Në mbrëmjen e organizuar për ekspozitën “Sanxhaku – Histori e dhimbjes kombëtare”, tri studente shqiptare nga Gjeneva sollën një frymë të re angazhimi dhe ndërgjegjësimi kulturor në komunitetin shqiptar në Zvicër. Të bashkuara në shoqatën “Studentet Shqiptarë në Gjenevë”, ato përfaqësojnë një brez që e njeh dhe e rikthen historinë në vëmendje për forcimin e identitetit dhe solidaritetit kombëtar.

Në bashkëpunim me shoqatat “Komunitetin Shqiptar në Gjenevë” dhe “Kosova për Sanxhakun”, Elda Gashi, Fatjeta Ramadani dhe Elsa Ramiqi dëshmuan se studentët shqiptarë në diasporë janë aktorë aktivë kulturorë e shoqërorë. Angazhimi i tyre tregoi pjekuri, përgjegjësi dhe përkushtim ndaj kujtesës historike.

Në vijim, sjellim intervistat që zhvilluam me këto studente, të cilat ndajnë përjetimet dhe reflektimet e tyre mbi ekspozitën dhe rolin e tyre në komunitet.

Bashkëbisedim me Elda Gashin.

Elda Gashi: Ta ruajmë historinë tonë, edhe atëherë kur ajo është e dhimbshme

Ju lutem prezantoheni!

EG: Unë quhem Elda Gashi, jam me origjinë nga Prishtina në Kosovë. Kam lindur në Gjenevë, Zvicër, ku aktualisht po ndjek studimet e mia. Jam në vitin e fundit të Bachelor-it në Shkencat e Edukimit dhe për master jam e interesuar të vazhdoj studimet në Fakultetin e Teknologjisë dhe Informatikës në Edukim, si dhe në Kriminologji.

NM : Elda, mbrëmë patët një bashkë organizim të rëndësishëm me “Komuniteti Shqiptar” dhe “Kosova për Sanxhakun”. Si lindi ideja për t’u bërë pjesë e këtij aktiviteti?

EG: Shoqata jonë studentore bashkëpunon shpesh me shoqatën “Komuniteti Shqiptar i Gjenevës”, qoftë për organizimin e festave të pavarësisë, qoftë për konferenca të rëndësishme. Kishim diskutuar prej kohësh me ta për të organizuar këtë konferencë, pasi e konsideronim temën shumë të rëndësishme dhe interesante.

NM : Çfarë domethënie ka për ju personalisht përfshirja e shoqatës “Studentet shqiptar në Gjenevë” në një ekspozitë historike dhe kombëtare të kësaj natyre?

EG:  Për mua personalisht, përfshirja e shoqatës “Studentet shqiptarë në Gjenevë” në një ekspozitë të tillë ka domethënie të veçantë, sepse dëshmon se brezi i ri shqiptar në diasporë është i vetëdijshëm për historinë dhe përgjegjësinë kombëtare. Është një mënyrë për të ruajtur kujtesën kolektive, për të forcuar identitetin dhe për ta kthyer angazhimin studentor në veprim kulturor me vlerë shoqërore.

NM : Pse mendoni se është e rëndësishme që studentët të marrin pjesë aktive në evente që lidhen me ruajtjen e kujtesës dhe identitetit shqiptar

EG: Është po ashtu e rëndësishme që studentët të marrin pjesë në aktivitete të tilla, sepse ne jemi brezi i ri dhe kemi nevojë të informohemi për këto çështje, në mënyrë që më pas t’i transmetojmë brezave të ardhshëm. Për më tepër, njohuritë tona mbi këtë temë ishin të kufizuara, prandaj pjesëmarrja në këtë konferencë ishte shumë e dobishme.

NM: Si u prit aktiviteti nga studentët e shoqatës ?

EG: Aktiviteti u prit shumë pozitivisht nga studentët e shoqatës. Ata treguan interes të madh, angazhim dhe ndjeshmëri ndaj temës, duke e përjetuar ekspozitën jo vetëm si ngjarje kulturore, por edhe si një moment reflektimi dhe ndërgjegjësimi për historinë dhe identitetin kombëtar.

