Gazetarja, poetja dhe publicistja e mirënjohur Elida Buçpapaj jeton në Zvicër, është vajza dhe fëmija i vetëm i shkrimtarit të shquar Vehbi Skënderi, një prej emrave të rëndësishëm të letërsisë shqiptare, tani më i ndjerë. E lindur dhe rritur në një familje me traditë të pasur letrare dhe intelektuale, ajo e ka trashëguar dashurinë për artin e fjalës dhe gazetarinë, duke e kthyer atë në një mision për të vërtetën, drejtësinë dhe kujtesën historike.

Në krijimtarinë e saj, Buçpapaj ka sjellë poezi të fuqishme, të mbushura me ndjenjë, filozofi dhe reflektim mbi jetën, atdheun, dashurinë dhe humbjen. Njëra nder veprat e saj më të veçanta është poezia prekëse “Nënës time”, një elegji e shkruar me dhimbje të thellë dhe dashuri të pakufishme, kushtuar nënës së saj, Lili Skënderit. Në këtë poezi, autorja shpreh dhembjen e humbjes së një figure aq të shtrenjtë, por njëkohësisht i dhuron asaj një pavdekësi poetike, duke e ruajtur të gjallë nëpër vargje dhe kujtime.

Lili Skënderi, bashkëshortja e shkrimtarit Vehbi Skënderi dhe nëna e përkushtuar e Elida Buçpapajt, ka qenë një figurë qendrore në jetën dhe formimin e autores. Përmes poezisë, Elida sjell pamje të ndjera të jetës së përditshme me të ëmën, duke na dhënë një portret të gjallë të një gruaje fisnike, të mençur dhe të dashur, e cila ka lënë një boshllëk të pamatshëm pas largimit të saj nga jeta.

Poezia “Nënës time” e Elida Buçpapajt është një elegji madhështore, një testament i dashurisë së pakufishme mes një nëne dhe një bije, i cili tejkalon kufijtë e kohës dhe të botës fizike. Përmes vargjeve, poetja na rrëfen me një ndjeshmëri të pashoqe humbjen e nënës së saj, Lili Skënderit, duke e kthyer dhimbjen në një himn përjetësie.

Në poezi gjithçka është e gjallë dhe e prekshme: detajet e jetës së përditshme, telefonatat e shpeshta, shënimet e vogla për blerjet, dritaret nga ku ajo shikonte rrugën, përzgjedhja e kujdesshme e ushqimeve për drekë—të gjitha këto krijojnë një portret të paharrueshëm të një nëne të dashur dhe të përkushtuar. Poezia sjell ndjesinë e një pranie që, megjithëse fizikisht mungon, vazhdon të mbetet në çdo cep të shtëpisë dhe në çdo kujtim.

Në secilin varg ndjehet mungesa si një peshë e rëndë që rëndon mbi shpirtin e poetes, një peshë që nuk e zbeh as koha, as përpjekja për të mbushur boshllëkun që la pas nëna. Ajo kërkon praninë e saj në çdo detaj të përditshmërisë – në një telefonatë të munguar, në një copë letër me shënime, në aromën e ushqimeve të përgatitura nga duart e saj. Gjurmët e së ëmës janë kudo, por ajo vetë mungon, dhe ky paradoks e bën dhimbjen edhe më të thellë.

Lirikë e përshkuar nga një thellësi shpirtërore, poezia është një rrëfim i humbjes, por edhe i një dashurie që nuk mposhtet as nga vdekja. Poezia kthehet në një dialog të vazhdueshëm me nënën e ndjerë, një përpjekje për ta mbajtur të pranishme në kujtesë, në zemër, në çdo frymëmarrje.

Shkurti, muaji i ndarjes, bëhet një simbol i dhimbjes së pashuar, një prag i dhimbshëm që poetja kërkon ta sfidojë duke e përjashtuar nga kalendari, duke refuzuar ta pranojë si një realitet të pakthyeshëm. Në këtë luftë me kohën dhe fatin, ndjejmë një rebelim të brendshëm kundër rregullave të ekzistencës, një dëshirë për ta përmbysur ligjin e pashmangshëm të jetës dhe vdekjes.

