Në vitin 1944 kjo ndërmarrje zuri vend në sheshin ndërmjet bregut të detit dhe Bankës Kombëtare dhe grumbulloi një kolektiv mjeshtrash dhe punëtoresh durrsakë, që u shquan për vlerat qytetare. Gjatë viteve të më pasme punëtorët e këtij kantieri, të drejtuar nga mjeshtrit më të aftë, ia dolën që të meremetojnë por edhe të ndërtojnë lloje të ndryshme anijesh, nga më të të voglat, deri te peshkatoret e më pas, te anijet oqeanike, duke treguar kështu vlera të shquara pune krijuese.

Kantieri Detar e ka nisur veprimtarinë e tij pas luftës, në dhjetor te vitit 1944 dhe fillesa ka pasur edhe një ngjarje tragjike…! Ka qenë djaloshi durrsak, 22 vjeçari Tom Goga, ai që mori nismën e krijimit të tij, duke bashkuar mjeshtra italianë dhe shqiptare, që ishin marrë me riparimin e mjeteve detare gjatë luftës. Më 13 maj 1945, kantieri ka përuruar lëshimin në det të motovelierës 75 tonëshe “Misiri 2”, e porositur nga pronari, Riza Jakupi.
Atë kohë u thanë fjalë shumë të mira për punëtorët e kantierit, inxhinierin italian, Rafaele Vangnini dhe Tom Gogën, të cilin shtypi i kohës e cilësonte inxhinier. Në këtë përurim kanë marrë pjesë figura të rëndësishme të shtetërore të asaj periudhe kohe, si; Koçi Xoxe dhe Bedri Spahiu. Nga kronikat e kohës mësohet se: “Nga autoritetet e asaj periudhe, ishte i pranishëm Gjeneral-Leitnant Koçi Xoxe, ndërsa fjalën e rastit e mbajti gjeneral major, Bedri Spahiu”.

Pas këtij përurimi po atë muaj, lëshohet në det motoveliera 70 toneshe “Kalamishi”, ndërsa në qershor të vitit 1945, U.N.R.R.A i ka falur Shqipërisë 6 anije të vogla. Sektori detar i ATASH-it, ka marrë në dorëzim 2 anije, 2 rimorkiatorë, nga 20 metra të gjatë dhe 2 maune 200 tonëshe.

PUSHKATIMET DHE SHTETËZIMI I KANTIERIT

Tom Gogën pak njerëz kanë pasur mundësinë për ta parë fizikisht nga brezi që është tani, por për të është folur shumë. Ilir Kavaja, banues në lagjen nr. 2 të Durrësit, ka një lidhje familjare me Tom Gogën. Nëna e tij Kalipsoja. e ka pasur djalë xhaxhai.

Dhe Iliri ruante në shtëpinë e vet disa foto interesante, ku ndodhej edhe Tom Goga. Në njërën prej tyre, Toma po përcillte nuse Kalipsonë dhe pas fotos, ka të shkruar: “Kujtim nga martesa celebruar në Durrës, me datën 21 /7/1942. Duke dalë nga shtëpia e Kalipsosë”. Toma ndodhet në krah të nuses dhe ka të veshur një kostum të çelur, afër ngjyrës bezhë, me xhaketë dopjopet, të cilat kanë qenë shumë në modë në atë periudhë.

Ceremonia po kryhet në afërsi të Katedrales Katolike “Shën Luçija“. Toma është një djalë shumë simpatik, mbase nga më “trendi“-t që kishte qyteti në atë periudhë, sikurse shikohet edhe nga fotot. Një vit më pas, Toma shfaqet në një foto tjetër por tashmë me statusin e të fejuarit. Ka 2 foto me të fejuarën e tij, Jolandën. Këtu është më i lirshëm se në ceremonialin e dasmës, i veshur po me rroba të çelëta, ndërsa shoqërohet nga e fejuara.

Janë foto që po botohen ekskluzivisht për herë të parë. Iliri thotë se në fund të vitit 1946, Toma është arrestuar dhe i bëhet një gjyq i montuar nga Sigurimi i Shtetit i Koçi Xoxes. Si pretekst, vijon Iliri, u përdor riparimi i një anije italiane, dhe u akuzua sikur nuk i kishte paguar shtetit, shumën e taksave që i detyrohej.

Dënohet me vdekje së bashku me ekonomistin Kristaq Koçinë, një seancë gjyqësore farse, e zhvilluar më 27 dhjetor 1946 dhe 5 ditë më vonë, pikërisht në natën e vitit të ri, më 31 dhjetor, pushkatohen në Spitallë, te kanali i varrezave të vjetra të Durrësit, prapa ish zdrukthëtarisë. Ky qe fati tragjik i themeluesit të kantierit detar modern të Durrësit.

Lidhur me këtë ngjarje të rëndë, është shkruar në shtyp, se në Janar të vitit 1946, Kantieri detar i Tom Gogës u shtetëzua dhe u quajt; “Kantieri Detar i Marinës Shqiptare”.

INCIDENTI ME ANIJEN “ALI KELMENDI”

Se si ka qenë klima e punës në kantier nën frymën e frikës e, tregon edhe një detaj mjaft interesant. Është fjala për incidentin me anijen 500 tonëshe prej druri, “Ali Kelmendi”. Me këtë anije të porsa ndërtuar, ndodhi një incident fatkeq. Projektin dhe ndërtimin e saj, e kishte drejtuar mjeshtëri Odise Moneta, i ardhur pas lufte në Durrës.

Dy djemtë i kishte në Amerikë, ndërsa gruan e kishte italiane. Odiseja ishte mjeshtër mjaft i përgatitur dhe i talentuar. Punonte me ndershmëri dhe u bënte ballë të gjitha vështirësive. Kur anija po lëshohej në det, duke rrëshqitur mbi urën e lëshimit, ajo u nda në dy pjesë. Pas kësaj, Odisenë dhe disa të tjerë i arrestuan, me akuzën për sabotim. Por në fakt shkaku kishte qenë një konstrukt i ngjitur me urën e lëshimit, e cila kur anija u lëshua mbi të, i shkaktoi çarjen. Odisea u dënua, por gjithsesi punonte në kantier i shoqëruar me polic. Vonë u lejua të nisej në Amerike, tek djemtë e tij.

RRITJA GRADUALE E POTENCËS SË KANTIERIT

Me kthimin e një grupi inxhinierësh të rinj që kishin studiuar në Rusi, Bullgari e Poloni, për ndërtime mjetesh detare, ndërtimi i mjeteve të reja dhe futja e teknologjive të përparuara, shtohet shumëllojshmëria e shërbimeve dhe të ndërtimeve të mjeteve lundruese. Në vitin 1960, u hapën kurse për ngritjen e aftësive profesionale me programe teorike dhe praktike për motoristë, elektricistë, mekanike skafi, saldatorë, oksigjenistë, vinçierë, etj.

Më pas një pjesë e mirë e këtyre kursantëve, shërbyen në Flotën Tregtare. Në vitin 1968, prodhohet anija metalike “Punëtori” dhe më pas lëshohet në det rimorkiatori i parë i prodhimit shqiptar, “14 Nentori” e ” Debatik”, me fuqi 1000 kuaj fuqi dhe gjatësi 32 metra. Në vitin 1970, filloi riparimi i anijes 5000 tonëshe “Durrësi”, riparim i cili tregoi aftësitë e rritura të punonjësve të Kantierit Detar, i cili po fillonte tashmë të hynte në periudhën e riparimit të anijeve oqeanike.

KANTIERI I RI

Në vitin 1974, Kantieri është transferuar në sheshin përtej portit të peshkimit, afër kalatës lindore. Kjo u bë pas një një përvoje 30 vjeçare të tij dhe për këtë u ndërtuan shkallë me përmasa të mëdha, në të cilat u lëshuan në det anijet “Saranda” 1.000 DëT dhe “Gjirokastra”, 2.700 DëT.

Me pas zhvillimet në Kantierin Detar, vazhduan me krijimin e repartit te riparimit të vaporëve e mjeteve të mëdha detare, që arriti të kryejë riparime kapitale të rimorkiatorëve, shalandave, bigën “Adem Reka”, Dragave “Rodon” e “Adriatik”, të anijeve 500 tonëshe, të avulloreve “Durrësi” , “Partizani”, “Liria” etj.

Punime kapitale u kryen edhe në anijet oqeanike “Tirana”, “Vlora”, “Shkodra”, dhe “Arbëria”. Me shume vlerë ishte ngritja e repartit te prodhimeve te reja, sepse aty u realizua ndërtimi i shumë mjeteve detare, deri në seri, si anije pilotazhi, anije peshkimi KP 300, peshkatore 2KP- 408, anije 500 tonëshe si “Ali Kelmendi”, “Vjosa”, “Ylli i Kuq”, “Dajti”, “Bajram Curri”, “Beqir Nova”, “Adriatiku”, “Tomorri”, tragete të ndryshme për zonat e liqeneve në veri, si dhe u projektuan e u prodhuan portat e H/C- ve të veriut.

SHUARJA

Në vitin 1991, u krye kalimi i Kantierit në shoqëri të përbashkët Durrës – Gdansk e, më pas kur kaluan aksionet e Gdanskut te shoqëria turke “Korum”, kantieri mori emrin “Durrës – Kurum shiping” dhe më pas shkoi drejt mbylljes së veprimtarisë ndërtuese. I gjithë kantieri shkoi për skrap. Dhe ndërtesat u rrafshuan, duke e kthyer në një rrafshirë të trishtuar atë zonë.

Përfaqësuesi i Sindikatës së Peshkatarëve, Klodjan Kapiti thekson se; nga 140 mjete detare që kishte peshkimi, gjysma e tyre është jashtë funksionimit, për arsye të mungesës së kantierit detar, eliminimi i të cilit ka qenë vdekjeprurës, për peshkimin e qytetit të Durrësit. Kjo sepse, tashmë mjetet e peshkimit për riparime, duhet t’i drejtohen kantiereve në vendet fqinje, me kosto të shumëfishuar, të papërballueshme për shumë pronarë.

Ai e quan krim ekonomik lejimin e eliminimit të kantierit nga sipërmarrësit: “Është njëlloj, si të lësh një qytet pa spital”,- shprehet ai me keqardhje. Ky është historiku i këtij kantieri, një nga qendrat më të mëdha krijuese të qytetit bregdetar dhe simbol i rinisë durrsake, ku punonin rreth 4.000 punonjës, histori që nisi me pushkatimin e pronarit të parë të saj Tom Gogës dhe u shua 70 vite më pas, tërësisht!/ Memorie.al

Me vizitën e parë në Beograd Enver Hoxha u dakordësua me Titon për krijimin e Federatës Ballkanike, që do të përfshinte Jugosllavinë (brenda saj edhe Shqipërinë), Bullgarinë dhe Greqinë. Ishte kjo një prej objektivave kryesore të politikës së jashtme të Jugosllavisë në periudhën e pasluftës, ku përmes saj Tito synonte të ishte në krye të Ballkanit. Në anën tjetër, kjo ishte edhe një karshillëk i Titos ndaj Stalinit, që më pas vetë Stalini e siluroi dhe e asgjësoi.

