15 Mars, 1875-15 Dhjetor, 1942

“Sot kemi mbi krye ca anadollakë që nuk kanë tjetër mendim dhe tjetër punë përveç të varfërojnë vendin e të shuajnë kombësinë tonë.” (Faik Konica)

Marsi është muaji i Faik Konicës! 15 Marsi, 2025, shënon 150-vjetorin e lindjes së Faik Konicës. Ndërsa numri i parë i revistës së tij të famshme “Albania” ka filluar botimin me 25 Mars, 1897 në Bruksel – një revistë mujore me përmbajtje politike, letrare dhe kulturore — vërtetë një tribunë mendimesh politike dhe historike nga më të dalluarit e elitës kombëtare shqiptare të kohës. Për 12 vjet, që vazhdoi së botuari, “Albania” përfshinte, përveç gjuhës shqipe, artikuj edhe në frëngjisht e turqisht.

Në një shkrim përkujtimor në revistën e tij “Shejzat” (No 5-8, 1967), Ernest Koliqi, vlerson zotësitë e Faik Konicës dhe kontributet e tija në lëmi të ndryshme të veprimtarisë së tij, pore dhe disa të meta:

“Ndonëse nuk la nji vepër organike që të pasqyronte pregatitjen e rrallë ditunore dhe vêtitë e shqueme artistike me të cilat e pajisi natyra, prap se prap, në letrat shqipe emni i tij mbetet si ai i nji stilisti plot hijeshi, i nji magjistari të shkrimit. Me gjuhën tonë ende në fazën e parë të lavrimit, ai dijti me i u afrue në shprehje shkrimtarvet mâ të përmendun frengë, për zgjedhësi (élégance) e ligjirim fjolluer”. Duke shtuar se Konica, “Fjalinë e lakon me mjeshtri të pashoqe, mendimin e ndryn në nji gëlvozhë a lëvozhgë gastarje, periudhën e gjallnon me nji dèll muzikuer tërhjekës tue u dhurue fjalëve mâ të zakonshme nji theksim të ri pa dalë kurrkund nga hullija e rythmit të natyrshëm idiomatik të shqipes. I thjeshtë e i hollë, i lëvizun e i qartë, styli i tij shtjellohet herë plot andje e gaz, herë plot sarkazëm e maraz, këtu i urtë e i këthiellët, aty papritmas idhnak e sulmues, gjithëkund veç i mbajtun në nji rrafsh të lum artistik pa të rrekun (sans effort), por vijanoz burues me hir të vetvetishëm. Për të kuptue e çmue si e sa duhet këtë shkrimtar të pikatun qi solli në përdorim të shqipes struktura trajtash kejèt të kullueta e të zgjedhuna edhe la mbas vetes në gjuhën t onë letrare gjurmë që për-ditë mâ tepër bien në sÿ, lypet të dallojmë në ‘tê njeriun nga artisti”.

Ernest Koliqi e cilëson Faik Konicën si një njeri “me të meta shumë të mëdha por dhe artist me vërtyte të jashtazakonshme. Por kadalë… Artisti me lumninë e magjisterit të vet shpesh herë shtie në punë edhe të mbetat e njeriut, të cilat nepër spastrim të flakës së artit shërbejnë me i dhanë stylit at nâmë të vecantë e at fuqi njimtuese (séduisante) që përbân cilsinë kryesore të shkrimeve konicjane. E meta ma në shêj e njeriut ishte nji mburrje diku e haptë, diku e mbulueme për zânafillën aristokratike”, të tij, është shprehur Koliqi.

Asdrêni e Mihal Grameno e paditën si mprojtës anakronik i oxhakizmës e i parësisë, shkruan ai dhe përemend tjera të meta, si “buzëhollë, e i pakënaqun, i nji natyrë grindavece së cilës i u shtonte nji paqindrueshmëni e çmeritëshme në mendime dhe nji prirje idhnake qi shpërthente me mujshi (prépotence) të pafrêshm e, tue kapërcye çdo cak jo vetëm t’arsyes e t ’urtisë por edhe të dêjsisë e të njerzisë. Në polemika, Konica i prénte drût shkurt”, ka theksuar Koliqi.

