Që nga viti 1944, kur erdhi në pushtet e, deri në fundin e vitit 1990-të, regjimi komunist i diktatorit Enver Hoxha dhe pasardhësit të tij Ramiz Alia, në bazë të teorisë dhe “mësimeve të Marksit, Engelsit, Leninit e Stalinit” si dhe ideologjisë që ata ideuan e u aplikua gati në gjysmën e botës, zhvilluan pa ndërprerje luftën e klasave, duke ekzekutuar, burgosur apo internuar kundërshtarët e tyre politikë. Në këtë kuadër, që nga dhjetori i vitit 1944, kur Enver Hoxha dhe qeveria që ai kryesonte zbritën nga malet dhe morën pushtetin, krahas ekzekutimeve me dhe pa gjyq, filluan edhe internimet e dhjetëra e qindra familjeve, që ata i konsideronin “klasa të përmbysura”, apo i akuzonin si; “armiq të popullit”, kryesisht familje të pasura apo të shtresës së mesme, ish-funksionarë të Monarkisë së Zogut, që gjatë periudhës së pushtimit të vendit, kishin aderuar apo kishin mbështetur organizatën nacionaliste “Balli Kombëtar” e Legalitetin.

Po kjo “praktikë”, ndëshkuese e internim-dëbimeve, do të zhvillohej edhe ndaj qindra e qindra komunistëve, (nga ata më të thjeshtët e, deri tek ish-anëtarët e Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSH-së), deputetë, ministra, ushtarakë e funksionarë të lartë etj., e familjeve të tyre, të cilët Enver Hoxha dhe regjimi komunist në fuqi, do t’i shpallte; “tradhtar, revizionistë, armiqtë të popullit”, etj. Nga viti 1944, e deri në 1949-ën, vendimi për internim-dëbimet bëheshin nga “Komisioni i Dëbimeve dhe Konfiskimit të Pasurive”, që funksiononte pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme, komision i cili në vitet në vijim, e ndryshoi disa herë emërtesën, deri sa në vitin 1954, kaloi në varësi të Kryeministrisë, duke u quajtur “Komisioni i Internim-Dëbimeve”, i cili funksionoi rregullisht deri në vitin 1990.

Që nga viti 1954 e, deri në 1974-ën, kryetar i atij komisioni ishte Beqir Balluku, anëtari i Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSh-së, që mbante funksionin e ministrit të Mbrojtjes Popullore dhe njëkohësisht atë të zv. kryeministrit të qeverisë së kryesuar nga Mehmet Shehu, kurse zv. kryetar i komisionit, ishte ministri i Punëve të Brendshme, Kadri Hazbiu, ndërsa si anëtarë, Prokurori i Përgjithshëm Dhori Panariti, e kryetari i Gjykatës së Lartë, Aranit Çela. (Pas dënimit të Beqir Ballukut, në vitin 1974, funksionin e kryetarit të Internim-Dëbimeve, e mori zv. kryeministri Manush Myftiu, kurse pas dënimit të Kadri Hazbiut, funksionin e nënkryetarit e mori Hekuran Isai).

Ky komision, gjatë gjithë periudhës së ekzistencës e funksionimit të tij, dha me dhjetëra e qindra vendime, duke dëbuar e internuar me qindra e mijëra persona, të cilët hiqeshin me dhunë nga vendet e tyre të banimit dhe detyroheshin të jetonin e banonin në fshatra dhe zona të thella të vendit, nga jugu në veri. Kryesisht fshatrat me vendet e kampet e internimit ishin caktuar nga qeveria në zonën e Myzeqesë së Lushnjes e Fierit, (Savër, Çermë, Bedat, Grabian, Gradisht, Plug, Gjazë, Zhamë, Sulzotaj, Kryekuq, Karavasta, Shtyllas etj.), pra në pjesën qendrore të vendit, me qëllim që ata të ishin sa më larg kufijve shtetëror, që të mos arratiseshin jashtë Shqipërisë.

Në bazë të ligjit përkatës me të cilin funksiononte Komisioni i Internim-Dëbimeve, një person, apo një familje, fillimisht internohej për pesë vjet, por ato përsëriteshin, duke u shtyrë çdo pesë vjet, aq sa familje të tëra, kryesisht nga Veriu i Shqipërisë, si: Gjonmarkajt e Mirditës, Kalosht, Sina-jt, Alia-jt, Demat, Dinet, Menat e Ndretë e Dibrës, Bajraktari e Kolgjini të Kukësit, Kola-jt, Allamant e Sulkurtët e Matit, Merlikat, Kupët e Bami të Krujës, Mirakajt e Pukës, Radi dhe Gjekaj të Shkodrës, Pervizt e Kurbinit, Mulletët e Petrelat Tiranës, apo ato nga Jugu i vendit, si; Dostët e Gjirokastrës, Frashëri dhe Çela të Përmetit e Kolonjës, Staraveckat e Skraparit, etj., etj., të cilët qëndruan në vendet e internimit deri në vitin 1991, kur dhe u shemb regjim i komunist. Madje disa prej tyre, edhe shumë vite më pas, sepse nuk kishin se ku të shkonin, pasi nuk u kishte mbetur asnjë kthinë ku të fusnin kokën!

Lidhur me sa më sipër etj., Memorie.al. ka siguruar një dosje voluminoze nga Arkivi i Ministrisë së Punëve të Brendshme (që mban siglën sekret, por tashmë prej kohësh e de-klasifikuar), me vendimet e Komisionit të Internim-Dëbimeve, të cilat po i publikojmë të plota dhe me faksimilet përkatëse; ku janë emrat e personave dhe familjet që janë dëbuar e internuar, si dhe akuzat përkatëse për çdonjërin prej tyre.

Vijon nga numri i kaluar

VENDIMI NR. 24 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 3.4.1972

VENDIM Nr. 24

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 3.4.1972, në mbështetje të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.8.1954, pasi shqyrtoi propozimin e paraqitur nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

Të transferojë nga katundi Çekrez-Morinë në katundin Valias të rrethit Tiranë, të internuarit e poshtëshënuar:

Nazmi Isuf Zelija
Kiço Kozma Tavanxhi
Eqerem Zihni Baçi
Ilia Andrea Zoraqi
Besnik Shefqet Qerimi
Nuri Mustafa Jevgu
Bajram Fejzi Mahmutaj
Xhevit Daut Luka
Agron Jaho Osmani
Shyqëri Fadil Sefa
Eqerem Kadri Tafa
Shyqëri Mersin Sopaj
Seit Shefqet Nallbani
Janë internuar me vendim Nr. 24, datë 23.5.1968, për 5 vjet kohë.

Xhevdet Ibrahim Xhitoni
Riza Mersin Mumajesi
Shyqëri Mersin Bërxholli
Llesh Ibrahim Toro
Saimir Musa Petrela
Fadil Mersin Mumajesi
Spiro Nako Gjini
Skënder Musa Gërxhaliu
Bajram Xhemal Patogu
Thoma Loni Kasapi (Kostandini)
Muhamet Jonuz Mata
Neshat Çome Fraulli (Tavanxhiu)
Avdyl Hajrulla Sallaku
Feim Avdurrahman Ranku
Ylli Ibrahim Deliallisi
Alush Ali Deliu
Myrteza Maliq Dervishi
Mynir Nuri Sulstarova
Rakip Myrteza Rexha
Mustafa Halil Ferizoviqi
Spiro Filip Jani
Janë internuar me vendim Nr. 28, datë 13.8.1969, për 5 vjet kohë.

Dilaver Ali Berberi
Ylli Lilo Lalaj
Haxhi Nasib Manushi
Kostaq Vangjel Nako
Ali Alia Blakçori
Muhamet Haxhi Hashimi
Refat Demir Hyseni
Romeo Pandi Duro
Agim Muharrem Gega
Lirim Mylazim Muça
Hyqmet Xhelal Hoxha
Janë internuar për 5 vjet kohë, me vendim Nr. 23, dt.20.1.1970.

Ferit Ali Berberi
Skënder Ali Berberi
Shyqëri Ali Matja
Janë internuar me vendim Nr. 24, datë 3.7.1971, për 5 vjet kohë.

Hasan Sali Bani, internuar me vendim Nr. 45, datë 27.X.1971.
Të transferohen nga Çekrez-Morina në katundin Vasqi:

Estref Beqir Abazi, internuar me vendim Nr. 24, dr. 23.5.1968, për 5 vjet kohë.
ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

PROKURORI PËRGJITHSHËM KRYETARI GJYKATËS LARTË

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 25 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Ekz. Nr. 1

Tiranë, më 17.4.1972

VENDIM Nr. 25

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur më datën 17.4.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.8.1954, pasi shqyrtoi propozimin e paraqitur nga Ministria e Punëve të Brendshme,

VENDOSI:

Të transferojë të internuarit e poshtëshënuar:

Shyqëri Fadil Sefa, i dl. 1938, lindur dhe banues në Tiranë, nga katundi Valias, në katundin Shesh të rrethit Tiranë.
Idriz Arif Mata, i dl. 1944, lindur në Dibër dhe banues në Tiranë, nga katundi Çekrez-Morinë, në katundin Valias të rrethit Tiranë.
Muharrem Hasan Duka, i dl. 1942, lindur dhe banues në Tiranë, në katundin Valias të rrethit Tiranë.
ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

PROKURORI PËRGJITHSHËM KRYETARI GJYKATËS LARTË

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 26 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Ekz. Nr. 1

Tiranë, më 18.4.1972

VENDIM Nr. 26

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 18.4.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.8.1954, pasi shqyrtoi propozimin e paraqitur nga Ministria e Punëve të Brendshme,

VENDOSI:

Për qëndrim të keq politik dhe ngaqë paraqet rrezikshmëri për t’u arratisur, të internoj në Roskovec të rrethit të Fierit, për 5 vjet kohë:

Maliq Rustem Noka, i dl. 1926, lindur në Blliçë të rrethit Dibër, me banim në Roskovec të rrethit Fier, shtresë e mesme fshatare, me arsim të mesëm, i martuar, me fëmijë, i përjashtuar nga Partia.
Nilke Myftar Noka, e dl. 1924, lindur në Brest të Poshtëm, banuese në Blliçë të rrethit Dibër, bashkëshorte e Maliqit.
Internimi u fillon më datën 18.4.1972 dhe mbaron më 18.4.1977.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

PROKURORI PËRGJITHSHËM KRYETARI GJYKATËS LARTË

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 27 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Ekz. Nr. 1

Grupi i II-të

Tiranë, më 6.5.1972

VENDIM Nr. 27

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.5.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.8.1954, pasi shqyrtoi propozimin e paraqitur nga Ministria e Punëve të Brendshme,

VENDOSI:

Për qëndrim të keq politik, meqë paraqet rrezikshmëri shoqërore, të internoj për 5 vjet kohë, në katundin Shtyllas të rrethit Fier.

Zef Prend Ndocin, i dl. 1926, lindun në katundin Musht të rrethit Pukë, me banim në Shtyllas të rrethit Fier, kulak, bujk, i martuar, me fëmijë, i internuar me vendim Nr. 2, datë 6.5.1967, për pesë vjet kohë.
Internimi i fillon me datë 6.5.1972 dhe mbaron më datë 6.5.1977.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

PROKURORI PËRGJITHSHËM KRYETARI GJYKATËS LARTË

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 28 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Ekz. Nr. 1

Grupi i II-të

Tiranë, më 6.5.1972

VENDIM Nr. 28

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.5.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.8.1954, pasi shqyrtoi propozimin e paraqitur nga Ministria e Punëve të Brendshme,

VENDOSI:

Për qëndrim të keq politik, meqë paraqet rrezikshmëri për t’u arratisur jashtë shtetit, të internoj për 5 vjet kohë, në Borsh të rrethit të Sarandës:

Vasiliqi Kosta Konomi, e dl. 1920, lindur në katundin Dhivër, me banim në Borsh, e martuar, me fëmijë.
Teli Spiro Konomi, i dl. 1940, murator, i martuar, me fëmijë, i biri i Vasiliqisë.
Kosta Spiro Konomi, i dl. 1945, punëtor, beqar, i biri i Vasiliqisë.
Irini Vasil Konomi, e dl. 1944, punëtore, e reja.
Janë internuar me vendim Nr. 2, datë 6.5.1967, për 5 vjet kohë në Borsh të rrethit të Sarandës.

Stasiani Margarit Kënuti, e dl. 1929, nga katundi Dhivër, e internuar në Borsh të rrethit Sarandë për 5 vjet kohë, me vendim Nr. 31, datë 6.5.1967.
Internim i u fillon me datë 6.5.1972 dhe mbaron më datë 6.5.1977.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

PROKURORI PËRGJITHSHËM KRYETARI GJYKATËS LARTË

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 29 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Ekz. Nr. 1

Grupi i II-të

Tiranë, më 5.V.1972

VENDIM Nr. 29

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.5.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.8.1954, pasi shqyrtoi propozimin e paraqitur nga Ministria e Punëve të Brendshme,

VENDOSI:

Për sjellje të padenja në shoqëri, meqë paraqesin rrezikshmëri shoqërore, të internojë për 5 vjet kohë në katundin Beçisht të rrethit Tepelenë.

Maliq Lavzat Skëndyli, i dl. 1924, lindur në Gjirokastër, ish me banim në Tiranë, i internuar me vendim Nr. 30, datë 31.5.1967, për 5 vjet kohë në Beçisht.
Internimi fillon me datë 6.5.1972 dhe mbaron me datë 6.5.1977.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

PROKURORI PËRGJITHSHËM KRYETARI GJYKATËS LARTË

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 30 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Ekz. Nr. 1

Grupi i II-të

Tiranë, më 6.5.1972

VENDIM Nr. 30

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.5.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.8.1954, pasi shqyrtoi propozimin dhe materialet e paraqitur nga Ministria e Punëve të Brendshme,

VENDOSI:

Pasi paraqet rrezikshmëri për t’u arratisur jashtë shtetit, të dëbojë për 5 vjet kohë:

Rodhali Stefan Kuçano, e dl. 1930, lindur në Skore të Gjirokastrës, ish me banim në Tiranë, tani me banim në Borsh të rrethit të Sarandës, e martuar, e internuar me vendim Nr. 22, datë 6.5.1967, për 5 vjet kohë.
Të ndalohet banimi dhe qarkullimi në rrethet Tiranë, Durrës, Berat, Elbasan, Vlorë, rrethet kufitare tokësore dhe fshatrat e zonës kufitare të rrethit Sarandë.

Dëbimi fillon me datën 6.5.1972 dhe mbaron me datën 6.5.1977.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

PROKURORI PËRGJITHSHËM KRYETARI GJYKATËS LARTË

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 31 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Tiranë, më 6.5.1972

VENDIM Nr. 31

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.5.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.8.1954, pasi shqyrtoi propozimin dhe materialet e paraqitur nga Ministria e Punëve të Brendshme,

VENDOSI:

Për arsye se paraqesin rrezikshmëri shoqërore, të internohet për 5 vjet kohë në katundin Klos të Kukësit:

Nexhip Gafur Lloçi, i dl. 1898, lindur dhe banues në katundin Lojmë.
Sofije Arif Lloçi, e dl. 1910, lindur në Nimçe, banuese në Lojmë bashkëshortja e Nexhipit.
Gafur Nexhip Lloçi, i dl. 1933, lindur dhe banues në Lojmë.
Hasan Nexhip Lloçi, i dl. 1940, lindur dhe banues në Lojmë.
Lirie Lloçi, e bija e Zaimit dhe Hasijes, e dl. 1949, lindur në Shtiqën dhe banuese në Lojmë, e reja.
Hava Lloçi, e bija e Selamit dhe Habiles, e dl. 1939, lindur në Osmanaj dhe banuese në Lojmë, e reja.
Internimi i fillon me datë 7.5.1972 dhe mbaron më datën 7.5.1977.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

PROKURORI PËRGJITHSHËM KRYETARI GJYKATËS LARTË

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 32 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Tiranë, më 6.5.1972

VENDIM Nr. 32

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur më datën 6.5.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.8.1954, pasi shqyrtoi propozimin dhe materialet e paraqitur nga Ministria e Punëve të Brendshme,

VENDOSI:

Për arsye se paraqesin rrezikshmëri shoqërore të internohet për 5 vjet kohë në katundin Iballe të Pukës:

Ramadan Adem Meçe, dat-lindja 1915, lindur dhe banues në katundin Lojmë.
Tasim Ramadan Meçe, dat-lindja 1945, lindur dhe banues në katundin Lojmë, i biri.
Ferit Ramadan Meçe, i dat-lindjes 1950, lindur dhe banues në katundin Lojmë, i biri.
Zaime Meçe, e bija e Dervishit dhe Hajries, dat-lindja 1950, lindur dhe banuese në Lojmë, e reja.
Internimi i fillon me datën 7.5.1972 dhe i mbaron me datën 7.5.1977. Memorie.al

Pas ndryshimit të flamurit në 1944 me shtimin e yllit komunist, Shkodra u transformua në një qendër rezistence kundër regjimit, duke paguar një çmim të lirë për traditën e saj të lirisë. Në prill të 1945, studentët e liceut, tashmë të ndjerë të tradhtuar nga premtimet e luftës, u mblodhën për të kundërshtuar terrorin e ri që burgoste dhe vriste njerëz të pafajshëm. Komunizmi e shndërroi Kosovën në një provincë të Jugosllavisë, ndërsa Shkodrën e dënoi për “fajin” e saj historik – qëndrimin e saj kundër pushtuesve. “Lëvizja e Postrribës” u bë mjet për të shtypur çdo kundërshtim, duke e çuar qytetin në një spirale vuajtjesh të papara: burgje, ekzekutime dhe shkatërrim i familjeve. Studentët e liceut, bashkë me qytetarë, u bënë simbol të rezistencës, ndërsa disa “të rinj komunistë” u shndërruan në vegla të Sigurimit të Shtetit, duke shkaktuar përjashtime nga shkollat dhe burgosje e internime.

Katër herë, Shkodra u ngrit në kryengritje të armatosura, por historia i harroi këto beteja. Libri shkruhet për të kujtuar të burgosurit e panumërt, të torturuarit dhe të vrarët, si dhe prindët që vuajtën në heshtje. Është një paralajmërim kundër diktaturës dhe një kërkesë që brezat e ardhshëm të mos harrojnë sakrificat e bëra për lirinë.

Ma të parin njeri Nush Simoni, do të ma prezantonte në distancë, Pjerin Kçirën me pseudonimin modest “Shkoza”, që ishte shoku ma intim i Nushit, të cilin ai, aq sa e donte edhe e respektonte, pavarësisht se ishin shokë e moshatarë. Pjerini – sikurse edhe unë – u mbante i vetëm në nji birucë që binte përballë asaj të Nushit e, diagonale me timen. Pjerini me atë rast, mbasi më pyeti për gjendjen time fizike, shprehu keqardhje e dhimbje për vuajtjet që kisha heqë. Qysh atë natë, ai do të më thonte: “Ça ke hekë ti”?! e mandej do të më pyeste: “A më kujton”? dhe kur unë t’iu përgjigjesha “Jo, s’të kam pa asnjiherë”, – ai i çuditun, do të vazhdonte: “Po si asht e muejtun që s’më kujton, kur në fakt unë kam qëllue me të pa, ç’ka të bajshin e sa m’u dhimbshe, por s’kisha ç’ka me ba”?!

Pjerini kishte të drejtë t’u çudiste që unë nuk e kujtojsha atë dhe rastin e torturës, përderisa ai nuk dinte gjendjen time inkonshiente të asaj periudhe. Prej Nushit atë natë mësova se të burgosunit, tue përfitue prej qëndrimit disi të zbutun të policëve e eprorëve të tyne, kishin disa ditë që flitshin njeni me tjetrin e, se disa herë më kishin pasë thirr edhe mue, por që unë s’i kisha ndigjue. Unë sot, s’i gjej ato fjalë të bukura që do të mundshin me shprehë kënaqësinë e madhe që pata ndie prej kontakteve të para, sidomos me Nushin. Prej gëzimit, gjumi s’më zinte. M’u dukte se me atë rast po lejsha mbrapa vetminë e nji vorri, brenda të cilit kisha qenë ndrye e, se gysh atë natë po hyjsha në botën e gjallë të njerëzve, ku kishte vend edhe për mue.

