Besoj se edhe shumë shqiptarë do të ishin të kënaqur që të mësonin gjuhën greke. Kjo do të ndihmonte bashkëpunimin tonë në fushën e kulturës e të shkencës dhe të shkëmbimeve që kemi si vende fqinje.

Kam një vërejtje. Kishim rënë dakord për krijimin e një komisioni të përbashkët për problemin e arsimit. Ju kemi dërguar një projekt marrëveshje për punësimin e shqiptarëve në Greqi. Duam të krijojmë një kuadër ligjor punësimi dhe jetese te ngjashëm me standartet ndërkombëtare. Jemi dakord të bashkëpunojmë me ju dhe t’u japim emigrantëve shqiptarë atë status që i ndihmon dhe i lehtëson. Pashë komunikatën e fundit të ministries së Jashtme që thekson se qeveria greke nuk duhet të ushtrojë presion mbi qeverinë shqiptare me anë të emigracionit.

Ne nuk e kemi bërë këtë, nuk kemi ushtruar presion. Problemi i minoritetit grek në Shqipëri dhe i emigrantëve shqiptarë në Greqi janë dy problem që qendrojnë në baza të ndryshme. Të dyja palët kanë të drejtat e tyre. Nuk mundet që gjithë këta mijëra të jetojnë në mënyrë të paligjshme. Ju njoftoj se do të lehtësojmë procedurën e dhënies së vizave për shtetasit shqiptarë që duan të punojnë si sezonalë në Greqi.

Nuk kemi pergjigje për hapjen e zyrës së Bankës Kombëtare të Greqisë në Tiranë, gjë që do të lehtësojë mundësinë e dërgimit te parave në Shqipëri nga ana e emigrantëve shqiptarë. Marrëdhëniet ndërbankare duhet të avancohen në interes dypalësh dhe të emigrantëve në Greqi.

Zoti Serreqi: Ju kërkoj ndjesë, pasi do t’u rikthehem disa problemeve. Na vjen keq që rezolutat e parlamntit evropian për Fatos Nanon janë iniciuar nga parlamentarë grekë.

Zoti Papulias: Kjo është në kuadrin e marrëdhënieve të mira midis Partisë Socialiste dhe PASOK-ut. PASOK-u mban lidhje të mira me të gjithë partitë socialiste në Ballkan.

Zoti Serreqi: Nuk duam që ky bashkëpunim partiak të shtrihet në marrëdhëniet shtetërore. Edhe në Itali ka pasur dukuri të tilla dhe nga ju nuk kemi dëgjuar ndonjë protestë.

Zoti Papulias: Në qoftë se do të dënohet Kraksi, të njëjtin qëndrim do të mbajmë.

Zoti Serreqi: Në dimensionin human problemi i minoritetit grek është i zgjidhur. Nuk është vetëm sensibiliteti i popullit grek, por edhe njohja e problemit te shqiptareve të hershëm në Greqi dhe i problemit çam. Problemi i minoritetit grek të mos u kundërvihet marrëdhënieve shqiptarogreke. Personat e ndaluar, sigurisht, mbahen mbi bazën e provave. Në rast të një procesi gjygjësor, ky do të jetë i pastër, transparent, i hapur. Për faje të tilla nuk dënohen vetëm minoritarë grekë, por edhe shqiptarë. Për sa i takon ligjit të arsimit dhe mësimit te gjuhës greku, mund t’ju them se greqishtja e vjetër është mësuar në Shqipër edhe para Luftës së II-të Botërore. Në zhvillimin e marrëdhënieve normale, ka rëndësi dhe njohja e gjuhës. Si shqiptarët që vijnë në Greqi e që kanë nevojë të mësojnë gjuhën greke, ashtu dhe biznesmenët greke qe vijne ne Shqipëri, kanë nevojë të mësojnë gjuhën shqipe. Edhe gjuha shqipe është gjuhë e bukur.

Zoti Papulias: Sigurisht që mund ta mësojnë.

