Këtu banon Terezina?
Kamerieri, i cili nuk e kishte veshur ende setrën e frakut, por që kishte vënë në qafë jakën e kollarisur, e vështroi nga maja e flokëve deri në fund të këmbëve djaloshin që po i rrinte përballë në sheshpushimin e shkallëve: në vështrim të parë dukej se ishte fshatar. Kishte ngritur deri rrëzë veshëve jakën e setrës prej cohe të ashpër, duart i kishte të ënjtura e të skuqura nga të ftohtit. Në njërën dorë mbante një torbë të ndotur, ndërsa në tjetrën, si kundërpeshë, një valixhe të vjetruar.
-Terezina? Kush është Terezina?-pyeti kamerieri, duke ngritur lart vetullat e dendura dhe të bashkuara rrëzë hundës, të cilat ngjanin sikur të qenë një palë mustaqe që i kishte rruar aty mbi buzë dhe pastaj i kishte ngritur aty lart për të mos humbur.
Djaloshi më parë tundi kryet për të shkundur nga maja e hundës një pikëz që i kishte rrjedhur nga të ftohtit, pastaj iu përgjigj:
-Terezina, këngëtarja.
-Aha!-ia bëri kamerieri, duke vënë buzën në gaz i habitur, por edhe me qesëndi:-Kështu u quan, vetëm kaq, Terezina? Po ju kush jeni?
-Është apo s’është?- pyeti djaloshi duke vrenjtur ballin dhe duke tërhequr hundët.-I thoni se ka ardhur Mikuço dhe lërmëni të hyj.
-Por tani nuk ka njeri,-u përgjigj kamerieri me një buzëqeshje të ngrirë ndër buzë.-Zonja Zina Marnis është në teatër dhe…
-Edhe teze Marta?
-Aha! Mos jeni gjë nip i saj?
Dhe aty për aty kamerieri i hapi rrugë gjithë nderim.
-Urdhëroni atëherë, urdhëroni. Nuk ka njeri. Edhe e emta është në teatër. Nuk kthehen para orës një. Jepet një mbrëmje për nder të … si jeni ju me zonjën, kushëri?
Mikuço mbeti ngushtë për një çast.
-Nuk jam…jo, nuk jam kushëri me të, ç’është e vërteta. Jam…
Me ta dëgjuar këtë përgjigje kamerieri, para së gjithash, e quajti me vend ta tërhiqte atë “ju-në” plot nderim, e futi Mikuçon në një dhomë të errët ngjitur me kuzhinën, ku dikush gërhiste për kiamet dhe tha:
-Ulu këtu, tani po të sjell një llambë.
Në fillim Mikuço hodhi vështrimin andej nga vinte e gërhitura, por s’ia doli të dallonte gjë; pastaj shikoi nga kuzhina, ku gjellëbërësi po përgatiste darkën me ndihmën e një çunaku. E joshi kundërmimi i gjellëve të ndryshme dhe zëre se iu morën mendtë; s’kishte ngrënë  qysh në mëngjes ; vinte nga rrethinat e Mesinës; kishte udhëtuar një natë e një ditë me tren.
Kamerieri pruri llambën dhe ai që po gërhiste matanë mbas perdes që ishte varur në një kordon të nderë nga njëra anë e dhomës në tjetrën, murmuriti nëpër gjumë:
-Kush është?
-Çohu, Dorinë!-tha kamerieri.-S’e sheh që ka ardhur zoti Bonviçino?
-Bonavino, -e korrigjoi Mikuço, cili po u hukaste gishtave.
-Bonavino, Bonavino, një i njohur i zonjës. Ti fle për shtatë palë qejfe, bie porta dhe s’e dëgjon. Unë duhet të shtroj tryezën, s’mund t’i bëj të gjitha, e merr vesh? Ta kem mendjen te gjellëbërësi që s’ka haber, të kujdesem për njerëzit që vinë…
Ankimit të kamerierit Dorina iu përgjigj me një alamet gogësime, që u përzgjat teksa shtriqi gjymtyrët dhe që përfundoi me një si hingëllimë, ngaqë ajo u rrëqeth papritmas. Kamerieri protestoi duke u larguar:
-E po mirë, atëherë!
Mikuço nënqeshi dhe e ndoqi me sy kamerierin tek i ra mes për mes një dhome tjetër të kredhur në gjysmerrësirë, derisa doli në një sallë të gjerë, andej ka fundi. Ajo ishte mbytur dritë; në të shquhej një alamet tryeze e shtruar dhe ai mbeti gojëhapur duke e soditur, derisa një gërhimë e re e detyroi të kthehej për të parë nga ana e perdes.
Kamerieri, me një pecetë në krah, kalonte tash e parë, herë duke dërdëllitur kundër Dorinës që vazhdonte të dremiste, herë kundër gjellëbërësit, i cili duhej të ishte i ri, i thirrur enkas për ceremoninë e asaj nate dhe që po e bezdiste duke i kërkuar vazhdimisht udhëzime….Mikuço, që të mos e bezdiste edhe ai, e pa të udhës t’i gëlltiste të gjitha pyetjet që donte t’i bënte. Do të kishte dashur t’i tregonte, apo t’i jepte të kuptonte, se ishte i fejuari i Terezinës, por prapë nuk donte, pa e ditur as ai vetë psenë, mbase, sepse atëherë kamerieri do ta trajtonte si padron dhe ai, tek e shihte të veshur me aq sqimë dhe aq të shpenguar, edhe pse s’e kishte veshur ende setrën e frakut,  s’arrinte ta mposhtte atë ndjesi sëkëlldie që e mbërthente kur mendonte se mund të ndodhte pikërisht ashtu. Por në një farë kohe ama, kur ai kaloi sërish përpara, nuk ndenji dot pa e pyetur:
-Më falni…e kujt është kjo shtëpi?
-Jona, derisa banojmë në të, -iu përgjigj kamerieri për ngut.
Dhe Mikuço zuri të tundte kryet.
Domethënë na ishte e vërtetë? E kishin zënë fatin për brirësh! Hajde mbarësi, hajde! Ai kamerieri që i përngjiste një alamet zotërie, gjellëbërësi dhe çiraku i tij, ajo Dorina që gërhiste matanë: që të gjithë na qenkëshin shërbëtorë që i urdhëronte Terezina? Kush mund ta mendonte?
Sillte në hatër dhomën e zhveshur aty lart, në trapazan, në fund të dynjasë, në Mesina, ku banonte Terezina me të ëmën.
Pesë vjet më parë, po të mos kishte qenë ai, nënë e bijë do të kishin vdekur urie në atë trapazan. Dhe atë thesar të fshehur në grykën e Terezinës ai, ai e kishte zbuluar, ai. Asokohe ajo këndonte vazhdimisht, si një harabel majë çative, pa u kujtuar se ç’thesar zotëronte: këndonte nga marazi, këndonte për të mos e menduar mjerimin, të cilin ai përpiqej t’ua lehtësonte sadopak, edhe pse në shtëpi të tij ia hanin shpirtin prindërit, sidomos e ëma. Por a mund ta braktiste Terezinën në atë gjendje , sidomos mbas vdekjes së të atit? Ta braktiste meqë ishte trokë, ndërsa ai, mirë apo keq, e kishte një punë si flautist në bandën bashkiake?
Ç’arsyetim! Po zemra?
Atë ditë aq të bukur prilli pranë dritares së baxhës, prej nga ku futej gjithë jetë e dritë kaltërsia e qiellit, e kishte ndier veten të frymëzuar dhe fati i kishte përshpëritur në vesh që t’i kushtonte vëmendje zërit të saj, kur askush s’e çante kokën. Terezina ishte duke kënduar vetmevete një melodi të zjarrtë siciliane, fjalët e të cilës Mikuço i kujtonte edhe tani; ishte shpirtvrarë atë ditë Terezina, sepse s’kishte shumë që i kishte vdekur i ati; pastaj edhe për shkak të  kundërshtimit kryeneç të prindërve të tij; e i kujtohej se edhe ai kishte qenë i trishtuar, aq sa i kishin shkarë lot tek rrinte dhe e dëgjonte duke kënduar. E, pra kushedi sa herë të tjera e kishte dëgjuar atë këngë: por asnjëherë të kënduar në atë mënyrë. I kishte bërë aq përshtypje sa të nesërmen, pa i thënë gjë as asaj e as së ëmës, kishte sjellë me vete aty lart, në atë dhomëzë në trapazan, drejtuesin e bandës, të cilin e kishte mik.
Kësisoj kishin filluar mësimet e para të kantos dhe për dy vjet radhazi ai kishte harxhuar për të thuajse gjithë rrogën: i kishte marrë me qira një piano, i kishte radhojt e muzikës, i kishte dhënë edhe ndonjë shpërblim maestros. O ditë të bukura të shkuara! Terezina vlonte nga dëshira për t’ia nisur fluturimit, për t’u kredhur në të ardhmen që maestro ia parathoshte të shkëlqyer; dhe ndërkohë e ledhatonte plot afsh për t’ia shprehur gjithë mirënjohjen e saj. Ç’ëndërrime lumturie të përbashkët thurnin asokohe!
Por teze Marta tundte kryet hidhurazi: e gjora plakë kishte parë aq shumë në jetë, saqë tani s’i besonte më të ardhmes: druhej për të bijën dhe nuk donte që ajo as nëpër mend të mos e shkonte se do të mund të shkëputej nga ai mjerim; pastaj e dinte, e dinte sa i kushtonte atij çmenduria e asaj ëndrre me zarar.
Por as ai dhe as Terezina s’e mbanin vesh dhe ajo kishte kundërshtuar më kot kur një kompozitor i ri, mbasi e kishte dëgjuar Terezinën duke kënduar, kishte thënë se do të qe një krim i vërtetë, por të mos i siguroheshin maestrot më të mirë dhe po të mos pajisej me një edukatë muzikore të përsosur. Duhej dërguar në Napoli, duhej dërguar me çdo kusht në konservatorin e Napolit.
Atëherë Mikuço, pa një pa dy, ishte prishur me prindërit, kishte shitur një copë tokë që kishte trashëguar nga një ungj prift dhe e kishte dërguar Terezinën të kryente studimet në Napoli.