Edhe gjatë ditës së nesërme, unë do të vazhdojsha me përshtypjet e bisedave të nji nate të ma parë, si edhe me idenë e gëzueshme, se në mbrëmje, do të bisedojsha përsëri me atë Nushin. Natën e dytë, Nushi në bisedë me mue, nisi të m’i bajë të njohun të burgosunit birucë për birucë e, emën për emën, tue pasë fillue prej asaj me nr. 1 e, në vazhdim, dhe kur arriti te ajo nr. 7, ku u ndodhte Refik Bushati, ndoshta bashkë me Emil Milotin, unë e ndërpreva tue i thanë që të më lidhte me Refikun, gja që Nushi e realizoi në çast. Refiku nga ana e tij, megjithëse ishte ma i mbrojtun se të tjerët si në fund të korridorit që ndodhej me birucën, i ra për shkurt e s’foli veç dy fjalë, dy fjalë që për nga përmbajtja, do të kishin ma vlerë se të gjitha bisedat që unë kisha zhvillue deri atëherë me të tjerë.

Tue kërkue që të më njoftonte për çfarë ishte ma e rëndësishme për mue, ai tha: “Ahmet, Bardhosh Dani asht vra e, Simja asht mirë”, Vetëm kaq foli Refik Bushati dhe unë përnjëherë ndjeva se zemra po më rrihte me aq forcë, tamam si t’ishte nji gja e huej brenda gjoksit tim. Si ishte e mundun që Bardhoshi t’ishte vra, gja që as mund ta kisha imagjinue ndonjiherë?! Kambët m’u këputën menjëherë, ndërpreva bisedën me Nushin e me lot ndër sy, u lëshova mbi shtrojë, tue kujtue me mall Bardhin e, jetën e tij prej djali të vetëm, moshën e tij shtatëmbëdhjetë vjeçare, familjen e tij me ma të thellin pikëllim, po edhe entuziazmin e tij për misionin që kishte pasë marrë përsipër.

Ishin dy lajme me përmbajtje të kundërta, dhe e vërteta që se dhimbja për vdekjen e Bardhoshit, nji herë përnjëherë e eklipsoi e zbehu shumë gëzimin që do të provojsha mbrapa, prej sigurisë që Simja ishte e lirë. Më duhet të pohoj se bashkë me tronditjen ma të thellë për vdekjen e Bardhoshit, – me të cilin kishim kalue si vllau me vëlla, disa vite fëminije e dy familjet tona si të kishin qenë të nji shtëpie – por mbrapa, si të kishte ra disi vala e pikëllimit për vdekjen e Bardhoshit, nisa të ndjej nji krenari, ndonëse disi nervoze, për faktin se rezistenca antikomuniste e studentëve të Shkodrës, po u afirmonte jo vetëm me punë e burgje, po edhe me gjak.

Kur të shkojshim në Burg të Ri, unë do të mësojsha dinamikën e vrasjes së Bardhosh Danit, Brahim Dërgutit e Mark Cacës. Kur kishte kenë dekonspirue grupi “Përpjekja Shqiptare”, këta të tre kishin vendosë që të kalojshin kufinin me çdo kusht, por kur kishin vërejt se kufini u ruente prej forcash të armatosuna, do t’u kthejshin edhe nji herë në Shkodër, dhe mbasi brenda ditës të sigurojshin nji armë, me anë të Brahim Dërgutit, do të merrshin përsëri drejtimin për në kufi, ku përfundimisht, të tradhtuem prej nji farë Sait Mustafet prej Vithgarit të Anës se Malit, do t’u vritshin, tue iu pasë përgjegjë zjarrit me zjarr.

Asht rasti këtu me përmendë nji shok timin qyshkur ishim fëmijë, Nexhat Metën, që ishte arrestue ndër ato ditë, tue pasë qenë mësues diku andej kah Vukli i Malcisë së Madhe. Meqë birucat ishin të mbushuna me të burgosun, Nexhatin e lidhun dueresh e kambësh me zinxhirë, e kishin përplas në fund të korridorit, kah ana e jonë. Qysh prej kësaj kohe, detyrën e survejimit të policit, do ta merrte përsipër Nexhati, i cili, sa herë që të niste me lëvizë polici, ai do të jepte sinjal tue përplasë zinxhirët. Me dheta herë do ta paguente Nexhati i shkretë përdorimin e këtij “kodi”, që nuk vonoi me u zulue prej policëve, të cilët s’do ta besojshin Nexhatin, kur t’u thonte se; “zinxhirët i lëvizte prej dhimbjeve që ata i shkaktojshin ndër duer e kambë”. I burgosuni, si për nji thirrje që vetvetiu i vjen prej brenda, gjenë kënaqësi të veçantë në çdo sakrificë që ban në emën të solidaritetit me shokët e tij të vuejtjes. Nexhat Meta qe nji ndër ta.

Nush Simoni, shpon murin që e ndante me mue!

Kishte disa netë me radhë, që tue fillue prej mesnate e mbrapa, në murin që më ndante me Nushin e, pikërisht te ajo pikë që i korrespondonte njenit vesh timit, kur unë t’isha i shtrimë në dyshek, herë mbas here po më shqetësonte nji si gërvishtje e ashpër që u ndigjonte në mur, a si t’ishte nji bremje e bezdisshme arrçi, si ato që ishim mësue t’i ndigjojshim dikur gjatë verës poshtë dyshemeve prej dërrase të shtëpive tona të vjetra. E sidomos nji natë, kund mbas nja nji jave shqetësimi të vazhdueshëm, atë gërryemje unë do ta ndigjojsha se po vepronte edhe ma me ashpërsi e kambëngulje, po edhe ma për së afërmi, deri kur papritmas, falë fatkeqësisë e rrethanave që të burgosunit i japin durim e forcë shpikjeje, ai fill teli do të arrinte që mbas nji jave pune, të përshkonte ma në fund triumfalisht tejpërtej atë mur që ndante birucën e Nushit me timen, me ç’rast ai do të më thirrte menjiherë me za të ulët: “Ahmet, Ahmet”!

Ku ishte gëzimi i jonë kur filluem me folë! Po flitshim si në telefon: kur njeni fliste me buzë të mbledhuna rreth harkut të vogël të vrimës, tjetri në anën tjetër të murit, do të kishte rasë veshin për vrimë, e kështu anasjelltas si mbas radhës. Në nji birucë me Nushin u ndodhte edhe nji i burgosun tjetër, njifarë Gjon Bushit, i ri në moshë e brun, i butë e i qeshun përherë dhe me sa u dukte, nën pushtetin absolut të Nushit.

Dy do t’ishin ngjarjet ma të rëndësishme që unë mësova atë natë prej Nushit: Enver Hoxha kishte qenë prishë qysh në qershor me Jugosllavi, pra gjashtë-shtatë muaj ma parë, dhe se rreth dy muaj ma parë, ai kishte shpallë të ashtuquejtunën “kthesë” të famshme, me anë të së cilës kërkonte që të shlyente para popullit, mëkatet e tij e të partisë që drejtonte, tue ia ngarkue të gjitha vartësit të tij, Koçi Xoxes, që deri atëhere kishte qenë ministër i Brendshëm e, i dyti në hierarki. Prej Nushit unë për herë të parë zgjidha përfundimisht enigmën e ndërprerjes së torturave, si dhe shkakun e frymës paqësore që kishte pasë vizita e Sirri Carçanit, pak ditë ma parë.

Me Nushin atë natë biseduem deri vonë e vonë. Ndër tjera, prej tij unë mora vesh se aty nuk u ndodhshin ma shokët e mi, e në përgjithësi as të burgosunit e tjerë të para pesë-gjashtë muajve, të cilët ishin transferue ndër burgje tjerë, kryesisht në atë të “Gestapos”, me qëllim që në këtë burg të Sigurimit, të lirojshin vend për të arrestuemit e kohëve të fundit. Mes tjerëve, figuronte edhe emni i Mark Shllakut, për të cilin shkurtimisht kemi folë nji herë, e që tue përfitue prej rastit, vemë në dukje edhe se, ndërsa vetë Marku mbas shumë torturash ishte dënue me vdekje e pushkatue, i vëllai i tij Hila, tue pasë shkelë mbi gjakun e të vllaut, prej frikës e presionit që i ishte ba prej Sigurimit, kishte pranue me u ba spiun, tue mbrrijtë me penetrue me të pabesë brenda grupit të të arratisurve Mirakaj, që vepronte ndër male të Pukës.

Prej Nushit mësova se aty ndodhesh gjithnji Pretash Nika, malcuer e ish-oficer i dalë prej luftet, bashkë me të birin ende të parritun mirë, Nikën, nji djalë i mrekullueshëm e shok me ne, ma vonë. Aty edhe ish-oficeri tjetër prej Malcijet e, komunisti i vjetër Gjeto Keqi, që siç kemi tregue, kishte marrë pjesë në Luftën e Spanjës e, që prej birucës së tij, kur t’i gjente rastin, do të na recitonte vjershat e tij satirike, me të cilat ironizonte, jo pa talent, ish-shokët e tij të luftës, të kthyem në karrieristë e, “me spaleta mbi supe”. Sa kishte qenë në fuqi Koçi Xoxe, Gjeto Keqin do ta akuzojshin për lidhje me “tradhtarin” Mehmet Shehu, dhe kur mbas pak ditësh ky i fundit t’u bante ministër i Brendshëm, Gjeto Keqin do ta akuzojshin për titist dhe të lidhun me Koçi Xoxen!

Nji ditë Gjetoja, tue debatue ashpër me Rasim Dedën, – që në atë kohë kishte zavendësue Lilo Zenelin si shef Sigurimi – ndërmjet tjerash, do t’i fliste atij shumë i revoltuem: “Kam vuejtë burgjet e Frankos e, mbrapa atë të fashizmit italian, por me burgjet e juaja, nuk ka në botë”! Rasimi, si në pajtim me politikën e partisë e të postit që mbante, do t’iu përgjigjte: “Merre vesh pra Gjeto Keqi, se ky asht terrori i kuq”! Gjetoja, që kishte edhe aq kohë sa t’iu përgjigjet si donte, do t’i kujtonte atij përrallën e Leninit me dhelpnën, që s’e pat vra kur ajo pat nxjerrë lot e, do ta përfundonte “debatin” me të, tue bërtitë me të madhe, se; “Titizmi do të triumfoj nji ditë edhe në Shqipni”.

Aty u ndodhte Gjon Ljarja, që nji vit ma parë kishte pasë marrë maturën, e që si shumë i butë që kishte qenë nga natyra, u donte besue që t’ishte i përjashtuem nga politika. Aty studentët Tom Sheldija, sikurse edhe muzikanti Preng Jakova, që tue përfitue prej kthesës, do t’u lironte bashkë me katër herë të burgosun të tjerë, mes të cilëve edhe disa studentë. Aty njifarë Mirash Gjeket, prej Dedajve të Malsisë së Madhe, si dhe i vorfni Zef Bardhoku, që dikur si partizan me moshë të re, ishte shque për guxim e dalë prej luftet oficer me gradë nëntoger. Aty edhe Gjovalin Mazrreku e Lin Sallaku, që bashkë me Zefin, Nushin e Pjerin Kçirën, do të përbajshin grupin e njohun me emnin e Pjerin Kçirës, të cilët ma s’parit kishin qenë të rinj komunistë e, s’fundi, me Pjerinin në krye, ishin pas organizue në nji grup kundër atij pushteti.

Aty Rasim Hebovia e Qemal Dibra e, ish-partizanët Haki Dibra e Gani Ymeri, si edhe kitarristi Emil Miloti, që para pak kohe kishte kthye prej Austriet, ku kishte ndjekë studimet universitare. Po kështu aty edhe Hilmi Kamata, ish-i ri ballist e shok i ngushtë me Ruzhdi Rrojin, i arrestuem pikërisht për lidhje që kishte pasë me të gjatë kohës që ai kishte qenë në ilegalitet. Edhe Todi Ruho prej Pogradecit aty, ish-partizan e që në dimnin e vështirë të 1944-shit, kishte shërbye si korrier i Enver Hoxhës, kur ai bashkë me Dushan Mugoshën e Miladin Popoviç, u ndodhshin në nji shpellë në mal të Gramozit. E kishin pasë arrestue këtu në Shkodër, ku kishte vazhdue të ishte shef i zyrës së rekrutimi.

Aty ishte edhe i riu Leonard Pema, të cilin tetar Qaniu do ta rrihte fort nja dy-tri herë me rryp beli, mbasi e kishte zanë tue folë me të tjerë. Aty edhe i riu tjetër, Isa Kraja, si edhe Kolec Pikolini, që siç kemi vërejtë ma sipër, bajshin pjesë në grupin e quejtun “Social-Demokrat”, me kryetar Mark Shllakun. Aty edhe profesori Zyhdi Sokoli e, plot të tjerë, që Nushi nuk ua dinte emnat, si edhe nji spiun me emnin Ndue Marku, nji ish-punonjës pyjesh, të cilin Sigurimi e shëtiste nga njena birucë në tjetrën, për qëllimet e veta. Nji oficer Sigurimi, palaçon Ndue Marku, do ta fuste në birucën e tjetrit, tue i ra me shqelma e tue e fye, me qëllim që ai t’u bante i besueshëm prej të burgosunit të birucës, ku ai po u fuste me spiunue. Aty ku u bashkojshin dy korridoret e burgut, në qendër, pikërisht mbas shpine të policit të shërbimit me stol, brenda nji biruce pa numër nga ana e errtë, u ndodhte Bajram Bajraktari, vëlla ma i vogël i Muharrem Bajraktarit.

Studenti Mikel Muzhani, që në atë kohë u mbante i lidhun diku në korridor, do të tregonte se si nji polic lumjanë, ditë për ditë do t’i fuste atij fshehtas gështenja të zieme. E pyta Nushin në se u ndodhte aty edhe nji malsorë me moshë e trup pak a shumë të madh, të cilin muej ma parë, prej birucës time nr. 9, e kisha ndjekë me simpati për pamjen e tij fisnike, si edhe për nji qëndrim të tij mjaft dinjitoz. Nushi mohoi t’u ndodhte aty nji njeri i tillë. Emnin e tij unë do ta mësojsha mbrapa në burg: ishte pasë quejtë Keq Sadiku e, kishte kenë prej Reçit, i njohun e i respektuem kudo nëpër Malci, si njeri shumë i urtë, që ishte kenë thirr vazhdimisht prej popullit për gjykime të ndryshme, si të kishte qenë juristi i tij.

Ish-partizanët bukëpërmbysun, që te Keq Sadiku kishin gjetë dikur bukë e strehë, si gati në asnji vend tjetër, jo vetëm që e kishin braktisë gjatë ditëve të “delirit” të tyne, por nji ditë do ta futshin në burg bashkë me Taron, të birin e tij, për të cilin malcorët në burg, nuk do të gjejshin fjalë për të vue në dukje cilësitë e tij të mrekullueshme. Si për ma shumë mosmirënjohje e vrasje mizore, edhe për vetë prindin Keq Sadiku, Sigurimi në Koplik, me një farë Et’hem Barbullushi në krye, atë bir të tij, do ta mbyste qysh në mbramjen e ditës së parë të arrestimit, bashkë me Dom Zef Sirdanin, Tom Çunin e Nikë Markun, e trupat e tyne t’i hidheshin në nji gropë W.C.-je., të Degës së Sigurimit në Koplik.

Biseduem gjatë e gjatë atë natë me Nushin, derisa shumë vonë u ndamë tue lanë që t’u takojshim të nesërmen mbrama, porsa t’u ndezshin dritat për ngranëjen e darkës. Nushi më porositi që para se të flejsha, të pregaditsha nji si kapak maskimi për vrimën, e cila u donte të konsistonte në nji përziemje sapuni me pak lesh të nxjerre prej jastekut, të kishte trajtën e nji petulle të hollë e, që t’mos u dallonte prej pjesës tjetër të murit, t’u pudroste me pak pluhun suvaje që binte poshtë murit prej goditjeve, që sidomos ai, në shenj mesazhesh për mue, ushtronte mbi të. Këtë vrimë, Sigurimi nuk do ta zbulonte asnjiherë gjatë qëndrimit tonë aty edhe pse patën ra në gjurmë të saj, aq sa nji natë vetë Ali Xhunga, do të qëndronte me orë mbas derës time, por pa sukses, sepse unë praninë e tij e pata vërejtë qysh në fillim, prej hijes që lëshojshin dy kambët e tij poshtë derës së birucës.

Kur të nesërmen mbrama, të na u ndizshin dritat, në orën e caktueme të ngranëjes së darkës, do t’isha i detyruem prej Nushit me u largue sa ma shumë prej vrimës e, me pozue i shtrimë rranzë murit përballë, ku Nushi, si sy aparati fotografik, të më shikonte, e që mandej shpejt të më thonte si me çudi: “Po ti qeke i ri e, qeke edhe i mirë! Aman ta marrsha t’keqen, rri edhe pak njashtu, se paskam qejf me të pa”! Ma tepër se dy-tri herë atë natë Nushi, do të më përsëriste: “Pasha Krishtin, kah t’shifshem me atë mjekër që kishe e tue ecë me duer e gjunj për tokë, e tue t’u marrë fryma, kujtojshem se ti ishe nja shtatëdhjetë vjeç”!

Nji natë në Burgun e Gestapos dhe lindja e mrekullueshme e nji mëngjesi

Qe nji ditë e ftoftë dimni, por me diell, kur me nji polic para e me nji tjetër mbrapa, më nxorën prej burgut të Sigurimit në rrugë të madhe, pa ditë se ku po më çojshin. Morëm kah e majta dhe shpejt te kryqëzimi i rrugëve, kthyem djathtas për kah “Perashi”. Nuk patëm ecë veç nja pesëdhjetë metra tjerë, kur djathtas u futëm brenda nji rrugice të shkurtë, në fundin e së cilës na u shfaq nji portë e madhe, që do t’ishte ajo e burgut të quejtun i “Gestapos”, i njohun në Shkodër me këtë emën, qysh në kohë të gjermanëve, të cilët atë ndërtesë të madhe banimi, me disa modifikime që patën ba në të, e kthyen në burg.

Në këtë burg u mbajshin ata të burgosun që kishin krye punë me hetimin e, ku zakonisht do të qëndrojshin me muaj e muaj, e ndonjiherë e dhe nji e dy vjet, në pritje të daljes në gjyq. Si kaluem oborrin e tij, u ndodhëm brenda nji hajati, ku për disa minuta ata të personelit e atij burgu, nuk po dijshin ku të më vendosshin, derisa aty të vinte Ali Xhunga, për të më ballafaque me nji të burgosun. Përkohësisht më futën në thellësinë e errtë të nji nënshkalle, ku m’u deshtën disa minuta kohë, derisa të më vinte drita e syve e, kur unë të shifsha se rretherrotull vendit ku isha ulun, s’kishte pasë veç copa dërrasash e drushë të hedhuna dosido për djegëje, e se fare pranë meje, po rrijshin të qetë disa këlysh qeni, që për pak sa nuk i kisha pasë shkelë me kambë.

Mbas nji qëndrimi prej rreth dy orësh aty, më ngjitën nalt në nji dhomë të madhe me dysheme e tavan dërrase, ku do të më bante përshtypje madhësia e drita e saj e bollshme. Ajo dhomë ishte krejtësisht e zhveshun dhe, tue përjashtue nji derë të përforcueme me nji shul të madh përmbrapa e, nji sportel të hapun në të, nuk kishte tjetër gja, që t’u merrte për nji dhomë burgu, të cilën Ali Xhunga, për pak kohë, do ta improvizonte në zyrë hetuesie, tue pasë futë brenda saj për atë rast, vetëm nji tryezë e nji karrige ma se të randomta, që duket se i përdorte vetë përgjegjësi i pa pretendime i atij burgu. Si mbaroi punë me mue Ali Xhunga, unë, si i mësuem q’prej nji viti me nji birucë të vogël, ajo dhomë po më dukej e madhe, sa njì fushë futbolli.

Mbasditja qe e shkurtë e nata ra shpejt. Policat nuk po vijshin me më marrë. Mendjen e kisha te burgu në Sigurim, te ajo birucë e ime e errët, ndër ma të errtat e atij burgu, me të cilën unë isha mësue aq shumë. Mbi gjithçka mendjen e kisha te vrima me Nushin e, te bisedat me të burgosun të tjerë. Po kur në sportel u duk fytyra e zeshkët e me vetulla të trasha e nji shkodrani të njohun nga pamja, që aty ishte përgjegjës e me gradë aspirant, e që me atë rast po më zgjaste nji copë bukë të zezë, unë me keqardhje hoqa dorë prej shpresës, për t’u kthye atë natë në birucën time.

Brenda kësaj dhome të madhe kishte dritë elektrike, që për siguri, nuk u fikte asnjiherë gjatë natës, kurse përjashta, errësinë e plotë. Tue mos pasë ç’me ba dhe i lodhun siç isha, u shtrina me fjet mbi të vetmin minder që kishte dhoma, i cili u zgjaste poshtë tri dritareve të saj. Nji herë për njiherë, gjumi më zue shpejt, po shumë shpejt edhe më duel, prej të ftoftit të natës.

