VOAL

VOAL

“PËR GJERMANI,SHOFER!” (Tregimi i së dielës) Nga Agim Xhafka

March 7, 2021

Komentet

E shijoni si unë pranverën? – Poezi nga Përparim Hysi

 

E shijoni si unë, pranverën,
Lulëzimin e bimëve në fusha?
Nuk e kini si unë “lincencën”
Nuk e kini:ju mungon “vula”.

Ju mungon ajo “vula e thatë”
Që e kam veç unë,”noteri”,
SE unë kam lindur e jetuar në fshat
E di këtë gjë,i tërë FIERI!

Unë e ndjej afshin e tokës
Unë shoh mjegullën e vesën kur bie mbi bar
Pyetni mes miqësh e shokësh
Do t’ju thonë për mua:është fshatar!

E gjeta frashërin plot gjethe
Dhe frrap hipa mbi të si dikur
Me biçakun që kam me vete
Nxora nga frashëri ca lëkurë.

Lëkurën zura dhe e “ormisa”
Me të seç bëra një culë
Si fëmijërisë culën ujdisa
Se tani nuk jam më”burrër”.

Culës zë dhe i bie
Një avazi të vjetër baritor.
“Dhëntë për kullotë i shpie” *
Në këtë mëngjes pranveror.

Më ikën gjithë hallet e dertet
Shpirti m’u mbush me blegërima
Pranverë,për ty më zënë”ethet”
Në fshat pranverës ia bëj prima.

Ndaj them se nuk e shijoni si unë pranverën,
SE pranvera në fshat ka domenin.
Ndaj unë e kam hak”lincencën”
Se në fshat unë gjej EDENIN.

* është një melodi që luhet me fyell.
Tiranë, 26 mars 2024

Më 23 mars 2024 u nda nga jeta Abdullah Sidran, poet dhe skenarist i shquar boshnjak

Abdullah Sidran (2 tetor 1944 – 23 mars 2024), i referuar shpesh me pseudonimin e tij hipokorist Avdo, ishte një poet dhe skenarist boshnjak. Ai konsiderohet të jetë një nga shkrimtarët më me ndikim si në Bosnje dhe Hercegovinë ashtu edhe në ish-Jugosllavi.

Sidran është më i njohur për shkrimin e librit me poezi të vitit 1993 Sarajevski tabut, si dhe skenarët për filmat e Emir Kusturicës A ju kujtohet Dolly Bell? (1981) dhe Çmimin e Akademisë nominuar Kur babai ishte larg për biznes (1985). Ai ishte anëtar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Bosnjë-Hercegovinës.

Jeta e hershme dhe familja

Abdullah Sidran, i dyti nga katër fëmijët, lindi në Sarajevë gjatë Luftës së Dytë Botërore, më 2 tetor 1944, megjithëse disa burime e japin në mënyrë të pasaktë datën e lindjes së tij si 29 shtator 1944. [citimi i nevojshëm] Ai lindi nga prindër myslimanë boshnjakë; babai Mehmed Sidran (1915–1965) ka lindur në Kiseljak dhe ka punuar si bravandreqës në një punishte hekurudhore, ndërsa nëna e tij Behija (e mbilindja Jukiq) ishte shtëpiake. Sidran kishte tre vëllezër e motra Ekrem (lindur 1942; i ndjerë), Nedim (lindur më 4 shkurt 1947) dhe Edina (lindur 1953). Ai u emërua pas xhaxhait të tij nga babai, një tipograf dhe kompozitor, i cili vdiq në vitin 1943 në kampin e përqendrimit në Jasenovac. Rrënjët e familjes Sidran dalin në fshatin Biograd afër Nevesinjes, Bosnjë dhe Hercegovinë. Gjyshi nga babai i Abdullahut, Hasan Sidran, u zhvendos në Sarajevë nga Beogradi në vitin 1903.

Jeta personale

Pasi kaloi pjesën më të madhe të jetës së tij në Sarajevë, Sidran jetoi në Gorazhde përpara se të shpërngulej në një fshat të vogël afër Tešanj.

Në vitin 2019, Sidran, së bashku me rreth tridhjetë intelektualë botërorë u takua me presidentin francez Emmanuel Macron. Një takim i intelektualëve botërorë me Macron-in u iniciua nga filozofi, shkrimtari dhe gazetari i shquar francez Bernard-Henri Lévy.

Sidran vdiq në Sarajevë më 23 mars 2024, në moshën 79 vjeçare pas një periudhe të keqe shëndetësore. Menjëherë pas vdekjes së tij reaguan shumë politikanë dhe figura publike të shquara boshnjake dhe shprehën ngushëllimet e tyre.

Punimet

Veprat kryesore të Sidran përfshijnë Šahbaza, Kocka dhe mishi, Varri i Sarajevës (Sarajevski tabut), Pse po fundoset Venecia (Zašto tone Venecija), disa libra me poezi dhe skenarë për filma nga ish-Jugosllavia, si p.sh. si ju kujtohet Dolly Bell? (1981) dhe Kur babai ishte larg për biznes (1985), me regji nga Emir Kusturica,dhe Kuduz (1989), me regji nga Ademir Kenović. Kur babai ishte larg në biznes u nderua me Palmën e Artë në Kanë dhe u nominua për një çmim Oscar për filmin më të mirë në gjuhë të huaj në 58-të çmime të Akademisë.

Veprat e zgjedhura

Šahbaza (Sarajevë, 1970)
Potukač (Zagreb, 1971)
Kost i Meso (Sarajevë, 1976)
Dječija bolest: Otac na službenom putu: pjesë teatrale (Sarajevë, 1983),
Otac na službenom putu: skenar (Beograd, 1985)
Bolest od duše (Nikšić, 1988)
Sarajevska zbirka, izabrane pjesme (Sarajevë, 1991)
Sarajevski tabut (Sarajevë, 1993)
Planeta Sarajevo (Stokholm, 1995)
Zdravo Bosno, stižem iz Sarajeva: Udhëtim (Tuzla, 1996)
Zašto tone Venecija (Sarajevë, 1996)
Sarajevska zbirka i drogës pjesme (Sarajevë, 1997)
Sarajevska zbirka (Sarajevë, 1999)
U Zvorniku ja sam ostavio svoje srce: pjesë teatrale (Tuzla, 2002)
Kuduz, skenari (Zenica, 2003)
Sjećaš li se Doli Bel (Sarajevë, 2003)
Tvrđava Meše Selimovica: dramatizimi dhe skenari (Sarajevë, 2004)
Izabrana djela 1-5 (Tuzla, 2004)
Morija (Sarajevë, 2006),
Pjesme poslije rata (Sarajevë, 2006),
Izabrane pjesme (Beograd, 2007),
Dobročinitelj (me Mersad Berber, Sarajevë, 2008)
Suze majki Srebrenice (Sarajevë, 2009),
Otkup sirove kože (Beograd, 2011),
Oranje mora: tekste gazetareske (Sarajevë-Zagreb, 2016),
A Nurija veli: tekste gazetareske (Sarajevë, 2021)

Çmimet
Çmimet dhe mirënjohjet letrare

Çmimi Vjetor i Shoqatës së Shkrimtarëve të Bosnjë-Hercegovinës (1979)
Çmimi vjetor i kompanisë botuese Svjetlost (1979)
Çmimi Jovan Jovanović Zmaj – Matica srpska (Novi Sad, 1980)
Çmimi i Gjashtë Prillit të Sarajevës (1986)
Çmimi për Lirinë e Fjalës dhe të Shprehjes i Fondacionit për Lirinë e Fjalës dhe Shprehjes, (SHBA, 1993)
Çmimi i Lirisë i Qendrës PEN të Francës (1994)
Premio letterario della Fondazione Laboratorio Mediterraneo 1996.
Çmimi Skender Kulenoviq, 2002
Çmimi Vjetor i BZK Preporod, 2002
Bosanski stećak – Çmimi i Shoqatës së Shkrimtarëve të Bosnjës dhe Hercegovinës për vepër jetësore (2004)
Premio letterario dedicato a Umberto Saba (Trieste 2005)
Pllakë e madhe e Kantonit të Sarajevës (2006)
Çmimi Muradif Ćato (2016)
Çmimi Ali Podrimja (2021)

Çmimet dhe mirënjohjet e filmit

Golden Arena, Festivali i Filmit Jugosllav në Pula për skenarin e filmit A ju kujtohet Dolly Bell?
Golden Arena, Festivali i Filmit Jugosllav në Pula për skenarin e Kur babai ishte larg për biznes
Golden Arena, Festivali i Filmit Jugosllav në Pula për skenarin e Kuduzit
Çmimi Vjekoslav Afriq, për kontribut në kinematografinë jugosllave
Felix, çmim i Akademisë Evropiane të Filmit, për filmin Kuduz
Kaciga celjskog viteza, për filmin Rrethi i përsosur
Luani i Artë i Festivalit të Filmit në Venecia për filmin A ju kujtohet Dolly Bell?
Palma e Artë, Festivali i Filmit në Kanë, për filmin Kur babai ishte larg për biznes
Nominimin për Oscar për filmin më të mirë në gjuhë të huaj, për filmin Kur babai ishte larg për biznes

Romantiku atipik Zef Serembe dhe enigmat e poezisë së tij- Nga Prof. dr. KLARA KODRA

Para 180 vjetëve, në fshatin arbëresh Strigari (San Kozmo Albaneze), me një natyrë pitoreske, plot kontraste ngjyrash, që të sjell ndërmend Shqipërinë, më 6 mars 1844, nga Mikelanxhelo Serembe dhe Maria Tereza Toçi, do të lindte një fëmijë që u pagëzua me emrin Zef. Më vonë bashkëvendasit do t’i ngjisnin llagapin Ruvec.