S’e kishte parë qysh atëherë. Letra po…I ruante ende letrat që i kishte shkruar ajo nga konservatori dhe pastaj ato të teze Martës, kur Terezina qe kredhur në jetën artistike dhe e kërkonin më këmbëngulje teatrot më kryesore, mbasi kishte debutuar me sukses të bujshëm në San Karlo. Në fund të atyre shkronjave dredharake dhe të pasigurta, që mundohej të shkaraviste në letër plaka e shkretë, kishte gjithmonë pak fjalë të Terezinës, e cila nuk kishte kurrë kohë të shkruante: “I dashur Mikuço, përsëris ato që të shkruanin mamaja. Qofsh mirë e mos më harro.” Kishin rënë në ujdi që ai do ta linte pesë apo gjashtë vjet sa të çante rrugë në jetë: ishin që të dy të rinj dhe mund të pritnin….Dhe ato letra, në ato pesë vjet që kishin kaluar, ai ua kishte treguar kujtdo që kishte dashur t’i shihte, për të hedhur poshtë shpifjet që sajonin familjarët e tij kundër Terezinës dhe së ëmës. Pastaj kishte rënë i sëmurë; për pak kishte vdekur; dhe me atë rast, pa e marrë vesh ai, teze Marta dhe Terezina kishin dërguar në adresë të tij një shumë të mirë të hollash: një pjesë ishte harxhuar gjatë sëmundjes, por kursurin ai e kishte zhvatur me dhunë nga duart grabitqare të të afërmve të tij dhe ja, ku tani po vinte t’ia kthente Terezinës. Sepse në asnjë mënyrë nuk mund të pranonte të holla. Jo se i ngjanin si lëmoshë, sepse edhe ai dikur kishte shpenzuar për to, por…ashtu kot! As ai s’dinte ta tregonte psenë. Dhe aq më pak mund t’i pranonte tani aty, në atë shtëpi…
Kurrsesi! Ashtu siç kishte pritur gjithë ata vjet, mund të priste ende. Dhe nëse Terezina kishte parë me bollëk , gjë që tregonte se ia kishte hapur dyert e ardhmja, donte të thoshte se kishte ardhur koha që të plotësohej premtimi i kahershëm, për inat të atyre që s’i kishte zënë besë.
Mikuço u ngrit më këmbë vetullngrysur, sikur të donte ta përforconte atë mendim; hukati përsëri duart akull të ftohta dhe shkapeti këmbët për tokë:
-Ke ftohtë?-e pyeti kamerieri, kur i kaloi pranë.-Nuk vonohen shumë. Eja në kuzhinë. Aty rrihet më rehat.
Mikuço s’deshi të bënte si i tha kamerieri, i cili kishte cytur nervat dhe e kishte hutuar me atë sjelljen e tij, sikur të ishte kushedi kush. U ul përsëri dhe nisi të mendonte me mendje të hapërdërë. S’kaloi shumë dhe u hodh përpjetë nga një e rënë e fortë e ziles.
-Dorina, erdhi zonja!-thirri kamerieri, duke veshur me ngut setrën e frakut, teksa vraponte për të hapur derën; por kur vuri re se Mikuço po bëhej gati t’i shkonte mbrapa, ndali në vend dhe i tha prerazi:
-Ti qëndro këtu, më parë duhet ta lajmëroj.
-Oj, oj, oj…-rënkoi një zë i përgjumur matanë perdes dhe mbas pak u duk një grua e shëndoshë , me flokë të ngjyera, veshur si kacek, e cila tërhiqte zvarrë njërën këmbë e s’po ia dilte t’i hapte mirë sytë, mbështjellë gojë e hundë me një shall leshi.
Mikuço ia nguli sytë. Edhe ajo, kur dalloi një njeri të huaj, i zgurdulloi sytë e befasuar.
-Zonja,-përsëriti Mikuço.
Atëherë Dorina u përmend në vend.
-Erdha, erdha …-tha. Hoqi shallin, e flaku matanë perdes dhe nxitoi drejt derës, ashtu, trup kaba siç ishte.
Pamja e saj shtrige flokëngjyer, toni urdhërues i kamerierit aty për aty seç i ngjallën Mikuços një parandjenjë plot ankth: e ndjeu veten ligsht. I erdhi në veshë zëri i mprehtë i teze Martës:
-Matanë, në sallon! Në sallon, Dorinë!
Dhe para tij kaluan kamerieri me Dorinën, të cilët mbanin ndër duar shumë shporta plot lule të mrekullueshme. Zgjati kryet për të parë sallonin e ndriçuar andej nga fundi dhe dalloi plot zotërinj të veshur me frak, të cilët po flitnin rrëmujëthi.
Pamja iu turbullua: kaq u hutua, kaq u ngashërye sa as vetë s’u kujtua se sytë i qenë mbushur me lot; i mbylli dhe në atë dhomë të errët e përmblodhi veten, sikur të donte t’i bënte ballë vuajtjes që i shkaktonte e qeshura zëmprehtë e dikujt. Të qe zëri i Terezinës? Zot i madh, e pse qeshte kështu në dhomën tjetër?
E përmendi një thirrje e përmbajtur: hapi sytë dhe para tij pa teze Martën. Gati s’e njohu: majë kresë kishte një kapele dhe dukej sikur po i zinte frymën një alamet manteli prej kadifeje.
-Si?…Mikuço…paske ardhur?
-Teze Marta!-thirri Mikuço, duke e kundruar me një farë droje.
-Po si kështu?-vazhdoi plaka e turbulluar.-Pa lajmëruar?
Ç’ka ndodhur? Pse sonte…O Zot, o Zot i madh!…
-Kam ardhur për… belbëzoi Mikuço, që s’dinte ç’të thoshte tjetër.
-Prit!-e ndërpreu teze Marta. Si t’ia bëjmë? Si t’ia bëjmë? E sheh sa njerëz kanë ardhur, o bir? Është festa e Terezinës, është mbrëmja e saj…Prit, prit pak këtu…
-Po qe se ti mendon…-u përpoq të thoshte diçka Mikuço, me një lëmsh ankthi në grykë, -po qe se ti mendon që duket të iki…
-Jo, po të them prit pak,-nxitoi t’i përgjigjej plaka plakëza zemërmirë , ende e hutuar.
-Halli është se unë s’di ku mund të shkoj në këtë qytet …në këtë orë…-tha Mikuço.
Teze Marta doli dhe pa hequr akoma dorezat ia bëri me shenjë të rrinte dhe të priste. U fut në sallonin ku Mikuços iu duk se u hap një humnerë: zhaurima heshti përnjëherësh. Pastaj dëgjoi shkoqur dhe prerazi këto fjalë Terezinës:
-Një minutë, zotërinj!
Dhe, duke pritur që t’i përfaqej ajo, pamja iu mjegullua. Por Terezina nuk u duk dhe në sallonin matanë ia nisi përsëri muhabeti. Mbas pak çastesh, që atij iu dukën se nuk kishin të sosur, në vend të saj u kthye teze Marta, pa kapele, pa mantel, po dorashka;  e kishte mbledhur veten.
-Presim pak këtu? Si thua?-e pyeti. –Unë do të rri me ty…
Tani do të shtrohet darka…Ne do të rrimë këndej. Dorina do të na shtrojë në këtë tryezë dhe do të hamë bashkë, këtu. Do të kujtojmë kohët e shkuara, mirë?…S’më besohet që jemi prapë bashkë o bir, eja, eja këtu…Ti e kupton, matanë gjithë ata zotërinj? Terezina e shkretë s’ka si të bëjë pa ata…Karriera, më kupton? Ç’të bëjë! I ke parë gazetat? Punë të mëdha, biro! Unë veç…unë as në qiell dhe as në tokë, si gjithmonë…S’po më besohet që sonte po rri këtu me ty.
Dhe plaka shpirtmirë, që i kishte nxjerrë fjalët lumë, në mënyrë të vetvetishme, për të mos i dhënë mundësi Mikuços të mendohej, buzëqeshi më në fund dhe fërkoi duart, duke e parë mbushur me përmallim.
Dorina erdhi të shtronte me ngut tryezën, sepse matanë, në sallon, darka kishte filluar.
-Ka për të ardhur?-pyeti Mikuço në hall, me një zë që i dridhej nga padurimi.
-S’do mend që ka për të ardhur, -iu përgjigj menjëherë teze Marta, duke u përpjekur ta mposhtte telashin që ndjeu.-Sa të gjejë një çast të lirë: ma tha vetë.
U shikuan sy ndër sy dhe i buzëqeshën njëri-tjetrës, sikur të ishin kujtuar atë çast se ç’ishin për sho-shokun. Shpirtrat e tyre të çliruara nga ai emocion dhe nga ai frenim që i kishte ngërthyer, sikur deshën të përshëndeteshin me anë të asaj buzëqeshjeje.
“Ti je teze Marta e gjithëherës”, thonin sytë e Mikuços ;” dhe ti Mikuço je gjithmonë djali im i dashur dhe i mirë, që s’ke ndryshuar aspak, o i shkretë!” thonin ata të teze Martës. Por befas ajo i uli sytë, që Mikuço të mos mund të lexonte gjë tjetër në to.
Fërkoi përsëri duart dhe tha:
-Si thua, hamë?
-Mua më griu uria!-thirri i kënaqur dhe i lehtësuar Mikuço.
-Më përpara kryqin: këtu, në sytë e tu, mund ta bëj, -shtoi plaka me një farë çapkënllëku, duke i shkelur syrin dhe bëri kryq.
Kamerieri erdhi e u solli pjatën e parë. Mikuço nisi të vrojtonte me shumë vëmendje se si e preu teze Marta pjesën e saj nga pjatanca. Por, kur i erdhi radha atij dhe ngriti duart, u kujtua se i qenë ndotur gjatë udhëtimit të gjatë, u skuq, u hutua, çoi sytë për të shikuar kamerierin, i cili, duke qëndruar drejt dhe i ngrirë, i përkuli lehtazi kryet dhe i buzëqeshi, sikur të donte ta ftonte të merrte për të ngrënë nga pjatanca. Po desh fati dhe e nxori teze Marta nga sikleti.
-Rri, rri Mikuço: të shërbej unë.
Ishte gati ta puthte për mirënjohje. Me ta marrë pjesën e tij të gjellës, sapo u largua kamerieri, bëri edhe ai kryqin me ngut.
-Të lumtë, bir, -i tha teze Marta.
Ai e ndjeu veten të lumtur dhe të qetë dhe nisi të hante si nuk i kishte qëlluar kurrë më parë në jetë, pa u vënë veshin as duarve të tij dhe as kamerierit.
Po sa herë që ai, tek vinte e shkonte në dhomën matanë, hapte portën rrotulluese me xhama, dhe që andej vinin valë bisedash të përziera apo dëgjoheshin të qeshura, Mikuço kthehej i turbulluar dhe pastaj ua ngulte vështrimin syve mbushur me dhimbje e përmallim të teze Martës, sikur të donte të gjente shpjegim në to. Përsëri i buzëqeshën njëri-tjetrit dhe përsëri nisën të hanin dhe të shkëmbenin fjalë për fshatin e largët, për miq e të njohur, për të cilët ajo nuk ngopej së pyeturi.