NM: Cilat sfida keni hasur në organizimin e këtij eventi dhe si i keni menaxhuar në kuadër të ekipit tuaj studentor?

EG: Sfida kryesore lidhej me koordinimin e kohës, përgjegjësive dhe burimeve, duke qenë se të gjithë jemi studentë me angazhime akademike. Përmes bashkëpunimit të ngushtë, komunikimit të vazhdueshëm dhe ndarjes së qartë të detyrave brenda ekipit, arritëm t’i menaxhojmë me sukses këto sfida dhe ta realizojmë aktivitetin në frymë bashkëpunimi e përkushtimi.

NM : Cili ishte momenti më i veçantë për ju gjatë mbrëmjes së ekspozitës?

EG: Momenti që më la përshtypje më të madhe ishte kur profesori na tregoi videon e një gruaje shqiptare që shpjegonte se ishte detyruar t’u fliste fëmijëve të saj në bëshnjakeshit në vend të shqipes, në mënyrë që ata të mund të integroheshin më mirë në shoqëri.

NM: Sa i rëndësishëm është bashkëpunimi ndër shoqatash dhe çfarë mund të sjellë ky model për komunitetin shqiptar në Gjenevë?

EG: Bashkëpunimi ndër shoqatash është shumë i rëndësishëm, sepse forcon unitetin, rrit ndikimin e aktiviteteve dhe krijon ura besimi brenda komunitetit. Ky model sjell më shumë organizim, përfshirje dhe qëndrueshmëri, duke e bërë komunitetin shqiptar në Gjenevë më aktiv, më të bashkuar dhe më të dukshëm në jetën kulturore e shoqërore.

NM : Cilat janë projektet e afërta të shoqatës që drejtoni dhe a mendoni të vazhdoni me aktivitete që sjellin në fokus historia dhe kultura shqiptare?

EG ; Aktualisht jemi duke diskutuar disa projekte, të cilat synojmë t’i finalizojmë para se t’i bëjmë publike në rrjetet tona sociale. Ndër to përfshihet organizimi i një feste me rastin e Pavarësisë së Kosovës, si dhe prezantimi i një eventi me karakter historik dhe kulturor.

NM: Çfarë mesazhi do t’u jepnit studentëve shqiptarë pas këtij aktiviteti që sjell në vëmendje një pjesë të dhimbshme, por të rëndësishme të historisë sonë kombëtare?

EG : Mesazhi im për studentët shqiptarë është që ta njohin dhe ta ruajmë historinë tonë, edhe atëherë kur ajo është e dhimbshme, sepse vetëm përmes kujtesës ndërtohet identiteti dhe forcohet vetëdija kombëtare. Angazhimi, solidariteti dhe pjesëmarrja aktive në aktivitete kulturore e historike janë mënyra më e mirë për ta mbajtur gjallë trashëgiminë tonë dhe për ta përcjellë atë me dinjitet te brezat që vijnë.

Bashkëbisedim  me Fatjeta Ramadani – Studente e angazhuar

Fatjeta Ramadani: Dashuri dhe revoltë nëse keni ndaj heshtjes dhe padrejtësisë që iu është bërë popullit shqiptar, mos hezitoni

1. NM. Kush është Fatjeta Ramadani ?

FR: Jam nga komuna e Ferizajt, fshati Softaj, e lindur në Kosovë. Në Francë jetoj që nga viti 2013. Studimet e larta i kam kryer në Gjenevë, Zvicër, bachelor në Marrëdhënie Ndërkombëtare me specializim në Politikë dhe Histori, ndërsa masterin po e ndjek në të njëjtin fakultet në Studime Europiane. Aktualisht punoj me popullatën migrante.

NM: Fatjeta, si e përjetuat personalisht ekspozitën “Sanxhaku – Histori e dhimbjes kombëtare”?