Dikur ma në fund do të kalojshin edhe orët e fundit të asaj nate të gjatë dimni, qe mëngjesi, nji mëngjes i acartë, por me kohë të mirë, të niste me feksue, në fillim si i përhimtë e me pak mjegull, për t’u sqarue pak nga pak prej nji drite të ndezun si n’ar, që po dilte pa u kuptue e me shumë hir prej mbrapa kreshtës se atij mali, që po e kishte emnin “Shita e Hajmelit”, dritë që gjithnji e ma tepër shkonte tue u përhapë paqësisht, deri larg nëpër horizont.

Nuk pat qenë çue ende dielli mbi atë majë mali, kur poshtë në oborr të burgut, unë do të ndigjojsha zanin e dy burrave që po dilshin prej ndërtesës së burgut, tue folë me njeni-tjetrin. Njeni kishte qenë polici, kurse tjetri, i burgosuni me fshesë e kovë në dorë, që unë e njoha menjiherë: vetë Visho Barbullushi, kojshi me shtëpi e kushri me ne, që shumë shpejt filloi të fshinte oborrin. Memorie.al Nga Ahmet Bushati

Pas ndryshimit të flamurit në 1944 me shtimin e yllit komunist, Shkodra u transformua në një qendër rezistence kundër regjimit, duke paguar një çmim të lirë për traditën e saj të lirisë. Në prill të 1945, studentët e liceut, tashmë të ndjerë të tradhtuar nga premtimet e luftës, u mblodhën për të kundërshtuar terrorin e ri që burgoste dhe vriste njerëz të pafajshëm. Komunizmi e shndërroi Kosovën në një provincë të Jugosllavisë, ndërsa Shkodrën e dënoi për “fajin” e saj historik – qëndrimin e saj kundër pushtuesve. “Lëvizja e Postrribës” u bë mjet për të shtypur çdo kundërshtim, duke e çuar qytetin në një spirale vuajtjesh të papara: burgje, ekzekutime dhe shkatërrim i familjeve. Studentët e liceut, bashkë me qytetarë, u bënë simbol të rezistencës, ndërsa disa “të rinj komunistë” u shndërruan në vegla të Sigurimit të Shtetit, duke shkaktuar përjashtime nga shkollat dhe burgosje e internime.

Katër herë, Shkodra u ngrit në kryengritje të armatosura, por historia i harroi këto beteja. Libri shkruhet për të kujtuar të burgosurit e panumërt, të torturuarit dhe të vrarët, si dhe prindët që vuajtën në heshtje. Është një paralajmërim kundër diktaturës dhe një kërkesë që brezat e ardhshëm të mos harrojnë sakrificat e bëra për lirinë.

   Në Gjurmët e një ditari

Kund mbas ma shumë se nji jave, me pak forca të fitueme prej “bodrumit”, përshkova oborrin e madh të burgut me ndihmën e vetëm të nji polici dhe, sapo u futëm bashkë me të në korridor të burgut, ndeshëm në policin Qani, Qaniun e mirë e serioz, që po qëndronte në kambë e me automatik në dorë. Më duket se ishte prej fshatnave të Fierit. Pamja ime e papritun, i bani përshtypje, e si të thuesh, sikur u zemrue në vetvete. Na suell përnjiherë shpinën e filloi të ecte tue turfëllue me ton nervoz do fjalë si turçe, apo arabisht, që u përdorshin në atë kohë, si “Allah bin belaversen…”, etj., e, tue u kthye disa herë gjithë nerva kah unë, do të shfryente me za edhe ma të naltë: “Po ç’rob paske qenë, po ç’rob paske qenë ti, që more veten në qafë”?! etj.

I vinte keq që po më shikonte përsëri në atë gjendje e policin pranë meje me litar në dorë. Gjatë asaj jave të fundit që unë nuk kisha qenë në birucë, ai siç duket, kishte besue se hetuesit ma në fund kishin hjekë dorë prej mejet e se unë t’isha transferue në ndonji burg tjetër. E kemi për detyrë që sa herë të vijë rasti, të pohojmë se ka pasë policë që vuajtjet tona i kanë ndjekë në heshtje e me keqardhje, për të cilët na ishte burgosunit e atyne kohëve, do të tregojmë mirënjohjen tonë, sikurse edhe të përbuzim ata policë të këqij, të cilët pa nevojë e më dëshirë, shtuan peshën e vuajtjeve tona edhe kur nji qëndrim i atillë, nuk u qe kërkue domosdoshmërisht prej eprorëve të tyne.

Do të mjaftojshin të njëzetekatër orët e para në birucën me nr. 12, që unë t’u kthejsha aq shpejt në gjendjen time të maparshme. Ishte fillimi i muajit tetor e derisa të vinte fundi i tij, – kohë kur unë përfundimisht do të shpëtojsha nga vuajtjet e vdekja – do të kalonte edhe nji kalvar i tanë vuajtjesh, megjithëse për t’u përshkrue, si të ngjashëm që do të ishin me të maparshmit, s’mbeten veç pak fjalë për të shtue: I dërmuem për vdekje siç isha, nuk do të më nxirrshin ma në mbramje për në W.C., por vetëm në mëngjes. Nuk reagojsha ma ndaj asgjaje.

Minj të vegjël, që zbritshin prej sipër tavanit disa herë gjatë ditës e natës për të shkue te nji enë e vogël e braktisun prej kohësh me mbeturina “pshesha-tamli” të ngrime krejt, do të më përshkojshin trupin prej kreje në kambë e në kthim, përsëri të bajshin po atë rrugë, pa pasë marrë prej meje as ma të voglin reagim. Gjatë pjesës ma të madhe të kohës, unë nuk do të isha fare në vete, tue përjashtue ato raste tashma të njohun, kur para meje t’u shfaqshin fytyrat e Ali Xhungës, Ismail Lulos, a të ndonji tjetri si ata. Veprimet e mia gjatë gjithë kësaj periudhe do të ishin instinktive, aq sa unë nuk do të dijsha nëse isha njeri, apo kafshë me ndërgjegje njeriu, e as se ku u ndodhsha.

Edhe Ali Xhunga, tue mos përjashtue varjen, kishte hjekë dorë prej meje. Nuk u dukte ma. Siç u merrte me mend, ai për të qenë në rregull me eprorët e tij e ata ndoshta me të tjerë, më kishte braktisë në krahët e nji vdekjeje të ngadalshme. Gjatë gjithë muajit tetor – nëse i duhet besue deri në fund gjendjes time me aluçinacione të forta – vetëm nji herë më qe futë në birucë Ali Xhunga, e me atë rast, do të qëndronte ma gjatë se asnjiherë tjetër para meje, ashtu me duer të lidhuna mbrapa e pa folë, po edhe pa mllef në fytyrë. Vetëm kur të bante me dalë prej birucës, serioz por me ton të butë, do të fliste për herë të parë: “Kështu si po vuan ti, nuk ka vuajtur njeri. More veten më qafë”?!

Ismail Lulo mund t’ishte kriminel i lindun e detyrën e tij si besnik i diktaturës, për çdo rast, ta kryente deri në fund e me dëshirë, por ç’asht e vërteta, deri atëhere, me fjalë nuk më kishte ngacmue. Tue fillue nga kjo kohë e fundit, ai do të më ngacmonte me kënaqësinë e nji sadisti të vërtetë, me që më shikonte në fund të jetës. P.sh., ndër ato ditë ai do të më thonte disa herë: “Hë mo, akoma gjallë, ti”?!; ose “As sot s’paske vdekur, mo”?! etj., etj., si këto, kurse unë ndër të tjera, do t’i thojsha: “Si po vuej unë sot, do të vueni nji ditë të gjithë ju”.

Nji mbrëmje, si më hapi sportelin, filloi të fliste, mirëpo prej kundërmimit të qelbët të trupit tim, ai e mbylli përnjiherë sportelin, e pa u largue, prej mbrapa derës e gjithashtu tue vazhdue të pështynte vazhdimisht për tokë, do të më thonte: “Tani s’ka më. Të erdhi fundi! Po vdes”! dhe unë, me qëllim që të ndigjojshin edhe të burgosunit e tjerë, ashtu me mundim të madh e rrokëzime, por me za të mjaftueshëm, do t’iu përgjigjsha: “Po vdes vërtetë, po shokët e mi do t’ma marrin hakun, tue ju vra ju të gjithëve, ty të parin”. etj., etj., fjalë si këto.

Nuk harroj se si këto fjalët e mija to fundit, që ai ndoshta po i ndigjonte për herë të parë prej nji të burgosuni, si duket i banë përshtypje, e ndoshta po për herë të parë, e futën në ndonji mendim të frikshëm për fatin e jetës së tij, sepse ai do të kthehej edhe nji herë mbas derës time, e si gjoja për kureshtje e si tue qeshë, do të më thonte: “Si, si, ma thuaj edhe një herë”?! dhe unë do t’ia përsëritsha ashtu si i a pata thanë herën e parë.

Ishin ditët e fundit të tetorit dhe sido që ishte gjendja ime, e ndigjojsha shiun që ato ditë binte vazhdimisht. M’ishte mbushë mendja se disa herë po komunikojsha tash e parë me nji hallën time, që kishte ardhë ato ditë në Shkodër prej Tirane, ku banonte. Por fakti ma i rëndësishëm i atyne dy javëve të fundit, do t’ishte se gjatë pjesës ma të madhe të kohës, nuk do ta merrsha veten për njeri, por për nji kalë të ngarkuem me dy kosha rrushi në kurriz, e që prej etjes së madhe që kisha, gjithë kohën do ta mundojsha veten tue sjellë kryet sa nga njeni kosh, aq nga tjetri, që të kapsha nji vilë rrushi, por që, si rasti i Tentalit të hedhun në fund të ferrit për dënim, i cili sa herë që u afronte për të pi ujë, aq herë uji u largonte prej tij, kështu që edhe unë nuk do të arrijsha e s’do të arrijsha asnjihëre që të kapsha nji vilë aq të dishrueme rushi, edhe pse vazhdimisht më dukej se e kisha aq pranë!

Nuk dita me iu gëzue nji “epilogu” fatlum

Për policin që përfundimisht më zgjidhi litarësh e duel me ta ndër duer pa folë, unë për mungesë vetëdije, nuk tregova fare interes. Ende me pranga ndër duar e pa kuptue asgja ç’kishte ndodhe me mue, u shtrina instinktivisht poshtë derës, aty ku kisha qenë varë, e fjeta menjëherë. Kur u zgjova – ndoshta në mëngjes- mbas disa orësh gjumi të thellë, vetëm për nji çast, e përsëri pa ditë e pa dashtë me dite ç’kishte ndodhë me mue, të vetmin veprim që bana me atë rast, që se më zvarritje u largova nga dera, e zuna vend diku për faqe muri, dhe para se të bijsha përsëri në gjumë, pashë se ishte ba natë e se polici kishte harrue me më varë. Pashë gjithashtu se unë isha ai që isha, e jo kalë. Pa qenë në gjendje të vritsha mendjen për asgja tjetër e, pa humbë kohë, fjeta përsëri.

Të nesërmen në mëngjes, për herë të parë mbas tre muejsh, më çliruen duart e coptueme prej prangash e po mbas plot tre muajsh më futën për herë të parë ushqimet e ditës e plaçkat e fjetjes. Po ndërkaq, gëzim nuk ndjejsha e s’do të ndjejsha as për disa ditë të tjera mbrapa. Kisha mbrrijtë në atë pikë, sa asgja s’mund ta gjallnonte sadopak gjendjen time si fizike, ashtu edhe të brendshmesh. Për çudi, u kujtova të kërkojsha ndër xhepa të pantallonave lajthitë, dhe me keqardhje vërejta se ato s’ishin ma. Vazhdojsha me qenë shumë i lodhun. Aq e thellë ishte apatia që do të më mbante edhe për mjaft dit mbrapa, sa t’mos dijsha me i u gëzue asfare shpëtimit të jetës, e gjithashtu t’mos u kujtojsha se para meje shtrihej nji jetë me shpresa e andrra, si nëntëmbëdhjetë vjeçar që isha në atë kohë.

Gjithë ditën e kalojsha shtri në dyshek si kufomë e gjallë. Nuk tregojsha interes për asgja. Me njenin vesh ndigjojsha, ndonëse jo mirë, kurse me tjetrin aspak. Edhe pse ditët po kalojshin njena mbas tjetrës e ushqimet më vijshin rregullisht për ditë, prap se prap, gjendja e ime fizike po u përmirësonte mjaft ngadalë. Edhe ma i ngadaltë do t’ishte shërimi i plagëve. Nuk u bante fjalë për asnji mjekim e as për sadopak higjienë. Gati nji vit pa qenë larë, trupi vazhdonte t’u qelbte e n’rrezik me u krimba. Do morra si të zbardhukët, më kishin mbulue krejt trup e krye. Do t’u dojshin edhe shumë ditë tjera, derisa unë të muejsha me e drejtue trupin e mos me ecë këmba-duar si në kohën kur më mbajshin varë.

Brenda dy ditëve, nga i ajtun që kisha qenë prej qëndrimit të gjatë në kambë e lagështinës së çimentos, u ç’fryna krejt, dhe vetëm atëherë do të shikojsha me çudi e siklet brinjët e daluna që u numrojshin me lehtësi. Përshtypje do të më bante pamja e kyçeve të bërrylave e të kupave të gjunjve dhe e kockave të baçinit, që në trupin tim të holluem deri në fund, u dukshin si tepër të zmadhuem e të deformuem. Thëm se fizikisht isha në gjendjen e skeleteve të atyne çifutënve para krematoriumit që kemi qenë mësue t’i shikojshim dikur ndër filma. Apo s’më ishin hollue shumë gjymtyrët! Mbi kofshë e krahë do të vërejsha sa e sa herë me çudi, se si prej hollimit të madh të tyne e tkurrjes s lëkurës, ishin mbledhë e bashkue vende-vende qymet e formue do si vija të holla të ndritshme në ngjyrë jeshile të mbylltë. Dhëmbët më luejshin shumë e po ashtu edhe thojt e duarëve e të kambëve, gati me ra.

Mbas gati nji viti dikush do të më tregonte se këto të fundit m’ishin pasë shkaktue prej sëmundjes së skorbutit, si pasojë e mungesës së theksueme të disa vitaminave. Ndrysh nga herët e tjera, kur mbas kalimit të çdo torture kisha ngranë me shumë oreks, kësaj radhe, edhe mbas shumë ditësh që më ishin ndërpre torturat, unë do të vazhdojsha me ngranë fare pak e pa shije.

Tue mos ditë se Enver Hoxha katër-pesë muaj ma parë kishte prishë divorcin me Jugosllavi e gjithashtu as për “kthesën” që ai e kishte shpallë me aq bujë, – si pasojë e së cilës unë kisha shpëtue prej vuajtjeve të mëtejshme e gjallë me jetë – pra tue mos ditë për asgja edhe për shumë ditë të tjera, do të qëndrojsha në pritje që të më rifillojshin torturat, e lidhun me to, do të thojsha vazhdimisht me vete: “Sa keq që m’i patën ndërpre torturat! Deri tash gjithçka do të kishte marrë fund”!

Kishin kalue muajt e nandorit e të dhjetorit, që unë vazhdojsha me qëndrue në vetminë e birucës time i pashqetësuem prej askujt, e si gjithmonë, pa hekë prej mendjet idenë e pakëndshme të rifillimit të torturave. Edhe pse pra kishin kalue dy muaj pa tortura, unë vazhdojsha me qenë i dobët fizikisht e, me u ndje i lodhun shumë. Për mungesë mjekimi e higjiene, plagët kudo nëpër shpinë, si edhe ndër pulse e nën sqetulla, në krahë po edhe ndër gjunjë e poshtë tyne, vazhdojsha me pasë ende të pasherueme. Me njenin vesh ndigjojsha dobët, kurse ai i damtuemi vazhdonte me pasë për rreth nji goxha unazë drecke të përthame.

S’merrsha vesh ç’u bante përjashta birucës time e ndërkaq isha mjaft i interesuem vetëm me ditë se cilët të burgosun u ndodhshin rrethe-rrotull meje, nëse aty kishte ndonji prej shokëve të mi e nëse vazhdojshin me qenë gjithnji aty edhe ata të tjerët që dikur i kisha pasë vërejt prej plasës në derë të birucës nr. 9, e së fundi, me ditë se mos kishte edhe studentë të tjerë të arrestuem.

Mbas nji viti, takim i papritur me të ligun Sirri Çarçanin

Qe nji e dielë paradreke e ndoshta fillim i janarit të 1949-ës, kur zani i trashë i nji njeriu që qe futë papritmas në birucën nr. 1, donte të më kujtonte nji njeri të njohn e të keq, që njiherë për njiherë nuk po e identifikojsha se cili mund t’ishte. Megjithatë, nuk do të kalojshin veç pak çaste, që unë në atë za karakteristik të njihja Sirri Çarçanin, të cilin s’e kisha takue qysh nji vit ma parë.

Ai me suitën e tij po kalonte prej nji biruce në tjetrën dhe unë, ndonëse me ndigjim të dobët e që ende s’dijsha gja për “kthesën” e bame nga Enver Hoxha, por që ndërkaq, fjalët e zbutuna të tij me të burgosunit e birucave, po me shtyjshin me besue se diçka politikisht kishte ndryshue. Siç do t’u merrte vesh mbrapa, edhe Sirri Çarçani për vete, kishte pasë ndryshue, ndonëse si ujku qimen, e se kishte qenë delegue nga Tirana që të sillte ndër të burgosun mesazhin hipokrit të zbutjes e mëshirës.

M’u dukte çudi e më vinte pështirë, tek e ndigjojsha se si ai, nga nji njeri sharlatan e arrogant siç kishte kenë e ishte në të vërtetë, po u fliste të burgosunve ashtu si normalisht i flet njeriu-njeriut. Tue dijtë pra se Sirri Çarçani, si nji ndër hetuesit komunistë ma tipike, dinak, cinik, brutal, fodull e banal që ishte, në kohën kur unë po e ndigjojsha se si ai po u drejtohej me radhë të burgosunve, me; “Si jeni”? “Për se keni nevojë”? ose kur t’u thonte njerëzisht: “Mos u mërzisni”! e “Do shikohet puna e juaj”, etj., më vinte për të vjellë.

Kur ai, gjithnji si mbas radhës, para se të hynte në birucën time, unë e ndigjova prej jashtë si ai pyeti Ismail Lulon: “Cili është këtu”? dhe mbasi ky i fundit i tha emnin tim, ai me tonin e tij të njohun e urdhnoi: “Hape”, dhe bashkë me hapin e parë që bani brenda në birucën time, çoi edhe gishtin tregues drejt njenës qoshe muri nën tavan, e tue e tundë atë me forcë disa herë e si gjithmonë me fytyrë të prishun, do të më drejtohej me shumë arrogancë:

“Ç’kujton ti?! Aty, aty në atë qosh, do të të varim! Ke vuajtur shumë, edhe më shumë do të vuash. Ne s’lemë të kalojë trim këtej”! Ai foli edhe fjalë tjera dhe unë mbas tij, pa harrue asgja prej historisë që kisha pasë me të nji vit ma parë e, pa i pasë falë gjithashtu asgja, i vuejtun e i mbushun me mllef siç isha, mezi ç’prita që t’iu përgjigjsha ashtu si ajo bishë me fytyrë majmuni, nuk e dëshronte e si s’e priste: “Bani ç’të doni, proçes nuk do të baj kurrë”! Kur po dilte, si duket, tue u kujtue për misionin që atë e kishte sjellë edhe në birucën time e pa u kthye fare me fytyrë kah unë, e gjithashtu pa hekë dorë nga toni i tij i ashpër, më pyeti shkurt: “Ke nevojë për gjë”? dhe unë që s’dojsha kurrsesi favor prej tij, iu përgjigja me vetëm “Jo”! e ai mbrapa shtoi ftohët: “Do t’i shkruash familjes”? e unë përsëri nji “Jo”!

Ky ishte pra, i ligu Sirri Çarçani, i cili edhe pse mbas kaq kohe po më gjente aty ku më kishte pasë lanë nji vit ma parë, të dërmuem prej torturash e gjithnji në nji birucë të errët, e ndonëse kur qe futë në birucë e pau mirë se si unë u ngrita në kambë me mundim, atë prapëseprapë nuk pat asgja që ta prekte sadopak në ndërgjegjen e tij të prishun deri në fund, prej punës së tij kriminale që e ushtronte ditë për ditë, qysh prej vitesh! Mbas disa ditësh, lidhun me vizitën e mësipërme, Nush Simoni do të më tregonte se bashkë me të, kishin qenë edhe tre prej ish-hetuesve të mi, si; Lilo Zeneli, Xhemal Selimi e Ali Xhunga, por që në atë rast, kishin pasë preferue mos me u futë në birucën time.