Por nga ana tjetër, Koliqi ka shkruar se Konica ishte i vetdijshëm i cilësive të veçanta që posedonte ai vet. Ai ishte i paisur, shton ai, me cilësi që kishte marrë e zhvilluar në shkollimet më heret në Kolegjin Saverjan të Shkodrës, mâ vonë në Stambollë e në fund në Francë. “Ky grumbullim i jashtazakonshëm prirjesh e studimesh e vênte Faikun në nji numër Shqiptarësh të ndritun e të dijshëm që aso kohe mund të numrohej në gishtat e nji dore”. Ai ishte i vetdijshëm, shkruan Koliqi për Konicën, se “Rrjedhimi aristokratik e naltonte atë mbi turmën; vêtitë gjeniale natyrore dhe kultura e naltojshin atë mbi aristokratë; nji shije artistike, mrekullisht e hollueme anames përvojës së gjallë e banesës së giatë në qendrat mâ të njoftuna të qytetnisë perendimore, e shqueishin disi edhe ndër ata tre o katër shembra që mund i rrijshin për krah në botën shqiptare. E vërteta âsht që Faiku në polem ikat e ndezta të veta, shfrente mëninë e vet të thellë sidomos kundra vogëlsinave shpirtnore që shembtojnë jetën, kundra mendes së madhe të ’injorantave, ngushtësisë mendore të gjysmakve, verbënisë së fanatikvet, e guximit të shpërdoruesavet të patrjotizmit”, thekson Ernest Koliqi në shkrimin e tij mbi Konicën botuar në vitin 1967. Duke sjellur një citim zemrimi të Konicës: “Té mos kisha nisur flet’én (vafté n’è djall!) s do té humhja koh’én t’ime t’u mésonj gomarëve ç’është liria. Dy muaj janë qé u nis kjo puné,dhe qé tani jam i lodhur nga shkaku i gomarëve. Më mirë té shesé pleh njeriu se té nisje puné pér Shqipétarét. Jané nj’a 50 Shqipétaré qé kuptojnë ç’është liria”. Por megjithkëse, për Konicën, “rrebet i vijnë e shkojnë”, ai vazhdon botimin e revistës “Albania” për gjithsejt 12 vjet (1897-1909).

Por megjithse, ndonjiherë kalêmi i rrëshqiste dhe me zêmër të frÿt vërvitej kundra ndoj atdhetari të ndershëm dhe cenonte ndoj vlerë të njimendët shqiptare, shprehet Ernest Koliqi për Konicën, ai e mbron atë duke theksuar se cilido të jetë gjikimi për Faik Konicën, si njeri me të meta, “kurrnji grimë ai gjikim nuk ia zvoglon vlerën e tij artistike”, as kontributet e tija të mëdha.

Në artikullin e tij, Ernest Koliqi e lartëson Faik Konicën si një, “Mjeshtër të pashoq”, i cili qëndron veças si zêjtar i shkrimit që i shëndrron fjalët në djamanta, e thurë me ta shëndriza (joyaux) vezullore.” Ndërsa Koliqi vlerson revistën “Albania” të Konicës si e para revistë, “e përkohëshme “shqiptare, ku Toskë e Gegë edhe Arbreshë, e Shqiptarë të kolonive të Kajros e të Bukureshtit e të viseve të tjera, shfaqën mendimet e veta pa ndryshim besimesh e krahinash. Mbetet si palestër vërtè kombtare, pasqyrë e të gjitha rrymbave mendore e shoqnore”, ka vlersuar Ernest Koliqi revistën “Albania” të Konicës, Ndërsa ka shkruar se në numrin e parë të revistës, kuptohet qellimi i dyfishtë që donte të ndjeki me botimin e “Albania-s”: “t’ ua tregoië Shqiptarve udhën e shelbimit politik e qytetnuer dhe t ’i a bâjë të njoftun të huejvet vêtitë shpirtnore ma te zgjedhuna të gjakut arbnuer.”

Në kujtimin e tij për Faik Konicën dhe revistën “Albania”, Koliqika shkruar se në “ numër, herë me shprehje të buta, herë me zâ qortues, plot kumbime zemrake, porositen Shqiptarët me i lânë m ‘anesh ndasinat m’u bashkue. Sipas Koliqit, nxitja për bashkim midis shqiptarëve, përsritet “orë e ças si leit-motiv gjatë dymbëdhetë vjetve të jetës së përkohëshmes, “Albania”.

Thirrja e Faik Konicës: “Bashkim, bashkim! M’e madhja nevojë për né Shqipétarét sot për sot është bashkimi. Pa bashkim nuk vetemi, kurr s’kemi për té vajtur përpara, por as do të na quajnë komb bota. Na duhen shkolla që të mësojmë djemt tanè dhe t’u zbukurohet mendja, që të bëhen njerëz, dhe njerez të vërtetë; na duhen udhëra që të lehtësohet tregëria dhe vobësia të pakësohet, shkurt, kemi nevojë të qytetërohemi dhe né si té tjerét popuj. Po me se kërkohen shkollat, si bëhen udhërat, si arrihet qytetëria? Kur të mblidhemi gjithë Shqipétarét dhe t’i kërkojmë me urtësi; me bashkim, vetëm me bashkim…“Bashkim ç’do me thënë?” sipas Konicës. “…Shqipétarë, rrojmé té gjithé në Shqipéri, dhe pérdorim gjithé njé gjuhë. Dhe Shqipëtarët e mençur e té urté qé kuptojnë két gjé, kanë detyré t’u japin té tjeré Shqipétarvet t’a kuptojnë dhe ata… Le té nisim pra qé sot, gjithékujt sa i mundet, kété bashkimin aqé té miré pér pérparimin tonë. Té duhemi té gjithé si véllezèr; té mos kursejmé as vojtje as té holla pér té mbjellë dashurinë midis bijve té Shqipérisé.”

Mesazh më të bukur nuk ka, sot për sot, për shqiptarët në Shqipëri e Kosovë dhe anë e mbanë trojeve autoktone në Ballkanin Përendimor, në këtë 150-vjetor të lindjes së të madhit Faik Konica. Bashkim! Bashkim midis shqiptarëve për shpëtim, porosit sot Faik Konica.

Faik Konica Ernest Koliqi