Shqipëria çel sot grupkapitullin e parë të bisedimeve të anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Kjo është konferenca e dytë ndërqeveritare mes Shqipërisë dhe unionit, 10 vite pasi vendi ynë mori zyrtarisht statusin e vendit kandidat.

Por hapja e bisedimeve zyrtare të pranimit në BE vjen disa ditë pasi mbështetësit e opozitës protestuan në rrugët e Tiranës, shkruan “Euronews”.

Presioni i brendshëm ndaj kryeministrit Edi Rama, i cili ka qeverisur që nga viti 2013, është në rritje.

Mbështetësit e opozitës protestuan javën e kaluar në rrugët e kryeqytetit duke i bërë thirrje Ramës të largohej pas burgosjes së ish-deputetit Ervin Salianji dhe liderit të opozitës, Sali Berisha.

Opozita ka deklaruar se Rama po sundon me grusht të hekurt, duke i heshtur kritikët dhe duke abuzuar me pushtetin e tij për të pakësuar rivalët politikë.

Fredi Beleri, ish-kryebashkiaku i Himarës dhe eurodeputeti, u lirua nga burgu muajin e kaluar pasi u mbajt me akuza për blerje votash, të cilat u kundërshtuan nga Greqia. Kjo e fundit i vendosi kusht Shqipërisë që në rast se Beleri nuk lirohej, do të bëhej pengesë për anëtarësimin e vendit në BE. sn

Kur Edi Rama tha se kishte vendosur personalisht të ndihmonte Italinë për krizën e refugjatëve afrikanë, dashje pa dashje ai vuri në test aktet e politikës shqiptare. Nuk ishte hera e parë që shteti shqiptar vendoste të ndihmonte një mik, një aleat si Italia. Po nuk ishte as hera e parë që kishim përballë një komunitet në nevojë.

Për ndihmat modeste që Shqipëria ka dhënë përkundrejt Shteteve të Bashkuara të Amerikës është krijuar tashmë një traditë. Kur kanë pasur ndonjë ngërç me komunitete të caktuara, SHBA e kanë gjetur zgjidhjen sapo kanë hedhur sytë nga Shqipëria; gjithnjë e gatshme të ndihmojë, në raport me kapacitetet që ka.

Vetëm se kjo ndihmë që i kemi dhënë aleatëve ka qenë e frymëzuar gjithnjë nga dy motive; së pari servilizmi, së dyti humanizmi.

Deri sot, dy motivet kanë qenë në harmoni. Meqënëse nuk binin ndesh njëri me tjetrin, ishte legjitime edhe ndonjë mburrje për humanizmin e shqiptarëve, që janë ndjerë në anën e duhur të historisë.

Rasti i parë, ishte ai i ujgurëve, një grup i përndjekur dhe i shpallur terrorist nga Kina që iu dha mundësia të nisnin një jetë të re në vendin tonë, pasi kishin vuajtur izolimin në burgun e Guantanamos, sepse edhe SHBA kishte dyshime se mos ata bashkëpunonin me talebanët. Kur ujgurët u nxorrën nga Guantanamo, asnjë shtet nuk i pranoi më. Me kërkesë të SHBA, Shqipëria strehoi 3 prej tyre në 2006, ndërsa në 2009 mori edhe 5 të tjerë.

Pas ujgurëve me kërkesë të SHBA erdhën muxhahedinët, të njohur ndryshe si opozita e Iranit. Fillimisht u strehuan disa qindra në 2013. Më pas e zgjeruan kampin në Manëz dhe sot numërohen mbi 3 mijë vetë. Një pjesë jetojnë në kamp. Të tjerë janë arratisur për t’u shpërndarë nëpër Tiranë.

Pas muxhahedinëve, me kërkesë të SHBA erdhën afganët, që u vendosën në Shëngjin në vitin 2021. Nga rreth 800 afganë që erdhën, një pjesë u larguan drejt SHBA. Të tjerët jetojnë ende në hotelet e Shëngjinit, të paguara nga shoqatat humanitare.

Natyrshëm, çdo kryeministër i Shqipërisë ka promovuar anën humane. Borxhin apo thënë ndryshe, servilizmin ndaj fuqive më të mëdha e ka lënë në plan të dytë.

Në 2006 kur iu përgjigj pozitivisht Shteteve të Bashkuara të Amerikës për ujgurët, Berisha citohet të ketë thënë mes të tjerash “Qëndrimi ynë bazohet tërësisht në një çështje të të drejtave të njeriut”.

Më vonë Edi Rama kur fliste strehimin e muxhahedinëve, shprehej me krenari se “I dhamë strehë mijëra iranianëve, kur në vendin e tyre i rrezikohet jeta nga Teherani”.

Me mburrje legjitime, Rama doli në CNN në vitin 2021 pasi u kishte siguruar qindra afganëve akomodim në hotelet e Shëngjinit. “Kanuni i parë ligjor i shqiptarëve i shkruar shekuj më parë e ka të shkruar se “shtëpia është e Zotit dhe e mikut”. Ndaj, kush nga ata që dëshiron të qëndrojë edhe mund të qëndrojë” –shprehej Rama në një nga mediat më prestigjioze të botës.

Vetëm se me afrikanët, Shqipëria po tregon një fytyrë tjetër, ku nuk ka asgjë për t’u mburrur. Sepse mes humanizmit dhe servilizmit, ka fituar ky i fundit. Ndihma për Italinë është vetëm servile, nuk ka asgjë humane në të.

Bashkëpunimi për burgosjen e refugjatëve afrikanë ka në thelb interesin, për sa kohë kryeministrja e një vendi të fuqishëm si Xhorxhia Meloni mund të ndikojë në ecurinë e integrimit të Shqipërisë. Në harmoni këtu janë interesi dhe servilizmi.