-Nuk po pi?
Mikuço zgjati dorën për të marrë gotën, por tamam në atë çast u hap përsëri dera e dhomës; u ndie një fëshfërimë mëndafshi, sa hapa të nxituara e dhoma sikur u përndrit përnjëherësh nga nëj dritë verbuese.
-Terezina…
Dhe zëri, nga hutimi, iu mek ndër buzë. Ç’hir mbretëreshe!
Ngriu duke e soditur, i mahnitur, fytyrëflakë, syshqyer, gojëhapur. Si vallë…ishte bërë ashtu? Zbuluar gjinjtë, zbuluar supet, zbuluar llërët…mbushur xhevahire…Nuk i bëhej të besonte se kishte para syve një njeri të gjallë dhe të vërtetë. Ç’po i thoshte? Në atë përfaqje ëndrre ai s’po ia njihte më as zërin, as sytë, as gazin: asgjë, asgjë nuk po ia njihte më.
-Si ia çon? A je mirë tani, Mikuço? Shumë mirë, shumë mirë…Ke qenë sëmurë, në mos gabohem..Do të vij prapë mbas pak…Sidoqoftë, ti këtu ke mamanë…U morëm vesh?
Dhe Terezina ia mbathi matanë mes fëshfërimash.
-S’po ha më?-pyeti mbas pak teze Marta, gjithë druatje, për të davaritur turbullimin e Mikuços.
Ai u kthye nga ajo, por nuk foli.
-Ha, -nguli këmbë plaka, duke i treguar pjatën.
Mikuço shkoi gishtat në jakën e rrudhur dhe të ndotur, e liroi dhe nxori një ofshamë të gjatë.
-Të ha, the?
Dhe tundi disa herë dorën poshtë mjekrës, sikur të donte të thoshte: s’më shkon më, nuk mundem. Ndenji edhe disa çaste i heshtur, i vrarë, ende i kredhur në pamjen e pak çasteve më parë, pastaj mërmëriti:
-Si qenka bërë…
Dhe pa teze Martën që po shkundte kryet e që s’po hante më as ajo, sikur të ishte se po priste diçka .
-As që duhet menduar më…-shtoi pas pak thuajse me vete, duke mbyllur sytë.
Tani prej errësirës ku qe zhytyr, ai vërente humnerën që ishte hapur midis tyre. Jo, ajo s’ishte më Terezina e tij. Kishte marrë fund gjithçka…prej kohësh. Prej kohësh dhe ai budallai, ai teveqeli po kujtohej vetëm tani. Ia kishin thënë në fshat, por ai nuk kishte dashtur të zinte besë…Dhe tani ç’kuptim kishte të rrinte aty në atë shtëpi? Po të qe se të gjithë ata zotërinj, po të qe se edhe vetë kamerieri do ta merrnin vesh se ai, Mikuço Bonavino, ishte dërrmuar e drobitur për të ardhur nga aq larg, se kishte bërë tridhjetë e gjashtë orë rrugë me tren, duke e mbajtur veten me gjithë mend si të fejuarin e asaj mbretëreshe, ata zotërinj edhe kamerieri do të ishin mekur gazit e mbas tyre edhe gjellëbërësi e pjatalarësi, edhe Dorina! Ç’gaz do të kishte shpërthyer po të qe se Terezina do ta kishte tërhequr zvarrë para tyre, në sallon, e do të kishte thënë: “Shikoni! Ky qyq flautisti thotë se ka ndër mend të bëhet im shoq!”  Ajo vetë ia kishte dhënë fjalën, ashtu ishte, por asokohe si mund ta merrte me mend se do të bëhej ajo që ishte bërë tani?
Dhe prapë e vërteta ishte se ai ia kishte çelur atë shteg dhe i kishte krijuar mundësitë të ecte në të; por si mund ta arrinte tani që ajo kishte shkuar aq larg dhe ai kishte mbetur po ai që kishte qenë, një sazexhi që i binte flautit të dielave në sheshin e fshatit? As që duhej menduar… Pastaj ç’ishte ai grusht të hollash që ai kishte shpenzuar dikur për atë që tani ishte bërë një zonjë e madhe! I vinte turp vetëm të mendonte se mos dikush mund të dyshonte që ai kishte ardhur aty me qëllim të përfitonte ndonjë send, përkundrejt atyre pak të hollave që kishte shpenzuar dikur. U kujtua se në xhep kishte të hollat që i kishte dërguar Terezina kur ai pati qenë sëmurë. U skuq, i erdhi marre dhe futi dorën në xhepin e brendshëm të setrës kuk mbante kuletën.
-Teze Marta,-tha me nxitim.-Erdha edhe për t’ju kthyer këto paret që më patët dërguar. Pse s’mi dërguat? Për të shlyer borxhin? Për të më shpërblyer? E shoh se Terezina është bërë…po: tamam një mbretëreshë. Po shoh se…hiç! As që duhet menduar më! Por sa për këto të holla, jo, këtë s’e prisja prej saj…Ka marrë fund e t’i vemë pikë…por të holla në asnjë mënyrë! Më vjen keq që s’i kam të gjitha…
-Ç’thua, bir?-u përpoq ta ndërpriste teze Marta e lënduar dhe me lot në sy.
Mikuço ia bëri me shenjë të mos fliste.
-S’i kam harxhuar unë; i kanë harxhuar njerëzit e mi gjatë kohës që kam qenë sëmurë, pa dijeninë time. Ta themi se kanë shkuar për atë pak gjë që pata harxhuar unë dikur…E mbani mend? Ta mbyllim këtë muhabet. Këtu keni kusurin. Unë po shkoj.
-Qysh? Kaq shpejt?-thirri teze Marta, duke u përpjekur ta mbante.-Të paktën prit t’i them Terezinës. S’e dëgjove që donte të të shihte prapë? Po shkoj t’i flas…
-Jo, e ke kot, -iu përgjigj Mikuço prerazi. Lere aty me ata zotërinjtë; aty ndihet mirë, në ambientin e saj; mua më mjafton kaq…Më mirë shko dhe ti matanë…I dëgjon si qeshin? Nuk dua të qeshin me mua…Shkova.
Teze Marta e keqkuptoi atë vendim të papritur të Mikuços: e mori si një gjest përçmimi dhe xhelozie. Të shkretës i dukej se tashmë, kur shihnin të bijën, të gjithëve aty për aty u lindte një dyshim i hidhur, pikërisht ai dyshim për të cilin ajo qante pa gjetur ngushëllim, duke zvargur orë e çast atë dhimbjen e saj të fshehtë mes rrëmetit të asaj jete mbushur luks të urryer që po mbulonte me turp pleqërinë e saj të lodhur.
-Po unë s’kam si ta ruaj më, o bir,-i shpëtoi.
-Pse ta ruash?-ia ktheu Mikuço, duke dalluar në sytë e saj atë dyshim që s’e kishte pasur deri atë çast dhe u ngrys.
Plaka u zhyt plotësisht në dhimbjen e saj, mbuloi fytyrën me duart që i dridheshin, por nuk ia doli ta përmbante shpërthimin e vrulltë të lotëve.
Po, po, shko biri im, shko…-tha me zë të mbytur nga dënesat.-S’është më për ty, ke të drejtë…Ah, sikur të më kishit mbajtur vesh!
-Domethënë…-shpërtheu Mikuço, duke u përkulur mbi të dhe duke ia shkulur me dhunë njërën dorë nga fytyra. Por vështrimi i saj që po i lypte mëshirë dhe ai gjesti që bëri, duke vënë gishtin para buzëve, qe aq i trishtë saqë ai u përmbajt dhe vijoi me një ton tjetër, duke u përpjekur të fliste me zë të ulët- Domethënë ajo, …ajo nuk qenka më e denjë për mua. Mjaft. Mjaft: po iki…,madje, tani kam më shumë arsye…Sa budalla kam qenë, teze: s’më kishte shkuar ndër mend! Mos qaj…s’bën dobi! Fati, thonë…fati!
Mori valixhen dhe trastën nga poshtë tryezës dhe u nis për të dalë, kur u kujtua se në atë trastë kishte ca limona kokërrmëdhenj, që i kishte sjellë nga fshati për Terezinën.
-Shikoji, teze, -i tha.
E zgjidhi grykën e trastës dhe, duke e mbajtur shtrënguar me njërën llërë, i zbrazi mbi tryezë ato kokrra të freskëta e kundërmuese.
-Po sikur t’ua vishja kokës me to atyre zotërinjve matanë?-shtoi.
-Mos, pas hatrin e Zotit!-rënkoi plaka mes lotësh, duke i bërë shenjë përsëri të heshtte.
-Jo, mos u druaj, -u përgjigj Mikuço, duke nënqeshur hidhtas dhe duke rrasur në xhep trastën boshe.-Ia kisha sjellë asaj.
Tani mbaji ti teze, vetëm për vete.
Mori një kokërr dhe ia aviti fytyrës:
-Mbaji erë, teze, thith kundërmimin e fshatit tonë…Pa lëre pastaj që kam paguar edhe tagrin doganor…Tani mjaft. Vetëm për ty. Mos gabo. Asaj i thuaj nga ana ime “të vaftë mbarë”
Mori valixhen dhe u nis. Por tek po zbriste shkallët e mbërtheu një hall marramendës: i vetëm, i braktisur, në mes të natës në një qytet të madh e të panjohur, larg fshatit të tij, i zhgënjyer, i fyer, i turpëruar…Mbërritit te porta e jashtme dhe pa se po binte shi me gjyma. S’ia mbajti të dilte nëpër ato rrugë të panjohura mes atij rrebeshi. U kthye ngadalë dhe, pa bërë zhurmë, ngjiti një pjesë të shkallëve, u ul në sheshpushimin e parë dhe, mbasi mbështeti bërrylat përmbi gjunjë, rrasi kokën mes duarve dhe ia nisi të qante mbyturazi.
Andej nga mbarimi i darkës Zina Marnis u duk edhe një herë në dhomën e vogël. Gjeti aty të ëmen që po qante , vetëm, ndërsa matanë ata zotërinjtë po bënin shamatë dhe qeshnin.
-Ka ikur? –pyeti e habitur.
Teze Marta pohoi me kokë. Pa u vënë re nga Zina, i nguli sytë diku tej, mendueshëm, pastaj psherëtiu:
-I shkreti djalë…
Por aty për aty buzëqeshi.
-Shiko këtu, -tha, pa i fshirë lotët me pecetën e bukës. –Të kishte sjellë limona…
-Oh, sa të bukur!-thirri Zina, duke kërcyer përpjetë.
Shtrëngoi njërën dorë mbas belit dhe me tjetrën u ngarkua sa s’mundej më.
-Mos, mos matanë!-kundërshtoi e ëma me sa fuqi pati.
Por Zina shkundi supet dhe vrapoi në sallon, duke thirrur:
-Limona Sicilie, limona Sicilie!