Që gjatë Luftës shkruajnë dokumentet, megjithëse Stalini ishte dakord që marrëdhëniet midis Moskës e Tiranës të realizoheshin nëpërmjet Beogradit, në forma të ndryshme ai nga nuhatja filloi të shfaqte edhe një farë interesimi për Shqipërinë. U shfaq ky “interesim” që në janarin e vitit 1944 kur Hebrangu jugosllav u takua me të. Stalini, jo vetëm ishte interesuar për Shqipërinë, por kishte dhënë porosi që angazhimet e përgjegjësitë që Jugosllavia kishte marrë përsipër për Shqipërinë, duhej t’i plotësonte. Fakti që Hebrangu e as ndonjë personalitet i lartë jugosllav nuk i kishte thënë asgjë Stalinit se në planet e veta, udhëheqja jugosllave kishte dhe përfshirjen e Shqipërisë në Federatën Jugosllave. Jo thjeshtë informacionet që merrte Stalini për planin e përfshirjes së Shqipërisë me Jugosllavinë e kishin bërë atë dyshues, por mënyra si vepronte Tito, mungesa e sinqeritetit dhe fshehja prej tij dhe udhëheqjes sovjetike e këtyre planeve. Nëse nga vizita e parë e Titos në Moskë më 1945-n për marrëdhëniet e tij me Stalinin shkruante Llavrentiev vërehej se “ata sikur kishin pakënaqësi ndaj njëri-tjetrit, por që secili përmbahej…”, ndërsa në prag të vizitës tjetër në Moskë, më 22 prill 1946, Tito e ftoi paraprakisht në një takim ambasadorin sovjetik dhe sipas materialit sekret të këtij të fundit, Tito i trajtoi disa probleme tepër të rëndësishme, që kishin të bënin kryesisht me Shqipërinë ku dilte ashiqare se sipas tij, në fund të fundit, Shqipëria duhej të përfshihej në përbërjen e Jugosllavisë…”. Pikërisht në kujtimet e tij edhe këto fakte ose i ka shtrembëruar Enver Hoxha ose i ka mohuar, siç ka mohuar po ai, vetë Enver Hoxha, që i kishte shkruar Titos më 17 mars të vitit 1948, ku urgjent i kërkonte Bashkimin e Shqipërisë me Jugosllavinë.

Sipas biografit të Titos, Dedejer nga një bisedë të Titos po me ambasadorin sovjetik “ lidhur me planet e ndërtimit të Federatës Ballkanike, Tito, i cili deri në atë kohë kishte vepruar disi në fshehtësi, në atë takim ngriti dhe kërkoi me gjithë forcën e tij që ta përfshinte paraprakisht Shqipërinë brenda Jugosllavisë. Me këmbëngulje ai i theksoi ambasadorit sovjetik se “Vlora (Valona) në asnjë mënyrë nuk duhet t’i jepet Greqisë. Me të ne mund të eksportojmë dhe të importojmë të gjitha mallrat.”.141) Nga ana e tij ambasadori sovjetik, ndonëse e dëgjoi me vëmendje Titon, kuptoi se ai as që e llogariste shtet Shqipërinë, por vetëm njësi të bashkuar me Jugosllavinë”. Jemi në një periudhë që Moska e bazonte veprimtarinë e saj në Ballkan nëpërmjet Beogradit, por gjithnjë pa e lëshuar rolin e saj të arbitrit, pavarësisht se e konsideronte të panevojshëm kontaktin e drejtpërdrejtë me Partinë Komuniste Shqiptare dhe kështu kishte sanksionuar rolin e patronatin e Partisë Komuniste Jugosllave mbi atë shqiptare. Në Partinë Komuniste të Jugosllavisë, synimi për gllabërimin e Shqipërisë shpjegohej me atë që në Shqipëri, kushtet e brendshme politike ishin pjekur plotësisht për realizimin e Bashkimit me Jugosllavinë e pastaj bashkimi i madh të bëhej në Federatën Ballkanike dhe kjo “ishte çështje e Jugosllavisë”. Planet për Federatën Ballkanike kishin nisur që gjatë Luftës së Dytë Botërore, që me idenë e Shtabit Ballkanik etj dhe u evidentuan në gjysmën e dytë të shtatorit të vitit 1944.

Mbas takimit me Titon në Moskë, më 27 shtator 1944, shkruante Dimitrovi në kujtimet e tij, ata janë marrë vesh për “krijimin e Aleancës midis Bullgarisë dhe Jugosllavisë deri në Federatën e Sllavëve të Jugut” (që do të përbëhej nga serbët, bullgarët, maqedonasit, kroatët, boshnjakët, malazezët dhe sllovenët) shqiptarët as u zunë në gojë fare se e ardhmja e tyre konsiderohej çështje e Jugosllavisë. Në prag të Konferencës së Jaltës Andrija Hebrang, njëri nga drejtuesit kryesorë të P.K.J, i ngarkuar nga Tito me plotfuqishmëri speciale, shkoi në Moskë, ku u prit në një takim të posaçëm nga Stalini. Takimi me Hebrangun ishte i një rëndësie të veçantë, mbasi aty për herë të parë PK Jugosllave parashtroi para udhëheqjes sovjetike pretendimet territoriale që ajo kishte ndaj Greqisë, Rumanisë, Hungarisë, Austrisë, Italisë e pa folur për Shqipërinë që pretendonte ta përfshinte, siç ishte edhe mendimi i Stalinit brenda Federatës Jugosllave. Hebrangu kishte shkuar i përgatitur në Moskë dhe me të filluar bisedimet, nxori para Stalinit hartën e Jugosllavisë dhe të disa rajoneve e krahinave të vendeve fqinje, që sipas jugosllavëve duhej të përfshiheshin brenda Jugosllavisë. Në këtë rast jugosllavët kërkonin nga Bashkimi Sovjetik mbështetje e ndihmë për realizimin e ëndrrave të tyre, që tani ia kalonin edhe atyre të parashtruara në Naçertanien e Graçaninit.

Situatat e mësipërme tregojnë se përveç hedhjes “në sulm” nga Tito për krijimin e Federatës Ballkanike, vera e vitit 1947 ishte e ngarkuar për të, pasi Stalini direkt me urdhër e kishte ngarkuar atë edhe për organizimin e Informbyrosë (Byroja Informative Komuniste). Në fakt pas konstituimit të Informbyrosë, marrëdhëniet sovjeto – jugosllave po keqësoheshin. Shkak ishin planet për Federatën Ballkanike. Stalini e stopoi Federatën dhe këtu nis e tatëpjeta e Titos. “Hijen” e tij dhe krijimin e imazhit të madhështisë për Titon, nuk e honepste Stalini., ndaj e përjashtoi Titon nga Informbyroja.

Kur Stalini e thirri Enver Hoxhën në Moskë, ky i fundit me profanizimin apo djallëzinë e tij, shkruante se “Stalini nuk dinte asgjë lidhur me Shqipërinë dhe bashkimin e saj në të gjitha fushat me Jugosllavinë”. Ne fakt kjo që “nuk dinte asgjë”, ishte loja e Stalinit. Jemi në momentet e para që Tito e kish ngrënë “drunë” nga Stalini. Enver Hoxha as që e dinte këtë ndaj më 30 mars të vitit 1948 e informon Byronë Politike se lidhur me Federatën nga Titoja i kishte ardhur përgjigja se “nuk shihej e kohës, ndërsa për çështjen e Komandës Unike përsëri ishte përgjigja se është e parakohëshme”.150)

Të gjitha këto vinin ngaqë jugosllavët dhe personalisht Tito ishte vënë nga Stalini në gijotinë. Ishte koha kur kishte ndodhur çarja përfundimtare në marrëdhëniet sovjeto-jugosllave dhe Shqipëria tashmë kishte mbetur plotësisht nën kontrollin e Moskës dhe e kishte shpëtuar nga Federata rastësia sepse karshillëku që Tito synoi ti bënte Stalinit e “varrosi” çështjen e Federatës dhe me të edhe atë të bashkimit të Shqipërisë me Jugosllavinë.

/Gazeta Panorama

NDIQE LIVE “PANORAMA TV”

© Panorama.al

Plot 48 vite më parë, më 31 maj të vitit 1977, diku në periferi të Tiranës, në një vend që dhe sot e kësaj dite ka mbetur i pazbuluar ende, një skuadër pushkatimi e ngritur me porosi të veçantë të ministrit të Brendshëm të asaj kohe, Kadri Hazbiut, ekzekutoi me plumb pas koke, Abdyl Këllezin Koço Theodhosin, dhe Xhavit Sallakun, të cilët ishin arrestuar që në vitin 1975, të akuzuar nga Enver Hoxha, si krerët kryesorë të “Grupit sabotator në Ekonomi”. Bashkë me Këllezin e Theodhosin, ishin dënuar me edhe dy ministrat e tjerë, Kiço Ngjela (ministri i Tregtisë) dhe Vasil Kati, (ministër i Tregtisë së Jashtme), përkatësisht me nga 20 dhe 15 vjet burg politik, e gjithashtu me dënime të rënda edhe disa kuadro të lartë nga dikasteri i Ekonomisë.

Këllëzi dhe Theodhosi, ish-anëtarë të Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSH-së, deputetë të Kuvendit Popullor dhe zv. kryeministra e ministra për më shumë se tri dekada me radhë, ishin ndër të pakët nga udhëheqja e lartë e PPSH-së, që kishin studiuar e ishin diplomuar në Perëndim, që nga periudha e Monarkisë së Zogut dhe po kështu, edhe Ngjela me Vasil Katin, kishin studiuar jashtë dhe ishin kthyer në Shqipëri menjëherë pas pushtimit të vendit nga Italia fashite, për t’u rreshtuar në radhët partizane, madje me funksione drejtuese. Me goditjen e këtij të ashtuquajturit “Grupi armiqësor sabotator në Ekonomi”, Enver Hoxha po godiste “trurin e Ekonomisë”, pasi nga mbarimi i luftës e deri në atë kohë, Këllezi, Theodhosi, Ngjela dhe Kati, kishin mbajtur funksionet kyçe të ekonomisë shqiptare.