Për komunitet e tjera që u mikpritën në vendin tonë, u ofrua strehim, ushqim, siguri, madje edhe ndonjë pagesë minimale. Kurse në rastin e afrikanëve oferta është burgu, izolimi brenda një kampi, ku 3 mijë vetë do të mbyllen brenda megjithëse nuk kanë kryer asnjë vepër penale.

Asnjë vend tjetër brenda Bashkimit Europian nuk ia lejon vetes një akt të tillë fashist. Madje as vetë Italia. Për ta bërë këtë, ka gjetur Edi Ramën, që tre vite më parë citonte Kanunin për të përshkruar mikpritjen e mikut në shtëpinë e shqiptarit, me të njëjtën lehtësi që sot thotë se nuk di gjë c’bëhet në shtëpinë e tij./Lapsi.al/

Dje mbasdite te shkallët e pallatit tim dy të moshuar po mundoheshin të ngjitnin një dollap nuk e di në ç’kat.

-A keni nevojë për ndihmë?-i pyeta dhe vura një dorë për ta shtyrë lart.

Dihasnin ata, por dhe unë. Në një pushim kati u thashë:

-Po ç’ne ju me ngarkim-shkarkim mobilesh? S’keni as moshë, as fuqi.

-Nuk jemi hamej. Jemi marangozë. Festuam në verë 70-vjetorin, por dhe kur të jemi 80 vjeç do ngarkojmë e shkarkojmë mobilje nëpër pallate.-tha njëri prej tyre.

-Se me pension 13 mijë lekë të reja që marrim a shtyhet muaji? – më pyeti tjetri.

Ç’t’u thoja? Kishin të drejtë. Askush qoftë dhe i vetëm, pa grua e familje, nuk gjallon dot me aq lekë. Por i pyeta me qëllim:

-Nxirrni në pension Edi Ramën atëhere. Ai si mësues e ka mbushur moshën. I bën mirë dhe për shëndetin se me ato sëmundje që ka i bën dëm posti i kryeministrit.

-E si ta nxjerrim ne në pension?-pyetën e qeshën dy marangozët 70-vjeçarë.

-Kollaj fare. Shitjani votën atij. I thoni që nëse nuk na i rrit pensionet të paktën me 100 euro në muaj harroje votën tonë. Ja, kaq duhet. Ju s’jeni pak, jeni 700 mijë.

Ata heshtën ca çaste. Po bluanin çka u thashë. Më tej pyetën si me dëshpërim:

-Po ku do gjejë aq shumë para?

-Këtë ta mendojë ai, jo ju. Po unë them se e ka kollaj fare për aq para. Boll të jetë më i rreptë ndaj vjedhjeve që bën administrat e dalin fondet. Boll të mos shpërblejë shokët dhe rriten pensionet. Boll të harrojë koncesionet, rrugët me 24 milionë euro kilometrin. Boll të mos jetojë në qiell me charter, boll të ulë rrogat e ministrave e deputetëve, boll të..

Nuk e zgjata më tej. I futa në mendime. Kapëm sërish dollapin e me marrje fryme e me ofshama dëshpërimi ia dolëm ta ngjitnim te kati i tetë.

Kur po më falenderonin për ndihmën i cyta:

-Vitin që vjen mos harroni, nxirrni Ramën në pension. Se i erdhi mosha. Se i takon.

Kryeministri Albin Kurti, është pritur nga kancelari gjerman Olaf Scholz, në prag të nisjes së samitit të Procesit të Berlinit.

Për pritjet Kurti ka shkruar në rrjetin social X, duke e vlerësuar lartë rolin që sipas tij ka luajtur Procesi i Berlinit për të sjellë më afër BE-së vendet e Ballkanit Perëndimor.

“Ne kemi punuar shumë për ta bërë samitin e këtij viti të Procesit të Berlinit një sukses. Për një dekadë, ai ka luajtur një rol kyç në mbajtjen e 6 vendeve të Ballkanit Perëndimor së bashku dhe për ta sjellë atë më afër BE-së. Pres me padurim diskutimet dhe rezultatet”, ka shkruar Kurti në rrjetin social X.

Në takimin e sotme në kuadër të Procesit të Berlinit, në të cilin do të marrë pjesë edhe Kurti, është paralajmëruar nënshkrimi i disa marrëveshjeve dhe deklaratave në mes të 6 vendeve të Ballkanit Perëndimor.

Tri nga pesë marrëveshjet e nënshkruara në vitin 2022 në kuadër të Procesit të Berlinit nuk kanë gjetur zbatim ende.

Mes tyre është edhe marrëveshja për heqjen e regjimit të vizave mes Kosovës dhe Bosnjë-Hercegovinës.

Referuar këtij rasti, por edhe ngecjeve në marrëveshjet e tjera, zyrtarë të Komisionit Evropian janë skeptikë për përfitimet që mund t’i sjellë takimi i radhës në Berlin. sn

Liderë të Ballkanit Perëndimor dhe përfaqësues të disa vendeve të Perëndimit, do të mblidhen të hënën në kryeqytetin gjerman, me ftesë të kancelarit të Gjermanisë, Olaf Scolz, për t’i diskutuar objektivat e radhës në kuadër të Procesit të Berlinit.

Shkurt për Procesin e Berlinit

Organizohet prej vitit 2014, me iniciativë të kancelares së atëhershme gjermane, Angela Merkel, pas një pauze të vendosur nga zyrtarë të Bashkimit Evropian në proces të zgjerimit të bllokut evropian.

Procesi i Berlinit nuk e ka një strukturë fikse, pra nuk e ka një mekanizëm qendror koordinues, dhe mbahet në vende të ndryshme.

Ndër vite, takimet janë mbajtur në Tiranë, Londër, Paris, Vjenë apo Poznan.

Nuk ka as mekanizëm ndëshkues.