Momenti më i fuqishëm është përshkrimi i sëmundjes dhe shpresës që lufton me realitetin e pamëshirshëm të humbjes. Dashuria dhe kujdesi i pafund i vajzës për nënën e saj ndihen në çdo varg, sidomos në përkëdheljet e ëmbla dhe në besimin e ndërsjellë për të jetuar gjatë, për të shijuar jetën dhe për të parë brezat e ardhshëm.

Kjo poezi është një përmendore e pavdekshme dashurie dhe dhimbjeje, një rrëfim i thellë dhe i sinqertë kushtuar nënës nga bija e saj. Çdo varg është i mbushur me ndjenja të fuqishme, duke ndërtuar një portret të një nëne që nuk është vetëm prind, por edhe vajza, motra, shoqja e munguar, bashkudhëtarja e jetës.

Struktura e përsëritur e “e dashur” në fillim të vargjeve krijon një ritëm të butë dhe lutës, një përqafim poetik që kërkon të prekë edhe një herë shpirtin e nënës, edhe pse ajo ka kaluar në një botë tjetër. “Lulka ime, lule që nuk njeh vyshkje” është një metaforë e bukur që përshkruan përjetësinë e dashurisë dhe kujtimit për të.

Poezia reflekton mbi sfidat e përbashkëta të jetës, që nuk përshkruhen si momente heroizmi të jashtëm, por si “triumfe të gjërave të thjeshta dhe të rëndësishme të jetës”, ato që i japin kuptim dhe thellësi jetës njerëzore. Nëna paraqitet si një “pyll i gjelbër që nuk njohe as plakje dhe as tharje”, një burim i pashtershëm dashurie dhe jete, një figurë që nuk është konsumuar nga koha dhe vështirësitë.

Një nga momentet më të fuqishme të poezisë është “nga 8 shkurti 2016 dhe në çdo shkurt që vjen, shpirtin tim e shkundin pa prehje uraganët e dhimbjes”. Këtu, dhimbja për humbjen nuk është e heshtur apo e qetë, por një stuhi e pashtershme, një vullkan që kërkon të eksplodojë, duke përçuar një ndjesi tronditjeje dhe revolte kundër fatit.

Në fund, “jam vazhdimi yt dhe i tim eti” është një deklaratë e fuqishme e identitetit dhe trashëgimisë shpirtërore. Rebelimi kundër vdekjes, dëshira për të fshirë nga kalendari datat e dhimbshme dhe për të mbushur jetën e së ëmës me kujtimet e lumtura, tregon një përpjekje të bukur për të ndryshuar realitetin me anë të kujtesës dhe dashurisë.

Një poezi e ndjerë, e fuqishme dhe e paharrueshme, që sjell një elegji të thellë për një nënë të paharruar, por edhe një dëshmi të pathyeshmërisë së dashurisë dhe kujtimit.

Poezia ndërthur një përshkrim të detajuar dhe të dhimbshëm të momenteve të fundit të nënës me një ndjenjë të thellë pafuqie dhe habie. “Ti po flije sikur e keqja ishte larguar”, por vdekja, ajo “akullnajë e ftohtë”, qëndron pranë dhe nuk largohet. Kontrasti mes shpresës dhe realitetit është i fortë dhe prekës, sidomos në përshkrimin e frymëmarrjes së nënës, që duket aq e ngrohtë dhe e rregullt, në kundërshtim me ftohtësinë e pashmangshme të vdekjes.

Simbolika e sytë e Shën Mërisë që duken artificialë, në një spital ku gjithçka është e panjohur dhe ku nëna lufton për të mos u dorëzuar, është e fuqishme. “Ti luftoje me mish e me shpirt të ktheheshe në shtëpinë tonë” – një varg që thekson lidhjen e fortë mes jetës dhe shtëpisë si një vend i ngrohtë, i dashur, i mbushur me dritë dhe jetë. “Dielli që ngroh njerëzinë” është një metaforë e bukur e kësaj dashurie, që e bën edhe diellin të duket si një kokërr portokalli, një imazh i thjeshtë, por i mbushur me ndjenja.