Nji mbramje shumë entuziaste për mue dhe i burgosuni Nush Simoni

Ndër ato ditë të fundit, herëmbashere po m’u bante se përmes kafazit të hekurave mbi derë, po më hyjshin brenda birucës time do si togje të shkëputuna fjalësh e fjalish të coptueme e të papërfundueme, që sikur vërtiteshin nëpër ajr e që gjithshtu gjasojshin si pëshpëritje frymësh të padukshme. Nuk arrijsha t’i perceptojsha si u donte e, ndonjiherë dyshojsha se mos më bajshin veshët. “A mos të jenë iluzione uditive si rezultat i gjendjes time ndër veshë, ende të pashëruem”?! – do të thojsha disa herë me vete. Ndonjiherë do të më tingllojshin edhe si vibracione të papërcaktueme ajri.

Ka qenë nji mbramje kur përfundimisht do t’u davariste çdo dyshim e që unë t’u sigurojsha se ato kishin qenë të folme të vërteta njerëzish, që me tone të ulta, po i flitshin njeni-tjetrit prej nji biruce në tjetrën. Për ma tepër, po atë mbrëmje veshi do të më kapte dikur edhe emnin tim. E kur ajo thirrje t’u përsëriste edhe nja dy herë tjera, unë s’pata ma asnji dyshim se dikush aty afër me birucën time, po donte vërtetë me më folë. “Si asht e mundun”?! – thashë vetë me vete.

Nuk kishte ndodhë që aty të komunikojshin shoq me shoq të burgosunit! Për nji çast mendova mos ishte provokim, por ndërkohë thirrja u përsërit edhe nji herë tjetër dhe unë atëherë brofa në këmbë e fill e te dera, ku mbështolla plaçkat e fjetjes e hypa mbi to, për të qenë sa ma afër bashkëbiseduesit tim të panjohun, që siç do ta merrsha vesht mbas pak, u ndodhte ngjitë me birucën time e u quente Nush Simoni (Baba).

Gëzimi që po ndjejsha, ndërsa ai më fliste, nuk ka të përshkruem. Ishte e para herë që mbas nji viti, nji njeri po më fliste miqësisht “Ça kam hekë tue të thirr! Po, ti, a ke shurdhue krejt, a”? – ishin fjalët e para që Nushi m’i drejtonte në vend të përshëndetjes. Kushedi sa herë e detyrova Nushin që të më përsëriste fjalët që m’i kishte thanë nji herë, me që, jo vetëm se ndigjojsha dobët, po edhe se kah Nushi kisha veshin e majtë, me të cilin, siç dihet, unë s’ndigjojsha aspak. Mandej ai Nushi fliste shumë shpejt.

I ngrati Nush Simoni! Shpejt kishte folë gjithë jetën e tij e, shpejt do të vazhdonte me folë edhe për nja dy vjet tjera, derisa nji ditë do të vdiste në dhomën e izolueme të të sëmurëve me tuberkuloz, atje në Burg të Madh të Shkodrës. Biruca e ime me të Nushit u ndante prej nji muri të hollë që jepte shumë akustikë, përmes të cilit Nushi me grusht mbi të, do të më drejtonte “telefonata”, deri natën vonë. Pa u zgjatë, Nushi qysh atë natë me tregoi emnat e shumë të burgosunve që u ndodhshin aty e, që përgjithësisht ishin arrestue ata katër-pesë muajt e fundit, dhe unë në përgjithësi, nuk i kisha ndigjue as për emën.

Shumë prej të burgosunve nga ana e korridorit tonë flitshin njeni me tjetrin, tue u thirr me pseudonime. Nushi e kishte pseudonimin “Devolli”, mandej të tjerët pseudonime si; “Tigri”, “Shkoza”, “Flamuri”, “Shqipja e Madhe” e “Shipja e Vogël”, “Zjarri” etj. Në këtë takim Nushi më kërkoi që edhe unë të jepsha nji pseudonim për vete, dhe unë për humor, i thashë: “Po çfarë pseudonimi, ju të bukrit i paskeni mbajt për vete e unë veç n’u quejsha “dreq”?! Unë e thashë sa për të qeshë, po Nushi aq desht e qysh me atë rast do të fillonte me më thirr me “Dreq”, e kështu mbas tij edhe të tjerët.

Sa herë që nji i burgosun i fliste nji të burgosuni të nji biruce tjetër, nji i burgosun i tretë do të merrte përsipër rolin e rojës nga polici. Kështu, ndërsa dy të parët flitshin njeni me tjetrin, i treti, i hypun mbi plaçkat e fjetjes, do të mbante nën vëzhgim policin, dhe në se ai thonte; “Po lëviz lumi” bashkëbiseduesit menjiherë ndërpritshin bisedën e u shtrijshin mbi shtrojet e tyne, e ndonjiherë bajshin sikur flejshin, për çdo kontroll të befasishëm prej anës së policit, që ndër raste të tilla, u drejtonte andej kah ishte folë, por që përgjithësisht, pa ia pasë dalë me i identifikue ata, me përjashtim të Nush Simonit, të cilit nuk i zinte vendi-vend, e që pa pasë mbarue bisedën me njenin, do të fillonte me folë me tjetrin, shpesh herë edhe pa pasë pasë kohë me nxjerrë roje.

Kishte raste që Nushi të thirte ndonji prej shokëve të burgosun, pa pasë mendue se ç’do t’i thonte atij, dhe kur ai i thirruni ta pyeste Nushin; “Ç’ka pate ‘Devoll’”?, Nushi nga ana e tij, si i papregatitun që do t’u gjindte, do t’iu përgjigjte me indiferencë: “Jo mor jo, ves kot”. Nush Simoni ishte i shkathët, shumë i shkathët, ma i shkathëti i të gjithëve.

Me që ai donte me folë herë me njenin e herë me tjetrin e shpeshherë edhe pa nxjerrë roje, ka ndodhë që polici t’iu shfaqte papritmas Nushit krejt përballë, tue i thanë: “Po tani, a të zura”? – e Nushi do të mohonte edhe në nji rast kaq flagrant, pra edhe pse ai polic ta kishte zanë me duar e fytyrë ndër hekura të mbi derës. Kishte ndodhë që edhe kur mes policit e Nushit të qëndronte nji oficer i ardhun aty apostafat për nji incident të tillë, Nushi prap do të mohonte e ndoshta ma me kurajë se po t’ishte tue pohue nji të vërtetë. Apo s’nxirrte prej gojët njiqind fjalë në sekond, pa i dhanë mundësi e kohë me folë policit dhe as vetë oficerit.

“Pasha Krishtin, shoku oficer, s’asht e vërtetë, ky polici më ka ngatrrue me tjetërkënd”! – do t’u përbetonte Nushi shpejt e shpejt me atë zanin e tij të hollë, dhe sa të shikonte policin se po donte me marrë fjalën, ose edhe vetë oficerin, Nushi do të ndërhynte para tyne: “Mos paça kërkend, n’paça folë! S’asht e vërtetë, bile në atë kohë po më vinte si gjumë, ky vetë – për policin – m’ka pa kur ka hapë sportelin tem”, – etj., etj., përralla, që ishte në gjendje të krijonte Nushi aty për aty. Kështu Nush Simoni, edhe pse i ramë në kurthin e policit, fjalë mbas fjale e be mbas beje, të shumtën e rasteve do të shpëtonte, por natyrisht, jo gjithmonë. Memorie.al Nga Ahmet Bushati

IDRIZ LAMAJ: KARTOLINË E XHAFER DEVËS DËRGUE MË 1972, GJATË ZHVILLIMIT TË MBLEDHJES NË MADRID

Është një kartolinë që daton më 3 korrik 1972.

Xhafer Deva i shkruan Idriz Lamajt:

I dashur Idriz,

Tash tri ditë kemi ounue dhe sot ke dita e fundit. Z. Kaloshi ishte gjithnji pranë. Mbasnesër nisem për N. Y. dhe do të përpiqem me vue disa gjana për fije. Sigurisht do të shihemi.

Detajet mbi rezultatet e Bashkimit do të ju them mbasi të shihemi.

Si juve po ashtu krejt familjes së juej të falura

i jueji

Xhafer Deva

Që nga viti 1944, kur erdhi në pushtet e, deri në fundin e vitit 1990-të, regjimi komunist i diktatorit Enver Hoxha dhe pasardhësit të tij Ramiz Alia, në bazë të teorisë dhe “mësimeve të Marksit, Engelsit, Leninit e Stalinit” si dhe ideologjisë që ata ideuan e u aplikua gati në gjysmën e botës, zhvilluan pa ndërprerje luftën e klasave, duke ekzekutuar, burgosur apo internuar kundërshtarët e tyre politikë. Në këtë kuadër, që nga dhjetori i vitit 1944, kur Enver Hoxha dhe qeveria që ai kryesonte zbritën nga malet dhe morën pushtetin, krahas ekzekutimeve me dhe pa gjyq, filluan edhe internimet e dhjetëra e qindra familjeve, që ata i konsideronin “klasa të përmbysura”, apo i akuzonin si; “armiq të popullit”, kryesisht familje të pasura apo të shtresës së mesme, ish-funksionarë të Monarkisë së Zogut, që gjatë periudhës së pushtimit të vendit, kishin aderuar apo kishin mbështetur organizatën nacionaliste “Balli Kombëtar” e Legalitetin.

Po kjo “praktikë”, ndëshkuese e internim-dëbimeve, do të zhvillohej edhe ndaj qindra e qindra komunistëve, (nga ata më të thjeshtët e, deri tek ish-anëtarët e Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSH-së), deputetë, ministra, ushtarakë e funksionarë të lartë etj., e familjeve të tyre, të cilët Enver Hoxha dhe regjimi komunist në fuqi, do t’i shpallte; “tradhtar, revizionistë, armiqtë të popullit”, etj. Nga viti 1944, e deri në 1949-ën, vendimi për internim-dëbimet bëheshin nga “Komisioni i Dëbimeve dhe Konfiskimit të Pasurive”, që funksiononte pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme, komision i cili në vitet në vijim, e ndryshoi disa herë emërtesën, deri sa në vitin 1954, kaloi në varësi të Kryeministrisë, duke u quajtur “Komisioni i Internim-Dëbimeve”, i cili funksionoi rregullisht deri në vitin 1990.

Që nga viti 1954 e, deri më 1974, kryetar i atij komisioni ishte Beqir Balluku, anëtari i Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSh-së, që mbante funksionin e ministrit të Mbrojtjes Popullore dhe njëkohësisht atë të zv. kryeministrit të qeverisë së kryesuar nga Mehmet Shehu, kurse zv. kryetar i komisionit, ishte ministri i Punëve të Brendshme, Kadri Hazbiu, ndërsa si anëtarë, Prokurori i Përgjithshëm Dhori Panariti, e kryetari i Gjykatës së Lartë, Aranit Çela. (Pas dënimit të Beqir Ballukut, në vitin 1974, funksionin e kryetarit të Internim-Dëbimeve, e mori zv. kryeministri Manush Myftiu, kurse pas dënimit të Kadri Hazbiut, funksionin e nënkryetarit e mori Hekuran Isai).

Ky komision, gjatë gjithë periudhës së ekzistencës e funksionimit të tij, dha me dhjetëra e qindra vendime, duke dëbuar e internuar me qindra e mijëra persona, të cilët hiqeshin me dhunë nga vendet e tyre të banimit dhe detyroheshin të jetonin e banonin në fshatra dhe zona të thella të vendit, nga jugu në veri. Kryesisht fshatrat me vendet e kampet e internimit ishin caktuar nga qeveria në zonën e Myzeqesë së Lushnjes e Fierit, (Savër, Çermë, Bedat, Grabian, Gradisht, Plug, Gjazë, Zhamë, Sulzotaj, Kryekuq, Karavasta, Shtyllas etj.), pra në pjesën qendrore të vendit, me qëllim që ata të ishin sa më larg kufijve shtetëror, që të mos arratiseshin jashtë Shqipërisë.

Në bazë të ligjit përkatës me të cilin funksiononte Komisioni i Internim-Dëbimeve, një person, apo një familje, fillimisht internohej për pesë vjet, por ato përsëriteshin, duke u shtyrë çdo pesë vjet, aq sa familje të tëra, kryesisht nga Veriu i Shqipërisë, si: Gjonmarkajt e Mirditës, Kalosht, Sina-jt, Alia-jt, Demat, Dinet, Menat e Ndretë e Dibrës, Bajraktari e Kolgjini të Kukësit, Kola-jt, Allamant e Sulkurtët e Matit, Merlikat, Kupët e Bami të Krujës, Mirakajt e Pukës, Radi dhe Gjekaj të Shkodrës, Pervizt e Kurbinit, Mulletët e Petrelat Tiranës, apo ato nga Jugu i vendit, si; Dostët e Gjirokastrës, Frashëri dhe Çela të Përmetit e Kolonjës, Staraveckat e Skraparit, etj., etj., të cilët qëndruan në vendet e internimit deri në vitin 1991, kur dhe u shemb regjim i komunist. Madje disa prej tyre, edhe shumë vite më pas, sepse nuk kishin se ku të shkonin, pasi nuk u kishte mbetur asnjë kthinë ku të fusnin kokën!

Lidhur me sa më sipër etj., Memorie.al. ka siguruar një dosje voluminoze nga Arkivi i Ministrisë së Punëve të Brendshme (që mban siglën sekret, por tashmë prej kohësh e de-klasifikuar), me vendimet e Komisionit të Internim-Dëbimeve, të cilat po i publikojmë të plota dhe me faksimilet përkatëse; ku janë emrat e personave dhe familjet që janë dëbuar e internuar, si dhe akuzat përkatëse për çdonjërin prej tyre.

VENDIMI NR. 1 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË Sekret

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 2.I.1972

VENDIM Nr. 1

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur më datën 2.I.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.8.1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

T’u hiqet masa e internimit, personave të poshtëshënuar:

Xhemal Zenel Broja, i datëlindjes 1920, dëbuar me vendim Nr.47, datë 9.12.1971
Selfixhe Ibrahim Broja, e datëlindjes 1917, dëbuar me të njëjtin vendim.
ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 2 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË Sekret

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 6.I.1972

VENDIM Nr. 2

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.I.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.8.1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

Që Ahmet Ramazan Sorra, internuar me vendim Nr.29, datë 10.9.1971, në katundin Dazan të Macukullit, rrethi Mat, të transferohet në Batërr të Martaneshit, po të atij rrethi.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 3 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 6.I.1972

VENDIM Nr. 3

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.I.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2.VIII.1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

Për arsye se janë elementë me qëndrim të keq politik dhe se paraqesin rrezikshmëri shoqërore, të internohen për pesë vjet kohë, personat e poshtëshënuar:

Sokol Ded Çoku, i datëlindjes 1926, ish-me banim në Shkodër, aktualisht me banim në katundin Pirej, të rrethit Lezhë, shtresë e pasur, arsim 7 vjeçar, i martuar dhe më fëmijë, pa parti, i padënuar.
Agostin Ded Çoku, i datëlindjes 1936, arsim fillor, i martuar, i padënuar, i vëllai.
Internimi iu fillon më datën 9.1.1972, dhe iu mbaron më datën 9.1.1977.

Yzeir Arif Qejvanaj, i datëlindjes 1935, lindur në katundin Orgjoz të rrethit Kukës, ish-me banim në rrethin e Lushnjes, arsim fillor, i divorcuar, me profesion karpentier, i dënuar.
Të internohet në sektorin e Gradishtës, N.B.SH. “29 Nëntori”, Lushnje.

Internimi iu fillon më datën 8.I.1972 dhe iu mbaron më datën 8.I.1977.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 4 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 6.I.1972

VENDIM Nr. 4

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.I.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2. VIII. 1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

Për arsye se është elementë vjedhës e mashtrues shëtitës e, paraqet rrezikshmëri shoqërore, të internohet për 5 vjet kohë në fshatin e tij të lindjes, i quajturi:

Gjon Nikoll Prenga, i datëlindjes 1940, lindur dhe banues në fshatin Srriqe të rrethit Kukës, shtresë e varfër, arsim fillor, beqar, pa parti, i dënuar 4 herë për krime të ndryshme.
Internimi fillon më datën 9.I.1972 dhe mbaron më datën 9.I.1977.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 5 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 6.I.1972

VENDIM Nr. 5

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.I.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1906, datë 2. VIII. 1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

Për arsye se janë elementë me qëndrim të keq politik dhe se paraqesin rrezikshmëri shoqërore, të dëbohen për 5 vjet kohë, personat e poshtëshënuar:

Dile Gjergj Çoku, e datëlindjes 1928, ish me banim në Shkodër, shtresë e pasur, e martuar me Sokol Çokun, e padënuar, e internuar familjarisht në katundin Ishull të rrethit Lezhë, me vendimin Nr. 2, datë 9.I.1967, për qëndrim të keq politik.
Gjyzepina Sokol Çoku, e datëlindjes 1949, beqare, e bija.
Age Kol Çoku, e datëlindjes 1934, e padënuar, e shoqja e Agostin Çokut.
Pashke Ded Çoku, e datëlindjes 1930, beqare, e kunata.
Mark Gjergj Vokrri, i datëlindjes 1911, lindur në katundin Hajmel, ish me banim në Shkodër, shtresë e pasur, kulak, i martuar dhe me fëmijë, i padënuar, i internuar familjarisht në vendlindjen e tij me vendim Nr. 2, datë 9.I.1967, për qëndrim të keq politik, dhe me vendim Nr. 29, datë 2.I.1968, kjo masë iu kthye në dëbim.
File Mark Vokrri, e datëlindjes 1912, e shoqja.
Liza Mark Vokrri, e datëlindjes 1940, e bija, beqare.
Taze Mark Vokrri, e datëlindjes 1942, 4 bija, beqare.
Lec Mark Vokrri, i datëlindjes 1946, i biri, beqar.
Ndoc Gjergj Vokrri, i datëlindjes 1905, i vëllai, i martuar.
Prend Lazër Vokrri, e datëlindjes 1903, e shoqja e Lecit.
Rrok Ndoc Vokrri, i datëlindjes 1932, i biri i Ndocit.
Çile Ndoc Vokrri, e datëlindjes 1935, e bija.
Zef Ndoc Vokrri, i datëlindjes 1942, i biri.
Rrake Gjergj Vokrrri, e datëlindjes 1942, e reja e Ndocit.
Gjyste Gjergj Vokrri, e datëlindjes 1908.
Jak Ded Vokrri, i datëlindjes 1932.
Rexhina Gac Vokrri, e datëlindjes 1942, e shoqja e Jakut.
Gjysh Mark Vokrri, i datëlindjes 1933.
Vitore Franc Vokrri, e datëlindjes 1933, e shoqja e Gjyshit.
Të gjithë personave të më sipër, dëbimi iu fillon më datën 9.I.1972 dhe iu mbaron më datën 9.I.1977.

Iu ndalohet banimi dhe qarkullimi në qytetin e Shkodrës, e zonat kufitare të saj, në rrethet Tiranë, Durrës, Elbasan, Vlorë, dhe në të gjitha rrethet kufitare të Republikës.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 6 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 6.I.1972

VENDIM Nr. 6

Komisioni i Internim-Dëbimeve, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1902, datë 2. VIII. 1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

T’iu hiqet masa e internim dëbimeve, personave të poshtëshënuar:

Estref Riza Lame, i datëlindjes 1888, shtresë e pasur, kulak, me ish banim në Korçë, internuar familjarisht në katundin Rrëmbec, me vendim Nr. 29, datë 16.7.1968, për 5 vjet kohë, për qëndrim të keq politik.
Hysen Baki Meta, i datëlindjes 1940, lindur dhe banues në Tiranë, shtresë e mesme zanatçinjsh, beqar, i padënuar, i internuar familjarisht në Gradishtë të Lushnjes në vitin 1965, për arsye se u arratisën dy vëllezërit e tij jashtë shtetit. Në vitin 1968, internimi iu kthye në dëbim, ndërsa në vitin 1970, kjo masë iu përsërit edhe për 3 vjet.
ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 7 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 6.I.1972

VENDIM Nr. 7

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.I.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1902, datë 2.VIII.1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

Për arsye se janë persona me qëndrim të keq moral dhe paraqesin rrezikshmëri shoqërore, të dëbohen për 5 vjet kohë, personat e poshtëshënuar:

Gjyste Rrok Makaj, e datëlindjes 1922, nga Shkodra, aktualisht banuese në katundin Nënshat të rrethit Shkodër, shtresë e varfër, e padënuar, punëtore, e ve.
Zef Kol Makaj, i datëlindjes 1942, me arsim 7 vjeçar, i padënuar, i biri.
Dëbimi iu fillon me datën 9.I.1972 dhe iu mbaron më datën 9.I.1977.