Ndërsa këto gjëra tashmë janë shumë të njohura, pasi prej më shumë se tre dekadash që nga shembja e regjimit komunist, është folur dhe shkruar shumë, Memorie.al, ka siguruar disa dokumenta që i përkasin fondit të ish-Presidiumit të Kuvendit Popullor të Republikës Popullor Socialiste të Shqipërisë, i kryesuar nga Haxhi Lleshi, i cili në atë kohë mori në shqyrtim çështjen e “Grupit sabotator në Ekonomi”, në bazë të relacioneve dhe raport-informacioneve që i kishte dërguar Gjykata e Lartë e kryesuar nga Aranit Çela, e cila zhvilloi dhe procesin gjyqësor ndaj atij “Grupi”.

Përveç sa më sipër, në dokumentet në fjalë, ndodhen edhe kërkesat e Këllezit dhe Theodhosit, (me shkrimin e tyre), dërguar Presidiumit të Kuvendit Popullor, për faljen e jetës, si proces-verbalet e mbledhjeve të Presidiumit të Kuvendit Popullor, me diskutimet e Enver Hoxhës, (që ka mbajtur edhe raportin në fillim të mbledhjes) Haxhi Lleshit, Spiro Kolekës, Shefqet Peçit (dy nënkryetar të Presidiumit Kuvendit Popullor), Telo Mezinit (sekretar i Presidiumit), Jovan Bardhit, Muharrem Sefës, Nuredin Hoxhës, Pilo Peristerit, Rrapo Dervishit, Spiro Moisiut, Zina Franjës dhe Maliq Sadushit, anëtarë të Presidiumit, të cilat do i publikojmë në disa numra, bashkë me fotot e faksimilet përkatëse.

VENDIMI i KOLEGJIT PENAL TË GJYKATËS SË LARTË, PËR DËNIMIN ME VDEKJE ME PUSHKATIM, TË XHAVIT SALLAKUT, ISH-NËNKRYETAR I KOMITETIT EKZEKUTIV TË TIRANËS DHE KRYEINXHINIER I NDËRMARRJES SË NDËRTIMEVE INDUSTRIALE NË BALLSH

REPUBLIKA POPULLORE SOCIALISTE E SHQIPËRISË

GJYKATA E LARTË

KOLEGJI PENAL

NR.125.1 Rregj. Themeltar

NR.121 1 Vendimit

VENDIM

“NË EMËR TË POPULLIT”

Këshilli gjyqësor i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë, i formuar nën kryesinë e:

Eleni Selenica – Zv. Kryetare e Gjykatës Lartë

Myftar Hoxha – anëtar i “ “

Liri Gjoliku – anëtare e “ “

në seancën e hapët gjyqësore në datë 16. IV. 1977, mori në shqyrtim çështjen Nr,125 që i përket të gjykuarit:

XHAVIT SALLAKU, I biri i Ymerit dhe i Mejremes, i datëlindjes 1929, lindur dhe banues në Tiranë, me origjinë shoqërore nëpunës i mesëm, me gjendje shoqërore nëpunës, i përjashtuar nga Partia, me arsim të lartë, i martuar, ka dy fëmijë, i padënuar më parë, me profesion inxhinier, i dekoruar me urdhrin e klasit të tretë për shërbime të shquara shtetërore e shoqërore, i arrestuar me datë 27.4.1976.

I AKUZUAR se: ka tradhtuar Atdheun në formën e spiunazhit, ka sabotuar ekonominë socialiste, duke i shkaktuar interesave shtetërore dëme të rëndësishme dhe për agjitacion dhe propagandë kundër pushtetit popullor, duke kryer kështu krimet e parashikuara nga nenet 64, 72 dhe 73/1 të K.P.

Me Vendimin Nr.67 datë 25.3.1977 Gjykata e Rrethit Fier, e ka deklaruar të gjykuarin fajtor dhe në bazë të nenit 64 të K.P., e ka dënuar me vdekje me ekzekutim me pushkatim, në konfiskimin e pasurisë, heqjen e dekoratave dhe të së drejtat elektorale për pesë (5) vjet kohë, në bazë të nenit 72 të K.P e ka dënuar me vdekje me ekzekutim me pushkatim, me konfiskimin e pasurisë, heqjen e së drejtës elektorale për pesë vjet kohë dhe heqjen e dekoratave.

Në bazë të paragrafit të I-rë të nenit 73 të K.P. e dënon me 9 (nëntë) vjet heqje të lirisë. Përfundimisht duke bërë bashkimin e krimeve në bazë të nenit 48 të K.P., e dënon me vdekje me ekzekutim në pushkatim, e konfiskimin e pasurisë, heqjen e dekoratave dhe të së drejtës elektorale për 5 vjet kohë, Detyrimin e të gjykuarit Xhavit Sallaku, që t’i paguaj N.SH.N.I Ballsh, shumën 299.984 lek.

Kundër këtij vendimi, ka bërë ankim i gjykuari, i cili ka parashtruar këto shfaqe për prishjen e tijë.

“Unë, akuzat për të cilin jam dënuar, nuk i kam pranuar për një kohë të gjatë, por nga dhuna fizike dhe psikologjike që më ka bërë hetuesi, i kam pranuar, gjëra të tilla nuk i kam bërë asnjëherë. Korrespondenca që unë kam bërë me gruan time, është e dënueshme, por ajo vërteton për pafajësinë time. Nuk është e vërtetë që unë të kem plotësuar detyrat e spiunazhit rus, nëpërmjet Piro Gushos. Dëmet që i janë shkaktuar veprës së Ballshit, janë bërë pa qëllim armiqësor, por nga pakujdesia. Konkluzionet e ekspertëve nuk janë të sakta, se ato janë mbështetur edhe në shpjegimet e mija të gënjeshtra.

Kontrolli i saldimeve në aparaturë rreze XII ultra, është bërë qysh në vitin 1973, në rezervuarët 11.000 ton, në saldimin e kolonave koksit dhe në saldimin e reaktorit dhe të gjeneratorit në 1974. Nuk janë të sakta dëmtimet e lumit Gjanicë. Në akt-ekspertizë thuhet se janë dëmtuar materiale me vleftë 77.000 lekë, sepse nuk kanë qenë ndërtuar magazinat. Kjo nuk është e vërtetë, se aq magazina sa ishin parashikuar janë përfunduar qysh në vitin 1972 dhe ato kanë qenë të mjaftueshme. Radha e ndërtimit të impianteve, është caktuar dhe marrë nga investitori. Investitori ka marrë magazinën për furnizimin materialo-teknik të objekteve kronologjike, gjë që nuk i ka realizuar duke filluar që nga viti 1973. Mund të sjellë prova që akoma ato edhe në vitin 1975, nuk ishin plotësuar. Përfundimisht kërkoj prishjen e vendimit dhe të dënohem për pohimet e mija të gënjeshtra”:

KËSHILLI GJYQËSOR I KOLEGJIT PENAL TË GJYKATËS SË LARTË

Pasi dëgjoi relacionin e anëtares Liri Gjoliku, mendimin e prokurorit Skënder Breca, që u shprehën për lënien në fuqi të vendimit dhe pasi shqyrtoi çështjen në tërësi,

VËREN

Është vërtetuar se i gjykuari Xhavit Sallaku, ka kryer krimin e tradhtisë ndaj Atdheut në formën e spiunazhit, ka agjituar dhe propaganduar për minimin dhe dobësimin e shtetit të diktaturës së proletariatit dhe me anë të sabotimit, ka dëmtuar bazën ekonomike të rendit tonë shoqëror, në masën 299.984 lekë.

Në kundërshtim me sa ka pretenduar i gjykuari Xhavit Sallaku, në kërkesat e tij ankimore, fajësia e tijë është vërtetuar në thëniet e dëshmitarëve Dhionis Çonçe, Xhavit Muharremi, Zenel Baho, Fejzo Bino, Pandeli Stroni, Rodolf Konomi, Spiro Sofroni, Hasan Hasani, Marko Malaj etj., në dokumenta, në korrespondencën që ai ka bërë me bashkëshorten e tija, Ira Sollaku, gjatë kohës që ka qenë në dhomat e izolimit, nga përmbajtja e të cilave del veprimtaria e tija armiqësore, në konkluzionet e ekspertëve teknik, ai edhe në pohimet e tija të plota, të bëra si gjatë hetimit, po kështu dhe gjatë gjykimit të çështjes.

Nga materialet që ndodhen në dosje dhe që i ka administruar gjykata, ka rezultuar e provuar, në vjetin 1949, ka shkuar për studime në Bashkimin Sovjetikm në qytetin e Leningradit dhe atje në vitin 1952 dhe atje është vënë në shërbim të Zbulimit Sovjetik, nëpërmjet profesorit kujdestar Pavël Mihailloviç. Fillimisht ky i gjykuar, i ka dhënë Zbulimit Sovjetik të dhëna nga qëndrimi dhe mendimin që kanë patur studentët e huaj që studionin, bashkë me të, midis tyre ai ka denoncuar një student Korean, i cili ka thënë se Bashkimi Sovjetik, nuk i ka dhënë Koresë ndihmë të madhe, ashtu sikundër i kanë dhënë SHBA-ja, Koresë së Jugut.

Ai ka denoncuar një student mongol, i cili ka thënë se në Mongoli nuk ka mish, mbasi atë e merr Bashkimi Sovjetik etj. Në vitin 1955, i gjykuari është martuar me sovjetiken Ira Sallaku dhe në vitin 1954, është kthyer në Shqipëri ku ka punuar fillimisht inxhinier ndërtimi, pastaj drejtor kantieri /kryetar i Komitetit Ekzekutiv të Këshillit Popullor të rrethit të Tiranës, deri në vitin 1965, që atij i janë dënuar dy vëllezër, për tradhti ndaj Atdheut në formën e tentativës për t’u arratisur jashtë shtetit. Në vite, i gjykuari Xhavit, është transferuar si inxhinier ndërtimi në Kombinatin “Mao Ce Dun”, kurse në vitin 1968, K/ inxhinier i Ndërmarrjes së Ndërtimit Berat.

Nga viti 1954, që i gjykuari ka ardhur në Shqipëri e, deri në vitin 1960, të dhënat me karakter të theksuar sekret shtetërore, Zbulimit Sovjetik, ja ka dhënë ndërmjet agjentes Valentina Peza dhe këshilltarit të ambasadës sovjetike në Triranë, Novikov. Është vërtetuar se me mbarimin e studimeve dhe para se të kthehej në Shqipëri, i gjykuari Xhavit Sollaku, është takuar ne profesorin kujdestar dhe ai i ka vënë si detyrë që të dhënat që i duheshin Zbulimit Sovjetik në Shqipëri, do t’ja dorëzonte nëpërmjet Valentina Pezës dhe i gjykuari duke plotësuar me zell të madh kërkesat e spiunazhit sovjetik, në vitin 1957 dhe në vitin 1959, i ka dërguar profesorit kujdestar, si mbas porosisë që i kishte dhënë ky në Leningrad, të dhëna mbi punën që bënte ai dhe studentët e tjerë shqiptarë, që kishin studiuar atje.