*Shkëputur nga libri i Luigi Pirandello: “Tregime e Novela“

Kosovë dardane, Kosovë e Ilirisë

e djeshme, e tashme, e nesërme

te ti është lindur “Iliada shqiptare”

dhe ëndrra të tëra të këtij populli.

.

Trime, i tëri ky vend quhet këngë

je pjesë e 200 kryengritjeve nëpër

mijëvjeçarë, je Thoti, Aleksandri

je Skënderbeu dhe, Adem Jashari.

Në 55 lufta për qytetari t´ atdheut

lufta më e egër ishte molla sherrit

Shpallja e Pavarësisë së Kosovës

në 2008, ishte fitore e shqiptarëve.

.

Në Kosovë të gjithë bartim nga

një plagë, nga një dhimbje kohe

Kosova e vogël apo zemra Ilirisë

lëviz për më të bukurën e vetes.

.

Kosovë dardane, Kosovë e Ilirisë

nuk jemi një lum i vetëm që duhet

të bashkohemi, por ne jemi katër

lumenj që do të bëhemi bashkë!…

.

Atdhe Geci – Prishtinë, Nëntor, 2025

(Nipit Adem Ahmeti)

.

Prekazi kurrë derë e mbyllur
burrat nuk bënin gjumë
malet shtrojerë për hasmin
nuk i lëshojmë kullat

.

Prekazi nuk ka ditë zie!

.

Prekazi pushkë trimërie
burrat me plisa e lisa
hasmit përditë në prita
nuk shkilet toka dhe kulla

.

Prekazi përkund djepat!

.

Prekazi harta e vdekjes
kullat digjen flakë
kishin ardhur me të zeza
thirrje burrave në male

.

Prekazi ndal hasmin!

.

Pse po vret gra e fëmijë
kush të tha me ardhë
nuk di të flasë serbisht
Plaku me sakicë në dorë

.

Prekazi zot i diellit!

.

Para kullës flasin malet
nuk e lëshojmë pragun
trashëgim djalmeninë
kullat derë e historisë

.

Prekazi zot i tokës!

dhe harresa erdhi përsëri për ata që shkruajnë për kujtesën

u kap në ajër parandjenja fatale

prej shpirtrave të dobët ziliqar

që dinë të vrasin ata që kanë farë

se vetë janë tharë

dhe të shuajnë zjarrë

se vetë janë shuar

o mizori e trurit kallkan

që mban zgjuar instinktin e egër

bota për dreq, të është dorëzuar

dhe prerë trashë sipas shijes tënde

shfaqet prej ciklikave sërish barbari

gjëmbaç i shkretëtirës tartare

që rrëzon përdhe

lisin e malit

.

me lisa malesh shtrirë gjërë e gjatë, nën këmbët e monumenteve, që po iu vjen radha, grirë nga mizat e krimbat, mbushur kjo botë e marrë

ku shkojmë?

kokë e idiotit

të diturit po i ha kokën!

.

budallenjtë kanë fat

dhe po të kesh fat je dhe poet

për president as që bëhet fjalë

po meqenëse raca e budallenjve është shtuar

dhe poetët po shkasin

po bëhen të marrë

prandaj s’ka këngë

po vargje

është e kotë që me poezi t’ia marrësh mendjen një bukuroshke që të vjen për pare

.

zgërdhihen budallenjtë dhe bien fanfarat

gjithmonë në kohën e budallenjve ka luftra

dhe të mëdhenjtë munden

prej xhuxhmaxhuxhëve

.

poet jam

dhe fshihem

të shfaqem s’dua

kjo kohë erdhi

idiotët

të shënuarit i marrin me dru

dhe harresa erdhi përsëri për ata që shkruajnë për kujtesën

Për mua dhe të gjithë ata që e njohin,ky është LEKA S. nga fshati ku unë jam mësues. Është një fshat i madh,qendër e kooperativës ku aderojnë 6-fshatra dhe LEKA S. është brigadier. Kooperativa ka 10-brigadierë,por as LEKËN nuk po e sjell në tregim si brigadier,se, në fund të fundit, ky tregim,sado që është i vërtetë,nuk ka të bëjë fare për punët në brigada apo në tërë kooperativën. LEKËS të gjithë i thërrisni LEKA dhe,fare pa pandyer,u gëdhi me këtë ndajshtimin “shoku”.
*
Një korrier solli lajmin që nga çdo brigadë,vetëm të rinjtë,duhet të vinin në qendër,se kishte ardhur nga rrethi,i madhi i rinisë dhe do sillte mesazhe të partisë,enkas për të rinjtë. Fshati,sado i varfër qe(pragvitit ’60-të të shekullit që iku),mori masa që mysafirin ta priste siç duhej. Takimi bëhej në mbrëmje (ende nuk kish dritë elektrike),por organizatorët kishin varur rreth e përqark “petromaksë” dhe,krejt sheshi i lëmit si një pjacollë e shtruar me çimento,ndriçohej sikur të mos dukej fare mungesa e dritave. Rreth e përqark,ulur të rinjtë nëpër stola të gjatë dhe mu ballas që të shikohej nga të gjithë dhanë ballë,kryetari,sekretari i partisë dhe mu në qendër të tavolinës së gjatë, i madhi i rinisë së rrrethit, një vajzë e re bjonde që qenkësh instruktore rinie,siç thanë. Mbledhjen e hapi sekretari i partisë që ia dha fjalën, këti:të madhit nga rrethi.
Ky,sa mori fjalën, foli për”arritjet madhështore” në fshat dhe pasi e torri dhe e torri,tha:”Këtë mbrëmje e orgnizojmë vetëm e vetëm për të përshëndetur,veçanërisht,çiftet e të rinjëve që janë fejuar brenda fshatit. S’ka më bukur se si vihen në jetë mësimet e shokut Enver dhe në emër të partisë i uoj:TË trashëgohen!.” U bë një duartrokitje dhe drejtuesi i mbrëmjes tha:-Tani për të kërcyer do dalin vetëm çiftet që janë të fejuar. Zariku i vetmi muzikant në fshat filloi me violinë një “tango” dhe çiftet qenë(nja 6-çifte me sa më kujtohet) zunë e vallëzuan. Mandej,u bënë dhe kërcime të tjera dhe,kur po bëhej pak pushim,tha ky,”msafiri”.
Kjo që shihni(tha për bjonden) nga fshati është,por në saj të mësimeve të partisë,u bë veprmitare e madhe dhe partia e dërgoi për të marrë eksperiencë në Bashkimin Sovjetik dhe do t’ju flasë pak për çka parë atje. Foli,por ajo nuk qe për të folur e trapiti larg në Luftën kundër gjermanëve,ku një e re,ZOJA KOSMEDEMJANSKA, kur u kap robe nga gjermanët,u paska thënë atyre: “Stalin s’nami! Stalin pridjot” * Dhe prapë duartrokitje. Ndërhyri mysafiri:”Stalini me ne dhe po vjen”… Po hë,se desh plasa,- tha Lam Shuli që ishte kuzhinier në mensën e kooperativës. Kur u mbyll,prapë “Mysafiri”, ju falnderojmë dhe iku me ata të tavolinës,
*

Akoma nuk kishte një dhomë ku të kalonin natën mysafirët. Këta e kalonin natën nëpër familje të ndryshme.Por partia e pushteti në fshat,për këtë “mysafir” si të”rëndë” nga rrethi, e drejtuan tek familja e LEKËS që,për të thënë të drejtën, kishte një nivel më të mirë jetese. LEKA S. jetonte me të shoqen dhe kishte vetëm një çupë të parritur. Qe nga të vetmet familje që flinin në krevat me susta,ndryshe nga të tjerët që shtronin përdhe. Miqtë i priti siç di të presë një MYZEQAR dhe,nëse e shkruaj me gërma të mëdha, e njoh këtë lloj pritjeje jo vetëm bujare,por me shpirt në dorë. Hyri”Mysairi i rëndë” dhe në krah të tij dhe ajo,BJONDJA. LEKA i uli mysafirët ballë për ballë dhe,sakaq,hyri e shoqja. U tha mirëse erdhe dhe pa vonesë,shtroi tavolinën. Mysafiri ca nga rakia e manit,zierë dy herë dhe ca e mezi priste të”çeplendisej” ca me atë,BJONDEN që e kish dërguar dhe në Rusi,tha,pas një ore që hëngrën dhe pinë:- Shoku LEKA, sa më vjen mirë që nën dritën e partisë ke arritur këtë nivel të lartë jetese. Jemi pak të lodhur dhe është mirë që të flemë.
LEKA që,për herë të parë e dëgjonte atë “shoku” para emrit të tij, sikur e nuhati këtë “përkëdheli” të mysafirit, i tha:- Për ngritjen nga tavolina dhe për gjumë,këtu në shtëpinë time,si në gjithë MYZEQENË,vendos miku. E kjo “cuca” që ke me vete është myzeqare dhe i di zakonet tona. Po,kur tha”cuca”,mysafiri u skuq paksa. Kjo nuk është cuca,por është X… dhe është komuniste.
Qofshi shëndosh e faqebardhë në detyrat që kini,bëri sikur e hëngri bodecin LEKA. Epo,- tha LEKA,- e mysafirëve të bëhet!
Hapi derën e dhomës dhe i thirri të shoqes.Sa mbrriti ajo,LEKA tha:-Miqtë duan të flenë.Merre këtë”cucën” dhe mbështilluni andej,se unë me mikun i kemi krevatët. Mysafirit sikur i ra tavani mbi kokë.
Shoku LEKA! Unë dhe kjo jemi komunistë dhe komunistët dhe në luftë,shtronin bashkë,se shquhemi për moral të lartë.
Mik,-tha LEKA, në shtëpinë tim e kam rregull.Kurrë nuk e lë mikun vetëm. E sos natën mu aty me mikun.
Shoku LEKA… por “cuca” sosi matan.
Të nesërmen,duke qeshur,LEKA më tregoi se si u bë “Shoku” LEKA. Më tej,e shtoi të qeshurit:tërë natën miku nuk fjeti.Mend hante jorganin me dhëmbë. Mbasi i përcollën në mëngjes,e shoqja i tha LEKËS:” Ore ç’kishte ajo”laço” që kthehesh sa një anë në anën tjeër dhe na”kllap” synë. E LEKA,pa atë nofkën”shoku” ishte nga ata që t’i këndonte teskeretë nga xhepi. Dhe LEKA:-Kujton ato që ka parë andej nga Moskovi…
Tiranë,5 dhjetor 2025

VOAL- Nga libri “Tregim i një shekulli- burrat dhe gratë protagonistë të Shekullit XX” (1999) të gazetarit të madh italian Enzo Biagi (Enco Biaxhi) po shkëpusim shënime për shkrimtarin disident rus Aleksandër Solzhenicin (Aleksandr Isayevich Solzhenitsyn – i lindur më 11 dhjetor 1918, Kislovodsk, Rusi – vdiq më 3 gusht 2008, Troitse-Lykovo, pranë Moskës- ishte një romancier dhe historian rus, i cili u vlerësua me Çmimin Nobel për Letërsi në vitin 1970):

GuLag është sigla e Administratës Qendrore të Kampeve të Punës së Detyrueshme.