Ky fëmijë do të bëhej poet dhe madje një poet i shquar. Ky poet do t’i përkiste drejtimit letrar të romantizmit, në formën që drejtimi në fjalë mori tek arbëreshët, drejtim që do të ishte një degë e romantizmit shqiptar të Rilindjes.

Zef Serembe do të thellonte atë frymë moderne që kishte sjellë për herë të parë Jeronim de Rada në letërsinë arbëreshe. Ai do të shprehte prirjen lirike të kësaj letërsie. Ai do të ndizte në poezinë e vet dy vatra qendrore tematike, temën e lirisë (të atdheut të stërgjyshërve, Shqipërisë, të vendlindjes, Italisë, të popujve të tjerë si Greqia, të individit dhe temën e dashurisë (erotike, po edhe gjithënjerëzore).

Me kultin e Atdheut dhe të lirisë ishte i afërt me poetët e tjerë arbëreshë dhe shqiptarë të Shqipërisë të letërsisë së Rilindjes dhe gjithashtu me heroin lirik tribun dhe flamurtar, zëdhënës i bashkësisë. Po pranë atij kulti do të pohonte kultin e gruas dhe të ndjenjës, i spostuar në plan të dytë në letërsinë shqiptare të Rilindjes, ashtu si problemet ekzistenciale të jetës dhe të vdekjes, të së mirës dhe së keqes, të domosdoshmërisë dhe lirisë, të së drejtës për lumturi, të marrëdhënieve midis Perëndisë dhe njeriut.

Pranë heroit tribun, luftëtar, afirmohej individi me botë ideoemocionale më të gjerë se mjedisi, që hynte në luftë me atë mjedis, një konflikt ky tipik për romantizma të tjerë më të zhvilluar europianë si romantizmi francez, anglez, gjerman, romantizma që ndryshonin thellë nga romantizmi arbëresh dhe shqiptar, madje edhe nga romantizmi italian me elemente klasicizmi.

Për herë të parë Serembeja sillte në romantizmin arbëresh (dhe shqiptar) “brengën e shekullit”, “etjen për pafundësi”, madje edhe titanizmin, të gjitha këto karakteristike për romantizmin e Evropës Qendrore.

Zef Serembeja, pra, ishte një poet atipik për romantizmin arbëresh dhe shqiptar, po tipik i romantizmit evropian.

Në të vërtetë, poezia e tij, në thelb lirike, e ndryshme nga lirizmi i ndërthurur me epizëm dhe dramatizëm i bashkëkohësve të tij De Rada, Dara, Santori e arriti nivelin estetik të letërsisë evropiane bashkëkohëse, siç e pranuan autorë të ndryshëm të kohës arbëreshë, shqiptarë, italianë dhe bashkatdhetarja e shquar e poetit, e lindur në Rumani, Dora d’Istria, siç do ta pranonin shumë më vonë (në shekullin e njëzetë dhe të njëzetenjëtë) poetë dhe kritikë të atdheut të origjinës dhe studiuesja ruse, Serkova.

Pra, origjinaliteti dhe niveli i lartë estetik i krijimtarisë së Serembes u pranuan që në gjallje të tij, përmes velit të përkthimit italisht të botuar më 1883 dhe përmes ndonjë vjershe të rrallë të botuar arbërisht.

Megjithatë, forma e lartë e poezisë së tij fsheh ende thesare të panjohura. Këtu del edhe një problem nevralgjik. Deri në ç’pikë botuesi i vjershave të tij në arbërisht, nipi Kozmo Serembe i qëndroi besnik origjinalitetit të ungjit?

Ndonëse vetë botuesi pretendon se nuk e preku materialin poetik të mbledhur (përveç heqjes aty-këtu të ndonjë barbarizmi) gjuha e botimit të vjershave më 1926 është tepër e afërt me gjuhën e Shqipërisë, duke përfshirë fjalë që poeti zor që t’i dinte. Prandaj hipoteza për një manipulim dhe deformim të vjershave origjinale, e hedhur për herë të parë nga studiuesi Dhimitër Shuteriqi më 1961 dhe e mbështetur më vonë nga studiuesi arbëresh Belmonte, sipas të gjitha gjasave, qëndron, ndonëse më vonë atë do përpiqet ta hedhë poshtë studiuesi Domeniko Kasiano (po i vetmi argument i tij është shumëllojshmëria e burimeve ku u mbështet botuesi, gjë që do ta vështirësonte mjaft manipulimin, po s’do ta bënte të pamundur).

Zbulimi i mjaft dorëshkrimeve autentike të Poetit (gjithsej nëntë) do t’i ndihmonte mjaft studiuesit në këtë pikë.

Gjithashtu, niveli i lartë i mjaft vjershave, si dy elegjitë (të quajtura kryevepra të tij nga studiuesit) dhe sonetet do të dëshmonte në favor të një prekjeje të sipërfaqëshme, meqenëse një poet minor, siç ishte botuesi Kozmo, domosdoshmërisht do t’i dëmtonte këto vjersha duke i ndryshuar.

Rreth Poetit dhe krijimtarisë së tij janë krijuar gjithashtu legjenda, si legjenda e poetit improvizues, indiferent ndaj fatit të krijimtarisë së tij, legjendë që u pranua edhe nga studiuesi Eqrem Çabej në studimin e tij për romantizmin shqiptar. Po fakte të mëvonshme kanë dëshmuar se Poeti, ndonëse ishte vërtet edhe improvizues qe edhe artist i limës që punonte me fjalën, duke krijuar variante të ndryshme të poezive të tij dhe gjithashtu kujdesej që vepra e tij poetike t’i shkonte publikut, jo vetëm të bashkëvendasve, po edhe të përtej kufijve, siç dëshmojnë botimet e tij në Amerikë (“Sonete të shumëllojshme”, “Ushtari shqiptar”, “Zotit”).

Një legjendë tjetër qe ajo e poetit indiferent ndaj problemeve sociale të kohës, legjendë e pasaktë, siç dëshmojnë vjershat e tij italisht me problematikë sociale, të përfshira te “Sonete të shumëllojshme”. Po problematika sociale, duke mos iu përgjigjur vokacionit të thellë të Poetit, u ka dhënë jetë artistike vetëm disa vargjeve të shpërndara të krijimeve italisht të Serembes, si vargjet rrënqethëse që mbyllën poezinë “Një taksidari”.

“Po Italia do të bëhet shtet i madh/

Ç’e ha meraku atë për kë ka uri?”,

vargje vërtet të forta, po që stonojnë me retorikën e pjesës tjetër të poezisë, ideja e së cilës ishte e fuqishme, po nuk arriti realizimin estetik.

Mbi krijimtarinë e Serembes, vizionin e tij të jetës, pati edhe gjykime kontradiktore: disa studiues si Zef Skiroi i Ri e quajtën poetin si të nënshtruar, ndonjë tjetër që i përkiste atdheut të origjinës shkon deri aty sa i atribuon “aspirata revolucionare”, ndonjë studiues si Ali Xhiku e ekzagjeron ndjenjën fetare të Poetit, duke e quajtur mistik dhe fatalist, ndonjë tjetër si Razi Brahimi mendon se ai arriti në ateizëm.

Mendojmë se këto janë gjykime të skajshme, poeti qe rebel edhe në plan social, po nuk arriti, madje as te socializmi utopik i bashkëkohësit Vinçenc Stratigo; arrin të rebelohet kundër klerit, Vatikanit, madje edhe vetë Zotit, po nuk e vë asnjëherë në dyshim ekzistencën e këtij të fundit dhe për këtë dëshmon edhe vjersha e tij më kryengritëse “Zotit”, ku ai i drejtohet në mënyrë protestuese, Perëndisë si një Job i ri, po e pranon si një fuqi të njëmendtë dhe personale dhe nuk e sheh si forcë të verbër, siç do të bënte përkundrazi me “natyrën njerkë” ateisti Leopardi, të cilin Serembeja e njihte dhe e nderonte, siç dëshmon vjersha kushtuar atij.

Edhe pesimizmi i Serembes s’do ta arrinte kurrë thellësinë e pesimizmit të Leopardit. Zefi s’e humbet kurrë besimin në vlerat etike njerëzore dhe dashurinë për jetën: ai beson në progresin njerëzor dhe në solidaritetin midis njerëzve, gjithashtu besimi në çlirimin e atdheut të të parëve qe për të, gjatë gjithë jetës, një yll ndriçues edhe në vitet e fundit, kur mendjen e tij e pushton gjithnjë e më tepër terri i marrëzisë.

S’duhet lënë pa përmendur si një dukuri e skajshme në studimet serembiane, mendimi i shfaqur nga studiuesi Anton Berisha që çuditërisht vë në dyshim literalitetin e poezisë së Serembes dhe e quan atë një poet më të ulët nga niveli ndaj bashkëkohësve të shquar De Rada, Dara, Santori dhe madje edhe ndaj folklorit arbëresh.