Në vitin 1959, i gjykuari ka ardhur dhe vetë me një delegacion në Bashkimin Sovjetik dhe mbas mbarimit të delegacionit, ka qëndruar, për të kaluar lejen bashkë me gruan e tija. Po në këtë vit, i gjykuari është njohur në Tiranë, me këshilltarin e ambasadës sovjetike Novikovin, i demaskuar nga partia e jonë për veprimtarinë e tij subversive kundër vendit tonë, i lartpërmenduri i ka kërkuar të gjykuarit që të vazhdonte veprimtarinë e tija të spiunazhit në favor të Zbulimit Sovjetik. Me largimin e tija nga Shqipëria, Novikovi i ka dhënë porosi të gjykuarit, se lidhjet e mëvonshme me Zbulimin Sovjetik, do t’i mbante nëpërmjet një personi që do të paraqitej me pseudonimin “Selim Muço”.

Këtë të fundit i gjykuari do të njihej duke i dhënë parullën; “Ylli me pesë cepa, të përshëndet”, kurse i gjykuari do t’i përgjigjej: “Ezzeni të përshëndet”, dhe kështu është vepruar, në janar – shkurt 1962, të gjykuarin e ka marrë në telefon Piro Gushoja dhe i ka thënë se, duhej të takohej me të për një çështje strehimi, dhe kur i ka ardhur në zyrë, i ka thënë se ai është “Selim Muçoja”, i ka dhënë parullën dhe i gjykuari, kundërparullën dhe janë marrë vesh se të gjitha të dhënat që i interesonin Zbulimit Rus, këtej e tutje do t’ja dorëzonte këtij, i gjykuari kështu ka vepruar deri në vitin 1965, kohë në të cilën atij ju dënuan dy vëllezër, për krime kundër shtetit, me qëllim që të mos komprometohej armiku Piro Gusho!

Mbasi u shkarkua nga zv. kryetar i Komitetit Ekzekutiv i Këshillit Popullor të rrethit Tiranë dhe pasi është përjashtuar edhe nga Plenumi i Komitetit të Partisë të rrethit të Tiranës, i gjykuari është transferuar në Berat. Gjatë periudhës 1965-1968, i gjykuari është porositur nga Piro Gushoja, që të sillej mirë, të punonte e të kamuflohej sa më shumë, me qëllim që të fitonte besimin e të tjerëve, dhe të mos linte asnjë pikë dyshimi mbi veprimtarinë e tija.

Me armikun Piro Gusho, që në atë kohë ka qenë në Berat sekretar i parë i Komitetit të Partisë së rrethit, i gjykuari është bërë edhe kryeinxhinier i Ndërmarrjes së Ndërtimit Berat e, më vonë është transferuar në Tiranë në Ministrinë e Ndërtimit dhe me kërkesën e Piro Gushos, ka shkuar drejtor N.N.I. Ballsh. Gjatë viteve 1972-1975, i gjykuari Xhavit Sallaku, i ka dhënë armikut Piro Gusho, në mënyrë të vazhdueshme, të dhëna të rëndësishme mbi Kombinatin Metalurgjik në Elbasan, si edhe mbi fazat, vëllimin e veprës që do të ndërtohej në Ballash, mbi numrin e punëtorëve, mbi kapacitetet e veprës, mbi pajisjet e kontratat e ndryshme që ishin nënshkruar me Republikën Popullore të Kinës, etj.

Armiku Piro Gusho, përveç të dhënave që i ka kërkuar të gjykuarit Xhavit, i ka dhënë porosi që gjatë veprimtarisë së tija si drejtor, duhej të bënte çmos që të sabotonte ndërtimin e veprës dhe të diskreditonte sa të mundte ndihmën vëllazërore që jepte R.P. e Kinës. I gjykuari Xhavit Sallaku, për t’ja arritur qëllimit të tija kundra-revolucionare, gjatë gjithë veprimtarisë së tija, ka përhapur frymën e liberalizmit me vartësit e tija. Ai ka stimuluar shthurjen dhe thyerjen e disiplinës gjatë punës dhe pronës socialiste. Nuk i ka zbatuar kërkesat e projekteve, por në kundërshtim me detyrat e caktuara i ka shkelur ato, ka përhapur metodat e vet-administrimit, duke përdorur materialet pa kritere dhe duke jua dhënë një pjesë kooperativës bujqësore. Me urdhrat e tija të kundra-ligjshme, janë shpenzuar pa kritere nga shpërdorime të fondeve të veprës, në masën 186.834 lekë, duke i përdorur këto për rikonstruksion ndërtesash, për ndërtime të banesave private etj.

Në vitin 1972, janë shpenzuar 66.229 lekë për tubacione të gazit për kaldajën e cila nuk ka përfunduar akoma dhe që nuk do t’i shërbej fare veprës. Ka zvarritur ndërtimet për një kohë të gjatë. Kështu, pasi u zvarrit për dy vjet kohë furra e gëlqeres në Aranitas, arritën shpenzimet që përfaqësojnë vetëm diferencë transporti të gëlqeres në masën 47.000 lekë, mbasi gëlqerja u muar nga Ura-Vajgurore. Nuk u bë si mbas projektit rruga Ballsh-Poçem, për tërheqjen e zhavorrit nga Mollasi, duke e marrë zhavorrin nga Çerveni dhe Qesarati, që ka qenë shumë larg dhe ka rritur koston në 332.500 lekë, ka shtruar pa aprovim të investitorit, rrugën Levan-Kallm-Kashisht, duke shpenzuar për këtë, shumën 232.365 lekë, etj.

Ka rritur koston e veprës, nga 251 milion që ishte parashikuar, në 325 milion lekë. Nga qëndrimi liberal ndaj punës, ai qëllimisht ka bërë që të humbasin 1.200 ditë pune, për thyerje të disiplinës dhe 2.720 dite pune për dhënie leje në rrugë të kundra-ligjshme. Kurse për mos respektin të kushteve teknike, ka ardhur një dëm prej 33.732 lekë nga punimi i ndërtimit, 12.902 lekë në punimet montimit dhe 136.922 lekë, vlefta e dëmtimeve që janë bërë gjatë punimeve në shtratin e Gjanicës.

Ai ka shpërdoruar pasurinë socialiste, duke ju dhënë tepër xhenerikëve 25.230 lekë, 12.146 lekë mekanizatorëve dhe 387 lekë, punëtorëve të asfalto-betonit. Ai me qëllim armiqësor, nuk ka ndërtuar magazinat për ruajtjen e pasurisë socialiste dhe si pasojë e kësaj veprimtarie, ka dëmtuar pasurinë socialiste në vleftën 77.425 lekë. Kanë lejuar të shiten materiale në rrugë të shtrembër dhe të mos dokumentohen hyrjet dhe daljet e mallrave, gjë që ka lejuar të vidhet dhe të shpërdorohet pasuria socialiste. Kështu i gjykuari, duke plotësuar detyrat e vëna nga Zbulimi Sovjetik, nën drejtimin e armikut Piro Gusho, ka. sabotuar në të gjitha drejtimet punimet e ndërtimit të veprës së Ballshit, ai me anë të shthurjes së disiplinës, të mos realizimit të planit, të dëmtimit të pasurisë socialiste, të mos zbatimit të kërkesave të kontratave, të shitjes në rrugë të shtrembër dhe në kundërshtim me ligjet e shtetit, të materialeve etj.

Përveç frymës të liberalizmit që ka përhapur i gjykuari dhe që ka ndihmuar atë për të realizuar qëllimet e tija armiqësore, ai ka përhapur dhe stimuluar shfaqje teknokratike. Si mbas pohimeve që ka bërë vetë i gjykuari dhe nga thëniet e disa dëshmitarëve, veçanërisht nga vërejtjet e punëtorëve, del se i gjykuari gjithmonë është udhëhequr nga teknokratizmi. Ai çdo veprime e ka parë me syrin e teknokratit, për këtë ai është mbështetur vetëm në njerëz intelektualë dhe me përbërje të keqe politike, bile edhe në të burgosurit politik që kanë punuar në vepër. Ai ka injoruar mendimet e masave dhe ashtu sikundër ka pohuar ai vetë, klasën punëtore e përçmonte.

Me anë të këtyre veprimeve, i gjykuari ka mundur të sabotojë dhe ta dëmtojë bazën ekonomike të rendit tonë shoqëror, në masën 299.984 lekë. Përveç krimit të tradhtisë dhe të sabotimit, i gjykuari ka kryer dhe krimin e agjitacionit dhe të propagandës kundër pushtetit popullor. Kështu ai me persona të ndryshëm, ka mburrur kursin politik që ndjekin revizionistë sovjetik, etj. Ka quajtur fajtorë Partinë tonë, për prishjen e marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik dhe vendet e tjera, ish-socialiste. Nga ana tjetër, i gjykuari Xhavit, duke vëne në zbatim detyrat e agjenturës sovjetike, ka punuar për ta përbuzur miqësinë midis popullit tonë dhe popullit të Kinës.

Siç shihet, i gjykuari Xhavit Sallaku, ka kryer tre vepra që paraqesin rrezikshmëri tepër të theksuar shoqërore. Rrezikshmëri të tillë paraqet dhe vetë personi i tija. Ky i gjykuar është vënë në shërbim të Zbulimit Sovjetik, qysh nga viti 1951 e, deri në datën e arrestimit. Për një periudhë të gjatë ai ka mbledhur dhe i ka dhënë agjenturës si huaj të dhëna që paraqesin sekret, veçanërisht të madh shtetëror, që me veprimet e tija armiqësore, i ka sjellë dëme tepër të rëndësishme, si bazës politike, kështu dhe asaj ekonomike të rendit tonë shoqëror. Botëkuptimi i tija, ka qenë plotësisht botëkuptim borgjezo- revizionist. Ka të dënuar për krime kundër shtetit, dy vëllezër.

PËR KËTO ARSYE

Këshilli gjyqësor i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë, në mbështetje të pikës së parë të nenit 315 të K.P.P.

VENDOSI

Lënien në fuqi të vendimit Nr.57, datë 25.3.1977, të Gjykatës Popullore të rrethit të Fierit

Ky vendin nuk mund të ekzekutohet, pa marrë i dënuari përgjigje për faljen e jetës nga Presidiumi i Kuvendit Popullor.

Tiranë, më 16.IV.1977. Memorie.al

ANËTARË ANËTARË KRYESUESJA

L. Gjoliku M. Hoxha E. Selenica

Ishte vëllai i Jakes, i dënuar që në kohën e Koçi Xoxes. Kishte qenë një nga kuadrot kryesorë në Ministrinë e Brendshme në vitet e para pas çlirimit dhe me pas kryetar i Degës së Punëve të Brendshme të Shkodrës.