Përveç Qeverive të vendeve të Ballkanit – Kosovës, Shqipërisë, Serbisë, Maqedonisë së Veriut, Malit të Zi dhe Bosnje e Hercegovinës – dhe 10 vendeve partnere perëndimore, në takimet e Procesit të Berlinit marrin pjesë edhe institucionet e Bashkimit Evropian, institucionet financiare ndërkombëtare dhe organizata rajonale.

Ai është zgjeruar ndër vite, dhe derisa të mbahet samiti kryesor, sikurse ky i 14 tetorit, përgjatë vitit mbahen edhe një mori takimesh në nivele ministrore, si dhe shumë evente anësore me fokus në fushën digjitale, biznesore, të rinjtë, shoqërinë civile, çështjet gjinore dhe konferencat shkencore.

Në faqen zyrtare të platformës thuhet se “Procesi i Berlinit i ndihmon Ballkanit Perëndimor dhe banorëve të saj të jenë më të afërt me njëri-tjetrin”.

Por, sa është arritur ky objektiv?

E vërtetë që takimet e liderëve të Ballkanit janë bërë të shpeshta dhe fotografitë e tyre të përbashkëta janë kthyer në diçka normale.

Megjithatë, marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë janë konsideruar me raste pengesë në zbatim të disa marrëveshjeve.

Njëjtë, edhe mosnjohja e shtetësisë së Kosovës nga ana e Bosnje e Hercegovinës, ka penguar marrëveshje tjera. Njëra prej tyre është ajo për lëvizje të lirë.

Banorët e dy vendeve vazhdojnë të pajisjen me viza nëse duan të vizitojnë njëri-tjetrin.

Synimet kryesore

Përveç përmirësimit të bashkëpunimit rajonal, synim tjetër i Procesit të Berlinit është edhe rritja e bashkëpunimit të Ballkanit me BE-në, në mënyrë që rajoni të ketë standarde evropiane, dhe që banorët e Ballkanit të shohin rezultate konkrete.

Nisma është e fokusuar në zhvillim ekonomik, siguri energjetike, agjendë të gjelbër, partneritet për klimën, rritjen e lidhjeve në rajon përmes projekteve infrastrukturore dhe përfshirjen e e plotë të komuniteteve në procese shoqërore.

Ndër marrëveshjet më me nam janë ato për Tregun e Përbashkët Rajonal dhe ajo që njihet si ‘Agjenda e Lishshmërisë” për përshpejtim të rritjes ekonomike dhe krijim të vendeve të punës përmes lëvizjes së lirë të njerëzve dhe mallrave.

Asnjëra prej tyre nuk është zbatuar pikë për pikë.

Çfarë është arritur ndër vite?

Marrëveshja për “roaming” apo heqjen graduale të tarifave për telefoninë mobile dhe internetin, ka hyrë në fuqi në vitin 2023.

Çfarë pritet nga takimi i 14 tetorit?

Njohësit e çështjeve politike kanë përmendur lansimin e një Tregu të Përbashkët Rajonal 2.

Rruga për arritje të marrëveshjes është zhbllokuar pasi Kosova ka hequr ditë më parë një ndalesë në mallrat prej Serbisë, në pikëkalimin në Merdare.

Zyrtarët gjermanë në veçanti i kanë bërë thirrje të vazhdueshme Kosovës që të hiqte atë masë, me argumentin se po shkelte Marrëveshjen për Tregti të Lirë të Evropës Qendrore (CEFTA), dhe se po rrezikonte pjesëmarrjen në nismat rajonale.

Masat kufizuese u vendosën në qershor të vitit 2023, pas arrestimit të tre policëve kosovarë nga autoritetet serbe. Zyrtarët policorë u liruan ndërkohë, por masa mbeti në fuqi.

Zyrtarët evropianë përmendin vazhdimisht nevojën e kryerjes së reformave të nevojshme nga vendet e Ballkanit, në mënyrë që rajoni të integrohet sa më shpejt në Bashkimin Evropian dhe Rusia të mos ketë asnjë mundësi për destabilizim as të këtij rajoni, por as të BE-së përmes tij.

Aktualisht vetëm Kosova nuk e ka statusin e vendit kandidat për anëtarësim në BE, ndonëse ka aplikuar zyrtarisht për t’u bërë anëtare, në dhjetor të vitit 2022.

Ditët e fundit po zhvillohet, fatmirësisht, një diskutim edhe në media për shkencën, ngaqë filloi diskutimi i projektligjit për shkencën në komisionet e Kuvendit. Unë e konsideroj pozitive që po hartohet një ligj i ri për shkencën dhe kërkimin shkencor. Në fakt ai mund të emërtohej “Ligj për kërkimin shkencor dhe Zhvillimin (Research & Development)”, ashtu sic emërtohet në vendet e tjera. Ligji i mëparshëm për kërkimin shkencor ishte i vjetëruar dhe nuk mund t’i përgjigjej peisazhit të sotëm të sistemit të arsimit të lartë, kërkimit shkencor dhe zhvillimit.

Por ajo që më duket më e rëndësishme është fryma e projektligjit dhe objektivat e tij. Unë mendoj se një projektligj i tillë për kërkimin dhe zhvillimin (K&ZH) duhet të ketë qëllim kryesor shumëfishimin e investimit që do të bëjë vendi ynë për një hop sasior dhe cilësor në veprimtarinë krijuese të K&ZH në funksion të: (i) zhvillimit të një Shoqërie dhe Ekonomie të mbështetur në vendin tonë si një vendi që synon të jetë antar i BE dhe i familjes së vendeve të zhvilluara; (ii) zhvillimit të kapaciteteve njëzore shkencore për të kryer K&ZH, si dhe (iii) rritjes së cilësisë së arsimit në tërësi, dhe, në mënyrë të vecantë, të arsimit të lartë ku formohen brezat e rinj të specialistëve, ekspertëve dje kërkuesve, të cilët do të përballojnë sfidat e zhvillimit të gjithanshëm të vendit në dekadat që vijnë të këtij shekulli si Shekulli i Dijes.