Me gjithë respektin që ushqejmë për këtë studiues, s’mund ta pranojmë kurrsesi këtë tezë të tij që në fakt nuk mbështetet në argumenta bindëse. Studiuesi nuk merret, për ta provuar atë, në analizën estetike të vjershave që janë quajtur si të mirat e Poetit (dy elegjitë dhe disa nga sonetet), po përmend disa vjersha të rinisë së parë të tij. Madje, ai lë mënjanë disa vjersha mjaft të bukura patriotike si “Rrutullupë”, “Për vdekjen e Pjetër Irianit”.

Sikur kjo tezë, që e përmbys krejt gjykimin për Poetin, t’i përgjigjej realitetit, do të mbetej një enigmë entusiazmi i mjaft autorëve (kritikë dhe poetë) italianë bashkëkohës. Në qoftë se entusiazmi i studiuesve arbëreshë dhe shqiptarë për Seremben do të mund të shpjegohej disi me ndjenjën e ekzaltuar nacionaliste, si do të shpjegohej entusiazmi i italianëve dhe, shumë më vonë, vlerësimi i lartë i ruses Serkova?

Mendoj se kjo tezë mund të ketë lindur nga prirja për origjinalitet me çdo kusht.

Poezia e Serembes fsheh edhe enigma të tjera. Për mendimin tonë, është e çuditshme ndërthurja e elitarizmit me ndikimin nga folklori në këtë poezi. Një ndërthurje të tillë e paraqiste edhe poezia e De Radës, po këngët epiko-legjendare që e frymëzuan atë kishin një nivel estetik më të lartë se këngët popullore lirike të lindura në mjedisin arbëresh që frymëzuan Seremben dhe që ishin më të thjeshta e të qarta.

Mandej De Rada e kishte huazuar metrikën popullore arbëreshe, ndërsa Serembeja lëvroi forma të rafinuara si sonetin, oden, elegjinë.

I çuditshëm ka qenë edhe anashkalimi i ndikimit të Serembes prej folklorit nga studiuesit të cilët ose e mohuan krejt si Çabej ose s’e përfillën si Shuteriqi apo Gradilone.

Për t’u vënë re është edhe naiviteti i poezisë së Serembes që shfaqet në një çiltërsi gati fëmijërore në kundërshtim me letrarizmin e romantizmave kryesore europiane. Serembeja i paraprin asaj “poetike të fëmijës” që do të zhvillonte më vonë poeti dekadent italian Paskoli.

Kjo poetikë bie në kundërshtim me ato hove dhe vrulle që e çojnë poetin te titanizmi i poezisë “Zotit”.

Po e tillë është poezia e Serembes, tepër tërheqëse dhe e pasur me kontradikta, si një shpellë e mbushur me enigma ende, pas aq vitesh studimi nga autorë nga më të ndryshmit.

(Marrë nga ExLibris)

MOJ PRANVERË! Poezi nga Përparim Hysi

 

Moj pranverë,moj bukuroshe!
O ti stina përmbi stinë!
Mos je si “raki sarhoshe”,
Që më deh me bukurinë?

Ja: e piva gjelbërimin
Dhe u bëra krejt tjetër
Tani shiheni Përparimin
SE mos thoni:-Je i vjetër?

Unë tani jam kthyer “djalosh”
Dhe të marrë gjak në vetull !!!
Në më thotë dikush “thinjosh”,
Do ta zë ,ta lë “të vdekur”.

Unë tani jam bërë dragua
Jam tamam si “xhind i pirë”
Mos më dil përpara mua
Se tani unë kam vënë”brirë” !!!

SE pranvera më rih gjakun
Më përzë pleqërinë
Ndaj mos ma shani vargun,
Ca më shumë poezinë.

Tiranë,23 mars 2024

E KU MË BUKUR SE NË MESIN E STUDENTËVE FESTOHET DITA BOTËRORE E POEZISË?… – Nga TAHIR BEZHANI

 

Me 21 mars 2024 Shoqata Intelektualëve “Jakova” në bashkëpunim me Fakultetin e Edukimit “Fehmi Agani” në Gjakovë, organizuan takim me intelektualin dhe shkrimtarin Agim Gjakova, për nder të Ditës Botërore të Poezisë. I gjithë manifestimi dhe takimi me këtë krijues emblematik u cilësua si ”Bisedë me shkas,” për të qenë takimi sa më spontan dhe i përafërt mes krijuesit dhe studentët e këtij Universiteti të Gjakovës.
Në fillim të hapjes së këtij manifestimi, Prof. Dr. Sidorela Doli-Kryeziu, me fjalë të zgjedhura e dashamirësie, i shprehi mirëseardhje në mesin e studentëve shkrimtarit, tani të afirmuar ndërkomtarisht, z. Agim Gjakova. Një përshëndetje të tillë e bëri edhe kryetari i SHI “Jakova” Ruzhdi Sefa, i cili me fjalë të miradie e falënderoj Agim Gjakovën për mundësinë e pjesëmarrjes në këtë manifestim kulturorë, me rastin e Ditës Botërore të Poezisë.

Amfiteatri i Fakultetit të Edukimit “Fehnmi Agani” dje ishte i mbushur me studentë, të cilët si rrallëherë, treguan shumë interesim për artin letrar, për shkrimtarin Agim Gjakova, për jetën e ndrydhur që në rini të hershme, për veprën e tij madhore e cila na bënë të ndihemi krenarë, jo vetëm si Gjakovë, por mbarë kombin.

Moderimin e këtij aktiviteti e drejtoi për mrekulli e me profesionalizëm, studentja e vitit të parë, Vlera Morina, e cila që nga fillimi, përmes një monitori me fotografi, vuri në pah gjithë biografinë e shkrimtarit Gjakova që nga vitet 1960 e deri në ditët e çlirimit të Kosovës, kur poeti e shkrimtari Gjakova kthehet në vendlindjen e tij të lirë, pas dyzet e sa vitesh jete në Shqipëri. Gjatë shikimit gjithë atë kalvar jete, përmes monitorit, studentët dhe të pranishmit e tjerë, e përcollën me një interesim të jashtëzakonshëm, momente këto që krijonin edhe emocione tek të pranishmit.

 

Moderatoja, Vlera Morina, gjatë programit, kërkoi nga shkrimtari Gjakova që vet të fliste një pjesë të biografisë dhe krijimtarisë së tij, për kureshtjen e të gjithëve, që të dëgjohej nga goja e shkrimtarit, të cilat rrëfime do mbesin në kujtesën e studentëve për gjithë jetën.
Ishin rrëfime prekëse ato të shkrimtarit Agim Gjakova, të cilat fillonin që nga fëmijëria, shkollimi, fillimi i studimit në Beograd, pastaj fillimi i karrierës së mësuesit në Podujevë deri në fshatrat e Lipjanit, me përjetime të rënda fizike e psikike të kohës, si bir i familjes me “njollë irredentisti”, nga se axha i tij, Haki Taha, kishte vrarë Milladin Popoviqin menjëherë pas luftës së dytë botërore.
Ishte interesant karriera e tij në fshatrat e Lipjanit, (sepse në qendër nuk kishte asnjë shqiptar në vitin 1952), kohë kur Kosova ishte me mbi 90% analfabetë dhe se në klasa të fillores, kishte djem të rritur deri ne 17 vjeç. Gjatë rrëfimit për jetën e mësuesit, shkrimtari Gjakova, ua foli tri gjëra që do kenë rëndësi fondamentale për brezat: së pari, mësuesi nuk guxon të fyhet në asnjë mënyrë, por të respektohet, mësuesi nuk guxon të zemërohet, dhe se, mësuesi nuk guxon të mbajë mëri ndaj nxënësit. Këto porosi nga përvoja e bartur gjatë si edukator në Kosovë e Shqipëri, u priten me duartrokitje nga të pranishmit, pjesa më e madhe studentë të Universitetit “Fehmi Agani” në Gjakovë.

Në vazhdim të këtij manifestimi, interesante ishte edhe leximi nga pjesë e krijimtarisë voluminoze e krijuesit Agim Gjakovës, si në prozë ashtu edhe në poezi. Shumë studente patën nderin që autorit Gjakova t’iu drejtohen me shumë pyetje për krijimtarinë e tij, të cilave, Gjakova iu përgjigj me një përkushtim dhe ëndje të veçantë. Studentët me aktivë në komunikim me shkrimtarin Gjakova ishin, Vlera ,Alisa, Vanesa, Erëza, Erjolla, Anda, Diniada, Agnesa, Arta e shumë të tjera.

Për Universitetin e Edukimit” “Fehmi Agani” në Gjakovë, shkrimtari dhuroi 400 libra nga fondi i bibliotekës së tij personale. Në mbarim të programit festiv për Ditën Botërore të Poezisë, studentja Arta, në emër të Fakultetit të Edukimit, ia dhuroi një pikturë, “Çarshija e Jupave në Gjakovë,” krijuesit Agim Gjakova, tek i cili ngjalli shumë emocione dhe duartrokitje.