Kanë shkuar për ta gjurmuar, që ta diskreditojnë, në një fshat të Kaukazit, mes tyre një mik i vjetër i tij, Nikolaj Vitkeviç. Atje ky ka folur me korrespondentin e Christian Science Monitor. Ishin shokë të armëve kur Solzhenicyn kryente shërbimin në një repart arilerie të Ushtrisë së Kuqe. Në korrespondencën e tij censura lexoi disa përçmime ironike ndaj Stalinit. Gjykata e dënoi shkrimtarin e ardhshëm me tetë vjet punë të detyrueshme dhe me mërgim të përjetshëm. Vitkeviç u dënua vetëm me dhjetë vjet punë të detyrueshme.

Vitkeviç: Edhe Solzhenicyni ka qenë spiun.

“Mërgimi, – thoshte Heinrich Böl, – i cili e priti në shtëpinë e tij shkrimtarin rus,- “është gjëja më e keqe që mund t’i ndodhë një shkrimtari…”

Njëri prej personazheve të Solzhenicynit e krahasonte mërgimin me tredhjen shpirtërore, por tashi Solzhenycini ngushëllohet: “Nuk ka qenë diçka dëshpëruese. Edhe lisat e vjetër, kur i mbjellin diku tjetër, i hedhin rrënjët në truallin e ri.”

Për Leninin thoshte se ishte tirani i parë i komunizmit.

George Feifer thotë: “Edhe Solzhenicyni ka një dozë të fortë despotizmi. Nuk pranon opinione ose versone të ndryshme nga të tijat.” S.B.

VOAL- Nga libri “Tregim i një shekulli- burrat dhe gratë protagonistë të Shekullit XX” të gazetarit të madh italian Enzo Biagi (Enco Biaxhi), kemi shkëputur shënime për nobelistin gjerman Thomas Mann (Tomas Man) (Paul Thomas Mann – i lindur më 6 qershor 1875 në Lübeck; vdiq më 12 gusht 1955 në Zyrih, Zvicër- ishte një shkrimtar gjerman dhe një nga romancierët më të rëndësishëm të shekullit të 20-të. Ai u vlerësua me Çmimin Nobel në Letërsi në vitin 1929):

Kishte lindur në kohën e kancelarit Bismark, e himnizoi luftën e parë botërore, të cilën e quante “thellësisht të drejtë”, por nuk mori pjesë në të. Mjeku ushtarak ia vuri dorën në sup dhe i tha: “Ti duhet të rrish në paqe.”

Nuk e kuptoi menjëherë rrezikun e Hitlerit, madje i dukej se nazizmi ishte një mjet “për të mos e mbajtur rendin ekonomik dhe shoqëror në duart e socialistëve”, pastaj zgjodhi mërgimin në Zvicër, e “kushedi sa e vështirë ka qenë të largohem nga Atdheu im, nga lexuesit, peizazhet dhe kënaqësitë e rinisë”. “Atje ku jam unë, – i shkruante vëllait Heinrich Mann,- aty është kultura gjermane.”

“Një popull i madh, i bekuar gjermanët. Kush e mohon. Ndoshta janë dielli i tokës. Por si komb politik janë të papranueshëm! Një herë e përgjithmonë nuk dua të kem të bëj fare me ata, si të tillë,”- shkruante Thomas Mann.

“Nuk është e lehtë të jesh biri i një gjeniu,” shkruante i biri Klaus.

Thomas nuk kishte fare besim fetar, e kishte braktisur kishën protestante, por kishte një forcë stoike, e dëshmoi në shumë trishtime të jetës.

Si Sokrati e quante ekzistencën një sëmundje që duhej pranuar, ndonëse përplasjet, sulmet, humbjet e njerëzve të dashur e bënin të vuante.

1.
Në Londër binte një rigë e projshme shiu, sikur donte të thoshte diçka, sikur donte të kujtonte diçka, sikur donte të më thoshte diçka! Dhe sa më shumë që binte shiu aq më shumë më bënte përshtypje ritmi i tij gjithnjë e më i shpeshtuar!

Me të dalë nga shtëpia, mengadalë hapë pëllëmbët dhe shtrijë duart që të preku pikat e shiut, sikur pres një zë prej tyre!

Ishte një mëngjes sa i hershëm po aq edhe i freskët. Pastaj, dalëngadalë qielli filloi të bëhej më i zymtë, e më tej edhe më i ngrysur, madje deri në ato përmasa sa filloja të pyesja veten pse është kaq i ngrysur ky qiell sot, vallë pse duket kaq i mërzitshëm?!

Doja të hidhja hapin më tutje e dilja në rrugë, kur sakaq një telefonatë e atij mëngjesi të hershëm ma theku zemrën. Para se ta hapja celularin, diçka më therrte mu në zemër, më sëmbonte fort sepse me të parë numrin, druaja shumë se do të merrja lajmin që nuk e prisja kurrë, që nuk do të doja ta merrja kurrë, që nuk do të dëshiroja ta dija kurrë!

Zëri i ndrojtur i mikut tim, me të cilin sa herë që shkoj në Prishtinë, pi kafenë e mëngjesit thuajse gjithmonë në të njëjtin vend, më shtrëngon zemrën edhe më shumë!

Befas marr një kumt, një lajm të trishtë, të hidhur, nga i cili kuptoj se Nëna Shqipe ka ndërruar jetë!

Tepër e vështirë për ta mësuar, tepër e vështirë për ta dëgjuar një lajm si ky. Gati-gati e pamundshme për ta besuar! Edhe vetë gazetari veteran, mezi ma tha një kumt të tillë. Në zërin e tij kishte emocione, dhembje por edhe nderim dhe respekt të thellë, dëshmi e një konsiderate të veçantë që një Njeri Kulture, në kuptimin e plotë të fjalës (epitet të cilin me aq dinjitet Ernest Koliqi ia fali Mustafa Krujës), po shprehte në fjalët e tij të dhembjes.

Sa e sa vite kishim folur me mikun tim të nderuar, një ikonë e gjallë dhe një dritërrëfyes i fletorarizmës së mirëfilltë, sa e sa herë kishim shuar atë që vetë Koliqi e kishte quajtur ‘malli i shtampës’ (pra malli i shfletimit të gazetave herët në mëngjes), sa e sa herë kishim folur për kulturën, për artin, për letërsinë për gazetarinë, për lajmin por kurrë nuk na kishte vajtur ndërmend, se një ditë do të ndanim mes nesh një kumt të tillë!

Kohëve të fundit, si në një parandjenjë të çuditshme, duke folur me shumë pietet dhe me respekt të veçantë, që të dy e kishim përmendur gjithnjë e më shpesh Nënën Shqipe, madje deri në ato përmasa sa vetë emri i saj përhapte një përmasë drite, të cilin që të dy kishim privilegjin ta gëzonim.

Me të marrë lajmin e hidhur, thellësisht prekës dhe po aq pikëllues, shiu po binte gjithnjë e më shumë, sa më dukej si një violinë me tone të përmallshme! Shiu i Londrës më kujtonte shiun që bie në Prishtinë, kalldrëmeve të gurta e përmbi gjethet e blirëve! Atë ditë kumti, shiu në Londër po binte si në kalldrëme kujtimesh. Vazhdonte të binte ai shi si vetë një pikëllim qielli, sikur donte edhe ai ta thoshte dhembjen e tij, mallin e tij. Në të vërtetë, shiu sa flet me dhembje flet edhe me mëshirë! Pikat e shiut binin duke lidhur kështu tokën me qiellin. Atë ditë pikat e shiut ishin dëshmitare të dhembjes që nuk thuhet, të pikëllimit që nuk përshkruhet!

Butësia e tyre ngjante me një refkëtimë zemre, me një kith malli ku shumëçka ndalet për një çast të vetëm, ndalet dhe përqëndrohet vetëm në një pikë duke dashur të shpalos kujtimet që si thërmia buke bien në sofrën e kohës.

Befas, më kujtohej vargu: Sa herë kam kaluar mbi qiellin tënd Kosovë, i shkrimtarit Ismail Kadare!

Në një ngashërim të thellë, përzier me përdëllim dhe dënesje, befas më kujtohej kur sa herë që kaloja mbi qiellin e Kosovës, poshtë shikoja gjithmonë me mall tokën bujare të gjakut, të cilën Zoti e pagëzoi me epitetin ‘Toka e Shqipeve’, kurse poetët e lartësuan gjithmonë si të tillë!

Atë ditë, epiteti për tokën e shqiponjave sa më ngjallte mall, dhembje, pikëllim, po aq edhe më kujtonte shumëçka!…

Për një çast m’u kujtua një varg tjetër i gurrës popullore: Sa dhemb gjaku, nuk dhemb deti!

Por dhembja ishte më shumë se kaq! Ishte një dhembje e rrallë që përjeton njeriu, kurse largësia e shton atë edhe më shumë!…

Kumti i dhënë na i preu fjalët, mua dhe mikut tim të dashur, korifeut të gazetarisë së njëmendtë. Një ngashërim në fyt nuk na lente të thoshim më shumë. Ishim mësuar të flisnim më gjatë por atë ditë fjalët sikur nuk na dilnin dot. Edhe shiu binte gjithnjë e më i ndrojtur, si një përshpërimë qielli, si një zë i heshtur që vazhdonte përplot dhembje!

Atë ditë shiu më dukej si një urë e psherëtimave mes qiellit dhe tokës. Mes pikave të shiut si lot prej qiellit, sakaq më shfaqej portreti i një nënë sa bujare po aq edhe fisnike, portreti i Nënës Shqipe! Një nënë sa punëtore po aq edhe stoike, një nënë e cila përplot dinjitet dhe krenari përballoi sfidat e shumta të jetës duke triumfuar mbi të.

Nëna Shqipe vinte nga një derë e fisme dhe fati e deshti që të shkonte po në një derë fisnike, ku iu bë një krah i fortë burrit dhe familjes, rriti fëmijët si një nënë e denjë dhe frymëzoi nipa dhe mbesa, duke lënë gjurmë të pashlyera e duke qenë gjithmonë e nderuar nga rrethi i saj dhe shoqëria ku jetoi e punoi.