Parë në këtë këndvështrim, relacioni dhe dokumenti i analizës së projektligjit nuk janë bindës. E para është investimi që parashikohet deri në vitin 2030 për K & ZH. Në këto dokumente thuhet që në vitin 2030 Shqipëria do të investoj vetëm 0,16 % të GDP për kërkimin shkencor. Ky është një objektiv që nuk e përligj hartimin e një ligji të vecantë për K&ZH, sepse një masë e tillë investimi nënkupton që Shqipëria, edhe pas 6 vitesh do të investoj 4-5 herë më pak se sa disa vende të Rajonit që investojnë për K&ZH 0,7 -0,9 % të GDP. Edhe sot kur GDP e vendit është mbi 20 miliard Euro dhe vepra të mëdha që financohen nga buxheti nuk po ndërtohen, Fondi i Shkencës është shumë modest, vetëm 5,5 milion Euro, ose një financim faktik më pak se 500 Euro/pedagog apo kërkues në vit, ndërkohë që ky financim për perdagog apo kërkues për K & ZH, në disa vende të Rajonit dhe në vendet e reja të BE është të paktën 10 herë më i lartë dhe në vendet e zhvilluara shumë herë më i lartë. Pra ky objektiv parësor i mungon këtij projektligji.

Në asnjë fjali të relacionit nuk shprehet një objektiv i qartë se cfarë synimi ka qeveria për zhvillimin e komunitetit akademik kërkimor në Shqipëri. Sot, në sistemin tonë të arsimit të lartë punojnë afërsisht 5400 pedagogë e kërkues, pa përfshirë këtu doktorantët, ose 2,5 herë më shumë se në vitin 2005. Ky komunitet akademik përbën të paktën 90% të gjithë komunitetit shkencor të vendit. Edhe pse ky numër në leximin e parë mund të duket i madh, ai është akoma shumë i vogël, rreth 2,3 kërkues/1000 banorë (sipas Censusit 2023), të paktën 4 herë më i vogël krahasuar me vende të Rajonit (p.sh Kroacia, Sllovenia, Serbia), për të mos përmendur këtë raport në vendet e zhvilluara.

Eshtë e domosdoshme që investimi për K & Zh të rritet me shpejtësi dhe të jetë të paktën 0,6 % të GDP në 2028 dhe 0,8 % e GDP në 2030, ose gati 7-8 herë më i lartë se sa investimi aktual (qeveria ka raportuar 0,08 % e GDP, por Fondi për Shkencën është vetëm 5,5 milion Euro ose afërsit 0,03 % e GDP). Ndoshta dikush do të habitet përse duhet një rritje kaq e madhe e investimit për shkencën. Dhe pse do të habitet. Sepse koncepti i këtij ligji duket sikur synon të mbështetë vetëm një grup shumë të kufizuar të komunitetit akademik për kërkim shkencor dhe nuk niset nga parimi themelor i përmendur më lart: dija në universitete duhet të mbështetet në krijimtarinë shkencore të cdo pedagogu! Po të shihet në këtë këndvështrim, atëhere bëhet fjalë për një komunitet kërkuesish që u përmend më lart, prej 5400 pedagogë e kërkues në sistemin e AL, pa llogaritur këtu doktorantët. Nëse i shtohet këtij numri edhe rreth 1000 veta që bëjnë kërkime jashtë sistemit të arsimit të lartë, atëherë do të kuptohet lehtë se bëhet fjalë për mbështetjen e veprimtarisë së kërkimit shkencor të një komuniteti prej  të paktën 10 mijë pedagogësh e kërkuesish në vitin 2030 në gjithë Sistemin e Shkencës. Edhe me këtë numër Shqipëria do të ishte e fundit në Rajon për nga numri i kërkuesve /1000 banorë.  Pra, ky ligj duhet të konsideroj me përparësi komunitetin akademik të universiteteve si kapitalin më të madh human shkencor të vendit tonë. Ky kapital është një pasuri e madhe kombëtare, produkt i investimit të shoqërisë dhe të vetë familjeve shqiptare, të cilët kanë mbështetur, sidomos në tre dekadat e fundit, vajzat dhe djemtë e tyre për të kryer me rezultate shumë të larta në studimet universitare edhe jashtë vendit, në mënyrë që të zhvillojnë një karierë të suksesshme si pedagogë dhe kërkues në universitetet tona.

Unë mendoj se ligjbërësit, politikëbërësit dhe ekzekutivi duhet t’a shohin sistemin e shkencës, për rrjedhojë edhe këtë ligj, në lidhje të ngushtë me zhvillimin e arsimit tonë të lartë dhe rritjen e cilësisë së tij, si kolona kryesore e Sistemit të Shkencës. Arsimi ynë i lartë përballet sot me sfidën kërcënuese të uljes drastike të numrit të studentëve për shkak të emigracionit masiv dhe uljes së lindshmërisë. Largimi masiv i të rinjve ka shtruar sfida për të ardhmen e universiteve publike dhe private më vendin tonë. Në këtë kontekst, është e domosdoshme që të rritet me përparësi dhe shpejtësi investimi për kërkimin shkencor për universitetet dhe integrimin sa më të mirë të arsimit të lartë me kërkimin shkencor dhe inovacionin. E thënë thjesht fare, ky investim duhet të jetë aq i madh sa t’i japë mundësi cdo pedagogu dhe kërkuesi në universitete t’i kushtoj të paktën gjysmën e kohës së punës kërkimit shkencor, cka do të ishte një revolucion i vërtetë në prodhimtarinë shkencore botuese, edhe internacionale, të komunitetit akademik të universiteteve të vendit, në interes të zhvillimit ekonomik e social të vendit si dhe rritjes së cilësisë së përgatitjes së studentëve tanë. Vetëm universitetet që do të mbështetin mësimdhënien në kërkimin shkencor kanë të ardhme të sigurtë. Nëqoftëse do të anashkalohej ky zhvillim jetik në sistemin e arsimit të lartë dhe do të tentohej, përmes këtij ligji, të dërgohen fondet buxhetore kryesisht në një rrjet institucionesh kërkimore jashtë universiteteve, kjo do të ishte goditje fatale për të ardhmen e arsimit tonë të lartë. Ky do të ishte një mesazh demotivues edhe për pedagogët dhe kërkuesit e rinj (sot janë rreth 2500 pedagogë e kërkues të rinj) në sistemin e arsimit të lartë, se ata nuk kanë të ardhme në universitete dhe kanë dy rrugë: ose të braktisin karierën e tyre akademike shkencore, ose të largohen me shpejtësi jashtë vendit për ta vazhduar atë në universitetet e huaja, të cilët janë të uritur për të rekrutuar të rinj të talentuar si staf akademik shkencor. Por kjo do të bënte që brenda 5-10 viteve që vijnë, vendi ynë të humbiste të paktën 30 % të komunitetit akademik, kryesisht kërkuesve e pedagogëve të rinj, situatë e cila do të ishte një përsëritje e atij Brai Drain masiv që përjetoi Shqipëria në dekadën e parë pas përmbysjes së diktaturës.