Çështja e Sanxhakut, ashtu si shumë çështje të tjera që prekin popullin shqiptar, nuk kam si ta përjetoj ndryshe veçse me shumë trishtim. Bëhet fjalë për një histori të gjatë shtypjeje dhe përpjekjesh për asimilim, të ushtruara nga regjime të ndryshme që kanë nënshtruar shqiptarët ndër shekuj. Nga ndikimi shumëvjeçar i Perandorisë Osmane, te politikat represive të Mbretërisë Serbo-Kroato-Sllovene dhe më pas të Mbretërisë së Jugosllavisë, deri te masat e ashpra të Jugosllavisë Socialiste nën Titon dhe regjimeve nacionaliste serbe të shekullit XX, shqiptarët janë përballur vazhdimisht me mohimin e identitetit të tyre kombëtar, shpërngulje të detyruar dhe presione të ndryshme kulturore e politike. Kjo trashëgimi e dhimbshme e bën çështjen e Sanxhakut jo vetëm historike, por edhe thellësisht emocionale për këdo që e ndjen veten pjesë të kombit shqiptar.

NM:A kishte ndonjë element të ekspozitës që ju tronditi ose ju bëri të reflektoni më thellë?

FR: FR: Ajo që më tronditi më shumë ishte vetë njeriu dhe aftësia e tij për të shkuar deri në shkatërrim për pushtet dhe urrejtje ndaj tjetrit. Ekspozita më bëri të reflektoj mbi padrejtësitë historike, mbi dhunën ndaj atyre që janë ndryshe dhe mbi asimilimin si mjet shtypjeje. Sanxhaku është një nga plagët tona historike, dëshmi e vuajtjeve dhe e politikave shtypëse ndaj shqiptarëve. Përmes fotografisë, kjo ekspozitë zgjon ndërgjegjen kolektive dhe ndihmon në ruajtjen e kujtesës historike, në mënyrë që këto padrejtësi të mos përsëriten më.

NM: Sipas jush, pse është e rëndësishme që rinia studentore shqiptare të marrë pjesë në aktivitete të tilla me karakter historik?

FR: FR: Pjesëmarrja e rinisë studentore në aktivitete historike është thelbësore, sepse pikërisht të rinjtë përfaqësojnë forcën e rezistencës, energjinë dhe guximin për të sfiduar padrejtësitë dhe narrativat e shtrembëruara. Njohja e historisë nuk është vetëm rikthim te e shkuara, por mënyrë për të kuptuar të tashmen dhe për të mbrojtur të vërtetën historike. Nëse ne nuk e njohim dhe nuk e tregojmë vetë historinë tonë, të tjerët do ta bëjnë në vendin tonë. Prandaj, është përgjegjësi e brezit të ri që ta ruajë, ta studiojë dhe ta përcjellë historinë shqiptare me integritet, ashtu siç theksonte edhe Ukshin Hoti: “Historia e shqiptarëve nuk duhet bërë nga të tjerët, por duhet njohur nga të tjerët.”

NM: Çfarë ndikimi mendoni se kanë këto evente në forcimin e identitetit dhe ndërgjegjes kombëtare te të rinjtë?

FR: Eventet me karakter historik kanë një ndikim jashtëzakonisht të rëndësishëm në forcimin e identitetit dhe ndërgjegjes kombëtare te të rinjtë, sepse ato krijojnë një lidhje të drejtpërdrejtë mes brezave dhe rrënjëve të tyre. Në një kohë kur globalizimi shpesh rrezikon të zbehë identitetet e vogla kombëtare, këto aktivitete shërbejnë si hapësira ku ringjallet kujtesa historike dhe ku të rinjtë njihen me sakrificat, vuajtjet dhe fitoret që kanë formësuar ekzistencën e popullit shqiptar. Përmes fotografisë, dëshmive, diskutimeve dhe prezantimeve, ata kuptojnë se identiteti nuk është i dhënë, por i ruajtur dhe i përpunuar gjatë shekujve.

Për të rinjtë, pjesëmarrja në këto evente është një proces reflektimi, por edhe fuqizimi. Ajo u mëson se historia nuk është thjesht e kaluar, por mjet për të lexuar të tashmen dhe për të ndërtuar të ardhmen. Duke njohur të kaluarën, ata zhvillojnë një ndjenjë përkatësie dhe përgjegjësie ndaj komunitetit dhe kulturës së tyre. Këto evente i ndihmojnë të shohin veten si pjesë e një historie më të madhe, duke forcuar vetëvlerësimin dhe vetëdijen kombëtare

NM: Si u përfshitë në aktivitetet e shoqatës “Studentet Shqiptarë në Gjenevë” dhe çfarë ju motivon të vazhdoni kontributin tuaj?