Pas burgut e sollën në fshat, në Backë, ku gjeti një mënyrë të vetën kundërshtimi e karshillëku ndaj regjimit, u vetë-ngujua si një eremit dhe s’e kaloi kurrë portën e oborrit të shtëpisë, deri sa vdiq. Ishte kjo një sfidë ndaj asaj pune sfilitëse dhe pa rendiment, që bënin burra dhe gra në shpatet me bokërima të Backës e të Staraveckës, ku, po të mos kishte gjetur atë mënyrë të jetuari, do t’i kishte rënë bretku.

Gjysmë fshehurazi, shkova te Kamberi. Gjëja e parë që më bëri përshtypje në atë dhomë të thjeshtë fshati, ishte portreti me përmasa të mëdha (mundet 50×60) i një vajze të bukur, varur në murin përballë, në krah të portretit të Skënderbeut, vizatuar në xham me linja naive, që e gjeje rëndom në atë kohë, në shtëpitë e fshatarëve.

Kamberi, si e pa që s’po ia ndaja sytë portretit të vajzës, më tregoi historinë e mëposhtme, që mua mu duk si një përrallë orientale:

“Ka një histori të çuditshme nga prapa ky portret, ndaj e mbaj aty si një nga gjërat më të rralla e, më të veçanta që kam. E ka sjellë babai nga Turqia. Na thoshte se e kishte blerë shtrenjtë, dy muaj e ca punë, por qejfi, ndonjë herë, s’paguhet. Sipas llogarisë që bëj unë tani, ky portret duhet të jetë nga fundi i shekullit të XIX-të, kur kish dalë edhe fotografia.

Në një fushatë në Thesali, krahina ende nënë sundimin turk edhe pas Revolucionit Grek, në një fushatë pushtuese, një Vezir i shquar, komandant i ushtrisë perandorake, u kthye në Stamboll me fitore. I gëzuar dhe i fryrë nga krenaria, ai i paraqiti Sulltanit xhephanen (plaçkën e luftës), armë, florinj, gurë të çmuar dhe, pasi mbaroi, i tha sulltanit:

‘Padishah i madh dhe i përndritshëm! Këto që ke këtu përpara, janë hiç para një gjëje tjetër që do ta paraqes tani. Është një vajzë, besoj se më të bukur se ajo, perandoria jonë s’do të ketë tjetër. Do të ndriçojë e gëzojë haremin. E paç hallall’!

Pasi e prunë vajzën të shoqëruar nga një togë ushtarësh, e lanë disa minuta para Sulltanit, pastaj e nxorën para se ai të merrte vendimin. Të gjithë prisnin me padurim vendimin e të madhit. Më i paduruari, por edhe i sigurt në vetvete, se Sulltani s’do ta linte këtë xhevahir të rrallë jashtë haremit, ishte Veziri. Shenja e miratimit ishte që Sulltani, siç rrinte këmbëkryq nën tendë, do të shtrinte këmbën e djathtë, gjë, që për çudinë e të gjithëve, nuk e bëri. Pra vajza nuk u pranua në harem.

‘Të dija të mençur, o Vezir, por qenke budalla!- i thotë Sulltani Vezirit. Që ta marrësh vesh ti, po të fusja atë në harem, do të prishja haremin dhe mendjen bashkë, por mua më duhet edhe haremi edhe mendja. Ajo vërtet ia vlen dhe duhet të bëjmë diçka me të. Nxirreni në syrret dhe shpërndajeni miletit në Pazar, ta shijojë e të kënaqet me bukurinë e saj dhe ta kenë këtë kujtim nga unë’, – porositi Sulltani.

Që nga ajo ditë portreti i vajzës shitej në rrugët dhe dyqanet e Stambollit. Nuk jam i sigurt, por siç na thoshte plaku, thoshin se sulltani nuk e shpërdoroi figurën e kësaj vajze, të cilën e ktheu në fenë islame dhe emri iu shënua në sheriat si shenjtore”, – përfundoi tregimin Kamberi.

Iu luta Kamberit ta fotografoja portretin. Nuk më kundërshtoi, përkundrazi më ndihmoi ta hiqnim nga muri e ta nxirrnim jashtë në avlli, ku kishte më shumë dritë. U ndava për të mos u takuar më me këtë burrë fisnik e të zgjuar, me këtë thesar të gjallë e të heshtur, që s’munda t’i marr asgjë tjetër nga ajo “pasuri”, veç portretit dhe historisë, që ai ma tregoi mjeshtërisht. Memorie.al  Nga Zylyftar Hoxha

“Die Transvaler” ka botuar, të hënën e 5 shkurtit 1979, në faqen n°2, një shkrim rreth ekzilit të mundshëm asokohe të familjes mbretërore shqiptare në Afrikë të Jugut, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Mbreti në ekzil ndoshta në Afrikën e Jugut

Salisbury — Mbreti në ekzil i Shqipërisë Leka kaloi fundjavën këtu në një suitë në një hotel pas udhëtimit të tij të gjatë nga Spanja.

Gruaja e tij dhe një grup prej rreth 12 personash, përfshirë një princ kinez — Princi Wong — e shoqëruan atë në Rodezi.

Drejtuesi i hotelit z. George Lehman tha dje se në këtë fazë nuk do të ketë asnjë deklaratë nga mbreti 39-vjeçar, babai i të cilit, Mbreti Zog, u rrëzua nga froni në vitin 1939.

Shqipëria tani drejtohet nga komunistët dhe mbreti Leka u ka treguar atyre për betejën kundër një ushtrie çlirimtare që lëviz nëpër këtë vend të vogël ballkanik.

Mbreti Leka, miku i Ministrit të Punëve të Jashtme të Rodezisë, z. P. K. van der Byl, mbërriti këtu nga Spanja të enjten mbrëma, pasi u dëbua sepse posedonte armë.

Gjuetia

Z. Lehman tha se Mbreti Leka madje ka qëndruar në suitën e tij për të ngrënë. “Aranzhimet e sigurisë janë përgjegjësi e ekipit menaxhues të hotelit dhe njerëzit nuk lejohen të afrohen pranë tij”, tha z. Lehman.

Mbreti ka vizituar Rodezinë disa herë në të kaluarën dhe tashmë është takuar disa herë me z. Van der Byl ku kanë vajtur për të gjuajtur gjahun e madh.

Zëdhënësit thanë dje se mbreti nuk kishte ndërmend të qëndronte në Rodezi pafundësisht dhe se kishte spekulime se ai mund të udhëtonte në Afrikën e Jugut.

Mbreti Leka — 2.06 m i gjatë — udhëton me një pasaportë të qeverisë shqiptare në mërgim të lëshuar nga vetë ai. Ai e shpalli veten mbret kur babai i tij, Mbreti Zog, vdiq në mërgim në vitin 1961, 22 vjet pas largimit nga Shqipëria, pak para se italianët të merrnin pushtetin. — Sapa-R.

Në vijim të udhëtimit tonë me ekipin kombëtar të futbollit për Eliminatoret “Euro ’68”, dhe drejt sfidës historike të 17 dhjetorit ’67 ndaj Gjermanisë Federale në Tiranë, ndalesa e radhës është përballja Shqipëri-Jugosllavi, më 14 maj të atij viti, një sfidë krejt ndryshe me atë të Dortmundit, luajtur një muaj më parë: Tejet delikate, impenjative, jo vetëm në aspektin sportiv, por edhe shumë në atë politik, një ndeshje që nuk duhej humbur dhe ky kusht kërkohej medoemos. Për këtë ishin angazhuar të gjithë, nga stafet teknike, futbollistë, deri te drejtuesit e lartë të shtetit, madje edhe publiku i pranishëm në stadium.

Por, si u zhvillua ajo, cila ishte prag-sfida, si e kujtojnë atë protagonistët që zbritën në “Qemal Stafa” të dielën e asaj dite maji, të një gjysmë shekulli më parë? Si e rikthen Niko Xhaçka atë 90-minutësh, nisja nga Durrësi direkt për në ndeshje dhe orientimi, për të mos i dhënë dorën kundërshtarit? Apo dueli Frashëri-Xhaiç, i paharruar për kohën, dhe këngët revolucionare që u kënduan në stadium?

HISTORIA E SHKURTËR E PËRBALLJES

Ky ishte takimi i parë midis dy përfaqësueseve në një eveniment kaq madhor europian, pas ndeshjes së zhvilluar në Tiranë për Ballkaniadën e 1946-ës, Shqipëri-Jugosllavi 2-3, asaj pas një viti, po në Tiranë, Shqipëri-Jugosllavi 2-4 dhe Shqipëri-Jugosllavi, 0-0, në Beograd më 27.6.1948, për Kampionati e Europës Qendrore. Pas njëzet vitesh, një përballje e tillë e sërish në “Qemal Stafa” dhe nga ’46-ta, ishte prezent vetëm Loro Boriçi, kapiten i kombëtares, kampione të Ballkanit, tashmë trajner i përfaqësueses, si dhe Ratko Mitiç, futbollist i njohur, titullar në dy takimet e tjera ndaj Shqipërisë, edhe ky trajner i kombëtares jugosllave, në këtë ndeshje.

Madje, midis tyre kishte edhe miqësi. Ajo, që e kishte paraprirë këtë përballje, mbetej vetëm Ballkaniada në basketboll, zhvilluar në Tiranë në dhjetorin e ’65-ës, në veçanti sfida përcaktuese për trofeun, Shqipëri-Jugosllavi, (Në Pallatin e Sportit “Partizani), që u zhvillua me një rivalitet, e fituar me katër pikë nga jugosllavët, në sekondat e fundit.

PRAG-SFIDA, SITUATË E TENSIONUAR

Ishte koha kur në Shqipëri kishte filluar një “revolucion” i ngjashëm me atë kinez, i shoqëruar me ashpërsimin e luftës se klasave, vendimin për ndalimin e besimeve fetare, luftën kundër burokracisë, qarkullin e kuadrit etj. Stadiumi është i mbushur disa orë para takimit dhe Tirana e, gjithë Shqipëria sportive, e prisnin me kuriozitet e padurim të madh këtë takim, me shpresën për një rezultat pozitiv. Kjo vinte edhe nga motivimi i lojtarëve, fusha dhe spektatori, si element mbështetës, por edhe nga barazimi 1-1 me Irlandën e Xhorxh Bestit, në nëntorin e ’65-ës në “Qemal Stafa”. Në aspektin statistikor, kjo ishte ndeshja e dhjetë që zhvillonte skuadra kombëtare, në një kompeticion zyrtar europian.