Ju ndalohet banimi dhe qarkullimi në qytetin e Shkodrës dhe zonat zonat kufitare të saj, në rrethet Tiranë, Durrës, Vlorë, Elbasan dhe në të gjitha rrethet kufitare.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 8 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 7.I.1972

VENDIM Nr. 8

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.I.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1902, datë 2. VIII. 1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

Të transferohen nga katundi Trush, në Katundin e Rij, zona e Bushatit të rrethit Shkodër, personat e poshtëshënuar:

Marash Kol Malocaj,
Pashko Llesh Malocaj, të internuar me vendim nr. 10, datë 14.2.1968.
ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANËTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 9 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 6.I.1972

VENDIM Nr. 9

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 6.I.1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1902, datë 2. VIII. 1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

Për arsye se janë elementë me të kaluar të keqe politike, kanë babanë e tyre të arratisur jashtë shtetit dhe paraqesin rrezikshmëri shoqërore, të internohen për 5 vjet kohë, personat e poshtëshënuar:

Fatmir Qani Toro, i dat-lindjes 1944, lindur në Tiranë, e banues familjarisht në katundin Kurjan të rrethit Fier, shtresë e pasur, arsim 7 vjeçar, i martuar, pa parti, i padënuar.
Ilqezar Qani Toro, i datëlindjes 1947, me arsim 7 vjeçar, pa parti, i padënuar, beqar, i vëllai.
Internimi iu fillon më datënb 8.I.1972 dhe iu mbaron më datën 8.I.1977.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 10 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 3.II.1972

VENDIM Nr. 10

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 3. II. 1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1902, datë 2. VIII. 1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

Për arsye se paraqesin rrezikshmëri shoqërore dhe meqenëse më datën 10.I.1972, i vëllai tentoj të vrasë të……..e tij dhe u largua në drejtim të paditur, të internoj për 5 vjet kohë në katundin Mullet të rrethit të Tiranës.

Azem Markun, i datëlindjes 1942, lindur në katundin Gur-Kalis të rrethit Kukës, banues në qytetin e Tiranës, shtresë e mesme, me arsim fillor, i martuar, ka tre fëmijë.
Sadije Marku, e datëlindjes 1942, me arsim fillor, e martuar, e padënuar, pa punë, bashkëshortja e Azemit.
Internimi fillon më datën 3.II.1972 dhe mbaron më datën 3.2.1977.

ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 11 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 3.II.1972

VENDIM Nr. 11

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur me datën 3. II. 1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1902, datë 2. VIII. 1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

Të transferojë nga Manëza e rrethit të Durrësit, në katundin Gomsiqe të rrethit Shkodër, të quajturin:

Xhemal Ali Hebovia, internuar me vendim Nr. 64, datë 23.5.1968.
ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA

VENDIMI NR. 12 I KOMISIONIT TË INTERNIM-DËBIMEVE

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË SEKRET

KOMISIONI I INTERNIM DËBIMEVE Grupi i II-të

Tiranë, më 3.II.1972

VENDIM Nr. 12

Komisioni i Internim-Dëbimeve, i mbledhur më datën 3. II. 1972, në bazë të dekretit të Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr. 1902, datë 2.VIII.1954, pasi shqyrtoi propozimet dhe materialet e paraqitura nga Ministria e P. të Brendshme,

VENDOSI:

Të transferojë nga katundi Bardhoj në Gomsiqe të rrethit Shkodër, personat e poshtëshënuar, të internuar me vendim nr. 24, datë 25.5.1968:

Adem Mustafa Koro
Gani Hysen Mehmeti
Hil Mash Gjoni
Halil Rrahim Ballkezi
Lush Ndoc Bari
Qazim Rustem Çela
Vat Martin Martini (Shyti) /Memorie.al
ZV/KRYETARI I KOMISIONIT KRYETARI I KOMISIONIT

KADRI HAZBIU BEQIR BALLUKU

ANTARËT

DHORI PANARITI ARANIT ÇELA /Memorie.al

Një nga zgjedhjet parlamentare më problematike në historinë e Shqipërisë, janë edhe ato të vitit 1923. Këto zgjedhje dhe problematikat e tyre prodhuan ngjarjet e vitit 1924 në Shqipëri, ku pas vrasjes së Avni Rustemit e protestave të shumta, u realizua edhe ai që njihet si “Revolucioni i Qershorit” i vitit 1924, që solli në pushtet Fan Nolin e largoi për herë të parë nga Shqipëria Ahmet Zogun. Por edhe pse mund të konsiderohen si një ndër proceset zgjedhore ndër më problematiket në historinë e Shqipërisë, por ashtu mund të thuhet edhe se para tyre, janë zhvilluar diskutimet më të përparuara në historinë e vendit, sa i përket standardeve që duhej të kishin zgjedhjet në Shqipëri.

Për herë të parë, në përgatitjet e zgjedhjeve të vitit 1923 u diskutua për votën e grave; një diskutim pararojë për faktin se në atë kohë shumë vende të zhvilluara të botës nuk kishin arritur ende as në nivelin e diskutimit. Po ashtu, u diskutua edhe për ndarjen e policisë dhe ushtrisë nga zgjedhjet, për të eliminuar ndikimin e pushtetit në procesin zgjedhor si dhe për garantimin e lirisë së votës për një sistemit të ri votimi me saçme. Pavarësisht nivelit të lartë të diskutimeve, muajt e mëvonshëm kur u zhvilluan zgjedhjet, treguan se politika shqiptare e atyre viteve, nuk kishte arritur ende me vepra, në nivelin e standardeve që mbroheshin me fjalë në seancat maratonë të shtatorit të vitit 1923.

Votimi i grave

Në shtatorin e vitit 1923, në parlamentin shqiptar diskutohen dy projekte për zgjedhjet e ardhshme. Projekti i qeverisë në thelb parashikonte votimin me letra, votimi me delegim dhe disa ndryshime të tjera që lidheshin me organizimin e zgjedhjeve. Ndërsa projekti i Komisionit Parlamentar të Drejtësisë, ishte më i avancuar dhe parashikonte disa risi, të pa mendueshme për kohën kur propozoheshin ato. Ndaj edhe ky projekt merr më shumë diskutime. Në seancën plenare të 21 shtatorit të vitit 1923, ora 10:00 paradite diskutohet raporti i komisionit të drejtësisë dhe administratës në të cilën u sollën disa a mendime në ligjin për zgjedhjet.

Tre pikat më të debatueshme ishin sistemi i ri i votimit me saçme (sfera), largimi i xhandarmërisë nga procesi zgjedhor për të shmangur ndikimin si dhe votimi i grave. Në propozim parashikohej që në listën e a mendimeve për ligjin e zgjedhjeve, të sanksionohej edhe e drejta që gratë që dinin të shkruanin e të lexonin, të kishin të drejtë që të merrnin pjesë në zgjedhjen e zgjedhësve të dytë. Në atë kohë, populli votonte me sistemin e zgjedhjeve të dyta, ku zgjidhte fillimisht disa delegatë të cilët më pas votonin për zgjedhjen e deputetit të zonës së tyre. Në këtë rast, diskutimi ishte që gratë të kishin të drejtë të zgjidhnin personat që do të votonin për deputetët e rinj.

Një nga mbështetësit më të mëdhenj të së drejtës së votave të grave është Visarion Xhuvani, fjalimi i të cilit merr edhe duartrokitje në seancë plenare. Megjithatë, Xhuvani e konsideron si të parakohshme të drejtën e votimit të grave dhe për këtë jep si argument faktin se janë shumë pak gra që dinë të shkruajnë e të lexojnë dhe sipas tij, as një e katërta e tyre nuk do të shkojnë të votojnë. Ndërkohë, Hil Mosi në fjalën e tij shkon dhe më tej, duke kërkuar që grave shqiptare t’u jepet e drejta që plotë e votës, pra jo vetëm që të zgjedhin votuesit e deputetëve por, të jenë edhe zgjedhëse direkte, pra të kenë të drejtën e përfaqësimit në listën e atyre që do të zgjedhin deputetët.

Luigj Gurakuqi sjell propozimet e komisionit ndërsa kishte edhe një projekt të qeverisë për këto zgjedhje. “Visarion Xhuvani: Unë tham qi po nuk patëm nana të mira, s’ka kush interesohet qi të kemi kryetar të mirë të shtetit. Posë kësaj arsye, kam edhe nji tjetër qi m’urdhnon aj kryetar i Fesë time, i cili thotë të gjithë janë nji soj. Pra edhe grat do të nderohen. Po sa gra do të kemi qi dijnë me shkrue e me kendue? Ministria e Arsimit nuk ka të tilla statistika. N’atë sasin e gravet qi dijnë me shkrue e me këndue edhe prej atyne një të katërtat nuk do të shkojnë me votue. Prandaj për sot asht nji komedi votimi i gravet.

Hil Mosi: Tue folë mbi mëndyrën e lirë të votimit, projekti i qeverisë ja mohon votën grave, nuk dijmë për ç’arsye. Na shofim kombe, si Turkija qi asht e përbame prej elementit mysliman e qi lirija e gravet muslimane asht mjaft e ngushtueshme, kanë sjellë përparime sa në parlamentin e Angorës kemi edhe gra si përfaqësuese. Unë për vedi kisha me u dhanë liri të plotë grave edhe për zgjedhës të dytë, se kemi gra qi jaën shumë ma të përparueme sesa disa burra”.

Risia e votimit me saçme

Një propozim tjetër për zgjedhjet e vitit 1923, ishte mënyra e votimit. Në këto zgjedhje, projekti i opozitës parashikonte që votimi të bëhej me saçme. Pra, ishte një mënyrë votimi ku votuesi merrte një sferë në dorë, mbyllte dorën dhe pastaj e fuste dorën në kutitë që ishin me emrat e kandidatëve. Në mënyrë të fshehtë, e hidhte sferën në kutinë e kandidatit që dëshironte. Kjo mënyrë votimi zgjidhte problematikën e nivelit arsimor të votuesve, pasi nuk kërkonte domosdoshmërinë e të diturit për të lexuar apo për të shkruar. Nga ana tjetër, përfaqësuesit e qeverisë në parlament e kundërshtojnë këtë projekt, për faktin se votimi me letër ishte më i përshtatshëm dhe nuk lejonte manipulimin e zgjedhjeve.

“Koço Tasi: Qeveria në projektin e sajë ka adopte sistemin e letrave i cili pat kenë edhe parandej në veprim e pat lujt rolin e parë. Ky sistem nuk siguron votën e pësheht gjë të cilën e parashikjon edhe projekti i qeverris. Kjo ashtë vetëm në teori e po ta marrim në praktikë nuk ka me kënë votim i pësheht. Aj votues o nga friga o nga miqësija, do të jetë i detyruem që të tregojë se kë po zgjedh. Kjo pikë asht kundra principit të peshehtësisë qi ka caktue qeverria. Pra me shumicë votash, u caktue prej komisionit sistemi i saçmavet. Ky sistem asht në kët mënyrë: Ashtë nji ark në mes e ndame. Njëna anë asht me bojë të bardhë e tjetra me bojë të zezë.

Ka nji grykë në të cilën njeriu fut dorën dhe nuk duket se nga erdhë e shtje saçmen n’atë anë qi don ai. Ky asht sistemi i saçmavet qi asht i përdorun edhe ndër fqinjtë tonë. Çdo person do të ketë nji kuti. Me gjithë qi nuk siguron idealin tonë edhe ky sistem, me gjithë të e kemi panue se asht shum ma i mirë se sistemi i letravet. Luigj Gurakuqi: Koço Tasi e shpjegojë shum bukur kët sistem, po më duket se la diçka pa përmend. Aj thotë se në të projektet vota do të jetë e mëshehtë. Sikurse e dini shum mirë qi në votime do të marrin pjesë edhe burrat qi nuk dijnë me shkrue e me këndue. Duke përdorun kët sistem, aj voton vet e nuk asht nevoja qi ti siellet nji tjetri e kështu pra votimi do të bëhet me të vërtet i mëshehtë.

Ali Këlcyra: Po të marrin provincën time, Gjinokastrën, atje nuk do të gjejmë ma tepër se ndër 1000 vetë nji të dijë me shkrue e me këndue. Tue qenë kështu me sistemin e qeverris qi e kërkon me bileta, kanë me u bas hum abuzime. Me sistemin e saçmavet kemi dy fitime, se asht e mirë hem për atë qi ka kurajo yë votoj për kë të do jai, hëm për atë qi asht i shtypun prej tjetër kuj se duke shti dorën aty i thotë se votova për ju e në të vërtet ka votue për atë qi do aj vet. Pra kjo tue qenë se asht nji çashtje vitale, duhet deomos të merret para sysh. Visarion Xhuvani: Edhe mue më pëlqejnë saçmat por nuk di a ka arrijtë populli qi ta kuptojë këtë sistem.

Unë nuk e kuptoj pse insistojnë zotnit e opozitës për kët sistem. Populli me e pas menden me i zgjedhë, ka më i zgjedhë si me saçmat e si pa saçmat. Në kohë të zgjedhjevet, do të dallin shumë lista me emna kandidatësh. Njëni do t’i thotë katundarit voto për këtë, tjetri për këtë e nji tjetër përsëri për nji tjetër. Kështu qi katundari duhet qi të ketë jo vetëm dy veshë, po gjashtë. Prandaj tham qi kjo e saçmavet asht nji gja e zorshme e duhet qi të gjindet nji mënyrë tjetër. Bahri Omari: Në njënën anë thuhet se duam të sigurojmë lirinë e mëshehtësisë së votës, në tjatrën anë i kundërshtohet sistemit të shasmavet. Neve tregojmë një mënyrë qysh e qysh mund të sigurohet më mirë kjo liri. Mospranimi i kësaj mënyre domethënë se do të pranohet mënyra tjetër.

Milto Tutulani (Ministër Drejtësisë): Një nga pikat e komisionit është pika e saçmavet, e cila siguron lirinë e popullit, thonë kundërshtarët. Se biletat qi ka projekti i qeverisë e humbin popullin dhe absolutizma e han. Atje ku kanë marrë sistemin e saçmavet e ku kanë sistemin e mëshehtë e kanë marrë se populli është iu paditun e s’di të shkruaj e të këndojë. Mënyra që harton komisioni nuk i përgjigjet kësaj të drejte, pse atje ku kanë sistemin e saçmavet, vota ëhstë direkte kurse këtu vota është indirekte. Sistemi i saçmavet nuk ka një kontroll më të madh se sistemi i biletave, përkundrazi. Sistemi i votimit me bileta është adoptuar edhe në Francë, dhe vota me bileta është e mëshehtë dhe qeverija s’mund të bëjë asnjë kontroll se vota epet e mbyllun”.

Përtej debateve që zgjatën disa ditë në parlamentin e asaj kohe, të dy propozimet e opozitës si për votën e grave ashtu edhe për votimin me saçme u rrëzuan. (Në fakt, të dy projektet do të realizoheshin vetëm në zgjedhjet e para të pasluftës në 2 dhjetor 1945, nga Partia Komuniste që erdhi në pushtet). Votimet u zhvilluan në dhjetorin e vitit 1923, pak muaj pasi parlamenti miratoi ligjin e ri elektoral ku u refuzuan propozimet për votimin me saçme dhe votimin e grave. Zgjedhjet e atij viti u zhvilluan më tensione të mëdha që në fakt u reflektuan në një klimë politike të destabilizuar.

Në seancat plenare të janarit të vitit 1924, opozita denoncoi në parlament të gjitha shkeljet që kishin ndodhur për zgjedhje. Në seancën e 23 janarit të vitit 1923, tre deputetë Mufid Libohova, Vasil Dilo dhe Elmas Kokona paraqesin një raport për problematikat e zgjedhjeve të dhjetorit të vitit 1923. Referuar raportit të paraqitur pretendohej se oficerët e xhandarmërisë ishin përdorur për të ndikuar në rezultatin zgjedhor. Po ashtu, pretendohej se ishin anuluar votat e zgjedhësve të dytë e deri aty sa ishin detyruar disa votues që të shkonin në zyrën e kandidatit të qeverisë që të dorëzonin fletën e votimit e cila u shkruhej për kandidatin qeveritar dhe pastaj u hidhej në kuti.

Në fund të numërimit, në disa kuti kishin rezultuar më shumë vota sesa numri i votuesve. Në disa raste kishte ndodhur që kutia e votimit ishte hapur për t’u numëruar në mes të procesit zgjedhor ndërsa shumë votues para se të hidhnin votën, kishin marrë pjesë nëpër darka pa shpenzime që ofroheshin në hotele nga përfaqësues të pushtetit. Në këtë mënyrë, seancat e para të parlamentit të ri të dalë nga zgjedhjet e vitit 1923, kalojnë në diskutime të tensionuara ku deputetë të ndryshëm paraqesin provat e tyre.

Dorëzimi me protestë nga mandati i deputetit i Faik Konicës

Situata tensionohet aq shumë sa nuk mungojnë as dorëheqjet e deputetëve të ndryshëm. Në ligjin e kohës, në parlamentin shqiptar zgjidheshin edhe disa deputetë si përfaqësues të diasporës shqiptare. E një ndër ta, përfaqësues ishte zgjedhur edhe Faik Konica. Në seancën e 12 marsit të vitit 1924, diskutohet një letër që Faik Konica i kishte dërguar parlamentit. Në këtë letër njoftohej dorëheqja e tij si deputet. Është pikërisht kjo letër që përmbledh debatet e forta rreth asaj që pretendohej se kishte ndodhur në zgjedhjet e dhjetorit të vitit 1923.

“Kuvendit Themeltar në Tiranë.

Zoti Kryetar.

Shumica e popullit e ka shfaqur sheshit se dëshiron ndryshime sociale me themel.

Por zgjedhjet e bëra nën frikësimet qeveritare dhe nën hijen e vrasjeve nxuarrën në Kuvend një shumicë e cila mundohet të ruaj fabrikën sociale të vjetër, që ka lënë popullin në errësirë e në varfëri.

Një kuvend themeltar i atillë nuk përfaqëson popullin, por nji klasë parazitësh. Prandaj kam nderin të ju paraqes dorëheqjen time si deputet i Kuvendit.

Mjerimet që gatuani kundër popullit, qofshin mbi krye të shumicës vetë-zgjedhur të këtij kuvendi shkatërronjës”.

Kuvendi pas pak debatesh, vendos të miratojë dorëheqjen e Konicës. Dorëheqja e Konicës pasohet pak muaj më vonë edhe nga dorëheqja e Eshref Frashërit, deputetit të Korçës, nga kryesia e Kuvendit Kushtetues. Motivi i dorëheqjes që Frashërit, sikurse shkruhej në letrën e dorëheqjes, ishte se ai ishte i lodhur nga kjo detyrë. Tensionet vazhduan deri qershorin e vitit 1924, kur vrasja e Avni Rustemit dhe nisja e revoltës popullore prodhoi atë që u emërtua “Revolucioni i Qershorit”. Dy idetë e hedhura në vitin 1923, për votimin e grave dhe për votimin me saçme, do të aplikoheshin në zgjedhjet e vitit 1945, kur në pushtet sapo kishin ardhur komunistët.

Çfarë parashikonte ligji zgjedhor i 1923?

Ligji zgjedhor i vitit 1923, që u aplikua më pas në procesin e dhjetorit të këtij viti, parashikonte se zgjedhjet do të bëheshin me votim të tërthortë; pra votuesit e parë zgjidhin delegatët që do të votonin për deputetët e qarkut të tyre. Referuar këtij ligji, për çdo 8 mijë banorë, do të zgjidhej 1 deputet. Secila prefekturë e vendit, konsiderohej një qark elektoral. Zgjedhës i parë ishte çdo shtetas shqiptar mashkull që kishte mbushur moshën 18 vjeç. Por për të votuar, ligji parashikonte disa kushte dhe jo të gjithë e kishin të drejtën e votës. Parimi që ndiqej ishte që të drejtën e votës ta kishte ai që jep një kontribut në shoqëri. E si rrjedhojë, nga e drejta e votës përjashtoheshin ata që kishin kryer krime, ata që nuk ishin të aftë mendërisht, apo edhe ata që nuk kishin marrë atë që emërtohej “kthim i të drejtave qytetnore” apo rehabilitim.

Po ashtu, përjashtoheshin nga e drejta e votës lypësit, ushtria dhe çdo agjent policie. Ditën e votimeve, ushtarët dhe policia duhej të qëndronin të mbyllur nëpër kazerma dhe të mos përfshiheshin në procesin zgjedhor. Po ashtu, ligji përcaktonte në mënyrë të detajuar përbërjen e komisioneve zgjedhore. Këto të fundit kryesoheshin nga gjykatësit më të lartë dhe kishin në përbërje anëtarët e këshillave të bashkive. Fletët e votimit ishin disa bileta uniforme të bardha me gjatësi e gjerësi 12 centimetra, që kishin sipër vulën e bashkisë. Procesi i votimeve niste ne orën 09:00 të mëngjesit dhe mbyllej në 17:00 të pasdites. Në ligjin elektoral të vitit 1923, parashikoheshin penalitete të rënda për ata që krijonin incidente apo tentonin të manipulonin procesin zgjedhor.