FR: Në vitin 2023 u përfshiva në aktivitetet e shoqatës fillimisht nga kureshtja, e cila u shndërrua shpejt në angazhim të qëllimshëm. Gjuha, letërsia dhe historia shqiptare kanë qenë gjithmonë pasioni im, dhe përfshirjen në shoqatë e pashë si një mundësi për të dhënë kontributin tim dhe për të ndarë përvojën me studentë të tjerë.

Ajo që më motivon të vazhdoj është energjia dhe dëshira e studentëve për të mësuar, krijuar dhe bashkëpunuar. Ndërtimi i këtij komuniteti, respekti i ndërsjellë dhe përvojat kulturore të përbashkëta më japin ndjenjën e misionit për të kontribuar, për të mbështetur dhe për të frymëzuar brezat që vijnë.

NM: Cili është roli juaj brenda shoqatës dhe çfarë dëshironi të sillni si vlerë të shtuar për studentët?

FR: FR: Aktualisht jam anëtare e shoqatës së studentëve shqiptarë në Universitetin e Gjenevës, ndërsa më parë kam pasur nderin ta drejtoj shoqatën për një vit e gjysmë. Gjatë këtij angazhimi, motivimi im ka qenë i lidhur ngushtë me dëshirën për të trajtuar tema që prekin komunitetin tonë, për të promovuar gjuhën dhe kulturën shqiptare dhe për të krijuar hapësira bashkëpunimi mes studentëve.

Vlera që dua të sjell është forcimi i solidaritetit dhe ndërtimi i një komuniteti të bashkuar, ku çdo student ndihet i përfaqësuar dhe i vlerësuar. Shumëllojshmëria e përvojave dhe prejardhjeve tona është pasuri, dhe pikërisht kjo energji rinore dhe frymë bashkimi më motivon të vazhdoj kontributin tim për një shoqatë me zë, vizion dhe identitet të fortë shqiptar.

NM: Çfarë fiton një studente nga pjesëmarrja aktive në jetën e komunitetit dhe kulturën shqiptare në mërgatë?

FR: Pjesëmarrja aktive në jetën e komunitetit dhe kulturën shqiptare në mërgatë i lejon atij apo asaj të lidhet me rrënjët e tij, të ruajë gjuhën dhe traditat, dhe të zhvillojë një vetëdije më të thellë kombëtare. Ajo forcon aftësitë personale dhe profesionale përmes organizimit të ngjarjeve dhe bashkëpunimit me të tjerët, ndërsa nxit respektin, solidaritetin dhe përgjegjësinë qytetare. Në këtë mënyrë, studenti/ja bëhet pjesë e ruajtjes dhe promovimit të identitetit shqiptar jashtë vendit.

NM: Çfarë mesazhi do u jepnit studentëve që hezitojnë të bashkohen në aktivitete të tilla?

Pak dashuri dhe revoltë nëse keni ndaj heshtjes dhe padrejtësisë që iu është bërë popullit shqiptar, mos hezitoni. Ne jemi e ardhmja dhe forca e vendit tonë.

*********

Interviste me Elsa Ramiqi

Faleminderit

Nexhmije Mehmetaj

Që nga data 8 shtator i këtij viti, në Burgun e Beogradit po mbahet padrejtësisht Hazir Haziri, i njohur nga të gjithë llapjanët si Zogu. Ai akuzohet kinse për vrasjen e një qytetari serb në Podujevë gjatë vitit 1999.

Mirëpo, këto dyshime të ngritura pas 25 vitesh janë rrëzuar plotësisht nga deklarata e vetë bashkëshortes së serbit të vrarë, e cila ka mohuar çdo lidhje të Hazirit me ngjarjen.

Megjithatë, pavarësisht kësaj dëshmie thelbësore dhe mungesës totale të provave, Hazir Haziri, tashmë 77-vjeçar dhe me gjendje të rënduar shëndetësore, vazhdon të mbahet në paraburgim, me arsyetimin absurd se “duhet kontrolluar celulari i tij”.