Ajo ishte një shembëlltyrë e papërsëritshme fisnikërie, bujarie dhe shpirtbardhësie.

Nëna Shqipe kishte tiparet dhe virtytet më të larta me të cilat Zoti ka bekuar kombin tonë, sepse siç ka thënë Napoleoni, në prehër të nënave lindin kombet!

Vetë portreti i saj rrezaton tiparet dhe virytet e tilla, një portret drite dhe përjetësie. Gjihmonë ballëlartë dhe krenare, gjithmonë një lartësi që në modesti shfaqte madhështi. Vetë emri i saj si një ogur i bardhë e kishte përcaktuar një përmasë të tillë nderimi e përjetësimi, përpara së cilës gjithmonë përulen breznitë orëmira.

Vetë emri i saj ishte mishërim i qenies së saj, sepse siç thoshin latinët e moçëm, çka ka në emër ka edhe në zemër!

E pa dyshim se ajo ishte një zemër sa e madhe po aq edhe e bardhë, një shpirt drite dhe bardhësie, një emër që pikërisht për shkak të simbolikës që ka, në trashëgiminë dhe krenarinë tonë kombëtare, për herë të parë u shkrua dhe mbeti si i tillë brez pas brezi: në mermerin më monumental!
2.
Në tokën që po e merrte në gjirin e saj, e thënë me fjalët e Lasgushit, binte diell. Nëna Shqipe shkoi nga kjo botë në një ditë me diell, në ditën e parë të javës, ditën e hënë. Ç’koincidencë e rrallë, me vargun e mermertë: Veshur me diell, mbathur me hënë!

Ajo është përcjellur me dhembje e mallëngjim, por edhe me mirënjohjen e thellë, në radhë të parë të familjes, por gjithsesi edhe të të gjithë atyre që patën rastin ta njihnin, ta takonin e të punonin me të. Nga ndjenja e dhembjes së thellë por edhe nga ndjenja e respektit të veçantë, mes tyre ka pasur edhe njerëz që kanë shkuar këmbë, vetëm e vetëm për t’i shprehur nderimet e fundit, ashtu siç meritonte ajo.

Një nderim të dillë të denjë e të përmasave të veçanta, e meritojnë vetëm ata njerëz që me shembëlltyrën e virtytit të tyre të madh si dhe me bujarinë e sjelljes së tyre të rrallë, i bëjnë për vete zemrat e njerëzve dhe mbesin përjetësisht në kujtesën e brezave.

Dhembja dhe mallëngjimi e kanë shoqëruar kortezhin, por pa munguar edhe ndenja e krenarisë së ligjshme për një Nënë Krenare që patëm në mesin tonë, pa munguar lutjet e pafundshme që Zoti ta shpërblejë me Parajsë e të prehet në paqe, si dhe ngushëllimet më të sinqerta për familjen dhe për farefisin e nderuar, që dhembja të kthehet në forcë! Kurora lulesh e kurora fjalësh deri në përjetësi!

Të nesërmen, diën e martë, lutjeve të panumërta iu shtuan edhe pikat e shiut. Viktor Hygoi me të drejtë ka shkruar se lutja është lidhja më e fortë mes tokës dhe qiellit. Lutjet e shiut u janë shtuar gjithnjë e më shumë lutjeve të njerëzve. Fjalën e mund vetëm loti, dhembjen vetëm shiu. Prandaj, në Prishtinë vazhdimisht binte shi. Pikat e shiut, që binin përmbi kurorat e luleve, mbi kalldrëmet, mbi gurët, rrugët, sheshet, bulevardet dhe përmbi xhamat e dritareve, kryenin edhe ato ritualin e tyre, nga dhembja dhe pikëllimi, dëshmi se për njeriun e mirë qanë edhe vetë qielli. Butësia e shiut lagte tokën, shoqëruar me lutje zemrash e me dhembje shpirti!

Përcjellja – një përulje e thellë dhe një shprehje e madhe e falenderimit: dita e hënë ka folur me gjuhë dhembshurie, kurse dita e martë është lutur me shi, dëshmi kur dikush meriton përjetësi!

Ka shekuj të tërë që bie shi, por ditën e martë ka rënë përplot butësi, vetëm e vetëm për të nderuar një Nënë!

E toka foli me fjalë drite. Foli me flatrat e fjalës shqipe për Nënën Shqipe! Gatoi e poqi edhe dheu fjalë dhembjeje e mallëngjimi. Foli e tha:
Një Qienie Qielli në Mbretërinë e Zotit!
Në ndërkohë, që shiu binte siç binin dhe pikat e lotit!…
Të hënën në Londër binte shi!
Të martën binte në Prishtinë!

Se ç’më ngjall mall ky shi e seç më kujton titullin e veprës së Aleksandër Stavri Drenovës-Asdrenit (autorit të himin kombëtar shqiptar) dhe pa dyshim një prej kryeveprave të letërsisë shqipe, Pika Lot’!
Seç m’i kujton ky shi, vargjet e tij, të cilat sikur i ka shkruar pikërisht për një ditë si kjo:
Ëndrra dhe lotët s’venë kot në erë,
Kanë dhe ato gjuhë të flasin një herë!

Më bëhet sikur pikat e shiut me gjuhën e tyre shkruajnë vetë vargjet e Asdrenit, mbi fletët e luleve, përmbi gjethet e bilrëve, përmbi parmakët e dritareve!

Seç ma kujton ky shi, njërën prej strofave më të bukura e më të dhembshme njëkohësisht, të poetit kombëtar Gjergj Fishta (i treti dhe i fundit pas De Radës e Naimit), të elegjisë së tij të famshme, Peng Nderimi:
Oh! Po: ajo fjalë ngushllimit
N’zemër njashtu m’ka ardhë
Si voesa prej agimit,
Qi bien m’nji lil të bardhë:
E atbotë, si kahë prendvera
Bijn vjollca e lule tjera,
Njashtu mendimet-paten n’mue
burimet.

Seç ma kujton ky shi thënien e madhe e monumentale të Stefan Cvajgut: Është e madhërishme të jesh njeri!

Sa bekim i rrallë, të kesh në jetë një shkëlqim me një rrezatim dielli, dhe të përcillesh nga kjo jetë me vargun e mermertë: ‘Veshur me diell, mbathur me hënë’, e të nesërmen-pra ditën e martë, të bie shi si një përgjërim i pafund dëshmi për përjetësi!

Sa shumë ma kujton ky shi, një him nga më të rrallët që miku im i dashur kishte shkruar pikërisht për këtë madhështi – të qenunit njeri, e qoftë edhe vetëm për këtë çdo Akademi veten do ta nderonte me emrin e ti (j):

‘Me qenë njeri është normale, mos me qenë njeri, është vështirë!
Njeriu i mirë është ai që udhëhiqet nga ndershmëria, dashuria për të tjerët dhe ndjenja e përgjegjësisë!
Ai nuk e mat vlerën e vet me pasurinë apo pozitën, por me mënyrën se si sillet ndaj të tjerëve dhe ndikimit pozitiv që lë në shoqëri.
Cilësia e parë që e dallon një njeri të mirë është ndershmëria.
Ai është i aftë, të ndjejë dhe të kuptojë vuajtjen e të tjerëve dhe gjithmonë përpiqet të ndihmojë sa herë ka mundësi.
Njeriu i mirë nuk pret shpërblim, sepse ndihma për të është një detyrim moral dhe jo një mjet për përfitim personal.
Njeriu i mirë është i drejtë, i sjellshëm, nuk fyen, është i urtë, i durueshëm dhe respektues.
Ai nuk nxiton të gjykojë, por dëgjon, kupton dhe flet me maturi. Sjellja e tij gjithmonë është e bazuar në edukatë, tolerancë e mirëkuptim.
Njeriu i mirë, është një shembull i gjallë për të tjerët.
Me veprat e tij ai frymëzon dhe ndihmon në ndërtimin e një shoqërie të drejtë dhe më të bashkuar.
Ai nuk e sheh të mirën si një zgjedhje, por si një mënyrë jetese!
P. S. Sa shumë ka nevojë Kosova për njerëz të tillë (të mirë)!
Po kam dëshirë me menduar se, shumë nga këto kushte, tashmë i kam plotësuar) !!!’

Sa shumë e kishim komentuar së bashku këtë himn për njeriun dhe njerëzoren me mikun tim, që përpos se gazetar është edhe vjershëtar. Pra, Korifeu dhe Prometheu tek ai shkrihen në një, duke ma kujtuar gjithmonë thënien e Pashko Vasës se poet dhe mbret janë gjithmonë dy gjëra të papajtueshme!

Shpesh, edhe nga larg e kujtoj vendin ku takohemi me mikun tim. E nga larg më kujtohet shumë shpesh thënja e Gëtes: Sa ëmbël tingëllon gjuha e nënës në dhe të huaj!

Pastaj, kujtoj Firdusin e madh, tek po gdhendte vargjet e kryeveprës së tij Shahnameja (Libri i Mbretërve), plot 30 vjet! Duke shkuar për të shkruar në të njëjtin vend, i kishte bërë të tjerët të thoshin: Vetëm një njeri rri i vetmuar. I menduar dhe duke pirë çaj!…

Edhe Nestori i urtë gjithmonë shikon drejt ardhmërisë përmes mençurisë së shekujve, prandaj sa shumë flet mermeri i këtyre fjalëve të mikut tim të dashur, shkruar në një shqipe me tone fisnike, edhe një dëshmi se njerëzit si Nëna Shqipe më shumë i duhen tokës se qiellit!

Dhe sa më shumë që bie ky shi aq më shumë m’i kujton perlat e poetit të thelpinjve të hollë lirik, Lasgush Poradecit:

O Zot i madh e plotfuqishëm merri, merri në kujdestari shpirtat e shërbëtorëve të tu dhe mbaji në parajsë! Të lutem o Zot! Dëgjoma lutjen time! Ndjesi, o Zot i plotfquishëm për shpirtat e tyre!’

Në historinë e letërsisë shqipe, Lasgush Poradeci e ka epitetin nga më të bukurit por dhe nga më të rrallët: Princi i Poezisë Shqipe!

Dhe kush më bukur se Lasgush Poradeci ka ditur t’i lutet Zotin në një shqipe të qëruar fjalësh, siç do të thoshte Princi i Gjuhës Shqipe Faik Konica, për fjalimet e zjarrta të atdhedashurisë së Abdyl Frashërit?

Është thënë me të drejtë për Lassgushin se në një vetmi kozmike vetëm Zoti ia di shqipen!