Zoti Serreqi: Për hapësirën e gjuhës shqipe, për ngjalljen e gjuhës dhe të traditave të tyre kanë nevojë edhe arvanitasit. Për çështjen e festimeve fetare të Pashkëve, nuk është e ndershme që persona fetarë të shkojnë në ambasadën greke dhe të nxisin reagimet e saj. Gjithë komunitete fetare gëzojnë të njëjtat të drejta.

Për emigrantët shqiptarë vazhdimisht kemi vlerësuar se puna e tyre është një element që zbuti vështirësitë e tranzicionit, por ata kanë punuar edhe për prosperitetin e Greqisë. Më vjen keq që janë ekzagjeruar problemet që lidhen me emigracionin shqiptar dhe që shoqërojnë gjithmonë fenomenin e emigracionit. Jam dakord që nuk janë në një bazë problemi i minoritetit dhe ai i emigrantëve shqiptarë. Marrëveshja për punësimin sezonal nuk e zgjidh problemin e legalizimit të emigracionit aktual shqiptar në Greqi, me gjithë anët e mira që ka.

Ne e mirëpresim idenë për lehtësimin e procedurës së vizave, në një kohë kur qeveria shqiptare i ka hequr vizat për shtetasit e Komunitetit Evropian, pra, në këtë kuadër edhe për shtetasit grekë. Në këtë mënyrë do t’u jepet fund disa rasteve te diskriminimit për dhënien e vizave. Janë disa raset që nuk u janë dhënë viza profesorëve, diplomatëve, nënpunësve të lartë vetëm sepse kanë origjineë çame. Nëse pranojmë se s’ka frymë besimi, qeveria shqiptare nuk e gjen veten shkaktare të kësaj klime. Në Shqipëri nuk ka qarqe që bëjne politikë të shfrenuar antigreke, që kanë pretendime territorial, s’ka banda shqiptare që sulmojnë strukturat e shtetit grek. Në shtypin shqiptar pasqyrohen arritjet e popullit grek. Dëgjova që qeveria greke do të marrë masa per të kufizuar veprimet e qarqeve shoviniste me pretendime territoriale dhe veprimtari kundër Shqipërisë, por nuk mora një përgjigje për krijimin e një komisioni ndërkombëtar, të paanshëm, për hetimin e aktit kriminal në Peshkëpi.

Zoti Papulias: Besoj që në deklaratat e para që bëra, i u referova mundësive që kemi për të bashkëpunuar në mënyrë që ngjarje të tilla të mos ndodhin më. Besoj se gjithcka qe u vendos gjatë visitës së zotit Gjitonas, krijoi një bazë për bashkëpunim më të frutshem që të mos ketë ngjarje të tilla. Të kemi bashkëpunim të drejtëpërdrejtë. Ju e dini origjinën time dhe nga jam. Gjendja në fshatrat kufitare është e papranueshme për të gjithë banorët. Do t’ju jepja një listë për mijëra vjedhje nga banda që qarkullojnë në kufij.

Ky është problem për marrëdhëniet Greqi-Shqipëri dhe e ndiej një gjë të tillë, prandaj i kthehem edhë një herë rigjallërimit të komisioneve të përbashkëta të ministrive të Rendit Publik dhe të Mbrojtjes, që të bashkëpunojnë për të mos pasur asnjë incident në këto zona. Besoj se komisioni i Janinës nuk duhet të ndërpresë punën, por të vazhdojë të grumbullojë fakte, të gjejë fajtorët që këta persona të dënohen në mënyrë shembullore për të mos ndodhur problem të tilla. Ky është qëndrimi ynë i vendosur dhe ne nuk kthehemi prapa. Një çështje që nuk e trajtuam është edhe problem i funksionimit te ambasadës sonë në Tiranë dhe i Konsullatës në Gjirokastër, si dhe i ambasadës suaj në Athinë. Sa më të plotësuara të jenë ambasadat, aq më mirë do të ushtrohen funksionet. E konsiderojmë të papranueshëm heqjen e konsullit të Përgjithshëm në Gjirokastër dhe prisnim që ju të hapnit konsullatën në Janinë. Largimin e konsullit grek e konsideroj si akt që nuk ndihmon marrëdhëniet dypalëshe, por si akt të nxituar. Thatë qe ishte persona “non grata”, dhe për këtë e pësoi miku ynë (MPJ grek bën me shenjë nga zoti Kastriot Robo).