PAS GJERMANISË FEDERALE, NDRYSHON FORMACIONI

Pas ndeshjes dhe humbjes në Dortmund, me rikthimin e skuadrës në Shqipëri, vijohet me ndeshjet e Kupës së 500-vjetorit të “Skënderbeut”. Në takimin me Jugosllavinë, trajnerët Loro Boriçi e Lym Alla, ruajnë bazën, me “Partizan” – “17 Nëntorin”, me të cilët janë edhe Koço Dinella i “Dinamos”, Zan Rragami i “Vllaznisë”, Todo Vaso i “Skënderbeut”, e, Jorgaqi i “Labinotit”. Skuadra është grumbulluar në Durrës, në Konvaleshencën, në plazh, ku përgatitet për ndeshjen. Por formacion anti-jugosllav, ka disa ndryshime: nuk aktivizohen Skënder Hyka e Bahri Ishka të “17 Nëntorit” e, Sabah Bizi i “Vllaznisë”, në gjendje shëndetësore jo të mirë.

Në skuadër rikthehen kapiteni Lin Shllaku e, Medin Zhega, ndërsa surprizë është riaktivizimi i Lorenc Vorfit, sulmuesi i djathtë i “Dinamos”, protagonist në takimet e Kupës Ballkanike, një lojtar “robust”, i fortë. Bashkë me të edhe Niko Xhaçka, rikthehet në formacion, një sulmues krahu edhe ky i “17 Nëntorit”, që shquhet për formë të mirë, me detyrë të ndalojë daljet në sulm të Fazllagiçit. Atë javë nuk luhet Kupa e 500-Vjetorit dhe në faqet sportive, nuk ka publicitet të veçantë për këtë takim. Në prag të takimit, gjendja në grupin e 4-t, i vetmi me tri skuadra, (nga tetë grupet e tjera) është: Republika Federale Gjermane dhe Jugosllavia me 2 pikë, Shqipëria, 0 pikë.

JUGOSLLAVIA, SKUADËR E FORTË

Skuadra jugosllave erdhi në Shqipëri, pasi kishte triumfuar 1-0 një javë më parë ndaj Republikës Federale Gjermane, një ndeshje e zhvilluar në Beograd, ku me një gol të Josif Skoblar, kishte mundur 1-0 Gjermaninë. Me këtë formacion: Panteliç, Fazlagiç, Jusufi, Brnçiç, Rasoviç, Holcer, Meliç, Becejak, Hasanagiç, Skoblar, Xhaiç. Ndërsa për takimin ndaj Shqipërisë, trajneri Rajko Mitiç, kishte marrë të tjerë lojtarë, duke ndryshuar thuajse gjysmën e skuadrës: Nuk vijnë portieri Pantelic i “Vojvodinës”, Fahrudin Jusufi i “Eintraht”, Mustafa Hasanagiç i “Partizanit” dhe Josip Eskobar i “Olimpik” Marsejës. Për ndeshjen e Tiranës, ai merr portierin e “Radnickit”, Knezeviç, që vetëm në atë takim luan me kombëtaren, Becejak, Petar Nodovezën e “Hajdukut”, Stefan Lamza të “Dinamos” së Zagrebit dhe Zlaven Zambata, sulmuesin e “Dinamos”, fitues i Kupës së Panaireve, me këtë klub.

Skuadra jugosllave ishte nënkampione e Europës, në edicionin e parë, atë të vitit 1960: Pasi kishte eliminuar Francën në gjysmëfinale 5-4 (konsiderohet ndeshja më e bukur e historisë së futbollit jugosllav), humbi 2-1 finalen me Bashkimin Sovjetik. Në edicionin e Botërorit 1962, shkon deri në gjysmëfinale, ndërsa në eliminatoret e “Euro 1964” nuk arriti të kualifikohet. Skuadra ka në përbërje sulmuesin e majtë, Dragan Xhaiç të “Cervena Zvezdës”, që në fazën finaleve “Itali ’68”, do të ishte shënuesi më i mirë, duke qenë i treti i “Topit të Artë” në atë sezon, pas Xhorxh Best e Bobi Çarlton.

NDESHJA, NJË I NXEHTË TROPIKAL

Takimi u zhvillua në stadiumin kombëtar “Qemal Stafa”, të tejmbushur, në mesditën e nxehtë të së dielës së 14 majit 1967. Në stadium ishte vendosur një baner i madh ku shkruhej: “Të gjitha votat për kandidatët e frontit”, që do të zhvilloheshin në ditët e para të qershorit. Para fillimit, gjatë kohës që skuadrat janë duke bërë nxehjen, në tribunën anësore nga kodrat e liqenit, në një podium të improvizuar, këngëtarë të njohur të muzikës shqiptare, këndojnë këngë revolucionare, për të elektrizuar atmosferën. Altoparlanti buçet me tingujt e këngës; “Në njërën dorë kazmën/ atdheun ndërtojmë,/ në dorën tjetër pushkën,/ fitoret i mbrojmë”, por që kjo formë u kritikua nga tribuna qendrore.

Në ora 16:00, skuadrat dolën në fushë me këto formacione:

SHQIPËRIA: Mikel Janku (“Partizani”), Fatmir Frashëri (“17 Nëntori”), Teodor Vaso (“Skënderbeu”), Justin Kazanxhi (“17 Nëntori”), Ali Mema (“17 Nëntori”), Ramazan Rragami (“Vllaznia”), Lin Shllaku (“Partizani”), Lorenc Vorfi (“Dinamo”), Panajot Pano (“Partizani”), Mehdin Zhega (“Dinamo”), Niko Xhaçka (“17 Nëntori”). Trajner: Loro Borici.

JUGOSLLAVIA: M. Knezeviç (“Radnicki”), M. Fazlagiç (“FC Sarajevo”), M. Brnçiç (“Dinamo” Zagrebit), V. Becejaç (“Partizani” Beograd), B. Rasoviç (“Partizani” Beograd), D. Holcer (“Hajduk” i Splitit), V. Meliç (“Sosho”), P. Nadoveza), Z. Zambata (“Dinamo” Zagreb), S. Lamza (“Dinamo” Zagreb), D. Xhaiç (“Cervena Zvedza” Beograd). Trajner: Rajko Mitiç.

Gjyqtarë: C. Xanthoulis (Qipro), S. Mavrojenis, A. Kuniaides.

GOLAT: Zambata 22′, 54′

Kronikë: Ndonëse pritej që Xhaiç, ndër lojtarët më në formë, në vitet e shpërthimit, të ishte protagonist, ndëshkimi erdhi nga një lojtar i panjohur, si Zlaven Zambata, sulmues i “Dinamos” së Zagrebit, i aktivizuar në këtë ndeshje nga trajneri Mitiç, i cili realizoi dy herë me kokë nga afër, pas dy harkimeve nga krahët, në minutat 22 e 54.

Ndërkohë, gazeta “Sporti Popullor” e të martës vijuese (jo si ndaj Gjermanisë, kur kujtohet të shkruajë pas dy javësh!), pa autor, por me “Korrespodent vullnetar”, publikon artikullin me titull; “Lojë e dobët e ekipit tonë përfaqësues”, i cili është shumë kritik ndaj lojës, paraqitjes së lojtarëve të kombëtares, që kanë zhgënjyer interesimin e publikut. Vetëm në një rast në fund-lojë, minuta 86, Zhega ka depërtuar në zonë, topi është ndaluar me dorë nga mbrojtësi Brnçiç, por arbitri ka dhënë goditje dënimi jashtë zone!

Ndërkohë, ndeshja u transmetua si zakonisht nga Radio-Tirana dhe u komentua nga Anton Mazreku e Ismet Bellova, ndërsa është dhënë edhe nga Qendra Eksperimentore e Radio-Televizionit, nën komentin e Alfons Gurashit, pasi Skifter Këlliçi në atë periudhë, ishte transferuar me punë në Berat. Pas dy ndeshjeve, renditja ishte: Jugosllavia 4 pikë; RF Gjermane 2 pikë dhe Shqipëria 0 pikë. Takimet e radhës ishin: 7 tetor, RF Gjermane-Jugosllavi; 12 nëntor, Jugosllavi-Shqipëri dhe 17 dhjetor, Shqipëri-RF Gjermane. Në Shqipëri, aktiviteti futbollistik rifillonte me fazën e dytë të kampionatit, që kishte si epilog përjashtimin e “17 Nëntorit” e “Partizanit”, me “Dinamon” kampione në tavolinë. Por, edhe me Kinën e madhe të Mao Ce Dunit, që ka lëshuar në hapësirë bombën me hidrogjen, një sukses i madh ky edhe për Shqipërinë mike!

Niko Xhaçka: Byroja na tha të mos jepnim as dorën

Lojtar tipik i shpejtë krahu, driblues, titullar e protagonist me numrin 7 te “17 Nëntori”, Niko Xhaçka i rikthehet sfidës me Jugosllavinë, në të cilën ka luajtur me numrin 11. Në një intervistë ekskluzive për ne, ish-futbollisti i shquar, tregon disa nga detajet pikante të asaj ndeshjeje, të një tensioni të madh.

Zoti Xhaçka, pse do ta fillosh nga Roma?

Sepse ka një detaj historik: Nga Gjermania, mbërritëm në Romë dhe skuadra u sistemua në hotel “Siracusa”, afër stacionit Termini. Të nesërmen në mëngjes, trajneri Alla dhe përgjegjësi i ekipit, Besim Fagu, kërkuan të takohen me Naim Kryeziun, ish-futbollisti i kombëtares shqiptare i periudhës së para vitit 1944, që kishte luajtur me ekipet italiane. Pas pak ata u takuan në hollin e hotelit, ku isha i pranishëm edhe unë, pasi Lymi më mori si lojtar krahu, ashtu siç luante edhe Kryeziu, te Roma. Qëndruan aty, pastaj u larguan së bashku, ndërsa ne futbollistët, kujtoj se dikush pa derbin “Lacio” – “Roma”, të tjerë shkuan në kinema. Kur u kthyem në Tiranë, takimi me Kryeziun u bë problem, pasi drejtuesve të shtetit, nuk u kishte pëlqyer ky takim, që siç flitej kishte të bënte edhe me mosardhjen e Kryeziut e Lushtës, në Ballkaniadën e ‘46- ës.

Ishte Boriçi që të riktheu në skuadër?

Pas humbjes me Zvicrën, u dha një orientim për të marrë në skuadër lojtarë të fortë fizikisht, më me eksperiencë, ndaj e pësuam ne, që konsideroheshim të rinj, kjo vetëm për dy takimet në Zvicër dhe Irlandë. Më larguan mua, Vorfin dhe Kasmin, por me marrjen e kombëtares, Boriçi na riktheu në formacion, duke më aktivizuar në dy sfidat e radhës në Dortmund e Tiranë. Nuk e di edhe sot, se si Boriçi më afroi mua, sepse dihej mentaliteti i Boriçit, për futbollistët shtatshkurtër…! Kryesisht preferonte lojtarët me fizik të gjatë, e të fortë.

