VOAL – Edmund Burke, burrë shteti dhe filozof irlandez, lindi në Dublin më 12 janar 1729 nga një baba anglikan dhe një nënë katolike: me vëllain e tij Richard ai u arsimua sipas traditës anglikane në mënyrë që të mund të ndiqte një karrierë publike në të ardhmen. Nga ana tjetër, motra merr arsim katolik. Por është në mjedisin katolik që Burke në të vërtetë jeton dhe rritet; studimet që kultivoi si dhe përkatësia e tij etnike kontribuojnë në krijimin e asaj që më vonë do të përkufizohet si “kallëpi i mendimit katolik”.
Nga 1743 deri më 1748 ai studioi artet liberale në Trinity College në Dublin, duke studiuar autorët klasikë grekë dhe latinë: Ciceroni dhe Aristoteli ndikuan thellë tek ai. Në Londër më 1750 studioi për drejtësi në “Middle Temple”; Pikërisht këtu, pas një kohe të shkurtër, i lodhur nga pragmatizmi materialist dhe nga metodologjia mekanike e së cilës është e mbarsur mësimdhënia, babai i tij përkundrazi braktis studimet për të filluar një karrierë letrare.
Megjithatë, burrështetasi i ardhshëm do të fitojë përfundimisht një njohuri të rëndësishme të ligjit evropian kontinental dhe britanik. Një burim tjetër i rëndësishëm i trajnimit të tij fillimisht, dhe i mendimit të tij më vonë, është zinxhiri i juristëve të mëdhenj britanikë, nga Sir Edward Coke te Sir William Blackstone.
Në maj 1756, Burke botoi shkrimin e tij të parë si anonim: “A Vindication of Natural Society”, një pamflet që tallte filozofinë libertine dhe deiste në atë kohë në modë. Në vitin 1957 ai botoi “Një hetim filozofik mbi origjinën e ideve tona për sublime dhe të bukura”, një vepër kushtuar estetikës në të cilën ai heton themelet psikologjike të artit.
Më 12 mars 1757 ai u martua me Jane Nugent. Më 9 shkurt të vitit të ardhshëm, gruaja e tij lindi djalin e tyre Richard.
Në të njëjtën periudhë dhe deri në vitin 1765 Edmumd Burke drejtoi “Regjistrin vjetor”, një ekspozitë që trajton historinë, politikën dhe letërsinë, fillimisht vetëm britanike, pastaj edhe evropiane kontinentale.
Midis 1758 dhe 1759 ai shkroi “Ese drejt një përmbledhje të historisë angleze”, një vepër e botuar pas vdekjes më 1811. Në këto vite Burke filloi të frekuentonte studiuesin e shquar Samuel Johnson: pavarësisht diversitetit të opinioneve të tyre politike, midis dyve që ata vendosin nderim të thellë dhe miqësi.
Burke bëhet sekretar privat dhe asistent politik i William Gerard Hamilton, në të njëjtën moshë të tij tashmë aktiv në Parlament. Shkrimi i “Traktet në lidhje me ligjet kundër poperisë në Irlandë” – shkrime fragmentare të botuara pas vdekjes në 1797 – daton në vjeshtën e vitit 1761, gjatë një qëndrimi irlandez. Më pas ai u nda nga Hamilton për t’u lidhur me Charles Watson-Wentworth, Markez i dytë i Rockingham, duke u bërë sekretari i tij. Ky i fundit u emërua kryeministër nga Mbreti George III i Hanoverit më 10 korrik 1765.
Në të njëjtin vit Burke u zgjodh në Dhomën e Komunave: ai shpejt u bë udhërrëfyesi intelektual dhe zëdhënësi i saj për “rrymën Rockingham” të partisë Whig. Prandaj, Burke ulet në bankat e opozitës për pjesën më të madhe të karrierës së tij politike dhe është gjatë kësaj faze të dytë të ekzistencës së tij që burrë-mendimtari boton veprat e tij më të njohura, duke përfshirë “Mendime mbi shkaqet e pakënaqësisë së tanishme” (1770). “Fjalimi mbi pajtimin me kolonitë” (1775), “Reflektime mbi revolucionin në Francë” (1790), “Mendime mbi çështjet franceze” dhe “Apel nga të rinjtë tek të vjetrit kamxhikët” (1791), dhe ” Letra mbi një paqe regicide”, përfundoi më 1796.
Duke pasur parasysh mbështetjen e Burke për pavarësinë amerikane dhe partnerin e tij kundër prerogativës së drejtimit, shumë do të ishin habitur nga botimi i “Reflektime mbi revolucionin në Francë”. Me këtë botim, politikani anglo-irlandez u bë një nga kritikët e parë të Revolucionit Francez, të cilin ai e konsideroi jo një lëvizje që synon krijimin e një demokracie kushtetuese dhe përfaqësuese, por një revoltë të dhunshme kundër traditës dhe autoritetit legjitim, një eksperiment i shkëputur me kompleks nga realiteti i shoqërisë njerëzore, i cili do të kishte përfunduar në katastrofë. Admirues të mëdhenj të Burke, si Thomas Jefferson dhe Charles James Fox, do ta akuzonin atë se u bë reaksionar dhe armik i demokracisë.
Thomas Paine shkroi “Të drejtat e njeriut” më 1791 si një përgjigje ndaj Burke. Më vonë mbështetës të tjerë të demokracisë si John Adams ranë dakord me Burke për situatën franceze. Për më tepër, shumë nga parashikimet e Burke për zhvillimin e revolucionit do të konfirmoheshin, me ekzekutimin e Louis XVI dhe afirmimin e regjimit autokratik të Napoleonit.
Këto fakte dhe mosmarrëveshja për interpretimin e tyre çojnë në prishjen e miqësisë midis Burke dhe Fox dhe, nga një këndvështrim tjetër, në ndarjen e partisë Whig. Kur Burke botoi “Apel nga të rinjtë për të vjetër Whigs” në 1791, në të cilin ai rinovoi kritikat e tij ndaj programeve radikale të frymëzuara nga Revolucioni Francez dhe sulmoi Whigs që i mbështetën ata, shumica e partisë e ndoqi atë duke votuar në favor të qeveria konservatore e Uilliam Pitit të Riut, i cili do t’i shpallë luftë Francës revolucionare më 1793.
Më 1794 ai pëson një goditje të rëndë: i biri Riçardi, me të cilin është shumë i lidhur, vdes. Në të njëjtin vit, gjyqi kundër Hastings përfundon. Burke mendon se e ka përfunduar misionin e tij politik, ndaj, i lodhur, vendos të largohet nga Parlamenti. Mbreti, i cili kishte vlerësuar qëndrimet e tij për Revolucionin Francez, dëshiron ta emërojë Lord Beaconsfield, por vdekja e djalit të tij i kishte hequr Burke çdo atraksion për këtë titull, kështu që ai pranoi vetëm ofertën e një pensioni prej 2500 paund.
Edmund Burke vdiq më 9 korrik 1797 në shtëpinë e tij në fshat në Beaconsfield, Angli. /Elida Buçpapaj
Komentet