Gjakove,21.mars,2024

Ndahet nga jeta poeti i mirënjohur shqiptar Jorgo Papingji

Është ndarë nga jeta në moshën 81 vjeçare poeti i mirënjohur shqiptar, autori i dhjetëra e dhjetëra këngëve, Jorgo Papingji.

Lajmi është bërë i ditur nga familjarët e tij.

Mësohet se Papingji ka ndërruar jetë në spital.

Ai ka lindur në Vlorë më 10 qershor të vitit 1942 dhe është autor e poet shqiptar, i njohur për këngët e tij të shumta.

Artisti ka shkruar 5 këngë fituese në “Festivalin e Këngës”, njëra prej të cilave ka marrë pjesë edhe në Festivalin Evropian të Këngës në vitin 2014.

Jorgo Papingji ka titullin “Mjeshtri i Madh”.

Ai ka shkruar mbi 4000 këngë.

Jetëshkrimi i Jorgo Papingjit:

Jetëshkrimi i Jorgo Papingjit:

Jorgo Papingji (Vlorë, 10 qershor 1942) është një autor dhe poet shqiptar, i njohur për këngët e tij të shumta që morën pjesë në ‘Festivali i Këngës’.

Ai ka shkruar 5 këngë fituese në ‘Festivali i Këngës’, njëri prej të cilave ka marrë pjesë edhe në Festivalin Evropian i Këngës në vitin 2014.

Ai është emëruar ‘Mjeshtri i Madh’.

Jorgo Papingji ka shkruar mbi 4000 këngë.

Këngë që morën pjesë në Festivalin i Këngës në RTSH

1980 – ‘Kur jemi bashkë të dy’ (i kryer nga Luan Zhegu)

1990 – ‘Askush s’do ta besojë’ (i kryer nga Anita Bitri, fitues)

1991 – ‘Fat dhë jetë’ (i kryer nga Anita Bitri)

1993 – ‘Kur e humba një dashuri’ (i kryer nga Manjola Nallbani, fitues)

1993 – ‘Rri me mua’ (i kryer nga Mira Konçi)

1994 – ‘I thuaj jo’ (i kryer nga Ardit Gjebrea)

1995 – ‘E doni dashurinë’ (i kryer nga Luan Zhegu dhe Ledina Çelo)

1999 – ‘S’jam tribu’ (i kryer nga Aurela Gaçe, fitues)

1999 – ‘Apokalipsi’ (i kryer nga Irma dhe Eranda Libohova)

2001 – ‘Jetoj’ (i kryer nga Aurela Gaçe, fitues)

2004 – ‘Hëna dhe yjët dashurojnë’ (i kryer nga Luiz Ejlli)

2005 – ‘E dua këngën’ (i kryer nga Evis Mula)

2007 – ‘Po lind një yll’ (i kryer nga Rosela Gjylbegu)

2009 – ‘Në pasqyrë’ (i kryer nga Anjeza Shahini)

2010 – ‘Mirëmbrëma ëngjëlli im’ (i kryer nga Dorina Garuci)

2011 – ‘Këngën time merr vehtë’ (i kryer nga Bashkim Alibali)

2011 – ‘Më ler të të dua’ (i kryer nga Mariza Ikonomi)

2012 – ‘Kush ta dha këtë emër’ (i kryer nga Hersiana Matmuja)

2013 – ‘Zemërimi i një natë’ (i kryer nga Hersiana Matmuja, fitues)

2014 – ‘Vetëm të ti bësoj’ (i kryer nga Klajdi Musabelliu)

Këngë që morën pjesë në festivalin Kënga Magjike

1999 – ‘Vetëm një fjalë’ (i kryer nga Elsa Lila, fitues)

Këngë që morën pjesë në Festivalin Evropian i Këngës

2014 – ‘One Night’s Anger’ (i kryer nga Hersiana Matmuja)

Këngë që morën pjesë në Junior Eurovision Song Contest

2012 – ‘Kam një këngë vetëm për ju’ (i kryer nga Igzidora Gjeta)

DITA e NOVRUZIT – Poezi nga Përparim Hysi

 

Nesër është DITA e NOVRUZIT,edhe unë jam bektashi!
Dua t’i hip autobuzit dhe të shkoj në fshat tani
Dua…është dëshirë imja,porse pritë më vë shëndeti
Dhe tani që jam burrë me thinja,për në fshat ma ka qejfi.

Më kujtohet mua dikur,kur festonim ne në fshat
Dhe më bëhet sikur, sikur të jem atje këtë natë.
Qëngjin pirës ther babai(shpretkën unë e ha të gjallë)
Dhe në hell e vë pastaj,zu ta pjekë me ngadalë.

Nëna ka mbushur furrën me simite e ëmbëlsira
E kujtoj tani qëkurën dhe më shumë tani u “thinja”
Se përlotem kur kujtoj si festonim ne në fshat
Më vjen keq që dot nuk shkoj, se tensionin kam të lartë.

Prindërit e mi më nuk janë,as shtëpia nuk është më
Por kujtimet më vijnë pranë,aq sa lemza mua më zë.
SE është DITË e SHËNUAR për besimtarët bektashi
Ndaj i uroj gëzuar, me këtë timen poezi.
Tiranë,21 mars 2024

KUMTI PËLLUMBOR… (Dhe mbi urdhërin e “Staatsreason”it)- Nga REX KASUMAJ

Mars 2024, Berlin

1.
Një pëllumb kishte shtrirë krahët e bardhë dhe flut’ronte në paqen e species së tij.

Instinktet a eksperienca e zejes nuk i thoshin asgjë. Asnjë gverr. As kurdisje, as pritë, as kapje që, e kalkuluar, do hynte në kronikën e një keqndjesie, madje një fillbeteje njerëzore.

Krahët ishin lodhur dhe Himalajet tepër të frikshme për gjezdisjen e tij.

Por flatrimin e pafaj, do t’a ndalonte një kurth i papritur rojash kufiri. Aty ku mbaronte vendi i tij dhe niste një tjetër. Të dy të mëdhenj, por thellësisht të ndryshëm. Vendi nga vinte, një diktaturë që mbante nën sund gjithçka. Madje dhe ofshâmën e dhimbjes…I dyti, ku, ndërkaq, kishte rënë, dukej i lirë, por i varfër, i padrejtë e rrëmujtar…

2.
Ndër vite perandorie, britët do linin gjurmë gjithandej. Linja kufijsh, paqe të brishtë e farë luftërash. Por, anise kolonizatorë, ata kultivonin kudo një frymë e rend qytetërimi të Europës.

Bima e konfliktit që do të gjethërojë përherë midis Kinës e Indisë, është, ndaj, kufiri postkolonial i britëve në Himalajet majeborë që agimeve takojnë perënditë. Po i papranuar nga të dy palët do t’mbetej gjithmonë.

Madje, pasojisht, do të ndodhte një luftë e përgjakur, viti 1962, që do të mbaronte me fitoren e Kinës. Por qëkur u morën vesh (1990), për statu-quonë e kufirit, një qetësi e lëkundur frike struket lartë mbi kreshtat e saj.

Ndaj dhe indusët u alarmuan si rrallë ndonjëherë. Policia e Mumbait mbajti pëllumbin misionar tetë muaj në arrest.

Arsyeja? Ngjante, thjeshtë, një trill sikur zogu t’mos shpallej armik. Por jo: ishte, thanë, një spiun kinez!

Shërbime, roja, ndjekës,
hetues karriere, falltorë, zoologë të shquar, pastaj sannyasin që, pasi kanë braktisur jetën sociale, bredhin maleve në kërkim të Hyjit, asketë që flasin me vetminë, u vunë zellshëm nën urdhërin e epërm: të gjendet misteri i zogut të largët. Ca shkronja kineze në unazën e poshtme të këmbës parathoshin akuzën kundër tij.

Sepse, sa tronditëse, ai mund të ketë bërë një rreth fluturimi pikërisht mbi zonat kontestimore të Himalajeve të shenjta, duke i përçuar armikut kushedi ç’shenja fatale për interesin kombëtar.

Por, për ironi, mbas vuajtjes së një burgu të rreptë, nuk doli veçse një pëllumb poste nga Tajvani ishullor.

Së voni, i shpërfillur deri në mërzi, për fatin e zogut u kujtuan një ditë aktivistët e shpendnajës. E dërguan në një azil sigurie dhe, më pas, në fundfror, e lanë të lirë.

3.
Në kohë të moçme, tashmë plot mug historie, mesazhet e fshehta kishin formë të ndryshme për të gjurmuar kumtin politik.

Misionarët ishin, shpesh, dinjitarë Kishe. Flisnin shumë gjuhë dhe zhguni shërbestar i ndihte për të hyrë prekshëm në fjalët dhe zemrat njerëzore. Mandej, poaq, ushtarë, tregtarë, zogj të mësuar a dërvishë të zhelosur që munxosnin fushimet armike…

Por, nga të gjithë, më kishte impresionuar pafundshëm një truk i hollë kinez. Inteligjent dhe i pajuar përkorësie, bënte pjesë në kulturën e pritjes dhe durimit epik. Jo më kot një urti popullore e tyre thotë: ulu e prit në breg, që lumi të sjellë kokën e armikut tënd.