Një nga pikat më të forta të këtij ligji, ishte ajo që lidhej me të drejtën e ushtrimit të votës. Çdo zgjedhës i dytë i mandatuar për të zgjedhur deputetët, në rast se nuk shkonte të votonte dhe nuk kishte një arsye të qenësishme, dënohej me gjobë 10-50 franga ari. Zgjedhjet e vitit 1923, konsiderohen si zgjedhjet e fundit të lira të zhvilluara në Shqipëri deri në vitin 1991. Në këto zgjedhje, Partia e drejtuar nga Fan Noli mori 35 mandate, grupi i Ahmet Zogut 26 mandate ndërsa Partia Popullore 20 mandate. 14 mandate i morën kandidatë të pavarur. Memorie.al

Burimi : Die Transvaler, e hënë, 31 maj 1982, faqe n°2

Nga Aurenc Bebja*, Francë –  26 Prill 2025

“Die Transvaler” ka botuar, të hënën e 31 majit 1982, në faqen n°2, një shkrim rreth lindjes së princit të kurorës së familjes mbretërore shqiptare në Afrikë të Jugut, Princ Leka II, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

“Princi” shqiptar i lindur në Randburg

Engela De Wet, Johannesburg — Një Princi i Kurorës ka lindur së fundmi në Afrikën e Jugut. Megjithatë, ai është pa kurorë dhe pa një vend mbi të cilin mund të sundojë një ditë. Princi Leka është fëmija i parë i Mbretit Leka 1 dhe mbretëreshës së tij Susan e Shqipërisë që jetojnë në ekzil në Randburg.

Princi i kurorës Leka i Shqipërisë, i cili ka lindur së fundmi në Afrikën e Jugut, mbahet këtu nga nëna e tij, Mbretëresha Susan e Shqipërisë. Për shkak se familja mbretërore është dëbuar nga vendi i tyre, ai mund të mos ketë kurrë mundësinë të sundojë mbi vendin e tij. — Burimi : Die Transvaler, e hënë, 31 maj 1982, faqe n°2

Nëna Mbretëreshë, Mbretëresha Geraldinë, fluturoi posaçërisht nga Spanja për të vizituar nipin e saj. Ajo tregon se ajo dhe burri i saj, Mbreti Zog, iu desh të iknin nga ushtarët italianë në vitin 1939, kur mbreti Leka 1 ishte mezi 48 orësh.

Ata u shpërngulën si të mërguar në të gjithë Evropën derisa u vendosën më në fund në Madrid.

Mbreti Zog më vonë iu mor froni në mungesë të tij nga qeveria komuniste në atë kohë në pushtet në Shqipëri. Njëzet vjet më parë e pasoi djali i tij Leka 1.

Mbreti Leka 1 është ende në kontakt të ngushtë me mijëra bashkatdhetarë të tij që u larguan nga atdheu me prindërit e tij në atë kohë. Për shkak të kësaj, katër vjet më parë atij iu kërkua nga qeveria spanjolle të largohej nga Spanja. Ai akuzohej për komplot kundër qeverisë shqiptare.

Familja mbretërore më pas shkoi në atë që ishte Rodezia e atëhershme ku ata jetonin pranë Salisbury-t, sot Harare. Me ndryshimin e qeverisë ata erdhën në Afrikën e Jugut. Megjithatë, ata kanë në plan të transferohen në Egjipt në një moment.

Familja nuk mund të ndalojë së foluri për vendin mbi të cilin kanë pasur mundësinë të sundojnë. Shqipëria është një vend me rreth 2.6 milionë banorë dhe ka pothuajse të njëjtën sipërfaqe me Belgjikën. Vendi ka disa nga liqenet më të thellë në Evropë dhe shpatet malore edhe më të mira për ski sesa Zvicra.

Gjatë sundimit të mbretit Zog, shumica dërrmuese e popullsisë dhe gjithashtu familja mbretërore ishin myslimanë. Sot, të gjithë tempujt janë kthyer në muze antifetarë ose bar kafe. Banorët mund të adhurojnë vetëm shtetin si zot.

Mbretëresha Geraldinë e Shqipërisë është ulur këtu me të renë e saj, Mbretëreshën Susan të Shqipërisë, tek e cila është aktualisht për vizitë. Mbreti Leka dhe mbretëresha Suzan i Shqipërisë jetojnë në mërgim në Afrikën e Jugut. — Burimi : Die Transvaler, e hënë, 31 maj 1982, faqe n°2

Mbretëresha Geraldinë nuk kishte të ngopur me peizazhet e bukura të vendit të tyre. Ajo ende i kujton plazhet e bukura dhe pjesët veriore të pyllëzuara me shumë kafshë të egra, madje edhe arinj dhe ujqër, prej të cilëve ndoshta nuk kanë mbetur shumë sot.

Familja flet vetëm me kënaqësi për këtë vend në të cilin ata duan kaq shumë të kthehen. Megjithatë, ata e kuptojnë se vdekja u qëndron mbi kokë si një shpatë ndërsa qeveria aktuale sundon atje. Por ata ende shpresojnë.

                Në fillim të shek. XV Turqit sulmojnë Evropen dhe     shkretnojnë fise e mbretni.

            Fatosi i Krujës përballë rrezikut, qi i kercnohej Shqypnisë, i drejtohet Hyjit edhe e lutë qi mos të premtonte, qi Shqypnija të bije ndër kthetra të Turqve. Lutja e tij prekë të Amshuemin, i cilli i dergon së nalti Flamurin Kuq e Zi, emblemë bashkimi e vetsundimi. Me atë flamur në dorë, Skanderbegu, i mberthyem në armë, qet kushtrimin. Shqyptarët rrâjnë (nisen) menjiherë, kështu nisë lufta e tmershme dhe Turqvet u thehet sulmi.

            Në dorëshkrim, qi ban Poeti, e ka datën 20/11/1919, nën titull, ndër kllapa, lexojmë: Fragment i njij poemthi të pabotuem. Nuk dijmë kurrgja për ketë mendim të parë të tij rreth hartimit të këtij poemthi. Kanga, si kemi theksue edhe ma nalt, merr nji ton liriko-epik, tue u nda në shenj për fuqi shprehjesh, paraqitjesh të gjalla e fëtyrash ndjekore.                 At Viktor Volaj O.F.M. 1941.

Tue zbardhun mosha dhetepesët e jona

          Atje prej shtojesh s’ Anadollit t’ plleshem

          Hanza pergjakshem nisë mbi Evropë t’ kukzohet.

          Ishte zot-madhi i Turqvet, qi në krye

5. Të ma s’ rrebtes ushtri së jetës s’ atëhershme

          Ujnat e njelmta dilte t’ Helespontit,

         Edhe betohej n’ mni të vet mizore,

         Se shpirti trupit s’ do t’i dahej para

         Se hanzen t’ ngrifte mbi Sh’ Sofi t’ Bizantit

10. E n’ Sh’Pjeter t’ Romës tagji t’i vête kalit.

          E pse ai burrë dokrrash e pallavrash s’ ishte,

          Perpara tij ran frone e ran therore;

          U rroposen mbretni e u shkimen fise,

         E as bar ma s’ bijti andej ka ’i shkeli kamba.

15. Greku, Bullgari humben, humbi Serbi,

          Humbi, po, Serbi, madhështija e t’ cillit,

          Qatje te e vona boten mbarë në zi

          Do t’a pshtiellte. – T’ felgruemun drojet, shuejten

          Zanin mbretent e Evropës. Zâmaret eshten,

20. Eshti edhe kanga e nji mjeri e shemtueme,

          I  ra mbarë dheut.

                                         Kur, qé, mbi kep të Kruejës

         Titanike po del nji hije burri,

          Vetllat ngerthye, si dy hulli rrufeje,

         Me do sy zjarmi e ‘i mjekerr t’ thijtë, e cilla

         Shllungë gjatë nofllash i derdhej, si ajo njegulla

Rreth njaj curri s’ thepisun. M’ krye trishtueshem

Flakë i shkelqan tarogza brynatake,

Qi, tmershem ka ‘i vezllon nen rreze t’ diellit,

        Kometë zharitse dan nder sy t’ anmikut.

30. Ai asht fatosi i ndiemun Gjergj Kastrjota,

I Madhi Gjergj Kastrjota Skanderbegu,

Qi, pre’ atij kepi, si nji shqype mali

Kundron kah forca e barbaris lindore

Shkon tue rrëmbye mbretni e fise e popuj,

35.   E gjithshka t’ mbarë perftue kisht’ mendja e nierit;

Si rribë Verit, qi rêt i fshin prej qiellit

E e lên token me u tha. Edhe tue pamun

Se anmiku i rrebtë i gjytetnis njerzore

Po nisë per s’ afermi Shqypnis t’ kercnohej

40. E se prej nierit s’ kisht’ pse ndimë me pritun,

Çon syt kah qiella, e zemra gjak tu’ i shkue,

“O Zot! – gerthet, – O Zot i Madhi i Ushtrivet!

E po a njimend se ma s’ do t’ ket Shqypnija

Nji vend ku me t’ u lutë?… E se grat t’ona

45. Djepat n’ Azi mbas sodit do t’ perkundin?…

E se Shqyptari tokën do t’ punojë

Veç per me kndêllun n’ mish gocat qerkeze,

Qi nji Tirani t’ i sherbejn ma kandshem?

Oh! Pse ia mbrrim ksajë dite, e s’ ka shperthye

50.   Toka q’ me kohë, me na perpi per s’ gjalli!

Ti, o Zot i Madh i Ushtrivet, Ti prej qiellet

Zemer e forcë m’ dergo, qi ktij Tartari

Barbar un t’ ia diftoj, se Shqyptarija

S’ merret pa gjak, e se per Fé e Atdhé

55. Din t’ desë Shqyptari”. Permbi flatra

Të bardha t’ Fés kjo lutë u çue kah qiella

E i shkoi n’ vesh Perendis e e preku n’ zemer.

I Amshuemi, atëhera, prej visarit t’ qiellvet

Xjerrë nji pelhurë të njyme “kuq e zi”,

60.   Qi Engjuit vetë n’ Parriz endun e kishin:

          E mbasi e puthë i Lumi e ven në ball,

          Nji Kerubini t’ lehtë i urdhnon tu’  thanun,

          “Na, e ketë Flamur Skanderbegut çoja

          Atje poshtë n’ Krue,  e thuej prej ane s’eme,

65. Se dersa t’ rrije tok fisi i Shqyptarit

          Nen hije t’ ktij emblemi t’em t’ bekuem,

          Zot m’ vedi e i lirë gjithmonë ai ka me kenun”.

          Kshtu tha i Amshuemi; e ai Kerubini i qiellvet

          Palosun m’ parsme Flamrin e Shqypnis,

70.   Hapë flatrat e prarueme, e poshtë Empirit

          Zhgjetë nper nji rreze drite dirgjet n’ Krue.

          Ku Skanderbegut n’ dorë dhantin e Zotit –

          Flamurin e Shqypnis – ia nep e kshillin

          E t’ Lumit ia difton: Se si Shqyptari

75. Zot m’ vedi e i lirë gjithmonë do t’ mund qindroje.  

          Si ai nieri, qi trishtue njaj andrre s’ keqe,

          Kur gjumi i del, me vedi xen e gzohet,

          Se n’ hije e jo njimendtë iu tfaq rreziku:

          Kshtu Skanderbegu nisë me u gzue me vedi,

80. Si Lajmi i qiellvet n’ dorë ia dha Flamurin

          E i tha se per nën hije t’ tij Shqypnija

          E lirë e zojë m’ vetvedi p’rherë do t’ jitte.

          Edhe armatiset Burri i dheut krejt m’ hekur,

          Njeshë pallen n’ ijet – pallen t’ rrebtë mizore,

85. E m’ patershanë, me pafta arenzit t’ mathne,

          Njet Flamurin kuq e zi, qi vetë i Amshuemi

          E kishte puthë, edhe mbi shpinë të kalit,

          Qi, fry turijt, njuhatte erë të gjakut,

          Hidhet porsi duhi e rrebtë. Prej millit

90. E zjerrë pallen mizore, e drejtë kah qiella

          Heshten e ngrehë. Nji fllad i lehtë, i ambel –

          Flladi i Dashtnis – po e zhdrivillon Flamurin.

          – Flamurin e Atdheut t’ em – qi tue gufue

          Mallnueshem nepër ajr të lirë t’ Shqypnis,

95     Nisë me u valvitë si fleta e Kerubinit,

         Si njai skundilli i petkut t’ Perendis,

         Që, mirë qendisë me hana, hyj e diella,

          Prej krahvet t’ amëshuem e t’ gjithpushtetshëm

          I mvaret poshtë neper hapsi t’ Empirit,

100. Kah, pshtetë m’ stuhi e m’ flatra t’ rribës s’ murranit

          Sheston boshtin e moknes s’ rrokullis.

          E ashtu n’ atë dukë të rrebtë e t’ perfrigueshme

          Me ‘i za, si tue ulrue, prej kepit t’ Kruejës

          Po u thrret Shqyptarvet t’ vet e u thotë: “Ktu burra!

105. Ktu eni, o bijt e Malevet! Shqypnija

          Gjindet n’ rrezik!” N’ atë bulurimë ushtuene

          Malet e fushat e Shqypnis kreshnike,

          edhe nji çetë e vogel homeridash,

          – Burrash si motit veç qi bate nana –

110. Per rreth tij mblidhen, e nen hije t’ Flamurit

         Nji bé të madhe bajn e lidhin besen,

         Se i pllâmë toket t’ Atdheut s’ ia lshojn Tartarit,

         Po s’ e lán’ para me gjak t’ tij t’ perdhosun.

         T’ forcuem me atë bé, t’ forcuem me shejtni tagresh

115. E shpresë m’ Zotin tue mbajtë e m’ krah të vetin,

          Me Flamur kuq e zi zhdredhun perpara,

          Poshtë errmorevet t’ malevet t’ thepisuna

          Si rreshme boret prej ndo ‘i kulmi t’ rryeshem,

          Rrâjn fulikare permbi rradhë t’ Turqvet,

120. Të cillt, prej s’ largut tue ua pamun hovin,

          Thonë se kulshedra me dragoj po u turret.

          Edhe mnershem nisë lufta titanike.

          Kah t’ idhta shpata, kah gjakbâset heshta

          Çeken nder shkndija me vringllimë t’ trishtueshme,

         E bumbullojn henike edhe gopedra,

125   E vrrasin keqas të varruemt per dhé.

         Kaq nji zhurmë, nji rropame e ‘i vigmë e kobshme

         Çohet per ajr të terratuemun pluhnit,

         Qi rreth e rrotull t’ tanë dridhet Balkani.

130. Shkon gjaku rrkajë. T’ tanë fusha e gjanë e Dibrës

          Me kurma t’ zeshkët barbarësh asht mblue. Hidhet,

          Hingllon, trumhaset kali i Skanderbegut,

          Kah thundra e mbathne kthellë i humbë në dhé

          Të rijtun m’ gjak t’ barbarit. M’ dhambë brén buzen,

136. Atëherë zot-madhi i Turqvet pendohet

          Qi i ra kurr n’ mend t’ mësyjë Shqypnin mizore.

          E sheh, po, vetë gjakbâsi, se rob s’ bahet

          Ai dhé, ku Flamri kuq e zi valvitet.

          1919.

Shenim FR:

Asht botue pa asnjë ndryshim prej origjinalit tek “Lirika” 1941.

Asht vlersue nder kryeveprat  e Autorit At Fishta.

Melbourne 7  Maji 2025.

Ka qenë mëngjesi i 1 shtatorit të vitit 1976, kur punëtorët e ndërmarrjes së Peshkimit që mbërritën të parët në vendin e tyre të punës që ndodhej në bregun e liqenit të Shkodrës afër fshatit Shirokë, konstatuan se çuditërisht aty mungonte roja e ndërmarrjes së atij sektori, si dhe dezhurni i zyrave, gjë e cila nuk kishte ndodhur kurrë më parë?! Kjo sepse, veç të tjerash, aty ndodhej edhe moli ku ishin ankoruar të gjitha varkat e peshkimit, që të lidhura me zinxhirë e të kyçura me çelës, konsideroheshin si objekti i rëndësisë së veçantë dhe ishin nën kontrollin e ruajtjen e dyfishtë, si nga ana e ndërmarrjes së peshkimit, ashtu dhe nga posta e Kufirit që ndodhej në fshatin Zogaj, ku ishte dhe kufiri shtetëror me Malin e Zi, asokohe pjesë e Republikës Federative të Jugosllavisë së Marshallit Tito.

Edhe pse vazhdonte të binte një shi të rrëmbyer dhe me shtrëngata, që kishte filluar që nga mesnata e kaluar, peshkatarët filluan të kërkonin rojën dhe dezhurnin e ndërmarrjes së tyre, duke i thirrur ata me emër, por më kot, se askush s’përgjigjej? Por pas pak, ata shtangën në vend dhe u tmerruan, kur vetëm pak metra larg magazinës së peshkut, panë të shtrirë në tokë dhe pa shenja jete, një kufomë…! Ishte roja 50 vjeçar, Fadil Rizaj, i cili prej disa vitesh shërbente në atë detyrë. Askush nuk guxoi ta prekte me dorë, pasi ai jo vetëm se ishte i gjakosur dhe me shenja të dukshme në kokë e në trup, por duart i kishte të lidhur me litar nga prapa trupit dhe gjithashtu edhe organet e frymëmarrjes, të lidhura me një leckë pas kokës…! Çka nënkuptonte qartë, se atë e kishin vrarë…!

Pas asaj skene tmerri, disa nga peshkatarët vrapuan për tek zyrat për të telefonuar shefat e ndërmarrjes së tyre dhe Degën e Brendshme gjithashtu, por linja telefonike ishte e këputur dhe lidhja me Shkodrën nuk mund të realizohej…! Ndërkohë nga kontrollet e tjera për të gjetur dezhurnin e ndërmarrjes, u konstatua gjithashtu, se në molon në breg të liqenit, mungonte njëra nga lundrat, (varkat e peshkimit), pikërisht ajo që njihej si; “Lundra e Shëndetësisë”, si dhe kasaforta që mbante çelësat e tyre, ishte e thyer me levë!

Ndërkaq ishte dhënë alarmi dhe aty ja bëhen disa nga efektivët dhe shefat kryesorë të Degës së Punëve të Brendshme të Shkodrës, të cilët konstatuan menjëherë, se jo vetëm se kishin të bënin me një krim të rëndë, por edhe me një arratisje me varkë nëpërmjet liqenit, gjë e cila veç të tjerash, do e rëndonte edhe pozitën e tyre para eprorëve në ministrinë e Punëve të Brendshme në Tiranë. Ndërkaq lajmi mori dhenë dhe grupi hetimor me ekspertët përkatës filloi menjëherë nga puna, për zbulimin e krimit që kishte ndodhur dhe zbardhjen e gjithë asaj ngjarje, që disa ditë më pas do trondiste jo vetëm qytetin e rrethin e Shkodrës, por gjithashtu edhe Tivarin, Titogradin dhe Ulqinin në Malin e Zi!

Po ç’kishte ndodhur në të vërtetë, kush dhe pse e kishin vrarë rojën e Peshkimit Fadil Rizaja? Sa veta ishin arratisur dhe çfarë kishte ndodhur në mesnatën e 31 gushtit, duke u gdhirë 1 shtatori 1976, teksa binte një shi i dendur dhe me gjëmime e shtrëngata, që thuhej se nuk mbahej mënd ndonjëherë, edhe nga banorët më të moshuar të atyre anëve? Përse disa trupa të pajetë u gjetën në bregun e liqenit në pjesën jugosllave dhe një kufomë tjetër në anën tonë të kufirit, në afërsi të postës së kufirit në fshatin Zogaj? Si mundi të dilte me not në në pjesën e liqenit që i takonte kufirit të Republikës Federative të Jugosllavisë, autori kryesor i asaj arratisje, në atë natë të errët me shi, dallgë dhe furtunë?

Kush ishte Hamit Arif Myrto dhe çfarë u tha ai fillimisht banorëve të asaj zone, kur e panë në rrugicat e fshatit të tyre krejt të zhveshur, si dhe organeve kompetente jugosllave, lidhur me arsyet e arratisjes? Për çfarë e pyesnin Hamitin organet e UDB-së gjatë procesit hetimor në disa zyra të veçanta në Tivar, Titograd dhe Ulqin, ku e dërgonin duke i ndërruar shpesh vendin, “shokët” e qelisë dhe hetuesit që e merrnin në pyetje? Çfarë ju deponoi ai kur e pyesnin për bazat e repartet ushtarake, repartin e raketave e tjera instalime që ndodheshin asokohe në në rrethin e Shkodrës, si dhe traktet që ishin hedhur ato ditë në atë qytet, kundra Partisë së Punës dhe Enver Hoxhës?

