Sipas Carla Del Pontes, prania e varreve masive në Ukrainë është tashmë dëshmi e krimeve të luftës të kryera nga rusët.

Ish-prokurorja e Gjykatës Ndërkombëtare Penale beson se tashmë ka prova të agresionit kundër popullit ukrainas – intervistë SWI swissinfo.ch

VOAL- Ish-prokurorja e Tribunaleve Penale Ndërkombëtare për Ruandën dhe ish-Jugosllavinë, Carla Del Ponte më vonë ishte ambasadore për Zvicrën në Paraguaj dhe Argjentinë. Në vitin 2008, ajo botoi kujtimet e saj: “Gjuetia: Unë dhe kriminelët e luftës”, për përvojën e saj si prokurore. Në atë kohë, libri shkaktoi shumë polemika për shkak të akuzave për trafik organesh nga militantët shqiptarë të Kosovës kundër të burgosurve serbë. Atë e takoi portali SWI swissinfo.ch që po bën një seri intervistash të fokusuara në krijimin e një gjykate për kriminelët rusë të luftës.

SWI swissinfo.ch: Imazhet që mund të paraqesin dëshmi të krimeve të luftës nga forcat ruse në Ukrainë janë publikuar në media të ndryshme. Sipas jush, a do të jetë në gjendje Vladimir Putini të shmangë një gjyq përpara një gjykate ndërkombëtare?

Carla Del Ponte: “Në parim jo, sepse Gjykata Ndërkombëtare Penale (ICC) në Hagë ka hapur tashmë një hetim për krimet e luftës dhe krimet kundër njerëzimit të kryera në Ukrainë nga ushtria ruse. Putini ka të ngjarë të njihet si përgjegjës për këto krime. Sigurisht, krimi më i rëndësishëm për të cilin ai mund të akuzohet është ai i agresionit (një krim i kryer nga një shtet ose nga persona në kontekstin e një konflikti të armatosur kundër një shteti sovran, ed.). Është një krim që ICC nuk mund të gjykojë (sepse Rusia nuk ka nënshkruar Statutin e Romës i cili përcakton këtë krim, red.). Prandaj do të jetë e nevojshme që komuniteti ndërkombëtar të krijojë një gjykatë specifike. Është një pikë ende në diskutim në nivel ndërkombëtar dhe nuk ka marrëveshje të arritur për momentin”.

Ukraina tashmë ka filluar të gjykojë njerëzit në territorin e saj. Nëse hetimet e GJNP-së çojnë në akuza, a do të jetë e mundur të mbahet një gjyq paralel në Hagë, i ngjashëm me atë që u bë për të gjykuar kriminelët e luftës të ish-Jugosllavisë?

“Sigurisht, është e mundur që GJNP-ja do të fillojë të lëshojë urdhër-arreste. Ukraina do të merrte përsipër krime më pak të rëndësishme – megjithëse jo më pak të rënda. Në të njëjtën kohë, GJPN-ja do të kryente hetime për krimet e kryera nga përgjegjësit politikë dhe ushtarakë të ushtrisë ruse”.

A mund të thuhet se Vladimir Putini është një kriminel lufte?

“Ai është një kriminel lufte, po, sigurisht. Unë shoh ngjashmëri me Sllobodan Millosheviçin (ish-presidenti i Serbisë i gjykuar nga GJNP për mosparandalimin e gjenocidit në Bosnje, red.). Putini i trajton ukrainasit si terroristë duke u mburrur se ai po lufton kundër terrorizmit – është pikërisht e njëjta gjë që tha Millosheviqi në atë kohë”.

Politika shmang përdorimin e termit gjenocid për të përshkruar vrasjet e popullit ukrainas nga ushtria ruse. Pse, sipas jush?

“Sepse fjala gjenocid ka një përkufizim shumë specifik dhe shumë njerëz nuk guxojnë ta përdorin atë. Është një koncept specifik në të drejtën ndërkombëtare: duhet të demonstrosh ekzistencën e një vullneti dhe një qëllimi dhe është shumë e vështirë si objekt hetimi. Unë gjithashtu nuk do të flisja me këto terma (për luftën në Ukrainë, ed)”.

A mund të flasim për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit?

“Ata janë duke u vënë re, është e qartë. Megjithatë, edhe një herë nuk do të përdorja termin gjenocid. Për këtë do të duheshin hetime shumë më të thella”.

Si mund të arrestohet një kriminel i dyshuar? A nevojitet bashkëpunimi i shtetit rus? Një ndryshim në pushtet?

“Duhet të plotësohen shumë kushte. Së pari, paqja. Lufta duhet të përfundojë; drejtësia mund të përparojë paralelisht me një proces paqeje. Nga ana tjetër, drejtësia mund të nxisë paqen. Le të shohim se çfarë ndodhi në ish-Jugosllavi me Millosheviçin: ai ishte ende president ndërsa bisedimet e paqes ishin duke u zhvilluar (në Rambuje, Francë, red.). Ai nuk ishte i pranishëm. Pse? Sepse ai e dinte se ishte subjekt i një hetimi ndërkombëtar dhe mund të kishte një urdhër arresti ndaj tij. Ai nuk e dinte nëse një realisht ekzistonte, por ai e dinte që ekzistonte një rrezik.Ne e kuptojmë se diskutimet për një marrëveshje paqeje janë lehtësuar nga fakti se Millosheviçi ishte nën hetim”.