Është e pakuptimtë se si është bërë arrestimi i tij, kur dihet se Haziri ka kaluar disa herë përmes territorit të Serbisë para se të ndodhte ndalimi i fundit, pa qenë asnjëherë i kërkuar apo i dyshuar.

Kushdo që e njeh e di mirë se Hazir Haziri është njeri i qetë, i sjellshëm dhe paqësor. Këtë e dëshmojnë dhjetëra ish-nxënës dhe kolegë të tij, sepse ai për dekada punoi me nder si mësues dhe arsimtar në shkollat e Llapit.

Arrestimi i tij ka shkaktuar indinjatë dhe revoltë të madhe, sidomos për faktin se Haziri ishte pjesë e nismave paqësore dhe kurrë ndonjëherë i përfshirë në radikalizëm apo dhunë.

Ky rast, fatkeqësisht, po shfrytëzohet në një klimë ku raportet Kosovë–Serbi mbeten të ngrira dhe ku mungon çdo mekanizëm funksional komunikimi ndërmjet institucioneve të të dyja vendeve.

Për një të moshuar, të sëmurë dhe të pafajshëm, situata po rrezikon të kthehet në tragjedi. Prandaj, ndërhyrja e menjëhershme e Bashkësisë Ndërkombëtare, përfshirë mekanizmat e saj për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut, është e domosdoshme.

Po ashtu, Kryqi i Kuq Ndërkombëtar në Gjenevë duhet të angazhohet pa vonesë për të monitoruar gjendjen e tij dhe për të garantuar trajtim human dhe të drejtë.

Rasti i Hazir Hazirit – i cili po mbahet gati katër muaj në burg pa prova, është një sinjal i rrezikshëm dhe një paralajmërim i qartë se Serbia, edhe në shekullin XXI, vazhdon të luajë rolin e xhandarit të Ballkanit, duke instrumentalizuar drejtësinë për motive politike.

Liria e tij është jo vetëm çështje individuale, por një test për drejtësinë, për humanizmin dhe për seriozitetin e institucioneve ndërkombëtare në mbrojtjen e të drejtave të njeriut.

ARIF EJUPI
*P.S. Autori është anëtar shumëvjeçar i KMDLNJ dhe pjesëmarrës i kësaj organizate joqeveritare në nënkomisionet për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut në OKB, me seli në Gjenevë.

Në Kosovë, aderimet partiake po ngjajnë gjithnjë e më shumë me transferimet e futbollistëve nga njëra skuadër tek tjetra: pa “dashuri ndaj stemës”, pa besnikëri konstante dhe shpesh me arsyetime që qytetari nuk i kupton kurrë.

Nuk është kalimi problem por është arsyeja pse ndodh kalimi. Në demokracitë e konsoliduara, lëvizjet politike ndodhin për shkak të dallimeve ideologjike ose programeve të papajtueshme.

Në Kosovë, në shumicën e rasteve, ato ndodhin për shkak të rehatisë personale, akomodimit në pushtet apo zhvendosjes drejt “kampit fitues”.

Shembujt janë të shumtë dhe të njohur për publikun: Kalimi i Edita Tahiri nga LDK në struktura qeverisëse të PDK-së u përjetua si goditje për elektoratin tradicional të LDK-së. Militantët, që dikur e shihnin si figurë simbolike të partisë, u ndjenë të tradhtuar kur e panë në një qeveri që deri dje e kritikonin zëshëm.

Ngjashëm veproi edhe Gjergj Dedaj, i cili nga pozicionet e pavarura politike u rreshtua në kampe të tjera pa shpjegime bindëse për publikun.

Milihate Tërmkolli kaloi nga LDK, në Aleancën për Ardhmërinë e Kosovës, duke lënë pas një elektorat që e kishte mbështetur për vite si figurë identitare të LDK-së.

Nuredin Ibishi ndërroi fanellën politike nga PDK në LDK, duke e shtuar edhe më shumë konfuzionin tek zgjedhësit.

Hysen Berisha është rast tipik i shëtitjes politike: AKR, LDK, PDK – një itinerar që vështirë të shpjegohet me ndryshim bindjesh.