Çfarë ju tha Hamiti organeve të UDB-së, lidhur me kunatin e tij, ministër në qeverinë e kryesuar nga Mehmet Shehu, e gjithashtu një nga njerëzit më të afërt të diktatorit Enver Hoxha, i cili qëndroi në atë detyrë deri në shembjen e regjimit komunist? Kush ishte “fotografi” nga Shkodra që ishte arratisur para disa vitesh në Jugosllavi dhe përse të gjithë hetuesit e pyesnin Hamitin, pikërisht për atë person? Përse autoritetet jugosllave të UDB-së vendosën dhe e kthyen Hamit Myrton në Shqipëri, duke ua dorëzuar organeve të Sigurimit të Shtetit Shqiptar, edhe pse ata ishin të bindur, se atë nuk e kishin dërguar me mision sekret?

Çfarë deponoi Hamiti gjatë procesit hetimor, si për arsyet që e kishin detyruar të ndërmerrte atë aventurë të rrezikshme e, gjithashtu të gjitha ato çka ai kishte treguar para UDB-së? Çfarë shkruante Hamiti në letrën drejtuar Enver Hoxhës për ministrin e Mbrojtjes Beqir Balluku dhe si u bë e mundur gjetja e asaj letre në shtëpinë e tij në Shkodër? Çfarë deponuan gjatë procesit hetimor familjarët e Hamitit, të afërmit, fqinjët, shokët e punës, brigadieri, drejtori i ndërmarrjes së Peshkimit, kryetari i Këshillit Popullor të Lagjes “Partizani” ku ai banonte, e të tjerë persona që u thirrëm për të dëshmuar ndaj tij, në vjeshtën e vitit 1976?

Përse gjyqi ndaj Hamit Myrtos u zhvillua në fshatin Shirokë, sa u dënua ai nga Gjykata e rrethit të Shkodrës, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë dhe përse Presidiumi Kuvendit Popullor, la në fuqi vendimet e tyre, për dënimin e tij me vdekje (me varje në litar) edhe pas asaj tragjedia të tmerrshme që i kishte ndodhur atij; ku humbi të gjithë familjen? Cilat ishin fjalët e fundit që Hamiti tha para skuadrës së pushkatimit dhe përse edhe sot e kësaj dite, nuk është gjetur ende varri i tij?!

Lidhur me këto dhe të tjera nga ajo ngjarje nga më të rëndat e tragjiket që ka përjetuar rrethi i Shkodrës në ato vite dhe Mali i Zi gjithashtu, na njohin dokumentet arkivore të dosjes voluminoze përkatëse që ka siguruar Memorie.al, të cilat po i botojmë në disa numra (me faksimilet dhe fotot përkatëse), me qëllimin e vetëm, për të zbardhur dhe për të bërë të njohur krimet monstruoze të ndodhura në atë kohë, ku shqiptarët, për t’i shpëtuar ferrit komunist, detyroheshin të ndërmerrnin aventura nga më të rrezikshmet drejt kufirit shtetëror, ashtu si personazhi kryesor i kësaj ngjarje, Hamit Arif Myrtja!

Vijon nga numri i kaluar

VËRTETIMET E LËSHUARA NGA KRYETARI I KËSHILLIT POPULLOR TË LAGJES “PARTIZANI”, DHE DREJTORI I NDËRMARRJES SË PESHKIMIT, PËR HAMIT MYRTJA, I CILI JETONTE NË KUSHTE TË VËSHTIRA BANIMI, ME PESË ANËTARË TË FAMILJES NË NJË DHOMË!

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË Shkodër, më 10.10.1975

KËSHILLI POPULLOR I LAGJES “PARTIZANI”

Vërtetim

Vërtetojmë se qytetari Hamit Arifi, banor kësaj lagje, ka përbërje familjare prej 5 frymësh dhe banojnë në një dhomë të vetme pa anekse, në kushte të vështira. Është paraqitur në Këshillin Popullor të lagjes dhe ka kërkuar t’i jepet mundësia me e strehue në ndonjë banesë tjetër, këtë e kemi në evidencë, por për kushtet e krijuara, ai duhet të strehohet sa më shpejt nga qendra e punës ku punon. Ne si Këshill Popullor të lagjes, tash për tash nuk kemi mundësi ta strehojmë, se nuk kemi kontingjent strehimi.

Ky vërtetim lëshohet për ta paraqitur për efekte kërkim strehimi.

Për Këshillin Popullor të lagjes

Kryetari

Ibrahim Stankaj

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË

Ndërmarrja e Peshkimit Shkodër, më 5.6.1976

Vërtetim

Me anën e së cilës vërtetojmë se kjo ndërmarrje nuk ka detyrë nga Komiteti Ekzekutiv i rrethit, për ndërtim banesash me kontribut vullnetar, për arsye të vetë zonës ku ajo vepron dhe që shumica e punëtorëve janë nga Shiroka dhe Zogaj.

Prandaj i lëshohet ky vërtetim punëtorit Hamit Arif Myrtja, për ta paraqitur në Këshillin Popullor të Lagjes ku banon, për efekt planifikimi strehimi sipas rregullave që disponohen.

Drejtori

Thoma Liti

PROCES-VERBALI I MARRJES NË PYETJE TË HAMIT ARFIF MYRTJA, NGA ANA E HETUESIT TË DEGËS SË BRENDSHME TË SHKODRËS, JAKE TEFIKU

PROCES-VERBAL

I pyetjes së të pandehurit, Hamit Arif Myrtja, Shkodër më 7.10.1976.

Unë Jake Tefiku, hetues në Degën e Punëve të Brendshme, marr në pyetje Hamit Arif Myrtja.

Pyetje: Çfarë mund të na shpjegoni, në lidhje me akuzat që ju bëhen?

Përgjigje: Akuzat që më komunikohen, unë i dëgjova dhe i kuptova. Lidhur me akuzat që më bëhen, unë nuk pranoj vetëm propagandën armiqësore, kurse me dy akuzat e tjera, jam dakord dhe shpjegoj si më poshtë:

Një muaj para se unë të arratisesha në Jugosllavi, më lindi mendimi për të kaluar në Jugosllavi. Duke menduar gati një muaj për mënyrën e arratisjes, se me çfarë drejtimi dhe me çfarë mënyre. Mendova që rruga më e mundshme për arratisje, ishte marrja e ndonjë sule, për të kaluar nëpër liqen. Mendova gjithashtu që të merrja shërbimin e dezhurnit, që të kisha mundësi për të marrë lundrën, ose të peshkimit, ose të ndonjë organi tjetër, se unë e dija që në molo qëndronin edhe ato të Shëndetësisë dhe të Degës Brendshme.

Tri ditë përpara i kam thënë gruas sime, Hasijes, për planin dhe mendimin që unë kisha për t’u arratisur jashtë shtetit, në Jugosllavi. Asaj unë i thashë se këtu nuk siguroj dot ushqimin e përditshëm, sepse kemi shumë pak të ardhura dhe me këto nuk kalohet dimri. Më në fund, sepse gruaja në fillim nguroi, por kur pa këmbënguljen time, menjëherë ra dakord. Unë i thashë asaj që të mos bisedonte me asnjë person, lidhur me bisedën. Unë i thashë gruas, se pa marrë juve, nuk mund të arratisem. Siç e thashë, ajo ra dakord dhe më premtoi se nuk do të bisedonte me asnjë person, për bisedën e zhvilluar midis meje dhe asaj.

Duke vazhduar punën si peshkatar, vazhdimisht mendoja për rrugën e kalimit, atë qysh më parë e mendova që me anën e rrëmbimit të ndonjë lundre të arratisesha, duke marrë dhe familjen me vete. Këtë gjë ja thashë gruas. Nga fundi i muajit të gushtit, brigada jonë e peshkimit me brigadier Qemal Ulkonjën, kishte radhën e shërbimit të dezhurnit të ndërmarrjes, unë duke pas në plan arratisjen, i kërkova atij të merrja në sahati 22.00, detyrën e shërbimit të dezhurnit, brigadieri më tha po. Unë atij ja paraqita sikur kisha nevojë dhe këtë ditë ta zëvendësoja me pushim të mëvonshëm. Kështu që, më datën 31 gusht 1976, deri më sahati 14, unë kam punuar në dajlan, së bashku me brigadën time, sa lashë punën jam kthyer e kam shkue në shtëpi.

Harrova të them, se plani im për arratisje dështoi njëherë, sepse unë kisha ndërmend që me anën e dezhurnit të arratisesha, mirëpo nuk ma dhanë këtë të drejtë. Kështu që gruaja ime, Hasija, e mori vesh. Posa shkova në shtëpi, i thashë Hasijes të përgatitesh se atë natë do të realizonim arratisjen dhe për këtë mendova të shkruaja një letër, duke shpjeguar arsyet që më detyronin të arratisesha. Hasija më pa që unë po shkruaja diçka, por nuk më pyeti se çfarë po shkruan! Përmbajtja e letrës kryesisht ka qenë probleme vetëm ekonomike, duke thënë se nuk mund të jetoj më me këto të ardhura, se na është ulur paga, se nuk na është dhënë strehim, e plot probleme të tjera, që mua të gjitha nuk më kujtohen.

Në përmbajtjen e kësaj letre unë kam shkruar që t’i drejtohet udhëheqësit kryesor të Partisë dhe t’i dorëzohet atij. Me këtë doja të thoja që të mësonte pse unë po arratisesha. Këtë letër unë e kam vendosur në një valixhe të vogël dhe e lashë aty, sepse mendoja se po të legalizohesh dhe të merrej vesh arratisja ime, do të vinin njerëzit e Degës së Brendshme dhe do ta gjenin.

Në sahati 20.00 të datës 31 gusht 1976, unë së bashku me gruan dhe tre fëmijët, vendosëm që të dilnim prej shtëpie, gruan e porosita që po të ndesheshim me njerëzit tanë në rrugë, të thoshte se po shkojmë tek vajza e hallës, që kemi në lagjen “Ndocaj”, Rakip Hoxha. Gruaja veshi fëmijët, me vete morën një pincë dhe një darë, një çantë të zezë, një çarçaf të bardhë që gruaja për ta nxirë e mori dhe e futi e bëri të zezë një ditë më përpara, për ta përdirur si velë për lundrën, mora një palë pantallona kadife të zeza në blu, mori sende për veshje vetë gruaja dhe për fëmijët dhe u nisëm.

Kemi dalë nëpër pjacë, para se të largoheshim prej shtëpie, kemi ndeshur në dy motrat e gruas, Bukurijen dhe Vjollcën dhe u dha dorën, unë e shikova gruan që të mos e lëshonte veten e saj para tyre, se mos ato kuptonin ndonjë send, gruaja Hasije e mbajti veten, dhe ato nuk kuptuan asnjë send. Edhe unë u thashë lamtumirë, por nuk jua dhashë dorën, sepse kisha biçikletën për dore. Kështu që u larguem. U thamë se sot mos na prisni, se sot nuk vijmë e do të qëndrojmë vërdallë nga vajza e hallës. Së bashku me gruen, kemi shkue te ‘Turizmi’, dhe aty unë kam pirë një gotë raki, fëmijëve u dhamë diçka, kurse ajo mori një gotë venë, por nga që mendonte punën e arratisjes, nuk mundi ta pinte. Tek Turizmi kemi qëndruar deri në sahati 21 e 45, pastaj jemi nisur me biçikletën time, duke ecur në këmbë deri te ndërmarrja e Peshkimit.

Pasi kaluam urën e Bunës, pamë dy ushtarë të zakonshëm të urës, dhe pasi na panë pasaportat, na thanë shkoni. Kështu që shkuam fill e te dezhurni. Kur shkuam aty, gjeta rojën Fadil, mbiemrin nuk ja di, u përshëndetëm me Fadilin, na tha; po ju, i thashë se më kanë caktuar dezhurn, ku ishit kështu vonë, i thashë se kena kenë tek daja në Oblikë, më tha çoje gruan në shtëpi dhe kthehu, jo i tha gruaja, se jam e lodhur dhe shkoj nesër, kurse unë nga ana ime i thashë Fadilit se kësaj i ka vdekur një halla e saj dhe nesër e qesin në dhe, këtë e bëra për ta rrejt.

Unë e mora dyshekun e dezhurnit dhe e çova sipër në korridorin e administratës, se gjoja do të flinte, gruaja ra së bashku me fëmijët, për t’i vënë ata në gjumë, unë fillova bisedën me Fadilin dhe u ulëm me ndenjë së bashku të dy. Kisha pak bukë dhe e hëngra atë në prezencë të tij e, u çova e piva pak ujë dhe përsëri u ula afër tij, pushka e tij ishte pas tij afër, nuk guxoja t’i thosha për mendimin që kisha, se kisha frikë se më kundërshtonte dhe më qëllonte me pushkë, në rast se i thosha hapur, se ja dija kryet atij. Ju afrova dhe i them: Fadil, unë kam një hall të madh, çfarë halli ke, më tha?

Unë i thashë se dua të arratisem në Jugosllavi, ai më tha se unë të vras dhe tentoi e mori pushkën për të më qëlluar, unë ja kapa pushkën, por ay e kishte kapë! Unë e mora me të mirë për ta bindur dhe i thashë; shiko mor Fadil, se unë kam hall të madh, për t’u arratisur në Jugosllavi, unë nuk jetoj dot këtu në Shqipëri, kurse Fadili më tha se; unë nuk të lë të shkoj gjallë. Ndërsa pushkën e kishim të dy dhe ai mundohej të ma merrte, e unë nuk ja lëshoja, se kisha frikë se më vriste, kemi shkuar lart, deri afër magazinës së brigadës për mbajtjen e rrjetave, këtë e bëra që unë të fshija gjurmët e arratisjes, prandaj e tërhoqa me marifet lart dhe jo poshtë, se këtej nga molo ishte rruga.

Kështu që duke hecur dhe duke u grindur, unë me të mirë për ta bindur dhe ay në kundërshtim të hapët, shkuam deri te hardhia, aty kisha ndërmend me e godit dhe me e lënë të gjallë dhe me e lidh. Kur vajtëm aty, përsëri ju luta që të mos më binte në qafë, dhe të më lejonte të kaloja në lundër, mirëpo ay nuk pranoi dhe po bërtiste, unë atëhere kur e pashë se nuk po bindesh, me me forcë i tërhoqa pushkën. Më tha se; unë nuk të lejoj. I thashë se e kam vendos me u arratis së bashku me gruan e me fëmijët dhe këtë do ta bëj patjetër.

Kur unë ja kisha tërhequr pushkën krejtësisht, ai tentoi dhe më qëlloi me shkelm, deshi të më godiste në organet, por nuk mundi atje dhe më qëlloi në kofshë, unë atëhere e rrëzova në tokë duke e vënë nën këmbë dhe me dorën tjetër mbaja pushkën, kur e rrëzova, me të mirë desha me e bind, por ay nuk bindesh dhe shtova duke i thënë se nuk jam nisur me të mbyt, ay bërtiste dhe atëhere nga frika se mos vinte kush, ose mos vinin rojet që ishin përqark, kur e pashë se nuk bindesh, i kam rënë me qytën e pushkës pas kreje, ay u çua përsëri dhe tentoi me më kapë, unë e qëllova për ta mposhtur dhe ay u rrëzua për tokë, pastaj i lidha duart me një copë rrjetë najloni, të cilën e kisha marrë qysh më parë për këtë qëllim, ndërsa pas lidhjes së duarve, i lidha dhe gojën për të mos bërtitur, me një boçe të gruas që e kisha marrë për këtë qëllim.

Unë me thikë nuk e kam godit, por vetëm më qytën e pushkës. Pasi e konstatova se ai nuk po luante më dhe mendova se e mbyta, ashtu të turbulluar e menjëherë kam shkue të gruaja dhe i thashë çoju shpejt, u çua gruja dhe mori djalin e vogël. Para se të niseshim, shkova me darë dhe çila kasafortën të merrja çilsat për me çilë sulat, e pastaj pasi bëra këtë veprim, mora gruan, ajo djalin e vogël, unë dyshekun dhe djalin tjetër, kurse vajza eci me këmbët e veta dhe me shpejtësi zbritëm në molo. Para se të largohesha për në molo, me shpejtësi këputa linjën telefonike, se mos vinte kush dhe lajmëronte, fika edhe dritën e prozhektorit dhe gjendja u errësua krejtësisht, lirova një siguresë për të fikur dritën e vend-rojes e, me shpejtësi u largova për në molo.

Kur shkova aty, fill me çelësat i shkova sulës së Degës, nuk e hapa dot çilësin e saj, e shkova e mora atë të Shëndetësisë që luftoheshin mushkonjat, mirëpo me çilsa, nuk munda ta hapja, por me darë munda, e preva dhe e hapa. Kurse çantën me pantallonat, nuk e mbaj mënd se ku e lashë dhe unë mendoja gjithnjë se e kisha në lundër, kur dola në liqen për të lundruar, filloi era, ishte sahatai rreth 24.00 të natës, pasi kisha kaluar pak, filloi era, i thashë gruas se shiko e më jep velën se e kam në çantë, mirëpo këtë nuk e kisha dhe e kisha lënë në çantë. Sa kam kaluar Shirokën, më kapi shiu dhe era dhe prej qendrës së Peshkimit e deri sa kam kaluar kufirin, kam kaluar gati dy tre orë.

Procesi u ndërpre dhe pasi u lexua, u nënshkrua. Memorie.al

Ka qenë mëngjesi i 1 shtatorit të vitit 1976, kur punëtorët e ndërmarrjes së Peshkimit që mbërritën të parët në vendin e tyre të punës që ndodhej në bregun e liqenit të Shkodrës afër fshatit Shirokë, konstatuan se çuditërisht aty mungonte roja e ndërmarrjes së atij sektori, si dhe dezhurni i zyrave, gjë e cila nuk kishte ndodhur kurrë më parë?! Kjo sepse, veç të tjerash, aty ndodhej edhe moli ku ishin ankoruar të gjitha varkat e peshkimit, që të lidhura me zinxhirë e të kyçura me çelës, konsideroheshin si objekti i rëndësisë së veçantë dhe ishin nën kontrollin e ruajtjen e dyfishtë, si nga ana e ndërmarrjes së peshkimit, ashtu dhe nga posta e Kufirit që ndodhej në fshatin Zogaj, ku ishte dhe kufiri shtetëror me Malin e Zi, asokohe pjesë e Republikës Federative të Jugosllavisë së Marshallit Tito.

Edhe pse vazhdonte të binte një shi të rrëmbyer dhe me shtrëngata, që kishte filluar që nga mesnata e kaluar, peshkatarët filluan të kërkonin rojën dhe dezhurnin e ndërmarrjes së tyre, duke i thirrur ata me emër, por më kot, se askush s’përgjigjej? Por pas pak, ata shtangën në vend dhe u tmerruan, kur vetëm pak metra larg magazinës së peshkut, panë të shtrirë në tokë dhe pa shenja jete, një kufomë…! Ishte roja 60 vjeçar, Fadil Rizaj, i cili prej disa vitesh shërbente në atë detyrë. Askush nuk guxoi ta prekte me dorë, pasi ai jo vetëm se ishte i gjakosur dhe me shenja të dukshme në kokë e në trup, por duart i kishte të lidhur me litar nga prapa trupit dhe gjithashtu edhe organet e frymëmarrjes, të lidhura me një leckë pas kokës…! Çka nënkuptonte qartë, se atë e kishin vrarë…!

Pas asaj skene tmerri, disa nga peshkatarët vrapuan për tek zyrat për të telefonuar shefat e ndërmarrjes së tyre dhe Degën e Brendshme gjithashtu, por linja telefonike ishte e këputur dhe lidhja me Shkodrën nuk mund të realizohej…! Ndërkohë nga kontrollet e tjera për të gjetur dezhurnin e ndërmarrjes, u konstatua gjithashtu, se në molon në breg të liqenit, mungonte njëra nga lundrat, (varkat e peshkimit), pikërisht ajo që njihej si; “Lundra e Shëndetësisë”, si dhe kasaforta që mbante çelësat e tyre, ishte e thyer me levë!