E pra, shtegtimi sekret kërkonte ftohtësi e imagjinatë. Ndaj dhe dërgatarit i hiqnin flokët e, më pas, i shkruanin mbi kryet e shflokëzuar shenjën që duhej të arrinte pikëpritjen e vështirë.

Mirëpo ai do të qëndronte në shtëpi për aq sa flokët të rriteshin sërish mbi fjalëfshehtën e bekuar.

E, mandej, përfundimisht, merrte plot beftësi udhën shtegtare. Veçse tani ishte i sigurt se, dhe po të binte ndër sy dyshimtarë, nuk do të hamendej kush për vendshifrën e padukshme.

4.
Që aherë epoka e kohë do të ndryshonin, dhe mbretër e perandori do të rrëzoheshin. Disa harruar krejt n’pluhnajë, e të tjerë prehur n’kujtesën e errët të botës, përjetësinë e të cilëve vulosnin tmerri, gjaku e varret.

Natyrisht, të reja mote do të vinin metodash të stërholluara që zhvillimet mondane sillnin për fatin a kobin e tyre.

(Duke shkruar, s’e di pse, mu kujtuan dhe, në midisshkrim, do thoshja se, nëse shkollat e spiunazhit janë rafinuar, teknikat e vjetra mesjetare të torturës (Michael Kerrigan: “Instrumentet e torturës”) do t’ruanin kurorën e mizorisë efektive. Dhe kryeparimi ishte: e vërteta nuk gjendet në fjalën, por në mishin e të pandehurit.)

Sidoqoftë, rrallëkujt do t’i ketë vajtur mendja se, akoma sërish, porositë e drynuara do të qarkullonin mënyrash të lashta.

Ishte, vërtet, e papritur kur, një mjes, ndërsa shfletoja shtypin revial, pashë një fragment të habitshëm.

Në fakt, një simbolikë shkrimi, një ironi a përtallje mu duk fillim i bukur e interesant.

Ishte bujshmëria e spiunimit pëllumbor kinez që kishte tronditur Indinë.

E, megjithëse i pafaj, zogu krahlehtë dëshmoi një fatkeqësi të botës njerëzore.

Rétë mbi Himalaje (dhe mbi alpe a fushnajë) më shumë se shi, mbajnë lotnajë të ardhshme popujsh që fqinjërojnë poshtë tyre…

5.
Athua të kenë, vallë, shqiptarët (në Kosovë veçanërisht), një pëllumb të artë lojcak që armiku, duke mos kuptuar shkronjat e imta ilirike, t’a mendonte një mision agjenturor?

Dhe të lemeritej, shastisej fare?

Apo, pse jo, një burrë bese, kryerruar e, mbi të, sekretin jetik që nuk e zbulon dot kush?

Jo, natyrisht!

Është joreale, romantike dhe krejt e pakohshme…

Si ndodh aherë, që, ndërsa Amerika mbledh bletërisht fshehtësira që janë vitale për Kosovën, Sigurimi shtetëror sheh ëndrra zgjuar në prehje limontie?

A, ndoshta, janë prirur e ngarkuar të jenë vetëm “sy të pafjetur Faraoni”, si cilësoheshin nga egjiptianët e “Perandorisë së re”, spiunët që përgjonin njeriun e vendit të vet!

I evokuar nga Ferdinand von Schirach (“Pasditet”), Mark Aureli, perandor e stoik, kishte shkruar se besimi është privat, ndërkohë që riti religjioz duhet statusuar në Urdhër “Staatreason”i të lartë.

Po nëse besimi është privat, e kjo domethënë mund t’mos besosh fare, aherë për ç’duhet teatri ritual?

Por, sërish, a nuk ishte përkushtimi ndaj ritit, vetishëm dhe një përkushtim nyjëtor ndaj shtetit të paanë imperial?

Që këtej mendova: përse shqiptarët trefetarë t’mos ngrejnë ritin e atdheut në urdhër “Staatreason”i, e pra që gjithçka t’i nënshtrohet Arsyes së Lartë të Shtetit?

Dhe, ashtu, i shndërruar në kulturë, jashtë rrezes së saj të mos priret të dalë kush. Aq më pak titullarët e paideal të Arenës politike!

r.

Nuk kam Bjeshkë me falë Nga Sami Mulaj

A ma falë do Bjeshkë ?!
Do, vetëm do Bjeshkë…
m’lutet nja i padokshëm
që nuk fshehet,
nja që gardhet e megjët
në terr
mi shtyn
prej meje.

Lyp e lyp
e nuk ngihet
bjeshken e vërrinin tem
e ka halë në sy,
e syni i tij i keq,
ka shekuj
që m’ban mgji
aq sa ngajëherë
m’doket
se nan lkuren
teme ka hi

Po a falet Bjeshka,
vetëm aty dielli
asht n’ty
sy me sy,
vetëm aty
un
e prek tokën,
qella,
vetëm aty
t’rrokë ty.

Vetëm aty,
vetëm aty endesh
tuj u rritë
edhe n’pleqni

Vetëm
aty je i ngimë
natyrë,
e udhë t’pa sosne
çelen n’ty
Sami
Sami Mulaj
Elida ! Ju pershendes e uroj çdo të mirë !
Të nisa një poezi !
Edhe nje here të fala !

NJË TAKIM I NGROHTË PUNE ME SHKRIMTARIN AGIM GJAKOVA- Nga TAHIR BEZHANI

 

Nga aktiviteti i Shoqatës së Intelektualëve “Jakova” Gjakovë.

 

Me 16.mars,2024 Shoqata e Intelektualëve “Jakova” në Gjakovë, në kuadër të aktiviteteve të saja të rëndomta, sipas projektit të Shoqatës,”25 vite nga lufta për Liri,” e në bashkëpunim me Rotary Club Gjakova, organizoi një takim përmbajtesor me shkrimtarin e mirënjohur dhe anëtarë nderi i kësaj Shoqate, z. Agim Gjakova. Tema bosht e këtij takimi mjaft interesante ishte : “Gjakova si kemi dëshirë me e pa(së)!…”

Takimi u mbajt në Qendra e Pensionerëve, ku morën pjesë anëtarë të vyeshëm të kësaj Shoqate dhe qytetarë të interesuar për mbarëvajtjen e qytetit të Gjakovës.
Takimin në fjalë e hapi kryetari i Shoqatës së Intelektualëve “Jakova”, Prof. Dr. Ruzhdi Sefa, i cili në fjalën hyrëse, foli për rëndësinë e temës dhe perspektivat që mund t’ia sjellim Gjakovës me ide e plane konkrete zhvillimore, në të gjitha fushat e jetës, duke veçuar secilën veprimtari si më të rëndësishme se tjetrën, për Gjakovën dhe rrethinën e saj. Pos tjerash z. Sefa duke vlerësuar qytetin dhe karakteristikat historike te tij tha: “Gjakova ka histori sa Gjirokastra, ka qytetari sa Korça, gatime sa Dibra ,traditë sa Shkodra e mikpritje sa të gjitha,” dhe i ceku disa nga veçoritë jetike e kulturore te këtij qyteti.
Ndërsa, shkrimtari i nderuar e anëtar nderi i Shoqatës, më fjalë emocionuese për Gjakovën, shpalosi kohët dhe vlerat e qytetarisë së këtij qyteti, zhvillimin e tij, dikur dhe sot, duke kujtuar edhe kohën e rinisë, i cili nuk pati fat që ta shijojë në qytetin e lindjës.
Për shumë vite i përndjekur nga UDB-a Jugosllave, jetoi në Shqipëri deri ne lirimin e plotë të Kosovës. Ishte prekës dhe tejet emocionues momenti kur rrëfeu kthimin në qytetin e lindjes, menjëherë pas luftës. “Erdha në Gjakovën time dhe sapo u futa rrugëve të qytetit, pamjet e para që i takova pas dyzet vitesh,ishin kalljet, djegiet, shkrumbi e hiri, kudo… Nuk dëshiroja ato çaste të takoja asnjë njeri ,askënd të njohshëm të vendit tim. Isha i mbërthyer ne vaje malli!… Më bëri fort përshtypje Çabrati, te cilin e kisha lënë si një arë buke, veshtë me rrushe shumë cilësorë. Tani i ngjante një mali!…”

Agim Gjakova e Ruzhdi Sefa.

Në këtë këndvështrim historik e nostalgjik, shkrimtari Agim Gjakovë, apeloi të qytetarët e këtij qytetit, që Gjakovës t’ia kthejnë perspektiven me punën praktike, duke ofruar plan-programe zhvillimore nga të gjitha fushat e jetës, sipas profesionalizmit të kuadrit njerëzorë. Madje ai ceku edhe perspektivën qe do të sjellë hekurudha Gjakovë -Shkodër në zhvillimin e Gjakovës dhe rajonit në tërësi. Ai ceku edhe rëndësinë që ka për rajonin e Gjakovën rruga Gjakovë-Tropojë-Pukë-Shkodër, nëpër gryken e Drinit.
Për këto qëllime parimore të zhvillimit të komunës së Gjakovës e jo vetëm, Agim Gjakova ia dorëzoi Shoqatës “NJË DRAFT PËR HARTIMIN E NJË PLANI TË ZHVILLIMIT RAJONAL TË KOMUNËS SË GJAKOVËS”, të punuar mbi bazë të parametrave për studime që kryhen me mbështetjen e BE për zhvillimin e përgjithshëm të një zone.