Largimi i Fatmir Limaj nga PDK dhe krijimi i Nismës bashkë me Jakup Krasniqi dhe Bilall Sherifin ishte si largimi i një boshti të tërë të një skuadre që pretendon titullin e më të mirit.

Sabri Kiçmari – një fanatik i PDK-së, i cili më pas kaloi në Vetëvendosje dhe u emërua Ambasador në Japoni; është rast klasik i manovrës politike për avantazh personal.

Kjo katërshe ishte shtyllë e PDK-së, vite me radhë, prandaj krijimi i një subjekti të ri nuk u përjetua si protestë ideologjike, por si ndarje për pushtet dhe dominim.

As Lëvizja Vetëvendosje nuk mbeti jashtë këtij fenomeni. Nga radhët e saj u larguan figura si:
Shpend Ahmeti
Dardan Molliqaj
Visar Ymeri
Dardan Sejdiu
Salih Salihu
Shqipe Pantina
Aida Dërguti
Fatmir Humolli
Ilir Deda etj.

Këto nuk ishin vetëm largime individësh, por çarje strukturore brenda një subjekti që pretendonte identitet ideologjik të fortë.

Rasti Deda, kur mendja racionale nuk përshtatet me militantizmin. Ilir Deda përfaqëson një kontrast të fortë me të tjerët. Ai nuk iku për pushtet. Ai nuk ndërroi parti për karrige.

Ai u largua sepse nuk mund të funksiononte në një ambient që shpërblen besnikërinë e verbër më shumë se mendimin kritik.

Ai ishte “mesfushori organizator” në një skuadër që kërkonte sulm të verbër dhe përplasje, jo qetësi dhe strategji.

Mimoza Kusari-Lila nisi karrierën politike në AAK, krijoi Alternativën dhe më pas u rreshtua me Vetëvendosjen, ndërrim partie që tregon jo evoluim ideologjik, por rikalkulim pushteti.

Donika Kada-Bujupi dhe Xhafer Gashi u shfaqën në AAK e LDK, sipas valëve politike të momentit.

Në Kosovë po ndodh ajo që është më e rrezikshme për një demokraci:politika po zbrazet nga idetë dhe po mbushet me manovra.

Në këtë “kampionat”: fitojnë ata që ndërrojnë fanellë, humbin ata që kërkojnë konsistencë, përçmohen ata që kërkojnë parim, mbijetojnë ata që përshtaten.

Kur politika shndërrohet në treg, qytetari mbetet gjithmonë blerës i mashtruar.

ARIF EJUPI

Disa shpirtligj e zemërprishur,
mërgimtarit që e la vendin jo me fajin e tij,
po ia mohojnë votën
dhe varrimin në Atdhe.

.
Mërgimtari i tretur nëpër botë me vite,
i ushqeu me bukë
e i bëri me strehë këta shpirtshitur,
që sot ia mohojnë
edhe një pëllëmbë tokë për varr.

.
Aty ku lindi e u rrit,
ku e përkundi dora e nënës në djep,
ku e shijoi përkëdheljen e ngrohtë
të gjyshërve.

.
Mërgimtari i përbuzur,
i katandisur nëpër botë,
ato dy metra vend për varr
i paguan,
ashtu siç i pagoi Faik Konica i Madh.

.
Pastaj, qirruni, o ju horra
e shpirtprishur,
në ekranet gri e zi!

.
ARIF EJUPI

.
Gjenevë, 9 dhjetor 2025
P. S. Kjo poezi është një thirrje e fortë kundër padrejtësisë që u bëhet mërgimtarëve shqiptarë, të cilëve sot u mohohet jo vetëm vota, por edhe e drejta për t’u prehur në tokën e tyre. Një protestë morale që ngrihet mbi dhimbjen, dinjitetin dhe sakrificën e brezave në mërgim.