Zoti Serreqi: Zotnia nuk ishte konsull.

Zoti Serreqi: Të kthehemi në strukturat e ambasadave. Personeli në një përfaqësi diplomatike rregullohet në bazë të dokuenteve ndërkombëtare si Konventa e Vjenës dhe pasqyron klimën dhe nivelin e marrëdhënieve. Qeveria shqiptare, për t’i shërbyer takimit të sotëm, e ngurtësoi vendimin për reduktimin e numrit, për të diskutuar bashkërisht dhe më vonë për të arritur një marrëveshje të detajuar për numrin e personelit të ambasadave të të dy vendeve. Ngrirja nuk është anulim. Shohim se në raport me disa vende të tjera me të cilat ne duam të zhvillojmë marrëdhënie të mira, ambasada juaj ka një anomali. Ajo ka 20 persona me status diplomatik. Kjo gjë duhet te rregullohet. Pranojmë të mbesin 6 deri në 7 me status diplomatik dhe 6-7 të tjerë pa statusin e diplomatit. Me përmirësimin e klimës ky numër mund të diskutohet, për zbatimin e vendimit mund të lëmë një periudhë kohore prej një deri në dy muaj, gjatë së cilës të realizohet ndryshimi i numrit dhe i strukturës së personelit. Theksoj se nuk mora pergjigje për Komisionin e paanshëm ndërkombëtar për hetimin e incidentit të 10 prillit. Mendojmë se të dyja palët jemi të interesuar të zbulohet e vërteta.

Zoti Papulias: Problemi i përfaqësive tona është i rendësishëm për marrëdhëniet dypalëshe. Befas del nje problem parimor që fillon nga largimi i konsullit të Përgjithshëm. Zoti ministër ngriti kufizimin e personelit të ambasadës greke në Tiranë brenda dy muajve, por nuk m’u përgjegj se çdo të bëhet me konsullatën greke në Gjirokastër. Kisha një vërejtje për të bërë. Nëse duam me të vërtetë zhvillimin e marrëdhënieve dhe ngritjen e tyre, problemi i personelit është problem i dorës së dytë. Për sa i përket komisionit të paanshëm hetimor, përderisa ekziston komisioni dypalësh, nuk e shoh të arsyeshëm të thërrasim një palë të tretë. Kjo do të tregonte se ne nuk jemi te aftë të zgjidhim problemin. Hedh poshte kategorikisht implikimin e qeverisë greke, qoftë edhe indirekt, dhe e ndiej si ofendim personal, si ministër i Jashtëm i Greqisë, si dhe ofendim për qeverinë demokratike greke.

Zoti Serreqi: Nuk dua të fyej njeri. Ngjarja ka tronditur marrëdhëniet shqiptaro-greke, prandaj një gjykim nga një palë e tretë do të hidhte dritë mbi të vërtetën. Nuk shoh asnjë arsye për kundërshtimin tuaj.

Zoti Papulias: Palët nuk janë në të njëjtin raport ndaj aktit kriminal në Peshkëpi. Shqipëria është viktima. Ajo ka hequr dorë nga izolimi dhe është e hapur ndaj komunitetit ndërkombëtar dhe institucioneve të tij. Për verifikimin e cështjeve në vend, ne kemi pranuar komisionerin e Lartë të KSBE-se per minoritetet Van der Stoel, komisionin e Parlamentit Evropian etj.

Ne jemi edhe për bashkëpunim shumëpalësh. Pikëpamja shqiptare për një analizë nga një komision ndërkombëtar, i paanshëm është pjesë logjike e politikës së jashtme të Shqipërisë. Qeveria shqiptare kërkon hetimin e çështjes nga një komision ndërkombëtar, i cili, sipas mendimit tonë, do të jetë i paanshëm dhe do të japë një vlerësim objektiv të saj. Konsullata në Gjirokastër do të funksionojë. Nga ana jonë janë pranuar tre diplomatë që të punojnë atje. Edhe ne do të hapim konsullatën në Janinë.