Kjo temë e shtruar në diskutim të intelektualëve të Gjakovës në kuadër të SHI, ”Jakova,” zgjoi interesim dhe me diskutime e propozime të ndryshme morën fjalën, si Mr.sc. Skënder Tullumi, gjeodet ,Mr.sc.Ragim Ballata, znj. Valbona Kastrati, inxh. e dipl., Dr. Fatmir Emra, mjek specialist ,Arben Rogova, inx. i dipl. Si dhe Eco.i diplo. Berat Pazhari etj.

Nga ky takim mjaft interesant dhe me një vlerësim të lartë intelektual, u mirëpajtuan që përmes një komisioni në kuadër të Shoqatës së Intelektualëve “Jakova” në Gjakovë, të gjitha mendimet, diskutimet, si formë projekti, të dërgohen në institucionet përkatëse të qeverisjes lokale e jo vetëm.

Ky takim është edhe një dëshmi e radhës se Shoqata Intelektuale “Jakova” në Gjakovë, në krye me Prof.Dr. Ruzhdi Sefen, po argumenton fuqishëm kreativitetin intelektual në çdo lami të jetës.
Respekt SHI. ”Jakova” në Gjakovë, për punën e palodhshme.

Gjakovë,17.03.2024

Rreth librit “Fotoja që na shpëtoi jetën” të Maya C.Klinger Nga Elida Buçpapaj

 

Në ditët e para të këtij viti postieri na solli nga Florida një paketë me tre libra, dhuratë nga mikja jonë Anna Kohen, Lulja e Vlorës në shqip dhe anglisht si dhe The Photographer’s Son me autore Maya C. Klinger. Librin e Anës e kisha lexuar sapo doli në versionin E Book, një libër me kujtime që hedh dritë për Shqipërinë jo vetëm gjatë periudhës së Holokaustit, por edhe përpara e gjatë diktaturës, një vlerë e shtuar e librit.

Librin e Maya Cohen me titullin në hebraisht “Fotoja që na shpëtoi jetën” e lexova me një frymë. Duket një titull paradoksal, provokativ. E si është e mundur që një foto të shpëtojë jetën e një familje?! Po gjatë Holokaustit ka ndodhur!

Qëllimi i botimit të këtij libri nga Maya Klinger Cohen jo vetëm shkrimtare, por edhe eksperte e edukimit është të përcjellë tek brezi i ri historinë, të përçojë mesazhin për atë që ka ndodhur gjatë Holokaustit, për të mbrojtur kujtesën që tragjeditë të mos përsëriten, por edhe për të treguar se në një vend të vogēl si Shqipëria me shumicë myslimane, aty hebrejtë mbroheshin përmes Kodit të Nderit, Besës, si një kod gjenetik.

Libri i Maya Klinger Cohen ka patur një sukses të jashtëzakonshëm në Izrael, fitoi çmimin Yad Vashem dhe ka hyrë në kurukulën shkollore. Libri është përkthyer edhe në shqip dhe po ashtu pritet së shpejti të dalë edhe botimi në gjuhën gjermane.

Gazetari Larry Luxner në një shkrim të tij botuar tek “The Times of Israel” shkruan se ” që kur Shqipëria doli nga hijet e një diktature mizore në fillim të viteve ’90, janë botuar dhjetra libra shkencorë, artikuj, filma dokumentarë, ekspozita fotografike mbi këtë temë dikur e paqartë”.

Është shumë e vërtetë se në Shqipërinë gjatë diktaturës komuniste tema e Holokasutit ishte tabu, e mbytur nga heshtja, jo vetëm se regjimi komunist shqiptar ishte antisionist, por edhe sepse disa emra të politikës sqiptare gjatë periudhës së Holokaustit, që u përfshinë në shpëtimin e hebrejve, diktatura i etiketoi si “tradhtarë” dhe “kuislingë” dhe si të tillë i burgosi, i vrau dhe i përndoqi. Prej këtyre personaliteteve disa u arratisën dhe jetuan në Perëndim si qytetarë të lirë, çka për hordhinë e historiografisë komuniste shërbyese e diktaturës, kjo ishte një provë më tepër për ta dënuar veprimtarinë e tyre si tradhtore. Të mos harrojmë se, gjatë diktaturës për regjimin komunist të Tiranës, SHBA dhe Perëndimi i vlerave ishte armiku i tyre i betuar.

Në Shqipëri për herë të parë temën e Holokaustit e hapi vetë diktatori i fundit Ramiz Alia gjatë vizitës në Tiranë të Kongresmenëve Tom Lantos, hebreo-amerikan dhe Joe DioGuardi amerikan me rrënjë arbëreshe në verën e vitit 1990. Ramiz Alia u dorëzoi dy Kongresmenëve një dosje plot me dokumenta, fotografi dhe fakte të cilat Lantos dhe DioGuardi i dërguan menjëherë në Yad Vashem të verifikoheshin.

***
Ndërkohë të parët ishin vetë hebrejtë e shpëtuar që kishin treguar për mikpritjen shqiptare . Njëri prej tyre ishte Gavra Mandil. Ai kishte paraqitur dokumentat në Yad Washem dhe Refik Veseli, që në vitin 1987, u shpall shqiptari i parë si “I drejti mes Kombeve”.

Janë po ashtu të paktën katër tituj librash si: Arratisja për në Shqipëri – Kujtimet e një vajze hebreje nga Hamburgu e Johanna Neumann; Flower of Vlora e Anna Kohen; Fotoja që na shpëtoi jetën e Maya C. Klinger dhe Izraelitët në Shqipëri e Jozef Jakoel që hedhin dritë në mikpritjen shqiptare gjatë Shoah. Librat e Anna Kohen dhe Jozef Jakoel tregojnë historinë e hebrejve autoktonë, pra si banorë të Shqipërisë përfshi periudhën e Holokaustit, para edhe pas tij, ndërsa librat e Johanna Neumann dhe Maya C. Klinger fokusohen gjatë Shoah. Botime të tilla janë të llojit të memuareve, libra biografike ose autobografikë. Për të pëmbushur amanetin e të mbijetuarit nga Shoah Elie Wiesel “Dëshmoni për të vdekurit dhe për të gjallët”.

Të katër librat janë thesare, sepse janë hebrejtë që i portretizojnë shqiptarët – hebrejtë që e përjetuan vetë rrezikun në vetën e parë bashkë me familjet e tyre, por që shpëtuan pikërisht falë bijve të shqipeve, ndërsa të afërm të tyre më së shumti u shfarosën nëpër dhomat e gazit dhe krematoriumet e kampeve të përqendrimit në Auschwitz, Majdanek, Treblinka etj.

Ndërsa fqinji agresor i quante “njerëz me bisht”, hebrejtë zbulonin se shqiptarët trashëgonin një Komandament që nuk e kishte as Bibla, as Kurani dhe as Teurati – Komandamentin e Besës, që i dallonte si shpëtimtarë, dhe atdheun e tyre si vendin e vetëm gjatë Holokaustit ku hebrejtë mbroheshin.

Maya Klinger është frymëzuar nga dëshmia e Gavra Mandil për Refik e Familjen Veseli. Librin e bëjnë të veçantë fotografitë shoqëruese si ilustrime dhe dëshmi dokumentare. Shkrimtarja hebreo-amerikane Maya C. Klinger fokusohet tek historia e Familjes Mandil dhe e kthen atë në libër. Historinë e tregon Gavra Mandil prej kur ishte 5 vjeçar.

“Fotoja që na shpëtoi jetën”, në dukje një libër i vogël, por me hapësirë e frymëmarrje të madhe, që, nga 119 faqet, mund të duket si një synopsis, por është një libër i madh, shkruar për fëmijë dhe moshat e reja, por në fakt është një libër për të gjitha moshat, që posa lexon rreshtin e parë nuk i shqitesh deri në rreshtin e fundit, pra e lexon me një frymë dhe, kur kur shkon tek faqja e fundit, të vjen keq që libri përfundoi, sepse si lexues ti zhytesh ne narracionin biografik dhe lumin e ngjarjeve që e tregon Gavra dhe bashkë me të kthehesh pas në kohën e tmerrit dhe përjeton gjithçka, frikën që kanë përjetuar fëmijët hebrej dhe prindërit e tyre.

Përjetimet traumatike fëmijëve u mbesin gjithë jetën, edhe përjetimet se i shpëtuan vdekjes. Ishte e vështirë për një fëmijë 5 vjeçar të kuptonte se SS gjermanë i urrenin ata dhe prindërit e tyre edhe pa i njohur, vetëm se ishin hebrej. E Gavra e kuptoi këtë çmenduri, e kuptoi në mënyrën e fëmijës, ndryshe nga Beba, motra e tij e vogël që ishte vetëm tre vjeçe pranverën e vitit 1941, kur Gjermania naziste bombardoi Beogradin dhe jeta e tyre normale si një familje mori fund.

Familja Mandili, e përbërë nga Moshe, Gabriela me dy fëmijët e tyre Gavra dhe Beba, jetonin në qytetin e bukur të Novi Sadit. Kishin apartamentin e tyre, një studio fotografike ku punonin burrë e grua. Ishin një familje e lumtur. Fotografia ishte një profesion i trashëguar brez pas brezi. Gjyshi i Gavrës kishte qenë fotograf i famshëm i Mbretit Alexandër I të Jugosllavisë.