Dhe cili prej nesh, në një mënyrë ose në një tjetër, nuk është i është lutur Zotit njëlloj si Lasgush Poradeci, në ditën kur Nëna Shqipe u nda prej nesh?!

Cili prej nesh nuk tha nga thellësitë e zemrës fjalë plot dhembje e mall të valë? Cili prej nesh nuk do ta kujtojë e nderojë përjetësisht si të tillë?

Flamurtarja Nëna Shqipe!

Ballëndritura Nëna Shqipe!

Zemërmadhja Nëna Shqipe!

Shpirtbardha Nëna Shqipe!

Mëshirëmadhja Nëna Shqipe!

Shambibardha Nëna Shqipe!

Lokemadhja Nëna Shqipe!

Nënëmadhja Nëna Shqipe!

3.
Nëna nuk ka moshë, sepse siç e tha poeti, atdheu fillon tek zemra e nënës. Në kuvendimin e saj të heshtur, Nëna foli gjithmonë me atdheun. Gjuha e zemrës foli me gjuhën e gjakut. Në modestinë saj, Nëna Shqipe shpalosi vetë madhështinë e saj. Sa fisnike po aq edhe bujare, sa punëtore po aq edhe krenare, sa njerëzore po aq edhe parimore, sa kosovare po aq edhe ilire – po aq edhe arbërore. Ajo gjithmonë vuri krenarinë përmbi lumturinë. Ajo e deshti gjuhën dhe kulturën, traditën dhe atdheun, prandaj nuk është thjesht një koincidencë që në votrën e saj dhe në sofrën e saj bujare ka aq shumë pagëzime me shkronjën A.

Vetë portreti i saj na e kujton thënien e moçme e tejet domethënëse me të cilën Arbëreshët matanë brigjeve të Adriatikut, kujtonin, lartësonin dhe nderonin atdheun e tyre të dashur, thënien emblematike: Zonja Mëmë!
Që nga Jeronim De Rada e deri tek Vorea Ujko, e hasim këtë shprehje të krenarisë dhe të madhështisë, me të cilën sot e mot gjaku i arbërit nderon atdheut e të parëve të vet, shprehjen: Zonja Mëmë!

Në mënyrë të veçantë, tiparet dalluese të portretit të saj, na e përkujtojnë thënien e madhe të shkodranit të mençur të të shqiptarit të madh, poetit të pushkëve të bardha, Pashko Vasa (në poemën O Moj Shqypni!): ‘Ti ke pas qenë nji Zonjë e ran’/ burrat e dheut të thirrnin Nanë!’

Në gjuhën e Pashko Vasës, shprehja Zonjë e ran do të thotë Zonjë e Madhe, epitet ky të cilit Fan Noli në përshkrimin që i bëri nënës së Gjergj Kastriotit-Skëndërtbeut, pas kthimi të tij në Krujë, i shtoi pjesën më të bukur: ‘Si nonjë e Shenjt’ Madhështore’, duke e mishëruar kështu në një, Nënën me Mëmëdheun!…

Vetë portreti i Nënës Shqipe me ballin e gjerë e me qëndrimin sa stoik po aq edhe krenar, flet dhe dëshmon se ajo ishte mishërim i një emri tejet fisnik, që u trashëgua brez pas brezi.

Vetë emri i saj Shqipe, është mishërim i gjuhës dhe i dashurisë për atdheun, për krenarinë e një kombi të lashtë e të përvuajtur, që gjatë gjithë historisë së tij shumëshekullore dëshmoi se shqiponjat fluturojnë lart!

E them me krenari të ligjshme se Nëna Shqipe ka pasur një dashuri proverbiale, në radhë të parë për gjuhën, për kulturën, për Atdheun dhe për kombin, njëlloj sikurse edhe bashkëshorti i saj (DRITË U BËFTË SHPIRTI!) gjithashtu, në prizmin erenestkoliqian: Njeri i Kulturës.

Dëshmi e kësaj dashurie proverbiale si edhe e një bashkëbisedimi në heshtje me atdheun e vet, janë katër emra të nderuar në kulturën tonë kombëtare, dy prej të cilave janë epitete nga më të bukurat dhe nga më domethënëset.

Këtu e më shumë se njëqind vjet më parë, Shqipëria nxori gjithashtu tre emra të shquar nga një familje atdhetare e iluminste, të cilës në rrokullisje të moteve do t’i shtohej edhe emri i katërt: Abdyl Frashëri, Sami Frashëri, Naim Frashëri, dhe Mithat Frashëri.

Është thënë me vend se ky është një rast unik në historinë e Europës dhe shqiptarët kanë pse të krenohen me ta.

Përmasën e ardhjes së tyre, poeti K. Petriti e ka gdhendur me një penë të rrallë:
Tre vëllezër Frashëri,
Sa për tre Tomorr,
Tre kontinente shkelin
Për një Vlorë.

Ndërkaq, poeti Sylejman Mato u ka kushtuar atyre poezinë më të bukur që dikush ka shkruar ndonjëherë për ta:

Balli i trimërisë,
Balli i poezisë,
Dhe balli i mençurisë,
Tek balli i Shqipërisë.

Pra, balli i Abdylit, i Naimit dhe i Samiut. Nuk ka si të përmblidhet në mënyrë më lakonike sesa kështu madhështia e Frashëllinjve, trima e të mençur, atdhetarë e vizionarë, luftëtarë të paepur të bërjes së Shqipërisë me hir o me pahir!

Njëlloj sikurse Nëna Emine (emrin e së cilës Abdyl Frashëri e trashëgoi tek e bija e tij – Emineja, e cila u martua me Tajar Zavalanin-gazetar në BBC, të birin e Fehim Zavalanit, në shtëpinë e të cilit u mbajt Kongresi i Manastirit), pra ashtu sikurse Nëna e Frashëllinjve, edhe Nëna Shqipe ia fali kulturës shqiptare (për të herë të dytë), pas më shumë se njëqind vjetëve: Parashqevinë dhe Sevastinë.

Po nga kjo dashuri, po nga kjo dhunti e genit iliro-arbëror, ajo gjithashtu ia fali po kësaj culture, Kanarinën e saj!

Përmbi të gjitha, nga dashuria e saj e madhe proverbiale për gjuhën shqipe, me të cilën edhe mishërohej aq shumë emri i saj i madh, ajo ia fali gjuhës sonë të bukur, gjuhës sonë të dashur edhe Princeshën e saj.

Pra, katër emra, katër shtylla të një kulture të lashtë mijëvjeçare. Pa dyshim edhe një dëshmi, se edhe emri Shqipe, e që në të vërtetë është rrënja e emrit të atdhuet tonë të shenjtë, ka hyrë në urdhrat e bekimit hyjnor mijëra vjet më parë, pikërisht ashtu siç vjershëroi aq bukur Mitrush Kuteli në Poemthin Kosovar:
Se jam këtu kur s’kish njeri,
kur s’kish kufi
as fqinjësi,
as shka të zi
se jam këtu kur Mali I Zi
ish Iliri;
Kur nga një det në tjatrin det
isha Zot vet!

Ndërkaq, Ernest Koliqi në melodramën Ora e Shqypnisë, do të shkruante:

E n’kje se n’at krahinë n’ato gërmadhe
Ku i foli botës nji Dodonë zamadhe
Tingllat e pyllës hyjnore kanë heshtue;
Po Ora e Shqypnis nuk ka marue!
Ku Dodona Europës s’hutueme
i mbulonte ajo fatin e vet:
ku gjaku s’di m’u ba ujë, pse a gjak Ilirësh,
e gjaku i asaj Shqipes pellazge, e cila dikur:
Flatrat e veta i rrifte
kur as Athina e as Roma nuk u njifte!

Në të vërtetë, në historinë e saj të fragmentuar qëllimisht sa dhe padrejtësisht, gjuha jonë e bukur shqipe e mëpastaj edhe letërsia shqipe, kishin kërkuar dhe kishin gjetur më në fund dritërrëfenjësit e vet: Konstantin Nelko Kristoforidhin (Babai i Gjuhës Shqipe), Naim Frashërin (Bilbili i Gjuhës Shqipe), Faik Konicën (Princi i Gjuhës Shqipe), Zef Seremben (Princi Tragjik i Poezisë Shqipe, Lasgush Poradecin (Princi i Ërgjendtë i Poezisë Shqipe)…

Vetëm njëra mungonte, në aq shumë shekuj, vetëm ajo nuk po vinte dot: Princesha e Gjuhës Shqipe!

Ishte pikërisht Nëna Shqipe ajo që ia dha atdheut të saj, gjuhës së saj, kulturës së saj: Princeshën e Gjuhës Shqipe!…

Prandaj, sa herë të lexojmë e recitojmë vjershat dhe vargjet e mermerta të poetëve që shkruan himne të papërsëritshme për gjuhën shqipe, duke e quajtuar atë madje edhe si gjuhë hyjnore, do ta kujtojmë edhe Nënën Shqipe.

Sa herë të kujtojmë thënien e albanologut të madh Holger Pedersenit se gjuha shqipe të finsikëron shpirtin, do të kujtojmë Nënën Shqipe.

Sa herë që të kujtojmë thënien e madhe të albanologut hungarez Ishtan Shfyc, se gjuha shqipe është zonja e Ballkanit, do të kujtojmë me krenari Nënën Shqipe!

Sa herë që kujtojmë fjalët lapidare të publicistit dhe iluministit shqiptar K. Gurakuqit për gjuhën e bukur shqipe (shkruar më 1942 nën titullin Dashunija për Gjuhën Shqipe): ‘Do ta duam gjuhën shqipe, sepse kjo gjuhë për mijëra vjet shprehu mendimin e sa e sa miliona njerëzve të një gjaku me ne, sepse fati i saj qe fati i Shqipërisë, jeta e saj historia jonë, mbretërimi i saj madhështia jonë. Ta duam, sepse fjala e saj na del nga fundi i shpirtit bashkë me çdo njësi tonën, trazohet me mendimet tona që prej burimit të tyre e më thellë, dhe nuk është vetëm trajtë, kumbim, ngjyrë, por krejt jeta e mendimit tonë. Do ta duam, sepse është ushqim mendor yni, fryma e mendjes dhe e shpirtit tonë, sepse është shprehja e vetisë më të madhe të cilësive të veçanta të kombit tonë, fytyra më e gjallë dhe më fisnikja, gati-gati natyra vetë e racës sonë. Do ta duam, sepse është lidhja më e fortë e njësisë sonë si popull, ushtima e së kaluarës sonë, zëri i ardhmërisë sonë, jo vetëm fjala por qenësia e shpirtit të Atdheut. Do ta duam gjuhën shqipe, sepse është e bukur, shumë e vjetër dhe shumë e fuqishme.’ do ta kujtojmë edhe Nënën Shqipe.