Pas Gjermanisë, tjetër humbje…?!

Po të shohësh takimin në Dortmund, nga ana cilësore, kemi luajtur mirë dhe nuk ishte një lojë mbrojtëse. Kam mendimin se aty u gabua në disa vendosje taktike. Edhe për një fakt: Gjatë qëndrimit në Dortmund, na vinin telegrame të panumërta, të cilat na i lexonin, ku të gjithë shprehin dëshirën dhe shpresën për një rezultat pozitiv duke krijuar një situatë psikologjike jo normale. Ndërsa ndeshja me Jugosllavinë, u humb për mungesë eksperience, pa shumë takime ndërkombëtare, edhe për situatën, një takim i cili u trajtua pak më shumë në aspektin politik, se sportiv.

Çfarë u fol për taktikën?

Jugosllavia ishte skuadër shumë e fortë dhe kishte diferencë me ne, që ishim të ngurtësuar, madje nuk erdhëm një ditë më parë te “Donika”, siç ishte tradita, pasi skuadra u mbajt larg kryeqytetit. Edhe gjatë analizës, pas Boriçit foli Zyber Konçi, për mënyrën si luante kundërshtari, pasi si punonjës i FSHF-së, kishte ndjekur takimin Jugosllavi-Gjermani, 1-0. Për në stadium jemi nisur direkt nga Durrësi. Unë kam luajtur kundër kapitenit Fazllagiç, lojtar i shpejtë, i fortë fizikisht, aktiv sidomos me daljet në sulm. Nga ajo ndeshje kujtoj përballjen Frashëri-Xhaiç, e paharruar, sidomos loja e këtij të fundit, një futbollist, fama e të cilit sapo kishte shpërthyer dhe e kërkonin klubet prestigjioze në Europë.

Cila ishte atmosfera në prag të asaj ndeshjeje?

Kujtoj se në Konvaleshencën e Ushtrisë në Durrës, kanë ardhur për të na takuar sistematikisht drejtues të lartë të shtetit, deri anëtarët e Byrosë Politike, si Ramiz Alia. Interesimi ishte i jashtëzakonshëm edhe për vetë marrëdhëniet politike që ishin në ato vite. Nuk harroj kur na këshilluan: Nuk duhet të keni asnjë kontakt me ta, mos pranoni dhënien e dorës në fund të ndeshjes. Por kur ajo mbaroi, Fazllagiç erdhi drejt meje dhe më zgjati dorën. Hezitova për një çast, hodha vështrimin nga tribuna dhe kur pashë që njerëzit po largoheshin, u përshëndeta duke i dhënë dorën, por me frikë. Në atë takim, në tribunën qendrore ishin thuajse të gjithë drejtuesit e shtetit, me përjashtim të Enver Hoxhës e Mehmet Shehut.

Zoti Xhaçka, kjo ishte e fundit për ju?

Po, pasi në shtator më mobilizuan në zborin 6-mujor pasuniversitar në qytetin e Burrelit. Vetëm një muaj kam luajtur në Kategorinë e Dytë. Kjo më dëmtoi në karrierën time, si me “17 Nëntorin” edhe me kombëtaren, pasi isha në formë dhe qëndrimi pa luajtur, por duke shërbyer si efektiv i Repartit të Këmbësorisë Burrel, ndryshoi të ardhmen time si futbollist. M’u desh një kohë e gjatë të rifitoja atë që kisha humbur gjatë një gjysmëviti, pa aktivitet. Memorie.al

AGIM JAZAJ/ Në kujtesën e kombit, me kujtesë, dhe në faqet e historisë, mbeten të gdhendur edhe 400 luftëtar që ranë për çlirimin e Vlorës, të vitin 1920, mbetur të përjetshëm, për aktin atdhetar, ëndërrimin e tyre; shenjtërimin dhe jo shëmtimin e atdheut; atdheun e shenjtë dhe të shtrenjtë. *atdhetari, mëndje ndrituri, dhe pendëarti; Mid’had Frashëri: shënon fort në historinë e Shqipërisë dje, dhe për të nesërmen: “Vlorë, një emër paskëtaj, me historinë e Shqipërisë; me lidhje të zgjidhshme.

Dy data: 1912 dhe 1920, dy ngjarje, dy flakë. E dyta plotësoi të parën, e mbaroi, e forcoi, i dha shkëlqim, e bëri të vërtetë, reale, e shpëtoi prej mjegullës dhe dyshimit. E para i hapi udhë të dytës, po e dyta i dha trup së parës, e bëri më të pashme, të gjallë, me shpirt, me frymë”. 105 vite më parë, më 5 qershor të vitit 1920, nisi lufta e Vlorës e vitit 1920, përballë ushtrisë së organizuar italiane, e cila kishte të vendosur në Shqipëri dy divizione. Përballë asaj ushtrie, u vunë forcat shqiptare, të grumbulluara mbi baza vullnetare, duke përmendur edhe numrin e tyre, me rreth 4 mijë luftëtar. Dhe aksioni i nisur për çlirimin e Vlorës. Më 5-6 qershor u sulmuan njëherazi, të gjitha garnizonet italiane, të përqendruara, që nga Tepelena e deri në Drashovicë. Dhe në vijim të operacioneve, sulmeve më; 11 qershor të vitit 1920, nisi sulmi mbi forcat italiane në qytetin e Vlorës dhe të rrethinave.

KUVENDI I BARÇALLASË

Në këto rrethana përfaqësuesit më të mirë, trimat dhe atdhetarët e popullit të Vlorës, Tepelenës e Mallakastrës, duke pasur edhe përkrahjen e gjithë popullit shqiptar, u mblodhën në Barçalla- Dukat, më 3 qershor të vitit 1920, nga ku u morën vendime të rëndësishme, përballë gjeneralëve me spaleta, u ngritën gjeneralët, atdhetarë nga e gjithë treva e Labërisë, Vlorës dhe jo vetëm, me “diplomën” e atdhedashurisë dhe të së vërtetës, për të mbrojtur nderin, dinjitetin, truallin amtar. Në atë kuvend burrash, atdhetarësh, u zgjodh një këshill prej 35 anëtar, nga i cili u zgjodh dhe komandant i Luftës: Ahmet Lepenica, i cili pas 6 ditësh dha dorëheqjen dhe vendin e tij e zuri Qazim Koculi. Shtabi, gjithashtu, zgjodhi edhe komandantët e luftës, i përbërë prej 12 anëtarësh:

1-Osman Haxhiu, Vlorë
2-Qazim Kokoshi, Vlorë
3-Azbi Cano, Mavrovë
4-Alem Mehmeti, Tragjas
5-Hamit Selmani, Dukat
6-Beqir Agalliu, Vlorë
7-Duro Shaska , Kocul
8-Murat Miftari, Tërbaç
9-Ali Beqiri, Velçë
10-Hysni Shehu, Sevaster
11-Myqerem Hamzaraj, Kaninë
12-Sali Bedini, Armen

Vendimi për nisjen e Luftës së Vlorës, u mor në; “Kuvendin e Barçallasë”- Dukat, i mbajtur më 29 maj 1920. Kuvend, i cili zgjodhi për drejtimin dhe vazhdimin e luftës; “Komitetin e Mbrojtjes Kombëtare”, me kryetarin e tij; Osman Haxhiu.

KUVENDI I BEUNIT

*Lufta e Vlorës, e vitit 1920 kulmon në historinë e popullit shqiptar, e organizuar dhe të bashkuar nga patriotët më në zë të kohës, njerëzit e dijes, të pushkës dhe të haberit, të cilët u mblodhën dhe vendosën pas Barçallasë në; Beun të Vajzës në; “Kuvendin e Beunit”:

“Në Beun kur u mlodh,
Dymbëdhjetë komision…

Dhe “Kuvendi i Beunit” i mbledhur nën kreshtat e malit “Tartar” mbi kurorën e fshatit Vajzë, më 2 qershor të vitit 1920, nga paria e Labërisë, Vlorës dhe me gjerë, nën kryesimin e patriotit të shquar Osman Haxhiu, vendosën njëzëri për t’u ngritur në luftë i gjithë populli, për të hedhur në det okupatorin, për të çliruar Vlorën.

Në të dy këto Kuvende, u përcaktuan detyrat për ç’do fshat e krahinë. Aty u zgjodhën dhe drejtuesit kryesor, komandantët që do të organizonin e drejtonin veprimet luftarake, në ç’do zonë, në luftën çlirimtare, të pabarabartë.

Në këto kushte, më 20 maj të vitit 1920, u krijua “Komiteti i Mbrojtjes Kombëtare”. Dhe më 3 qershor 1920, ky komitet lajmëroi dhe zhvilloi mbledhjen e “Beunit”, e shënuar në histori si; “Kuvendi i Beunit”. Kuvendi vendosi të merrnin pjesë në luftën për çlirimin e Vlorës nga një person për çdo familje. Aty ku dhe u morën vendime të rëndësishme për të çliruar vatanin, nga pushtuesit fashist. Komiteti Kombëtar nën drejtimin e patriotit të shquar, Kryetarit të këtij Kuvendi; Osmën Haxhiu, dhe nën komandën e komandantit të Luftës; Ahmet Cane Lepenica, dhe Komiteti Kombëtar i përbërë nga trimat, luftëtarët dhe dijetarët, nga gjithë treva e Labërisë, Vlorës dhe jo vetëm, por dhe nga Tepelena, po vendosnin fatet e vendit. kudo, bijtë e shquar që nga; Rrapo Çelo, e Kanan Maze, Sado Koshena e Hysni Shehu, Sali Murati e Zigur Lelo, Selam Musai etj, vendosën dhe u hodhën në Luftën e Vlorës, në vitin 1920. Dhe në vijim; “Komiteti i Mbrojtjes Kombëtare”, i dërgoi ultimatumin komandantit të forcave pushtuese italiane: Setemio Piaçentinit:

“Ultimatum te Piaçentini,
E çoi Mehmet Selimi”…
Mehmet Selimi- ish bir i Mallkeqit

Në ultimatumin formulohej: “Sot populli shqiptar, i bashkuar më shumë se kurrë, duke mos mundur të durojë të shitet si bagëti, nëpër pazaret e Evropës, si shpërblim i ItaloGrekëve-Serbëve”. Dhe vendosi të marë armët. Ultimatumi kërkonte përgjigjen, brenda datës 4 qershor të vitit 1920. Në mbarim të kohës së Ultimatumit, më 3 qershor 1920, trupat vullnetare u ndan sipas planit të “Komisionit të Luftës”. Duke u gdhirë e diel, 5 qershor i vitit 1920, nisi lufta e popullit, e vegjëlisë, lufta e shënjtë patriotike, kundër qendrave ushtarake të vendosura në Kotë, Gjorm, Drashovicë, Llogora, Jonufër.