Gavra e kujton pranverën e vitit 1941. Ata familjarisht kishin shkuar të vizitonin gjyshen dhe tezen në Beograd kur, papritur, Gjermania hitleriane nisi bombardimet dhe pushtimin. Frikën si një fëmijë 5 vjeç Gavra e pa për herë të parë në sytë e prindërve, gjyshes dhe tezes, kur e gjithë familja bashkë, ndërsa avionët bombardonin qytetin, u sul të fshihej në një strehim me plot familje të tjera. Gavra mendoi se ata duhej të ktheheshin në shtëpinë e tyre në Novi Sad, por kjo ishte tashmë e pamundur. Baba Moshen, SS gjermanë e detyruan të punonte si punëtor me yllin e verdhë të Davidit mbi rroba. Yllin e verdhë të Davidit detyroheshin ta mbanin të gjithë hebrejtë. Dhe erdhi një moment kur të gjithë hebrejve në Beograd iu caktua një datë për t’u mbledhur në një shesh të qytetit, duke u bërë i qartë fati që i priste. Atëhere Moshe dhe Gabriela, ndaj të cilëve Gavra është aq krenar, vendosën të reagojnë, vendosën të bëjnë gjithçka që t’iu shpëtojnë jetët e fëmijëve të tyre. Në një udhëtim krejt të panjohur ku nuk i priste askush veç rreziku.

Maya C. Klinger si një pedagoge e mirënjohur, kërkuese shkencore në fushën e edukimit dhe një edukatore e shkëlqyer e brezit të ri, gjatë një interviste tek Zëri i Amerikës, menjëherë pas botimit në anglisht të librit me titullin e ndryshuar “Fotoja që na shpëtoi jetën”, nënvizon: “Nëse duam që fëmijët tanë të mësojnë mbi tema që janë të ndërlikuara, të frikshme dhe jo shumë tërheqëse, siç është Lufta e Dytë Botërore dhe Holokausti, duhet t’i ekspozojmë ata ndaj këtyre temave gradualisht, në mënyrë që të mos frikësohen e të hulumtojnë mbi këtë temë më vonë gjatë jetës. Nuk mund t’i mbrojmë fëmijët tanë duke mos i informuar rreth asaj që ka ndodhur në të kalurën. Ata duhet të dinë se si ishte jeta në të vërtetë. Ata duhet të mësojnë se edhe në kohët më të errëta, njerëzit ndihmojnë njerëzit”, thotë ajo.

Maya C.Klinger ka shumë të drejtë dhe unë nuk kam si të mos shoh faqen e errët të diktaturës shqiptare e kaluar e gjitha në amnezi kolektive. Rinia shqiptare nuk di asgjë se çfarë ishte diktatura hoxhiste për popullin, nuk di asgjë për krimet e kryera, pra rinia shqiptare është pa kujtesë. Ajo nuk e di se moshatarë të tyre në kohën e diktaturës i dërgonin nëpër internime, nuk i lejonin të studionin, se jeta e tyre ishte një ferr i vërtetë. Rinia shqiptare nuk di asgjë as për terrorin e kuq komunist që është po aq kriminel dhe i dënueshëm sikur nazizmi hitlerian. Rinia shqiptare nuk e di as se gjatë Holokaustit gjyshërit e stërgjyshët e tyre i kanë ndihmuar hebrejtë, ua kanë shpëtuar jetën, falë besës, falë mikpritjes, trashëgimisë së tyre shpirtërore që u kishte mbijetuar luftrave, perandorive, por që sot në mileniumin e tretë duket sikur është zhdukur, sepse as kultivohet, as edukohet, as ruhet e mbrohet.

Gjatë diktaturës miku dhe besa u tradhtuan. Miku spiunonte mikun, spiunonte të afërmin për arsye ideologjike apo prej frikës. Diktatura komuniste në Shqipëri krijoi “njeriun e ri”, që duhej t’i ishte besnik vetëm partisë. Ky “njeri i ri” ishte krejt i ndryshëm dhe në metamorfozë të plotë me ata shqiptare për të cilët kanë dëshmuar hebrejtë e shpëtuar. “Njeriu i ri” do të shpallte armik çdo armik të partisë komuniste, përfshi edhe fëmijët e armiqve.

***

Shoah ndodhi për pasojë të humbjes së ndërgjegjes së Perëndimit dhe mori jetën e 6 milionë hebrejve, nga këta 1.5 milionë ishin fëmijë hebrej. Çdo jetë e tyre meriton një libër, një film, të gjithë ne duhet të përjetojmë çka përjetuan ata fëmijë të ndarë me dhunë nga duart e prindërve dhe pastaj dërguar nëpër dhomat e gazit!

Shkrimtarja Maya C. Klinger ka zgjedhur një histori plot sfida dhe vështirësi, por ku jeta ka triumfuar mbi vdekjen, ku humanizmi njerëzor ka triumfuar mbi indiferencën ndaj së keqes. Ky akt trimërie në ditët më të zeza të Europës dhe Perëndimit ka ndodhur në një vend të vogël në zemër të Europës falë institucionit të shenjtë të Mikut, të cilin shqiptari do ta mbronte edhe sikur të rrezikonte jetën e vet e të familjes. Ky vend është Shqipëria, të cilën shkrimtarja Maya Klinger nuk e ka vizituar ende, por që, teksa lexon librin, duket sikur ka jetuar aty.

***

Disa kohë më parë kisha lexuar librin autobiografik të shkrimtares Judith Kerr “When Hitler stole pink rabbit”, – “Kur Hitleri vodhi lepurushin prej pelushi rozë “, që tregon largimin nga Berlini të familjes Kerr në vitin 1933, pasi i jati i Judith ishte një shkrimtar që i ishte kundërvënë nazizmit dhe Hitleri e kishte futur menjëherë në shenjestër për ta zhdukur. Judith, që në libër mban emrin Ana, ishte 9 vjeç, dhe ndërsa bashkë me vëllain dhe të jëmën po përgatisin plaçkat për t’u larguar sa më parë nga Berlini, ajo kërkon të marrë me vete lodrat e saj, por është e detyruar të zgjedhë dhe në shtëpi lë, si një pjesë e shpirtit të saj prej fëmije, lepurushin rozë prej pelushi. Judith Kerr shkruan se lepurushin rozë prej pelushi e vodhi Hitleri, pasi Hitleri ua vodhi fëmijërinë gjithë fëmijëve hebrej. Ngjarjet në romanin e Kerr zhvillohen midis viteve 1933 deri më 1936, ndërsa historia e familjes Mandili zhvillohet në kulmin e Holokaustit dhe deportimeve, fillon në pranverën e vitit 1941 dhe mbaron me përfundimin e luftës, por jo lidhjet e familjes Mandili me mikpritësit.

Gavra Mandil nuk do ta harronte kurrë udhëtimin me tren nga Beogradi deri në ndalesën e parë në burgun e Prishtinës, që administrohej nga forcat italiane dhe fjalët që, gjatë rrugës me tren, do t’i thoshte babai se “italianët nuk janë si gjermanët” se “janë më të mirë”. Moshe do të zgjidhte fjalët për të mos trembur Gavrën 5 vjeçar që papritur ishte rritur e bërë burrë dhe që, netëve kur prindërit e çonin për të fjetur, ai ngrihej në majë të gishtave dhe përgjonte se çfarë do të flisnin të mëdhenjtë.

Maya C. Klinger e ka zgjedhur këtë histori të familjes Mandili, që i shpëtoi për një fije Auschwitz-it e përfundoi me një happy end, për të treguar se, nëse do të reagohej menjëherë kundër Hitlerit edhe nazizmit, do të ishte mundur të ndalej kasaphana. Familja Mandili ndryshoi emrat dhe falë dokumentave fallco i hypi trenit në stacionin e Baogradit në udhëtimin e shpëtimit, por që, në çdo çast, rrezikonte të ndryshonte drejtim.

Mos të harrojmë se stacionet e trenave të qyteteve kryesore europiane ishin kthyer në vendet e tmerrit, ku ngarkoheshin qëniet njerëzore sikur të ishin bagëti për t’u therrur. Kam parasysh binarin 21 në stacionin qendror të Milanos tani të kthyer në Muzeum të Holokaustit falë kujdesit të Senatores për jetë Liliana Segre, e cila paçka se 93 vjeçe, me një mendje të kthjellët dhe të bukur si të një vajze të re, nuk pushon së treguar lemerinë e Binarit 21. Në muret e këtij muzeumi është shkruar fjala INDIFERENCË, sepse e gjithë tragjedia me emrin Holokast ndodhi prej indiferencës. Liliana Segre është një e mbijetuar e Holokaustit. Të jatin, të gjyshin e gjyshen i përpinë furrat e Auschwitzit, ndërsa Liliana u rikthye në Milano 14 vjeçare.