Kulmi emocional i poezisë është momenti kur nëna shqipton emrin e poetes nën tuba, nën jerm, nën morfinë, por nuk arrin t’i thotë ato fjalë që do të dëshironte. “Si nuk mundëm të flisnim, Mam, si nuk mundëm Mam” – një thirrje e dhimbshme që pasqyron dëshirën për të kapur ato fjalë të fundit që mbetën të pathëna, ato ndjenja që ndoshta mund të ishin shprehur nëse koha do të kishte qenë më e mëshirshme.

Përshkrimi i bukurisë së nënës, “si një skulpturë e bardhë e Rodenit”, është një mënyrë për të ruajtur përjetësisht imazhin e saj, për ta bërë atë të pavdekshme në kujtesë. “Ti po flije aq qetshëm, aq rrejshëm” – një varg që shpreh iluzionin e fundit të shpresës, atë moment të fundit ku mendja refuzon ta pranojë realitetin.

Përmbyllja e poezisë sjell një ndjenjë të thellë revolte kundër fatit: “E urrej 8 shkurtin… e urrej edhe 29 tetorin” – dy data që shënojnë fillimin dhe fundin e kësaj lamtumire. Por vargu i fundit, “ti ishe kryeministrja e shtëpisë fuqiplotë, ne demokracia më e bukur e planetit tokë”, sjell një buzëqeshje mes lotëve, një përshkrim të një nëne që mbante gjithçka në ekuilibër, një figurë e fortë, e dashur dhe e pazëvendësueshme.

Struktura dhe ritmi i poezisë janë të ndërtuar me mjeshtëri, ku renditja e sekondave, minutave, orëve, ditëve, javëve, muajve krijon ndjesinë e një kohe që rrjedh pandalur, por që për shpirtin e pikëlluar çdo moment mbetet i rëndë dhe i pashlyeshëm. “Ditëlindja jote pa ty në maj, gjithë lot e vaj” është një varg i thjeshtë, por i mprehtë, që përmbledh dhimbjen e thellë të mungesës.

Detajet e objekteve të lëna pas – dhoma e heshtur, mbulesa e palëvizur, çanta, pasqyrka, librat e preferuar – e bëjnë mungesën edhe më të prekshme. Këto nuk janë thjesht sende, por dëshmitarë të heshtur të një jete që ka qenë dhe nuk është më, që mbajnë brenda aromën, kujtimet dhe gjurmët e saj. Simbolika e syzeve dhe letrave të bixhozit, të cilat i mori me vete, është veçanërisht prekëse – sikur edhe në botën tjetër nëna të dëshironte të lexonte ose të kërkonte fatin e saj.

Vargjet për pallton, pantallonat dhe këpucët mungojnë jo vetëm si objekte fizike, por si shenja të një lëvizjeje të ndalur përgjithmonë, një jetë që nuk ecën më në tokë, por që për poeten mbetet ende e pranishme. Kontrasti mes dimrit kur nëna iku dhe idesë se në Parajsë është gjithmonë pranverë krijon një përplasje emocionale të fuqishme: realiteti i ftohtë i vdekjes kundër ëndrrës për një botë ku nuk ka ndarje.

Por forca më e madhe e poezisë qëndron në refuzimin e saj për ta pranuar vdekjen si një të vërtetë të plotë:

“Unë nuk i bindem arsyes se vdekja ekziston” këtu qëndron zemra e poezisë – një sfidë e hapur ndaj fatit, një mospranim i logjikës në emër të një dashurie që është më e fuqishme se çdo ligj i natyrës. Përfundimi, me vargun “sepse dashuria jonë ishte dhe është fund e fillim një përjashtim”, është kulmi i gjithë poezisë – një pohim i fuqishëm i përjetësisë së dashurisë mes një nëne dhe bijës, që nuk i nënshtrohet ligjeve të zakonshme të jetës dhe vdekjes.

Një poezi e thellë, e dhimbshme dhe e bukur, që e kthen humbjen në art dhe dashurinë në një përjashtim nga çdo rregull i jetës.

Në fund, mes dhimbjes dhe mungesës, poezia mbetet një testament i madhështisë së dashurisë së pastër, asaj lidhjeje të shenjtë që as koha, as vdekja nuk mund ta humbasin. Nëna jeton përmes kujtimit, përmes vargjeve, përmes dashurisë që nuk shuhet kurrë.

Gjenevë, 02.2025 Nexhmije Mehmetaj

twitter