Sa herë të kujtojmë thënien lapidare të Ernest Koliqit për gjuhën shqipe: O gjuhë e folun, tre mijë pranvera!, do të kujtojmë dhe do të nderojmë edhe Nënën Shqipe.

Në historinë, në traditën, në trashëgiminë tonë kombëtare mijëravjeçare, në artin tonë, në kulturën tonë shpirtërore, në letërsinë dhe në gjuhën tonë, në jetën tonë dhe në qëndresën tonë, në epikën tonë legjendare dhe historike, emri Shqipe ka një simbolikë dhe një domethënie të veçantë.

Emri Shqipe është mishërim më sublim i të gjitha idealeve kombëtare, është mishërimi më i bukur i të gjitha viryteve dhe tipareve iliro-daradne, është pagëzim dhe përjetësim të cilin brezat e shqiptarëve atdhetare e kanë bartur dhe do ta bartin brez pas brezi, me krenari dhe me dinjitet.

Emri Shqipe, në parafrazim të poetit të madh francez Lui Aragon, është një emër ku mblidhen shekujt, është një zemër ku zgjohen ardhmëritë.

Vetë emri Shqipe, prej të cilit edhe buron emri i atdheut tonë Shqipëri, është një emër me diellin në zemër, dhe si i tillë ai nuk shuhet kurrë!

Në hartën e prerë egërsisht të Ilirisë, si dhe në hartën e tkurrur skajshmërisht të Shqipërisë, emri Shqipe qëndron në ballë, qëndron si një emblemë e lashtë ilire, qëndron siç qëndruan edhe vetë shqipet në kreshtat e larta të tokës mëmë e në kështjellat e pamposhtura të atdheut tonë.

Në simbolikën e një emri të tillë edhe vetë gjuha jonë e bukur shqipe, është kryekështjella e kombit, është vetë shpirti i kombit.

Të vish nga një qytet tjetër në kryeqendër, të vish nga një shumë e fisme e të hysh me këmbë të mbarë në një derë tjetër njëlloj fisnike, t’i përvishesh punës me aq përkushtim e të kontribosh pa u ndalur në një familje që kishte aq shumë nevojë për një dorë të vyer, t’i bëhesh asaj krah dhe dalëngadalë të bëhesh edhe shtylla e saj vertebrale, të ngresh familje e të rrisësh, të edukosh dhe të shkollosh fëmijë të mrekullueshëm me një shembëlltyrë të pashoqe, të bëhesh rreze shprese dhe burim drite – si për familjen ashtu edhe për rrethin e shoqërinë, të ndikosh aq shumë me shembëlltyrën tënde të rrallë, të frymëzosh aq shumë me tiparet dhe virtytet më dalluese të genit të kombit, të mbjellësh aq fort ndjenjën ndaj gjuhës, ndaj kulturës, ndaj lirisë dhe ndaj atdheut; të jesh pastaj e rrethuar me përmasën e theksuar sa edhe të merituar të nderimit e të respektit, të mbledhësh rreth votrës njëlloj sikurse edhe rreth sofrës nipa dhe mbesa të shumtë, të lesh një trashëgimi për lakmi e cila sot e mot rrezaton dritë dhe mirësi, bujari dhe fisnikëri, mbarësi dhe bardhësi, t’u falësh me aq përkushtim, me aq zotim, me aq dinjitet dhe me po aq krenari breznive orëmira fjalën tënde të ëmbël e të dashur si dhe shembëlltyrën tënde të lartë, don të thotë se e ke përmbushur një mision tepër human që jeta të ngarkuar mbi supe, don të thotë se ke përballuar aq shumë sfida dhe ke sakrifikuar aq shumë për të triumfuar përmbi vështirësitë dhe për të ngadhënjyer me aq meritë në valët e jetës, gjithmonë duke pasur parim të parë parimin e së drejtës dhe të së vërtetës; don të thotë se e ke fituar përjetësisht nderimin dhe mirënjohjen e të gjithë atyre, tek të cilët ke lënë gjurmë të pashlyeshme me krenarinë tënde të ligjshme prej Nëne.

Përmbi të gjitha, t’ia falësh kulturës së kombit tënd, pra t’ia falësh atdhuet tënd të dashur Shqipërisë, sërish pas më shumë se njëqind vjetësh, si Sevastinë ashtu edhe Parashqevinë – pa dyshim krenaria jote më e madhe dhe krenaria e jonë e përbashkët, t’ia falësh sërish pas mijëra vjetësh në tokën bujare të Dardanisë, Tempullit të lashtë të Dodonës – Kanarinën, dhe t’ia falësh aq bujarisht gjuhës sonë të bukur e të ëmbël, pas aq shumë mijëvjeçarëve, Princeshën e saj të pritur aq shumë dhe aq gjatë, don të thotë se në modestinë tënde ke shpalosur gjithmonë madhështinë, don të thotë se për stoli ke pasur një dhunti dhe bujari të rrallë, me të cilën veç Zoti ka ditë qysh me t’beku!

Duke nderuar kështu kaq denjësisht atdheun tënd dhe kombin tënd, ke nderuar njëkohësisht veten tënde dhe ke nderuar në mënyrën më të merituar të parët tu, të cilët duke të pagëzuar ashtu me aq krenari dhe me aq dinjitet me një emër sa të dashur po aq edhe epik, jo vetëm që kishin besuar por edhe kishin paralajmëruar një ogur tepër të bardhë!

Prandaj, është i nderuar një komb që ka një Nënë të tillë. Janë me fat ato brezni që kanë një Nënë të tillë në mesin e tyre, brezni të cilat Nëna Shqipe, me jetën dhe me punën e saj, i pa dhe i deshti gjithmonë si: Brezni Orëmira!

Duke shprehur sërish ngushëllimet tona më të sinqerta familjes dhe gjithë farefisit, duke ndarë dhembjen së bashku dhe gjithmonë duke u lutur që dhembja të kthehet në forcë, shprehim njëkohësisht respektin më të thellë si dhe mirënjohjen tonë pa kufi për Nënën Shqipe!…
4.
Një kumt si ky, gjithmonë e ndalë frymën!
Një kumt si ky gjithmonë është një trishtim i thellë!
Përballë një kumti të tillë është e pamundur të përmbahesh, sepse e tillë është dhembja!
Ajo e pret fjalën, e shtrydh lotin!
Në fillim ishte fjala!
Kështu shkruan në Librin e Shenjtë!
Edhe në fund, sërish fjala.
Por ky nuk është fundi!
Ky është fillimi.
Ky është amshimi!
Fjala, lulet dhe lotët bëhen një, sepse asgjë nuk arrin më shumë tek Zoti sesa vetë fjala që buron nga zemra, sesa vetë loti!
E sakaq fjala, lutjet dhe kërkim-falja bëhen një:
Sepse sado që u përpoqa fort, as nuk të pashë e as nuk erdha dot!…
Të paktën të venja një grusht dhe e një grusht lotësh, një tufë lulesh në ndërrim motesh!
Megjithatë, Nëna Shqipe do të nderohet nga ne dhe nga brezat që do të vijnë pas nesh, sot e mot e në jetë të jetëve!
Përmasa e një nderimi të tillë, sërish më kujton vargje poetësh!
Më kujton fate poetësh, si ajo e poetit të vargut të gjakut, kur e përcolli Kanarina me fjalët lapidare që nxori nga krahanori, këtu e trembëdhjetë vjet më parë:
‘Lamtumirë Poet! Të qoftë i lehtë dheu, dhe paqja: E Amshuar!’
Në trilogjinë e tij, Dante krijoi parajsën ku zotëron një dritë hyjnore.
Borhesi, në imagiinatën e tij të bujshme, krijoi një vizion të papërsëritshëm ku parajsës ia fali parafytyrimin e një biblioteke të rrallë!
Një dhembje si kjo, gjithsesi na shtynë të besojmë se parajsa në radhë të parë përbëhet nga shpirta të bardhë!
Një pikëllim si ky, një dhembje si kjo, më kujton vargjet e poetit të madh Naim Frashërit:
O forcë e shpirtit, ti qëndron sipër njerëzimit dhe i përket qiellit!
Nëna Shqipe, tani i përket qiellit!
Atje ku është Mbretëria e Zotit!
Atje ku është Amshimi vetë!
U preftë në paqe, Nëna Shqipe!
Asht siç tha vetë Kanarina:
‘TË QOFTË I LEHTË DHEU, DHE PAQJA: E AMSHUAR!’…
Sot si asnjëherë tjetër, sot si kurrënjëherë tjetër, lutem sa mundem, duke e vënë dorën në zemër dhe zemrën në letër:
Të qoftë i lehtë dheu, që të lindi e të rriti!
Ta paqim gjithmonë hua Nëna Shqipe, në jetë të jetëve!
T’i paqim të gjitha – gjithmonë hua, siç tha Asdreni:
Pika Lot!
Sa herë bie shi, sa herë që lutemi:
O Zot!
Sërish, siç na la trashëgim Naimi vetë:
LUM SI TI, SHPIRT I PAMORT!
Sa herë që themi:
NËNA SHQIPE!
Sa herë që shikojmë portretin tënd!
Sa herë që të kujtojmë e hedhim sytë kah përjetësia!
Sa herë që themi:
SHQIPE SHQIPËRIA!…

(Londër, fund nëntori – fillim dhjetori, 2025)

VOAL- Nga libri “Tregim i një shekulli- burrat dhe gratë protagonistë të Shekullit XX” (1999) të gazetarit të madh italian Enzo Biagi (Enco Biaxhi) po shkëpusim këto shënime për poetin e famshëm spanjoll Federico Garcia Lorca (Federiko Garsia Lorka):

Lorka thoshte: “Nuk jam interesuar kurrë për politikën, jam shumë frikës. Për të mbajtur një qëndrim duhet të jesh guximtar, çka unë nuk jam.”

Nuk dihet ku është varrosur Federiko, nuk dihet me saktësi nëse ajo natë e verës së vitit 1936, në gusht, ishte pikërisht ajo që shkonte mes perëndimit të 18-ës dhe agimit të 19-ës, sepse ende sot janë shumë ata që heshtin, dikush prej tyre ka parapëlqyer të harrojë. Sepse, tekembramja, Garsia Lorka nuk i përkiste askujt. Fati i Lorkës ishte i lidhur me hakmarrjen.

“Por ka bërë më shumë dëm me librat e tij se të tjerët me armët e tyre,” shkruante Ruiz Alonso.

Lorka mbante mbi supe një mbulesë, sepse ishte ftohtë, kishte përballë tij ullinjtë dhe malet, në zemër kishte ankthin e atij që e ndjen kotësinë e jetës. S.B.