Në diskutimet publike për këtë projektligj po debatohet për rolin e qeverisë në sistemin e kërkimit shkencor në këndvështrimin e ruajtjes së lirisë së kërkimi dhe autonomisë akademike nga ndikimi i qeverisë. Po diskutohet roli i qeverisë në zhvillimin e kërkimit shkencor duke iu referuar kryesisht përbërjes dhe funksioneve të Këshillit Kombëtar të Politikave të Shkencës, me status këshillimor për qeverinë. Projekti parashikon kryesimin e Këshillit nga Kryeministri dhe një përbërje mbizotëruese të antarëve të tij me disa ministrave dhe drejtorë të agjencive qeveritare. Në parim është shumë mirë që Shqipëria të ketë një Këshill të Politikave të Shkencës, por ai duhet të jetë funksional dhe fjala (propozimet, rekomandimet) e tij të dëgjohet. Kjo do të nënkuptonte që antarët e tij të ishin përfaqësuesit më të shquar të shkencës shqiptare dhe rekomandimet e tij të ishin një “ligj i pashkruar” për konsiderimin nga legjislativi dhe ekzekutivi. Modeli që propozohet në këtë projektligj nuk i përmbush këto kritere. Janë thuajse të gjithë, përjashtuar të dërguarit e Konferencës së Rektorëve, antarë të qeverisë dhe vartës të tyre. Kjo është përbërje me mbizotërim të përfaqësuesve politikë, e cila nuk është e zakonshme për vendet demokratike, ku antarët e Këshillave të tillë propozohen nga komunitetet që përbëjnë sistemin e shkencës, mbi bazën e kontributit të tyre në shkencën dhe zhvillimin e vendit. Ata formalisht emërohen jo nga qeveria por direkt nga propozuesit. Një prej tyre zgjidhet nga vetë antarët si Kryetar me një mandat zakonisht dy vjecar. Ka plot shembuj ose modele të Këshillave të Politikave të Shkencës në vendet demokratike që mund të konsiderohen si referencë.

Një cështje tjetër shumë e rëndësishme që ka tërhequr vemendjen e komunitetit akademik është kompetenca që ky ligj i jep ministrisë dhe Akademisë së Shkencave për vlerësimin e veprimtarisë shkencore.

Për t’a kuptuar më mirë këtë duhet ndarë vlerësimi i sistemit të kërkimit dhe zhvillimit (niveli makro) nga vlerësimi i veprimtarisë kërkimore (niveli mikro). I pari është niveli makro. Atë e kërkon ministria përgjegjëse, por kurrë nuk duhet dhe nuk kapacitete profesionale për t’a realizuar vetë një gjë të tillë. Ministria është institucion politikëbërës dhe jo një agjenci vlerësimi. Edhe sikur t’a bënte ministria ky vlerësim, si do të ishte krejtësisht i pabesueshëm, sepse kjo do të thoshte që ministria të vlerësojë punën e vet në fushën e K & Zh. Sot vlerësimi i sistemeve të K & Zh bëhet nga agjenci të specializuara dhe të certifikuara për vlerësime dhe akreditime, madje edhe internacionale, të K & Zh. Ministria thjesht e kërkon vlerësimin dhe përdorë raportet e agjensive të specializuara për politikëbërjen në fushën e K & Zh.