Ndërkaq ishte dhënë alarmi dhe aty ja bëhen disa nga efektivët dhe shefat kryesorë të Degës së Punëve të Brendshme të Shkodrës, të cilët konstatuan menjëherë, se jo vetëm se kishin të bënin me një krim të rëndë, por edhe me një arratisje me varkë nëpërmjet liqenit, gjë e cila veç të tjerash, do e rëndonte edhe pozitën e tyre para eprorëve në ministrinë e Punëve të Brendshme në Tiranë. Ndërkaq lajmi mori dhenë dhe grupi hetimor me ekspertët përkatës filloi menjëherë nga puna, për zbulimin e krimit që kishte ndodhur dhe zbardhjen e gjithë asaj ngjarje, që disa ditë më pas do trondiste jo vetëm qytetin e rrethin e Shkodrës, por gjithashtu edhe Tivarin, Titogradin dhe Ulqinin në Malin e Zi!

Po ç’kishte ndodhur në të vërtetë, kush dhe pse e kishin vrarë rojën e Peshkimit Fadil Rizaja? Sa veta ishin arratisur dhe çfarë kishte ndodhur në mesnatën e 31 gushtit, duke u gdhirë 1 shtatori 1976, teksa binte një shi i dendur dhe me gjëmime e shtrëngata, që thuhej se nuk mbahej mënd ndonjëherë, edhe nga banorët më të moshuar të atyre anëve? Përse disa trupa të pajetë u gjetën në bregun e liqenit në pjesën jugosllave dhe një kufomë tjetër në anën tonë të kufirit, në afërsi të postës së kufirit në fshatin Zogaj? Si mundi të dilte me not në në pjesën e liqenit që i takonte kufirit të Republikës Federative të Jugosllavisë, autori kryesor i asaj arratisje, në atë natë të errët me shi, dallgë dhe furtunë?

Kush ishte Hamit Arif Myrto dhe çfarë u tha ai fillimisht banorëve të asaj zone, kur e panë në rrugicat e fshatit të tyre krejt të zhveshur, si dhe organeve kompetente jugosllave, lidhur me arsyet e arratisjes? Për çfarë e pyesnin Hamitin organet e UDB-së gjatë procesit hetimor në disa zyra të veçanta në Tivar, Titograd dhe Ulqin, ku e dërgonin duke i ndërruar shpesh vendin, “shokët” e qelisë dhe hetuesit që e merrnin në pyetje? Çfarë ju deponoi ai kur e pyesnin për bazat e repartet ushtarake, repartin e raketave e tjera instalime që ndodheshin asokohe në në rrethin e Shkodrës, si dhe traktet që ishin hedhur ato ditë në atë qytet, kundra Partisë së Punës dhe Enver Hoxhës?

Çfarë ju tha Hamiti organeve të UDB-së, lidhur me kunatin e tij, ministër në qeverinë e kryesuar nga Mehmet Shehu, e gjithashtu një nga njerëzit më të afërt të diktatorit Enver Hoxha, i cili qëndroi në atë detyrë deri në shembjen e regjimit komunist? Kush ishte “fotografi” nga Shkodra që ishte arratisur para disa vitesh në Jugosllavi dhe përse të gjithë hetuesit e pyesnin Hamitin, pikërisht për atë person? Përse autoritetet jugosllave të UDB-së vendosën dhe e kthyen Hamit Myrton në Shqipëri, duke ua dorëzuar organeve të Sigurimit të Shtetit Shqiptar, edhe pse ata ishin të bindur, se atë nuk e kishin dërguar me mision sekret?

Çfarë deponoi Hamiti gjatë procesit hetimor, si për arsyet që e kishin detyruar të ndërmerrte atë aventurë të rrezikshme e, gjithashtu të gjitha ato çka ai kishte treguar para UDB-së? Çfarë shkruante Hamiti në letrën drejtuar Enver Hoxhës për ministrin e Mbrojtjes Beqir Balluku dhe si u bë e mundur gjetja e asaj letre në shtëpinë e tij në Shkodër? Çfarë deponuan gjatë procesit hetimor familjarët e Hamitit, të afërmit, fqinjët, shokët e punës, brigadieri, drejtori i ndërmarrjes së Peshkimit, kryetari i Këshillit Popullor të Lagjes “Partizani” ku ai banonte, e të tjerë persona që u thirrëm për të dëshmuar ndaj tij, në vjeshtën e vitit 1976?

Përse gjyqi ndaj Hamit Myrtos u zhvillua në fshatin Shirokë, sa u dënua ai nga Gjykata e rrethit të Shkodrës, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë dhe përse Presidiumi Kuvendit Popullor, la në fuqi vendimet e tyre, për dënimin e tij me vdekje (me varje në litar) edhe pas asaj tragjedia të tmerrshme që i kishte ndodhur atij; ku humbi të gjithë familjen? Cilat ishin fjalët e fundit që Hamiti tha para skuadrës së pushkatimit dhe përse edhe sot e kësaj dite, nuk është gjetur ende varri i tij?!

Lidhur me këto dhe të tjera nga ajo ngjarje nga më të rëndat e tragjiket që ka përjetuar rrethi i Shkodrës në ato vite dhe Mali i Zi gjithashtu, na njohin dokumentet arkivore të dosjes voluminoze përkatëse që ka siguruar Memorie.al, të cilat po i botojmë në disa numra (me faksimilet dhe fotot përkatëse), me qëllimin e vetëm, për të zbardhur dhe për të bërë të njohur krimet monstruoze të ndodhura në atë kohë, ku shqiptarët, për t’i shpëtuar ferrit komunist, detyroheshin të ndërmerrnin aventura nga më të rrezikshmet drejt kufirit shtetëror, ashtu si personazhi kryesor i kësaj ngjarje, Hamit Arif Myrtja!

                                                           Vijon nga numri i kaluar

PROCES-VERBALI I HETUESIT TË DEGËS SË PUNËVE TË BRENDSHME TË SHKODRËS, JAKE TEFIKU, PËR IDENTIFIKIMIN E KUFOMËS SË FËMIJËS TË GJETUR NGA ROJET KUFITARE SHQIPTARE NË LIQENIN E SHKODRËS 

                                                      PROCES-VERBAL

                                                       (Për njohje)

Sot më datën 4.9.1976, në qytetin e Shkodrës, unë Jake Tefiku, me detyrë hetues në Degën e Punëve të Brendshme Shkodër, paraqita për identifikim një kufomë fëmije të seksit femër, qytetarit Xhemal Shaban Seferi, me banim në lagjen “Partizani”, Rruga “Lek Dukagjini” nr. 113, Shkodër. Qyetetari Shaban Seferi, pasi e kqyri mirë e mirë kufomën të zhveshur, deklaroi se: “Kufoma që më paraqitet për identifikim, unë e njoh, është e Valbona Hamit Myrto, e moshës 8 vjeçare, atë e njoh shumë mirë, sepse e kam mbesën time, d.m.th., vajzën e vajzës time, Hasije”.

Gjithashtu deklaroi se; jo vetëm për fytyrë e trup që e njoh shumë mirë, por në të njëjtën kohë deklaroi, se ajo kur ishte gjallë, se ka pas veshur pulovër leshi bojë qielli, xhup leshi të kuq, sandale të ngjyrës kafe, çorape të bardha e të shkurtra, mbathje të bardha. Po ashtu deklaroi se Valbona kishte fytyrë të rrumbullakët, flokë gështenjë si në bionde të shkurtra, trup të zhvilluar që po ta shikoje kur ishte gjallë, dhe sot që është e vdekur, të linte përshtypje që ishte e moshës 10-12 vjeçe! “Përfundimisht, unë deklaroi se kufoma është e Valbona Hamit Myrtja dhe këtë e njoh mirë. Përveç meje, këtë e njohin dhe robt e shtëpisë time dhe komshija. Nuk gaboi dhe jam shumë i sigurt”.

Proces-verbalin e lexova dhe e nënshkrova.

Dëshmitari                                                                         Hetuesi

Xhemal Seferi                                                                 Jake Tefiku

DOKUMENTI I HARTUAR NGA ZV. KRYETARI I DEGËS SË BRENDSHME TË SHKODRËS NDUE GJINI, DËRGUAR GJENDJES CIVILE TË QYTETIT PËR ÇREGJISTRIMIN E VAJZËS 8 VJEÇARE TË HAMIT MYRTOS, QË U GJET E MBYTUR NË LIQENIN E SHKODRËS DHE LEJEN PËR TA MARRË TRUPIN E SAJ NGA MORGU GJYSHI I SAJ XHEMAL SEFERI

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË

MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME                               Shkodër, më 5.9.1976

ANA E PUNËVE TË BRENDSHME

(Sektori i Hetuesisë)

Nr. 340

                                            ZYRËS SË GJENDJES CIVILE

                                                  SHKODËR

 Urdhërojmë çregjistrimin prej themeltarëve të vajzës së mitur, Valbona Hamit Myrto, e bija e Hamitit dhe Hasijes, vjeç 8, lindur e banuese në Lagjen “Partizani”, Rruga Tregu i Ri, nr. 113 Shkodër, për arsye se më datën 4.9.1976, në orët e mbrëmjes, është gjetur e mbytur në liqenin e Shkodrës.

         ZV/KRYETARI I DEGËS SË P. TË BRENDSHME

                               Ndue Gjini 

                                                          SPITALIT CIVIL

                                                           SHKODËR

Kufomën që ndodhet në morg pranë atij spitali, e vajzës Valbona Hamit Myrto, vjeç 8 ne gjysëm, e mbytur në liqenin e Shkodrës, t’i dorëzohet kryefamiljarit Xhemal Seferaj, me banim në Lagjen “Partizani”, e cila është mbesa e tij.

Bashkë me kufomën, t’i dorëzohen edhe sendet personale të kufomës, që ka pasë veshur.

ZV/KRYETARI I DEGËS SË P. TË BRENDSHME

                                            Ndue Gjini

KËRKESA PËR STREHIM QË HAMIT MYRTJA KISHTE BËRË PRANË KËSHILLIT POPULLOR TË QYTETIT, DISA VITE PARA ARRATISJES

REPUBLIKA POPULLORE E SHQIPËRISË                     Shkodër, më datën 29.8.1974

KËSHILLI POPULLOR I QYTETIT

  SHKODËR

Nr, 138/1 Prot. 

                                             QYTETARIT HAMIT ARIF MYRTJA

                                                   Banor i Lagjes “PARTIZANI”

Këtu

Kryesia e Këshillit Popullor të Qytetit, mori në shqyrtim kërkesën tuaj për strehim, juve duhet që t’i drejtoheni qendrës suaj të punës, sipas kushteve, mundësive dhe radhës, do të bëjnë plotësimin e kërkesave për strehim.

                P/KËSHILLIN POPULLOR TË QYTETIT

                             KRYETARI

                          Hilmi Nurja

DOKUMENTI I KOMISIONIT LOKAL TË KUFIRIT I PALËS JUGOSLLAVE, DËRGUAR AUTORITETEVE SHQIPTARE, ME NJOFTIMIN PËR GJETJEN E TRUPAVE TË VDEKUR TË GRUAS DHE TRE FËMIJËVE TË HAMIT MYRTJES, I ARRATISUR NË JUGOSLLAVI NGA LIQENI I SHKODRËS

Pala jugosllave e komisionit lokal të përzier për sektorin Nr 1

                         Letra Nr 2

                          4.9.1976

Palës Shqiptare të komisionit lokal të përzier për sektorin Nr 1

Natën mes 31 Gushtit dhe 1 Shtatorit 1976, qytetari i Republikës Popullore të Shqipërisë, Hamit Myrtja, nga babai Arif, dhe nënës Lutfije, me mbiemrin Kalimani, lindur më 13.6.1944 në fshatin Shirokë të rrethit Shkodër, me banim në Shkodër, rruga “Partizani” Nr 113, ka kaluar ilegalisht vijën e kufirit shqiptaro-jugosllav, në liqenin e Shkodrës në afërsi të fshatit Cklla në territorin jugosllav.

I lartpërmenduri, ka marrë me vete dhe familjen dhe konkretisht, gruan Hasien në moshën 26 vjeç, vajzën Valbona 8 vjeçe, dhe djemtë Zamirin 5 vjeç, dhe Petritin 3 vjeç, të cilët janë mbytur në ujërat territoriale jugosllave, për arsye të përmbytjes së lundrës, nga koha shumë e keqe. Kufomat e gruas Hasije dhe të dy djemve janë gjetur, ndërsa kufoma e vajzës, akoma nuk është gjetur. Karshi Hamit Myrtos, ndiqet procedura nga organet kompetente jugosllave.

Për palën jugosllave të komisionit lokal të përzier për sektorin Nr 1

                                           Kryetari

                                    Miodrag Kovaçeviç d.v.

E përktheu Xheladin Seknaj

PROCES-VERBALI I ORGANEVE TË MINISTRISË SË PUNËVE TË BRENDSHME JUGOSLLAVE, PËR DORËZIMIN E HAMIT ARIF MYRTJA PALËS SHQIPTARE, NË PIKËN KUFITARE TË HANIT TË HOTIT  

PROCES-VERBAL

Mbi dorëzimin e Hamit Myrtos organeve të R.P. të Shqipërisë në datën 7.10.1976 në pikën e kalimit të kufirit Han i Hotit -Bozhaj.

PREZENT

Nga pala jugosllave                                     Nga pala shqiptare

Bogoljub Rakoçeviç                                        Sejdin Duçkollari

Miodrag Kovaçeviç                                          Bajram Shima

Në datën 7 Tetor 1976, në orën 9.00 organet R.F.S. Jugosllave, kryen dorëzimin organeve Shqiptare të Hamit Myrtja, nënshtetas i R.P. të Shqipërisë nga babai Arif, dhe nënës Lutfije Kalimani, lindur më 13.6.1944 në fshatin Shirokë të rrethit Shkodër. Palës shqiptare në këtë moment, i është dorëzuar një borset grash me bojë të mbyllur.

Nga pala jugosllave              Nga pala shqiptare

Nënshkrimet                          Nënshkrimet

Bozhaj – Hani i Hotit

7.10.1976

Kio nr. 225/76

Hetuesi gjyqësor i gjykatës së rrethit në Titograd, me objekt kriminal karshi Hamit Myrtjes nga Shkodra, e Republikës Popullore të Shqipërisë, për shkak të veprimeve kriminale të vrasjes, të parashkruar nga nenet 135, faqe 1 K.Z. në bazë të kërkesës GJ.T. në Titograd k.t. Nr 326/76 datë 21.9.1976 në mënyrë vendimtare në bazë të nenit 140, faqe 1, Z.K.P. solli:

Vendim

Për të ndjekur hetimet karshi Hamit Myrtja, nga babai Arif, dhe nënës Lutfije, lindur në 13.6.1944 në Shirokë, afër Shkodrës, me nënshtetësi shqiptare, punëtor peshkimi, i martuar, baba i tre fëmijëve, ka kryer 4 klasë fillore, shërbimin ushtarak e ka kryer në vitin 1966, në Lushnje të R.P. të Shqipërisë. Për arsye dyshimi se natën e datës 31 Gusht 1976, rreth orës 23.00 në Shkodër, ka marrë jetën e Fadil Brezies, i cili nga ky ka grabitur pushkën dhe me të i ka rënë disa herë në pjesën e kokës të dëmtuarin, pastaj me thikë ka prerë kokën, e më pas ka fshehur kufomën. Po të jetë ky veprim kriminal vrasje, parashikohet nga neni 135 faqe 1 K.Z. Karshi këtij vendimi i pandehuri mund ta apelojë brenda 3 ditëve, nga marrja e vendimit pranë Këshillit Gjyqësor të Rrethit Titograd.

                    MBI KËTË MOTIVACION

OJT në Titograd, vendosi në mbështetje të kërkesës të ndiqen hetimet karshi Hamit Myrtos, për shkaqe të dyshimta, se ka kryer veprime kriminale të mësipërme. I akuzuari pranoi se në Shkodër tek e ashtuquajtura Ndërmarrja e Peshkimit, i ka rënë dy herë me qytën e pushkës, në trurin e vogël, Fadil Brezies, por jo me qëllimin e marrjes së jetës së tij, por që të jetë i paaftë me qëllim që t’i jepet mundësia për veten dhe familjen e tij për arratisje në Jugosllavi. Dyshimi kryesor është se i akuzuari, ka kryer krimin e mësipërm që dalin nga deklarata penale e RSUP Titograd dhe të tjera shkrime, për të cilat ka kondita që karshi tij të ndiqen hetimet. Nga sa më sipër dhe në bazë të nenit 148, faqe 1 Z.K.P. u zgjidh si me fjalë.

                                   GJYKATA E RRETHIT TITOGRAD

                                              Datë 21.9.1976

                    HETUESI GJYQËSOR

                   Radojko Gjuriçanin d.v.

E përktheu Xheladin Seknaj

P.P. nr 5689/76 – 4

Gjyqtari i Komunës (Bashkisë) për shkeljen në Titograd duke zgjidhur shkeljen e veprimit karshi Hamit Myrtos nga Shkodra, për shkak të shkeljes nga neni 7 faqe 1 të ligjit mbi kalimin e kufirit shtetëror, në bazë të nenit 92,199 dhe 201 të ligjit mbi shkeljen SL faqe SRCG, nr 3/74 datë 6.9.1974 ka sjellë:

VENDIM

Fajtori Hamit Myrto, i biri i Arifit dhe i Lutfijes, lindur në 1944 në Shirokë të Shkodrës, shtetas shqiptar, me gjendje të varfër, pa vend-banim të përhershëm.

Është fajtor

Se më 31 Gusht 1976, ka kaluar kufirin shqiptaro-jugosllav, tek fshati Cklla në liqenin e Shkodrës, jashtë vendit të caktuar për kalim. Mbasi ka kryer këtë shkelje në bazë të nenit 7, faqe 1, të ligjit mbi kalimin e kufirit shtetëror dhe lëvizjen mbi brezin kufitar dhe në bazë të nenit 69, faqe 1, pika 1, e të njëjtit ligj.

Dënohet

Me dënim burgim që do të zgjasë 15 ditë. Konform nenit 264 të urdhëresave faqe 1, pika 1, të ligjit mbi shkeljen, fajtori menjëherë dërgohet në vendin e vuajtjes së dënimit. Konform nenit 126 të ligjit mbi shkeljen i dënuari, lirohet nga detyrimi i shpërblimit në tërësi për shkeljen e shkaktuar.

Mbi këtë motivacion

Seksioni i Punëve të Brendshme të komunës së Tivarit me nr 2684 datë 3.9.1976 ka paraqitur kërkesën karshi fajtorit të ndiqet procedura e shkeljes, për shkak të shkeljes së shënuar në këtë vendim. Duke vepruar sipas kërkesës është ndjekur, i akuzuari me pjesëmarrjen e përkthyesit Jako Daniloviç, nga Titogradi është marrë në pyetje në bazë të rrethanave dhe kërkesës. Nga deponimi i tij shkaktari, ka pranuar shkeljen dhe paraqet që më 31 Gusht 1976 rreth orës 23.45, me bashkëshorten e tre fëmijët, është nisur me lundër nga Shiroka e Shkodrës me qëllim arratisjen në Jugosllavi, dhe gjatë udhëtimit në liqenin e Shkodrës lundra ku janë ndodhur, është mbytur nga koha e keqe.

Gruaja dhe tre fëmijët e tij kanë vdekur, ndërsa ai arriti të dalë në tokë tek vendi Cklla i komunës Tivar, dhe nëpërmjet fshatarëve është dorëzuar tek Seksioni i Punëve të Brendshme të Tivarit. Për vendosjen e dënimit janë vlerësuar të gjitha rrethanat që kanë influencuar në shkallën e dënimit, si dhe rrethanat që e detyruan të kryejë shkeljen. Pranimin i të pandehurit, rrethanat materiale të të pandehurit dhe rrezikshmërinë shoqërore të veprimeve të kryera. Ky gjyqtar, mendon se me dhënien e dënimit do të arrihet qëllimi i dënimit, si dhe shkalla e dënimit mbështetur në shkallën e përgjegjësisë së të pandehurit.

Gjithashtu ky gjyqtar ka gjetur se i jepet mundësia të dyshohet nga frika me qëllim që i pandehuri ti ikë dënimit të dhënë mbasi nuk ka asnjë dokument mbi identitetin e tij, nuk ka asnjë vendbanim të përhershëm, është shtetas i huaj, dhe në mbështetje të nenit 264 faqe 1 pika 1 mbi shkeljen, vendosi që i pandehuri të largohet nga dënimi i dhënë. I pandehuri me deponimet e tij, ka deklaruar se s’ka asnjë mjet jetese dhe për këtë arsye ky gjyqtar në bazë të nenit 126 të ligjit mbi shkeljen, ka dhënë vendim që të lirohet nga shpenzimet e bëra me rastin e veprimit të shkaktuar. Memorie.al  Nga Dashnor Kaloçi

                      Gjyqtar i Komunës për shkeljen

                              Në Titograd më 6.9.1976

 Gjyqtari për shkeljen                                                            Sekretar

   Nikolla Tomiç                                                                Makbule Shahoviç