Ukraina po kërkon me këmbëngulje krijimin e një gjykate speciale për krimin e agresionit rus. Pse? Dhe pse është e rëndësishme për Ukrainën?

“Sepse krimi i agresionit është vërtetuar tashmë dhe nuk ka nevojë për provë tjetër përveç asaj që kemi tashmë. Është një krim për të cilin është përgjegjës Putini. Në fjalimet e tij ai pranoi se ishte komandanti i ushtrisë dhe se ishte ai që drejtoi agresionin kundër Ukrainës”.

Mendoni se rrjetet sociale dhe dëshmitë e shumta të mbledhura tashmë do të thjeshtojnë hetimet aktuale dhe të ardhshme?

“Rrjetet sociale janë veçanërisht të rëndësishme për mbledhjen e provave të krimeve dhe do të bëjnë të mundur që të përcaktohet se cila njësi e ushtrisë ishte përgjegjëse. Më vonë do të mund të gjurmohen nxitësit kryesorë politikë dhe ushtarakë. Megjithatë, hetimi për krimet e luftës të kryera në Ukraina lehtësohet nga bashkëpunimi i qeverisë ukrainase me gjyqësorin. Në ish-Jugosllavi nuk kemi pasur asnjë bashkëpunim nga autoritetet, gjë që e ka bërë shumë kompleks mbledhjen e provave”.

Cili aspekt ju ka tronditur më shumë në këtë luftë?

“Varret masive. Është diçka e paimagjinueshme. Varret masive do të thotë se të gjitha viktimat civile janë varrosur së bashku. Do të jetë e vështirë t’i zhvarroset; do të jetë e nevojshme të bëhen analiza, autopsi, analiza të ADN-së dhe të kuptohet nëse janë civilë. apo ushtarake.Shumë nga viktimat janë varrosur me letërnjoftime dhe kjo e thjeshton identifikimin. Ata që kanë vuajtur më shumë si pasojë e kësaj lufte janë civilët”.

Propaganda ruse përpiqet të bëjë të besohet se këto varre masive janë krijuar nga vetë autoritetet ukrainase. Çfarë përgjigjeje keni?

“Unë them se hetimi do ta eliminojë shumë shpejt këtë version të ngjarjeve. Me kryerjen e një hetimi serioz nuk do të ketë asnjë dyshim për autorët. Mjafton të identifikohet një viktimë për ta kuptuar dhe identifikimi i viktimave është hapi i parë i çdo hetimi”.

Komisioni ndërkombëtar i pavarur hetimor i Kombeve të Bashkuara ka gjetur prova të ekzekutimeve, përdhunimeve, torturave dhe vrasjeve – përfshirë kundër djemve dhe vajzave – në Bucha, Mariupol, Odessa dhe rreth tridhjetë qytete të tjera të Ukrainës. Cili organ duhet të gjykojë këto krime? ICC?

“Së pari, është prokurori i Ukrainës ai që duhet të marrë përgjegjësinë për hetimin. Me sa di unë, tashmë po ndodh. Kam dëgjuar që një gjykatë ukrainase ka dënuar tashmë një ushtarak rus, hapi i parë. Do të jetë e nevojshme për të siguruar që GJPN-ja mund të kryejë hetime më shpejt. Zgjidhja më e mirë do të kishte qenë një gjykatë specifike për krimet e kryera në Ukrainë, por është e vështirë të arrihet për shkak të vetos së Rusisë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së

Do të jetë e vështirë të ngrihet kjo gjykatë për sa kohë që Kina dhe Rusia vënë veton në Këshillin e Sigurimit. A nuk duhet të rishikohet i gjithë sistemi i OKB-së dhe të gjenden zgjidhje të tjera?

“Po, sigurisht, por fatkeqësisht kjo nuk është e mundur për momentin. Po flasim për një institucion kyç i cili ishte dhe mbetet shumë i rëndësishëm, por që në situatën aktuale ka pak fuqi”.

Një pyetje e fundit për Zvicrën. Në vitin 2020, kundërshtari rus Alexei Navalny tha se një nga hetimet e tij dyshohet se zbuloi se prokurori zviceran Michael Lauber mori dhurata nga Rusia. Në këmbim, ai nuk do të hapte hetime për pastrim parash nga zyrtarët rusë në bankat zvicerane.

“Asnjë magjistrat në Zvicër nuk ia lejon vetes të marrë ryshfet dhe unë e di se për çfarë po flas. E njoh mjedisin, i njoh kolegët e mi, e njoh sistemin. Jo, nuk ka raste të ryshfetit të magjistratëve zviceranë”.

Ukraina është skena e mizorive dhe ka diskutime ndërkombëtare për krijimin e një gjykate për krimet e luftës. Megjithatë, drejtësia kërkon durim. Ekspertët e intervistuar nga SWI swissinfo.ch shpjegojnë se çfarë e bën një operacion të tillë veçanërisht sfidues. Përveç intervistës me Carla Del Ponte, janë të disponueshme edhe këndvështrime të tjera, të cilat mund të gjenden në www.swissinfo.ch. Përfshin intervista me Beth Van Schaak, Philippe Currat, François Zimeray.