Zoti Papulias: Demokracia e re në Shqipëri ka nevoje për hapjen që tha zoti ministër. Sigurisht, kjo vlen për të gjitha vendet ish-socialiste. Zoti ministër e di se Greqia ka kohë qe është vend demokratik. Ne japim çdo ndihmë të mundshme për demokratizimin e këtyre vendeve. Jemi plotësisht në krah të qeverisë shqiptare për demokratizimin e vendit. Greqia nuk ka pse t’i ketë zili vendet e tjera të Evropes. Në Greqi as kanë lulëzuar dhe as lulëzojne parti fashiste si në Gjermani dhe Itali, megjithëse ne nuk i kemi të ndaluara me kushtetutë. Kjo lule nuk lulëzon në Greqi dhe kjo i dedikohet ndjenjës demokratike të popullit grek. Ne nuk vuajmë nga ksenofobia. Greqia është vend demokratik për t’u marrë shembull. Elementët që bërtasin në Shqipëri nuk kanë se cfarë t’i bëjë demokracisë greke. Këto që po ju them, zoti ministër, bënë përshtypje shumë të thellë në komunitetin ebraik në SHBA, ku unë isha disa vite më parë. Ky është nje fenomen shqetësues që vihet re në disa vende të Evropës. Prandaj mendoj se Greqia dhe Shqipëria duhet të bashkëpunojnë.

Zoti Serreqi: Zoti ministër, që nga antikiteti grek Greqia i ka dhënë shumë mendimit njerëzor për demokracinë. Por, historia ka paradokse e veta. Edhe ju kaluat diktaturën e kolonelëve. Edhe brënda shoqërisë suaj ka grupe që nuk janë çliruar nga paragjykimet e megaloidesë, që bien pre e teokracisë, e influencës së Kishës. Duhet parë sa influencojnë këto marrëdhënie në marrëdhëniet dypalëshe. E re apo e vjetër, demokracia nuk është kurrë e përsosur, ajo ka nevojë të bëjë gjithmonë përpjekje për t’u përmirësuar. Pohimi më i qëndrueshëm i diskutimit të sotëm është se marrëdhëniet shqiptaro-greke. janë shumë të rendësishokme përtë të dy vendet. Për krijimin e besimt dhe të një klime të mirë na duhet punë, me sa duket duhën prova të plota. Shqipëria mbetet e hapur në këtë dialog konstruktiv.

Zoti Papulias: Nuk kam gjë për të shtuar. Gëzohem që thoni se në Greqi ka grupe, dhe jo parti fashiste, por ato nuk i dëgjon njeri. Meqë ne vuajtëm nga fashizmi duhet të ndjekim zhvillimet e kësaj rryme edhe në vendet e tjera të Evropës. Katastrofa e Luftës II Botërore u shkaktua nga po ato fuqi që veprojnë edhe sot. Shqipëria u pushtua më 1939 dhe pushtimi i saj solli pushtimin e Greqisë në tetor 1940. Rivendosja e klimës së besimit në maë rrëdhëniet tona kalon nga vullneti ynë i mirë për vendosjen e kësaj klime. Le të ekzistoj ky kanal në komunikimin midis nesh për të shmangur keqësimin e gjendjes. Greqia dhe Shqipëria nuk mund të durojnë keqësim tjetër të marrëdhënieve. Detyra jonë është e rëndë. E konsideroj takimin e sotëm shumë të rendësishëm për këtë periudhë dhe besoj se do të kapërcejmë tensionin që ekziston.

Zoti Serreqi: I ngrita pa paragjykime problemet që ekzistojnë në marrëdhëniet midis dy vendeve dhe mendoj se kjo mënyrë shtrimt e problemeve është kushti bazë për t’i vendosur ato mbi një klimë besimi.

Zyrih, më 03.5.1994 GSH