RANË KOMITA NË KOTË…

Në krye të krahinës së Kudhësit, si udhëheqës e komandant, u caktua Rrapo Çelua. Thirrjes patriotike të Rrapo Çelos, për t’u ngritur në luftë kundër pushtuesit iu përgjigjën, i pari: Kanan Maze me burrat e djemtë e fshatit Shkozë, Mehmet Fegë Xheliliaj me ata të Dushkarakut, Rexhep Sulejmëni, me ata të Vajzës, si dhe gjithë çetat e fshatrave: Sevaster, Mazhar, Golimbas e me radhë, nga gjithë krahina e Kudhës Grehotit. Më 2 qershor të vitit 1920, batalioni i Kudhësit, nën komandën e Rrapo Çelos, u nis për në Beun. Në këtë mbledhje historike, ku foli kryetari i Mbrojtjes, Osmën Haxhiu, i cili iu drejtua vlonjave dhe jo vetëm me thirrjen: “Duke filluar nga ky moment, ne i shpallim Luftë pushtuesit italian, që na ka zaptuar me forcë Vlorën, Sazanin, trojet tjera nga: Tepelena, Kota, e Himara”. Të gjithë pjesëmarrësit në këtë kuvend u betuan: “Të vdesim për dhenë e shtrenjtë, të vdesim për Mëmëdhen”! Si rezultat i këtyre betejave, repartet xheniere dhe postat e karabinierisë, u spastruan, ku ishin të instaluara në fshatrat; Sevaster, Dushkarak, Vajzë, etj.

Beteja për shparatallimin e garnizonit të Kotës nga dhe nisi, e skalitur në vargje:

Ranë komita në Kotë,
Komita në Kotë ra,
Si në Kotë edhe më poshtë,
Majë vreshtave të mëdha,
Çeta Kudhës po luftonte,
Me drejtim për në Kala,
Vallë kush i komandonte,
Rrapo Çelua nëpër ta…
Përpara portës me bojë,
Vritet Zigur Leloja
Bravo djemtë e smokthinjote,
U vranë u bënë lakëra,
Bolenës hallall i qoftë,
Pë ata trima që dha!

Vargjet na çojnë larg dhe na sjellin të afërt figurat e patriotëve, të atyre burrave që e donin vatanin, shitën pasurinë për të bërë Shqipërinë, antitezë e këtyre që: Grabitën Shqipërinë, për të vënë pasurinë…

“Vlorë copëza stërralli,
Të ndrin shtati, të qesh balli”…

Vargjet e poetit Ali Asllani, më thotë miku im i pendës Kristo Mërtiri, u tromaksin gjumin mëkatarëve sot, i ndjekin pas, edhe në botën tjetër, do mbeten pa varr…

Koha dridhet e përdridhet,
Prej gradimit katër shkallë,
Nuk do mbetet gjë në dorë,
Vëçse vulë’ e zezë në ballë…

Një ndër Patriotët, udhëheqësit dhe luftëtarët e kësaj lufte: Rrapo Çelo- Kudhësioti, me çetën e tij të krahinës së Kudhësit, në këtë epope, la pas për brezat, epopenë e tij….

Jeta e tij, nëpërmjet veprës, i kapërceu kufijtë e fshatit, krahinës duke u bërë një figurë e madhe e kazasë, krahinës së “Kudhës Grehotit”, të Labërisë, Vlorës, dhe të vendit, duke i rezistuar dhe apeluar kohës…

Në moshën 24 vjeçare, në momentet më të vështira të atdheut, kur plaku i mençur, diplomati i Vlorës, Ismail Qemali, luftonte nëpër Europë, për të ngritur shtetin shqiptar, për të njohur kufijtë e Shqipërisë, Rrapo Çelua ndiqte me shumë vëmendje, gjithë evenimentet historike, reagimin e shteteve të mëdhenj dhe përkrahjen që i jepnin prijësit e Pavarësisë Kombëtare. Rrapo Çelua sqaronte: “Së shpejti do të vijë dita të njihen kufijtë e vendit tonë. Edhe ne do të kemi shtetin tonë, Flamurin Kombëtar, që mbajti Skënderbeu lart për 25 vjet luftë”.

Në ditët e para të nëntorit të vitit 1912, me 300 djem e burra të krahinës së Kudhësit, të organizuar në repartin luftarak, nën komandën e tij, mbërrijnë në Vlorë, për t’i dalë përpara ç’do të pa priture, në mbrojtje të Qeverisë të sa po krijuar të Ismail Qemalit.

Bashkë me popullin e Vlorës, dhe të krahinave të tjera të vendit, pritën me gëzim e krenari ardhjen e Ismail Qemalit, nga Durrësi.

Me shpalljen e pavarësisë, ngritjen e flamurit në Vlorë dhe krijimin e qeverisë provizore, Rrapo Çelo dhe trimat e tij, kudhësiot u vunë në mbrojtje të kësaj qeverie të brishtë, qëndronin në gatishmëri për të bërë ç’do sakrificë. Rrapo Çelua dhe shumë burra të tjerë të krahinës, u ngritën më këmbë, rrëmbyen dyfekët, kur forcat greke zaptuan pabesisht Korçën dhe Gjirokastrën dhe mbërritën në Tepelenë e Kurveleshin e Poshtëm. Komiteti i Mbrojtjes në Beun, të Vajzës dha objektivat dhe objektet e sulmit për ç’do çetë, fshat e krahinë.

SHPARTALLIMI I PARË, I GARNIZONIT TË KOTËS

Për Çetën e Kudhësit u caktuan si objekt (nisja e betejës) shpartallimi i Garnizonit të Kotës, si një rajon i rëndësishëm që lidhte, Vlorën me Tepelenën dhe grykën e Mesaplikut, i cili mbrohej me një regjiment fanterie, nga 150-200 trupa. Komanda e garnizonit armik të Kotës, pas ultimatumit, dorëzuar nga Mehmet Selimi, e përfshirë në panik, i përgjigjet dhe kënga e gdhendur:

“Telatë po ven e vinë,
Punon Kota me Kaninë,
Gjenerali me Zabinë,
Se shqiptarët errinë…

Më 4 qershor të vitit 1920, pas organizimit të forcave të krahinës së Kudhësit, ku u përfshinë djemtë trima të; Sevasterit, Shkozës, Golimbasit, Dushkarakut, Mazharit, Ploçës e Amonicës, u grumbulluan në qafën e Ploçës dhe nisën marshimin nëpërmjet Dorbërit, Harvalasë, Brusnje e BelikHysoverdhit, në bashkëveprim me çetat e Smokthinës, Mavrovës, për të sulmuar e shpartalluar garnizonin e Kotës. Në orën 03 të natës, luftëtarët trima të Kudhësit, nën drejtimin e Rrapo Çelos dhe heroit Kanan Maze, u hodhën në sulëm. Në këtë përleshje, për mungesë të armëve dhe municioneve, u përdorën edhe sëpata, hanxharë, kosa, madje edhe sfurqet… Për të përmendur është rasti i luftëtarit; Zyber Bejto Kudhësiotit, nga Dushkaraku, i cili me një sfurk në dorë, me zvarritje, i shkoi ushtarit italian në llogore, i vuri sfurkun në fyt…

Dhe kënga legjendë i thuret legjendarit:
Luftoi Zyber Bejtua,
Me shkopin në dorë,
I shtriu të vdekur,
Pushtuesit, një taborr…

Më 5 qershor, të vitit 1920, forcat e krahinës së Kudhësit, Mesaplikut dhe të fshatrave për rreth, shpartalluan plotësisht garnizonin e Kotës. Në këtë betejë, u plagos edhe Kanan Maze, nga Shkoza, Hero i Popullit. Pas marrjes së garnizonit të Kotës, forcat e Kudhësit, nën komandën e Rrapo Çelos, në bashkëpunim me forcat e Mesaplikut, të komanduara nga Sali Murati dhe ato të Selam Musait, ndoqën këmba-këmbës, deri në qafën e Sherishtës, në Kalanë e Kaninës, në qafën e Koçiut, deri sa hodhën në det zaptuesit italian. Aksionet për marrjen e qendrave të fortifikuara dhe beteja për çlirimin e Vlorës, u realizua me një përleshje të përgjakshme. Jehona e kësaj lufte, u dëgjua dhe u përhap si rrufe, jo vetëm brenda Shqipërisë, fqinjëve, por edhe në kancelaritë europiane. Populli i vogël shqiptar, pa përkrahjen e askujt, u ndesh me një armik të pabarabartë, si në numër, ashtu dhe në armatim.

Kemi derdhur gjak më okë, ndaj “lulëzon” kjo tokë…

Në këtë luftë frontale, që zgjati gati tre muaj, u derdh gjak me okë, për të lulëzuar kjo tokë… Vlora u çlirua, zaptuesit u hodhën në det. Këtë betejë e gjejmë të gdhendur në vargjet e rapsodit, në këngë e përjetësuar, skalitur në mendjen dhe shpirtin e popullit: Lufta e Vlorës zgjati për 3 muaj luftime të ashpra, dhe shënohet në gjerdanin e artë të historisë si: Ndër epopetë më të lavdishme, pjesëza të asaj lufte i këndohet dhe sot pas 105 viteve: Kanë kaluar 105 vite dhe vargjet e këngës, kanë skalitur fortë: ngjarje dhe data, akte dhe heronj kumbojnë në vite, vijnë me klithmat e ditës, edhe në ditët e sotme, duke na kujtuar Luftën e Vlorës, të 1920-s, dhe kënga më vargjet këndohet edhe sot: Vargjet e këngës me krisma lufte- gjëmonin në shpirtin e patriotëve, luftëtarëve: Këngët derdhen nëpër vite, këndohen në brezat, ruhen në sepetet e moçme, hapen në përvjetorët dhe shpërndahen dhe në gjithë krahinat e Vlorës- Legjendare, në gjithë vendin, dhe për gjithë kombin.

Lufta e Vlorës e Vitit 1920!
“Qaf’e Koçiut moj grykë,
Ç’hata bëre atë ditë,
Me topa me alitrik,
Katërqindë e ca shehit…
Katërqindë e ca të vrarë,
Vallë qysh e dhanë xhanë?
Pa bukë e pa njeri pranë…

Dhe… 400 luftëtarët që ranë për çlirimin e Vlorës, në Luftën e 1920-s, mbeten të shënuar në memorjen e kombit, me kujtesë, në altarin e përjetësisë…/Gazeta Panorama