Edhe Gavrës 5 vjeçar do t’i mbesë gjithë jetën në kujtesë stacioni i trenit i Beogradit, kur zemrat e të katërve dridheshin nga frika, por në momentin final, Moshes, Zoti i dha në dorë një fotografi ku Gavra dhe Beba pozonin pranë një pemë Krishtlindje, foto që e ekspozonin në dyqanin e tyre për të ftuar klientë. “Ja, i tha Moshe oficerit gjerman, shikoje këtë pemë Krishtlindje ku kanë dalë fëmijët e mi që tregon se ne jemi të krishterë dhe jo hebrej”. Duhej që të ishe i krishterë në breza që të quheshe berlinez, hamburgas, jugosllav, pa marrë parasysh se në ato qytete kishin jetuar të parët, gjyshërit, stërgjyshërit dhe me punë e nder kishin ngritur pasurinë e kishin ndërtuar jetën. Maya Klinger e përcjell me një vërtetësi drithëruese frikën, të kesh frikë të jesh hebre dhe çdo lexues bëhet udhëtar dhe hebre në atë tren të frikës ku jeta dhe vdekja ecin dorë për dore.

***

Udhëtimi me tren ndalet në Prishtinë. Të gjitha familjet e hebrejve mbyllen në një ndërtesë si burg që administrohej nga italianët. Dhe këtu do të qendronin një vit rresht deri sa italianët do t’i orientonin të niseshin drejt një vendi të panjohur me emrin Shqipëri. Një tjetër familje hebreje nga Hamburgu, ajo e Johanna Neumann u përpoq të merrte vizë drejt SHBA, menjëherë pas Natës së Kristaleve nëntorin e 1938, por pa sukses. Vizë morën nga Konsullata e Mbretërisë Shqiptare dhe arrijnë në Durrës. Mbreti Zog me rastin e lindjes së djalit më 4 prill do t’ju jepte shtetësinë shqiptare gjithë hebrejve që kishin mbërritur në Shqipëri, por kjo u bë e pamundur, se Shqipëria u pushtua nga Italia fashiste.

Mikpritja shqiptare ishte produkt i humanizmit, trashëgimisë shpirtërore të Kodit së Besës, një Komandament unik shqiptar, i tolerancës fetare, por natyrisht edhe organizim i shtetit shqiptar të asaj kohe. Sepse lind pyetja, e përse nuk u treguan humanistë shqiptarët gjatë diktaturës komuniste me fëmijët dhe familjarët e armiqve të partisë, por përkundrazi.

Diktatura komuniste i rrënoi dhe shfarosi tiparet kombëtare të shqiptarëve, ndaloi me ligj besimin fetar dhe shumicën e përfaqësueseve të fesës i konsideroi tradhtarë, i burgosi, i torturoi dhe i eleminoi. Po ashtu, është një manipulum i pastër pretendimi se me shpëtimin e hebrejve janë marrë edhe Këshillat Nacional Çlirimtare, kur dihet sipas dokumentave historikë se KNÇ, e themeluar pas Kongresit të Përmetit në maj 1944, ishte e organizuar vetëm në jug të Shqipërisë, në disa fshatra të Skraparit e Vlorës ku nuk kishte hebrej, ndërsa strehimi i hebrejve në Shqipëri kishte nisur prej vitit 1938. Prandaj është shumë e rëndësishme që institucionet e verifikimit në Izrael pranë Yad Washemit janë shumë të kujdesshme në hulumtimet e fakteve gjithmonë në të mirë dhe respekt të së vërtetës.

***

Libri vazhdon me rrugëtimin e familjes Mandili nga Prishtina bashkë me familjet e tjera hebreje, mbi disa kamionë të vjetër e të pambuluar drejt Shqipërisë. Fillimisht familja Mandili vendoset në Kavajë, ku gjetën mikpritje të plotë nga familjet shqiptare. Jeta e tyre rifilloi, vetëm se ndryshuan emrat, tashmë Gavra quhej Ibrahim. Ai filloi të ndjekë shkollën, prindërit të ushtronin profesionin e tyre. Por kjo qetësi zgjati deri kur kapitulloi Italia fashiste dhe gjermanët pushtuan Shqipërinë. Familja Mandil la Kavajën për në Tiranë. Në qendër të Tiranës shohin një studio fotografike me emrin Foto Lux dhe kur hynë brenda, sipas proverbit mali me malin nuk takohen por njeriu me njeriun po, panë se i zoti i studios ishte një mik i vjetër të gjyshit i cili i ftoi të banonin në shtëpinë e tij të bukur dhe Moshes i ofroi punë në studio si fotograf. Aty u takuan edhe me një djalë 17 vjeçar me emrin Refik Veseli, që praktikohej të mësonte zanatin. Por një ditë, ndërsa ishin duke punuar në studio, ia behën gjermanët. Në kërkim të hebrejve. Moshe u fsheh nën bezen e zezë që mbulon aparatin fotografik. Ishte e pamundur të jetohej në Tiranë. Atëherë djaloshi 17 vjeçar, Refiku, pasi i kishte pyetur prindërit e tij, e fton familjen Mandil që të shkonin e jetonin pranë familjes së tij në qytezën e Krujës. Por as udhëtimi me gomar natën për në Krujë dhe as strehimi dhe qendrimi në familjen Veseli nuk do të ishte i lehtë. Do t’i shpëtonin për një qime disa herë rrezikut, si gjatë rrugës ashtu edhe kontrolleve naziste në shtëpinë e familjes Veseli, e cila natyrisht edhe ajo do ta paguante shumë shtrenjtë nëse familja Mandil do të zbulohej.

Shkrimtarja Maya Klinger i përshkruan me emocion të fortë përjetimin e familjes Mandili prej mikritjes nga familja e Refikut në kulmin e raprezaljeve naziste. Atëherë Refiku i tregon Moshes dhe Gabrielës për “Besën”. Është “Besa” u shpjegoi ai, si një Komandament, që nuk e kanë as të krishterët, as myslimanët, as hebrejtë vetë, që e kanë vetëm shqiptarët që do të thotë se çdo shqiptar e mbron mikun, me të gjitha mundësitë, edhe duke rrezikuar jetën e vet. Refiku u tregoi prindërve të Gavrës se çdo shqiptar e njeh këtë “rregull moral” dhe e respekton deri në fund.

Do të më duhet të ndërhyj edhe një herë e të nënvizoj se diktatura komuniste në Shqipëri i zhduku rregullat morale me moshë mijravjeçare të shqiptarëve dhe i shtyu shqiptarët të bëheshin armiq me njëri tjetrin. Deri sot në Shqipëri nuk ka as katharsis, as kërkesë faljeje, as kujtesë, ndërsa “Fotoja që na shpëtoi jetën” e kthen në monument jo vetëm Besën, por hap një faqe të harruar e të humbur të kujtesës së vetë shqiptarëve, atë të vlerave të identitetit të tyre kombëtar, që i bën të ndihen krenarë në faqen më tragjike të Europës, e cila, në saj të indiferencës, lejoi Holokaustin.

Në librat e shkruar nga hebrejtë rreth mikpritjes në Shqipëri gjatë Holokaustit, krahas Besës shqiptare dallohet Mirënjohja hebreje, si dy anët e peshores në një harmoni të plotë.

Libri i Maya C. Klinger “Fotoja që na shpëtoi jetën” është histori dokumentare biografike e shkruar si një vepër letrare, duke krijuar vlerë edhe si kujtesë, edhe si krijim artistik. Shkruar me mjeshtëri, me dashuri, me art, me dhimbje ndërsa Europa është sulmuar rishtas më 24 shkurt 2022 dhe po ashtu edhe Izraeli më 7 tetor 2023!

A nuk kemi nxjerrë ende mësime nga indiferenca?!

Kur shkruajmë… – Skicë nga RUDINA LOHJA KURTI

“Ecrire, c’est aussi ne pas parler. C’est se taire. C’est hurler sans bruit.”( Duras)
Fotoja është e manipuluar…
Më poshtë vijon zbërthimi im që i kam bërë thënies së Duras…
Kur shkruajmë nuk flasim ,por kemi mundësi të heshtim….të mos lodhemi duke lëshuar zë.Të mos rrudhosemi duke çvendosur lëkurën sipas tingujve në artikulim ose zërit të sforcuar që na lëndon.
Kur shkruajmë flasim me veten,flasim me secilin që kemi krijuar në laboratorin e mendjes…dhe dimë vetë nga ta çojmë historinë…
Kur shkruajmë….matemi dhe ndrrojmë dhjetëra herë fjalitë që të mos bien rëndë tek tjetri dhe ne të ngjajmë sa më të qetë dhe pse fortuna është zhytur në brendësi të vetes.
Kur shkruajmë flasim e bërtasim pa shqetësuar njeri…
Kur shkruajmë e dimë mirë,se nuk na dëgjon askush,nuk presim reagimin e tjetrit,nuk jemi të detyruar të largohemi të mërzitur e të na rrijë mendja gjithë ditën se çfarë biseduam ndoshta pak me tone të larta.
Kur shkruajmë kemi mundësi të vendosim muzikë të qetë në sfond dhe të përpunojmë vrullin e nervave që një bisedë të çon në ndarje.
Kur shkruajmë flasim e bërtasim pa shqetësuar njeri…
Prandaj ndoshta preferoj të shkruaj më shumë dhe të mos shqetësoj njeri me nervin tim.
Kur shkruaj….rlk

Send this to a friend