Shumë më delikat është aspekti tjetër, ai i vlerësimit të veprimtarisë kërkimore ose niveli mikro, i cili shtrihet deri në vlerësimin e projektideve dhe veprimtarisë kërkimore individuale të cdo kërkuesi. Kjo është praktikisht liria kërkimore. Të thuash që ministria do t’a bëjë këtë vlerësim, do të thotë të legjitimosh një kontroll indirekt politik mbi cdo kërkues, cka do të conte në një politizim të rrezikshëm të veprimtarisë së K & Zh si dhe në një mbështetje politikisht selektive të kërkuesve shkencorë. Kjo dukuri është reale jo vetëm në vendin tonë si vend i vogël, ku thuajse të gjithë njohin njeri tjetrin, por edhe në vende më të mëdha, madje edhe ato të zhvilluara. Shembull i freskët është reagimi i disa administratave qeveritare në vendet perëndimore ndaj profesorëve dhe kërkuesve të universiteteve që ishin në krye të protestave për luftën në Gaza. Diku administratat qeveritare kërkuan informacione nga fondacionet e shkencës për projektet kërkimore që kishin fituar profesorët më aktivë në këto protesta, cka shkaktoi një reagim të ashpër jo vetëm të komunitetit shkencor por edhe të  opinionit publik duke cuar në dorëheqje të menjëhershme të niveleve të larta përgjegjës ministrore. Kjo dorëheqje ndodhë në shoqëritë demokratike të konsoliduara. A mund të mendohet që në këtë nivel kaq të ulët të demokracisë, sic është rasti i vendit tonë, të ngrihet dikush në mbrojtje të lirisë së kërkimit të një profesori apo kërkuesi ?! Ky përcaktim i ligjit do të rritë rrezikun e diskriminimit, të cilin e ka edhe kuadri nënligjor aktual. Me këtë ligj, nëse ti je një pedagog/kërkues politikisht i “njerkës” do të jetë më vështirë të fitosh një projekt nga buxheti i shkencës, cka do të thotë që ti nuk merr dot as doktorantë në udhëheqje, nuk publikon dot, dhe, kësisoj, nuk avancon dot në karierën akademike për titull akademik. Kështu mbetesh vendnumëro si një mësimdhënës dhe ke vetëm dy rrugë: ose të emigrosh për të vazhduar karierën akademike ose të ndërpresësh atë dhe të kërkosh një punë tjetër. Por, më e rëndë akoma, është efekti diskrimininues politik që mund të sjellë ku përcaktim në ligj për të rinjtë e talentuar që dëshirojnë të vazhdojnë studimet e doktoratës, të cilët mund të privohen politikisht nga mundësia e përfshirjes në grupe kërkimore për të kryer studimet e doktoratës. Për ta mbetet vetëm një rrugë: të emigrojnë për të realizuar endrrën e tyre për karierë akademike në universitetet e huaja. Por kjo është kosto për të ardhmen e shkencës të vendit tonë.

Gjithashtu, në asnjë vend demokratik, akademitë e shkencave nuk kanë asnjë tagër të vlerësojnë veprimtarinë kërkimore të universiteteve apo institucioneve të tjera, por vetëm të antarëve, kërkuesve apo njësive kërkimore të saj. Akademitë nuk janë agjenci vlerësimi. Sigurisht akademitë mund të hartojnë opinione publike për gjendjen e sistemit të K & Zh. Eshtë njësoj sikur të shkruash në ligj që një nga universitetet e vendit vlerëson veprimtarinë e homologëve të vet, të Akademisë apo institucioneve të tjera të K & Zh.

Prandaj është e domosdoshme që ky ligj të mbyllë cdo shteg që lejon kontroll politik, qoftë edhe indirekt, mbi pedagogët/kërkuesit dhe lirinë akademike e të kërkimit shkencor.

Ky projektligj, ndoshta me qëllim, anashkalon rregullimin e manaxhimit dhe të funksionimit të të gjithë veprimtarisë së K & Zh në vendin tonë. Në fakt ky nivel i rregullimit është konkretizim se si do të realizohet konkretisht dhe do të mbrohet liria e kërkimit të cdo kërkuesi. Në vendet demokratike ky nivel realizohet përmes Fondacioneve ose Autoriteteve publike të pavarura të shkencës. Projektligji për këtë ka vetëm një togfjalësh: Agjencia Kombëtare e Kërkimit & Inovacionit (AKKSHI) si një agjenci aktuale nën MAS. Në fakt AKKSHI, me statusin që ka në varësi të MAS, nuk përmbushë dot kriteret për të qenë një agjenci autonome, e barazlarguar nga palët, objektive në manaxhim dhe që garanton realizimin e lirisë së kërkimit. AKKSHI duhet të jetë një autoritet publik i pavarur, i drejtuar nga një Bord ku përfaqësohen të gjitha palët dhe manaxhohet nga Drejtori ekzekutiv, i cili zgjidhet me konkurs publik. Statusi, përbërja, misioni, funksionet, detyrat, përzgjedhja e Bordit, e komisioneve shkencore dhe oponentëve të fushave si dhe e drejtorit të Përgjithshëm shkencor dhe sekretarit të Përgjithshëm ekzekutiv të Autoritetit apo Fondacionit duhet të përcaktohen qartazi në këtë ligj. Ajo mund të quhet edhe Autoriteti Kombëtar i Shkencës. Madje, për të mundësuar thithjen dhe manaxhimin e fondeve për K & Zh nga donatorët, është e domosdoshme të jetë një institucion i natyrës së fondacionit (p.sh. Fondacioni Shqiptar i Shkencës), ku edhe donatorët kanë një përfaqësues të tyre në Bord. Për këtë mund të merren modele të vendeve të tjera. Pa një institucion të tillë publik të pavarur është e pamundur që të garantohet liria e kërkimit që jep Kushtetuta, sipas së cilës cdo kërkues apo grup kërkuesish që ka një ide /projekt të K & ZH, që i shërben zhvillimit të vendit, të ketë mundësi reale të aplikojë dhe të konkurroj mbi bazën e meritës pranë një Autoriteti/Fondacioni ku vlerësimet dhe vendimet transparente për projektet i takojnë komisioneve të shkencëtarëve dhe oponentëve shkencorë sipas fushave dhe jo personave politikë dhe burokratëve. Me një fjalë garant për lirinë e kërkimit duhet të jenë vetë shkencëtarët që përfaqësojnë komunitetin shkencor të vendit.

Pa një kapitull të gjërë, i cili rregullon në mënyrë të detajuar manaxhimin dhe funskionimin e veprimtarisë së K & Zh, ky ligj nuk do të kishte asnjë vlerë. Nëse dikush mendon se kjo mund të realizohet përmes vendimeve të qeverisë, kjo nuk do garanton lirinë dhe autonominë në K & Zh dhe mbetet në predispozicionin e qeverisë së radhës. Ky nivel i rregullimit duhet ti mbetet Kuvendit përmes ligjit dhe jo qeverisë së radhës.

Dhe së fundi, projektligji duhet të rregulloj plotësisht mënyrën e financimit dhe të manaxhimit financiar të fondeve nga buxheti i shtetit dhe atyre nga burimet e tjera jo buxhetore që vijnë nga sektori privat si donacione. Ligji duhet të përmbajë edhe “Fondin për Shkencën dhe Inovacionin” në vendin tonë, burimet e tij dhe programet kryesore që e përbëjnë atë.

Ky projektligj është ende shumë larg nevojave reale të vendit për një hop real, sasior e cilësor, në kërkimin shkencor; ai nuk garanton lirinë akademike dhe të kërkimit, dhe, si i tillë është larg pritshmërive të komunitetit tonë akademik shkencor.

Në ligjbërje ka ligje që mund të jenë konsensuale edhe pse nuk kërkojnë shumicë të cilësuar në miratim në Kuvend. Në këtë grup ligjesh konsensuale i pari duhet të jetë ligji për shkencën. Shumica parlamentare duhet t’a kuptojë se ky ligj. në këtë formë. nuk i shërben vendit. Eshtë plotësisht e mundur që Komisionet parlamentare të marrin kohën e duhur në diskutim dhe të dëgjojnë opinionet e të gjithë faktorëve, në mënyrë që projektligji të plotësohet/ përmirësohet dhe të arrihet në një ligj modern për kërkimin shkencor dhe zhvillimin të pranuar gjërësisht, më së pari nga komuniteti akademik i vendit, pastaj edhe nga faktorët politikë. Modele shumë demokratike ligjesh moderne të K & Zh ka edhe në vendet afër nesh, si p.sh. Sllovenia apo Kroacia, si vende me një madhësi të ngjashme me vendin tonë.

Eshtë mirë që politika të bëj një hap prapa në miratimin e këtij ligji. Vetëm kështu mund të arrihet në një ligj modern konsensual, i cili do të ishte afatgjatë dhe mund të krijonte kushte reale për një hop cilësor në kërkimin shkencor në vendin tonë.

Vendi i fundit me shumicë myslimane që njohu Kosovën si shtet, ishte Bangladeshi, në vitin 2017.

Pavarësinë e saj – të shpallur më 2008 – e njohin pak më shumë se gjysma e 57 vendeve anëtare të Organizatës së Bashkëpunimit Islamik, e cila e përshkruan veten si “zë i përbashkët i botës myslimane”. Mes tyre prijnë Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.

Megjithatë, shumë të tjera – si Indonezia me mbi 275 milionë banorë apo Irani me mbi 88 milionë – nuk e njohin.

Radio Evropa e Lirë kontaktoi ministritë e Jashtme të këtyre dy vendeve, ashtu si edhe atë të Tunizisë, Irakut dhe Sirisë, për t’i pyetur nëse janë duke shqyrtuar qëndrimin për Kosovën, por nuk mori përgjigje.

Ngjashëm, as Ministria e Punëve të Jashtme dhe Diasporës e Kosovës nuk iu përgjigj interesimit të REL-it për aktivitetet e saj lobuese në këto vende.

Në një intervistë dhënë gazetës Arab News në vitin 2022, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka thënë se është “gabim i madh” që disa vende me shumicë myslimane refuzojnë ta njohin Kosovën si shtet.

“Mendoj se ato janë keqinformuar nga Serbia. Disa prej tyre e mbajnë atë qëndrim edhe për shkak të lidhjeve të ngushta me Federatën Ruse. Unë u bëj thirrje të gjitha vendeve të botës që – për hir të paqes afatgjate, sigurisë së qëndrueshme dhe njohjes së të drejtave të njerëzve për liri dhe vetëvendosje – ta njohin pavarësinë e Kosovës”, ka thënë Kurti për Arab News.

Kosova ka mbi 1.5 milion banorë me shumicë myslimane, por me Kushtetutë është shtet laik.

Pavarësisht mbështetjes së disa prej shteteve më të mëdha dhe më me ndikim në botë, Kosova nuk është ende pjesë e Organizatës së Kombeve të Bashkuara dhe njihet vetëm nga pak më shumë se 100 prej 193 shteteve anëtare të OKB-së.

Gëzim Visoka, profesor i Studimeve të Paqes dhe Konfliktit në Universitetin e Qytetit të Dublinit, thotë se hezitimi i shumë vendeve me shumicë myslimane për ta njohur Kosovën, buron nga një ndërthurje komplekse e ndikimeve gjeopolitike dhe aleancave historike.

Në mesin e tyre, ai përmend në mënyrë të veçantë Iranin, për të cilin thotë se ka lidhje të ngushta me Serbinë dhe Rusinë dhe se është i prirë të ndjekë narrativë antiperëndimorë. Si i tillë, ai ka ndikim edhe në shtete si Siria, Libani e Iraku.

“Pastaj, janë dhe shtete si Maroku dhe Palestina, që kanë lidhje të veçanta me Serbinë, për shkak të problemeve të brendshme që kanë me rajone të caktuara dhe lidhjeve historike që ka krijuar ish-Jugosllavia me to”, thotë Visoka.

“Pra, kemi të bëjmë pak me perceptimin e Kosovës si një projekt perëndimor ose amerikan, dhe pjesërisht me trashëgiminë e Jugosllavisë në Lindjen e Mesme dhe në Afrikën Veriore”, thotë ai për programin Expose të Radios Evropa e Lirë.

Michael Bishku, profesor i Historisë në Universitetin Augusta, thotë se qëndrimi i disa shteteve mosnjohëse të Kosovës lidhet edhe me frikën e tyre se pavarësia e saj mund të krijojë precedentë, por edhe me presionin e Rusisë – aleates kryesore të Serbisë në skenën ndërkombëtare.

“Nuk mendoj se Irani do ta njohë Kosovën, sepse ai shkon në hap me Rusinë. Ato dy vende janë mjaft të lidhura. Irani e ndihmon Rusinë në luftën e saj në Ukrainë. Disa vende të tjera mund ta shqyrtojnë pozicionin e tyre ndaj Kosovës në të ardhmen, por Irani jo”, thotë Bishku.

Për Visokën, sinjale të mira te shumë vende me shumicë myslimane nuk kanë dërguar as disa veprime të Kosovës, përfshirë vendimin e saj për të krijuar marrëdhënie diplomatike me Izraelin dhe për të hapur ambasadën në Jerusalem.

“Statusi i Jerusalemit është i kontestuar dhe ka një konsensus ndërkombëtar që status quo-ja e tij të mos ndryshojë, derisa të gjendet një zgjidhje e konfliktit mes Izraelit dhe palestinezëve. Kosova ka shkuar një hap tutje dhe ka marrë anë në këtë kontest dhe kështu është perceptuar si akt jomiqësor nga vendet arabe”, thotë Visoka.

Kosova hapi ambasadën në Jerusalem në vitin 2021, pas një marrëveshjeje me Serbinë, të arritur në Shtëpinë e Bardhë. Vendimi atëkohë u kundërshtua nga Liga Arabe, por edhe nga Bashkimi Evropian, i cili e cilësoi si “fatkeq”.

Visoka thotë se Kosova, nga frika e stigmatizimit ose perceptimit si vend islamik, ka anashkaluar nevojën për të pasur marrëdhënie të mira me shumë vende joperëndimore.

“Në raport me Jerusalemin dhe Palestinën, Kosova ka hapësirë të jetë më eksplicite, të marrë qëndrimin e BE-së sa u përket zhvillimeve në Gazë, në Liban dhe të mos bëjë asgjë më shumë”.

“Por, Kosova ka qenë gati e njëanshme deri tani – ajo i ka dënuar sulmet e 7 tetorit të vitit të kaluar [në Izrael] dhe ka qenë kryesisht e heshtur ndaj krimeve dhe dhunës ndaj civilëve palestinezë”, thotë Visoka.

Sipas tij, Kosova duhet të krijojë një politikë të jashtme më parimore dhe më të balancuar, e cila do të dërgonte sinjale te vendet që nuk e kanë njohur, se ajo nuk është kundër botës arabe apo interesave të tyre..

Autoriteti palestinez, i cili me dekada lufton kundër pushtimit nga Izraeli, nuk e njeh Kosovën, dhe ish-udhëheqësi palestinez, Yasser Arafat, është kritikuar për lidhje të ngushta me ish-presidentin jugosllav, Sllobodan Millosheviq.

Bishku dyshon se shumë vende me shumicë myslimane janë mirë të informuara për Kosovën dhe kontekstin historik të pavarësisë së saj.

“Palestinezët janë të zemëruar dhe pyeten përse vendet perëndimore nuk brengosen shumë për njohjen e shtetit palestinez, aq sa për Kosovën”, thotë Bishku për Exposenë.

Me përshkallëzimin e konfliktit në Lindjen e Mesme, gjatë vitit të kaluar, Kosova, në disa raste, ka shprehur mbështetje për Izraelin.

Kur Irani ka sulmuar shtetin izraelit më 1 tetor, kryeministri Kurti ka shkruar në X se Kosova mbështet të drejtën e Izraelit për t’u vetëmbrojtur, si dhe të gjitha përpjekjet për arritjen e një armëpushimi të menjëhershëm.

Për analistët, Kosova nuk e ka luksin të marrë anë ose të jetë rajonale në politikën e jashtme, derisa nuk siguron njohje më universale.

Visoka pranon se ndërveprimi me vende si Siria, që kanë regjim autoritar ose gjysmë-autoritar, mund t’i kushtojë Kosovës në imazhin e saj perëndimor, por thotë se me një lobim të heshtur dhe të koncentruar, vendet mosnjohëse mund t’i ndryshojnë pozicionet.

Në atë rast, përfitimet për Kosovën do të ishin të mëdha, sipas tij.

“Përveç thellimit të bashkëpunimit ekonomik, politik, kulturor dhe ushtarak, këto vende kanë votë në OKB dhe do të ishin kyçe për avancimin e Kosovës si shtet sovran brenda OKB-së. Anëtarësimi në shumicën e organizatave ndërkombëtare kërkon dy të tretat e votave të anëtareve të tyre dhe blloku i vendeve arabe ose myslimane është i fuqishëm”, thotë Visoka.

Bishku pajtohet. Në rast të një solidarizimi më të madh të vendeve me shumicë myslimane, Kosova do të mund të bëhej edhe anëtare e Organizatës së Bashkëpunimit Islamik, thotë ai.

“Shqipëria është anëtare prej shumë kohësh. Në rast të anëtarësimit, edhe Kosova do të mund të merrte ndihmë financiare, e cila do të ishte e dobishme. Por, për aq kohë sa nuk ka solidaritet në këtë organizatë, është vështirë të thuhet se kur mund të ndodhë kjo”, thotë Bishku.

Turqia, e cila vetë e ka njohur Kosovën vetëm një ditë pas shpalljes së pavarësisë, u ka bërë disa herë thirrje vendeve me shumicë myslimane që ta ndjekin shembullin e saj.

Vetë presidenti turk, Recep Tayyip Erdogan, ëshë zotuar para tre vjetësh se do të punojë për të rritur numrin e njohjeve të Kosovës.

Radio Evropa e Lirë pyeti Ambasadën turke në Prishtinë për aktivitetet lobuese të Ankarasë, por nuk mori përgjigje.

Njohjen e fundit, Kosova e mori nga Izraeli në shkurt të vitit 2021.

Në një intervistë dhënë mediumit Kallxo në fund të vitit të kaluar, shefja e diplomacisë kosovare, Donika Gërvalla, ka thënë se është duke punuar për njohje të reja, por se nuk mund t’ua imponojë vullnetin e saj shteteve të tjera.

Sido që të jetë, në një botë ku aleancat dhe partneritetet kanë rëndësi, Kosova do të duhej ta kishte kuptuar se pranimi i saj kërkon më shumë sesa, thjesht, një vullnet të mirë – ndoshta një diplomaci më serioze dhe një grimcë finese më shumë. REL