(Vota nuk është dhuratë për politikanët, por mjet i qytetarit për llogaridhënie)

Mjaft, mjaft është luajtur me durimin e qytetarëve të këtij vendi. Ne votuam ndër vite jo pse e meritonin politikanët, por pse e donim Atdheun dhe respektonim miqtë tanë, veçanërisht Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të cilat na çliruan dhe na shpëtuan nga shfarosja.
Për hir të tyre, për hir të amanetit dhe gjakut të dëshmorëve, morëm pjesë në zgjedhje edhe kur procedurat ishin të gjata dhe të lodhshme.
Gjatë viteve ‘90, kur Kosova ishte nën regjimin shtypës të Serbisë, pjesëmarrja në proceset elektorale të organizuara nga institucionet paralele ishte akt rezistence.

Ilustrimi nr.1 – Gazeta “Bujku”, 28 maj 1992:

Bujku, si organ i pavarur i rezistencës intelektuale gjatë okupimit, dokumentoi zgjedhjet e para të lira të shqiptarëve të Kosovës. Fotoreportazhi “Populli flet me zemër” është një dëshmi historike e vendosmërisë së popullit për liri dhe demokraci.

Kurse, votimi përmes OSBE-së, në Vjenë, pas luftës, ishte për ne një shkallë e re e përfaqësimit ndërkombëtar.
Atëherë, kosovarëve jashtë vendit iu desh të rreshtoheshin me orë të tëra, të dorëzonin dokumente, të përballeshin me procedura të panjohura, megjithatë votuam me krenari.

Ilustrimi nr. 2 – Dëshmi personale dhe institucionale (2001):

Dëftesa zyrtare e OSBE-së, për votimin me postë të autorit, gjatë zgjedhjeve të pasluftës. Dokument i procedurave të vështira, afateve strikte dhe përkushtimit të diasporës për të kontribuar në proceset demokratike të Kosovës.

Votuam sepse besonim te projekti paqësor i Dr. Ibrahim Rugovës, i cili, që nga themelimi i LDK-së më 23 dhjetor 1989, bëri kompromise për të shmangur gjakderdhjen dhe për të ruajtur substancën e kombit.

Ai u përball me propagandë, sharje, fyerje dhe linçime mediatike, por nuk hoqi dorë nga strategjia e tij e qetë. Për hir të vendit, e ruajti unitetin edhe me ata që e fyen dhe e përbaltën në mënyrën më të turpshme.
Amanetin e Rugovës e vazhdoi Prof. Dr. Fatmir Sejdiu. Në vitin 2007, ai e çoi vendin drejt pavarësisë, ndonëse e dinte se brenda strukturave të atëhershme kishte njerëz të pabesë. Por, Kosova ishte mbi gjithçka, mbi LDK-në, dhe mbi konfliktet e brendshme.

Ai veproi si burrë shteti kur vendi rrezikonte të rrëshqiste në paqëndrueshmëri dhe humnerë.

Ata që sot krijojnë pështjellime e mjegulla politike nuk e kanë filluar këtë lojë dje dhe sot.
Por, që në vitet e para të pas luftës, kur institucionet ishin të brishta, grupet e interesit bënin pazare të pista, shpesh edhe me struktura kriminale që vazhduan të na terrorizonin për vite me radhë.
Për një çerek shekulli, qytetari i Kosovës është përballur me:
⦁ premtime boshe të tipit “do të rrjedhin lumenj qumështi” gjatë fushatave,
⦁ skandale korruptive që u zhdukën nëpër sirtarë,
⦁ marrëveshje të fshehta të cilat i pagoi populli,
⦁ banda kriminale që u toleruan për interesa votash,
⦁ privatizime të dëmshme që shkapërderdhen pasurinë e vendit.

Megjithatë, qytetari nuk e humbi shpresën. Ai votoi me përkushtim edhe kur sistemi e shpërfilli.

Politikanët tanë, të mësuar me privilegjet që ua sjell posti i deputetit dhe ministrit, shpesh kanë luajtur me qytetarin ashtu siç nuk do të duhej të luante asnjë udhëheqës i një vendi të sapodalë nga lufta. Shumë prej tyre i shfrytëzuan pozitat si trampolinë për pasurim personal, jo si mundësi për të ndërtuar të ardhmen e vendit.

Edhe sot, në vitin 2025, kur situata ndërkombëtare është 100% më e favorshme se dikur, kur Kosova është njohur nga 119 vende të botës, shumica anëtarë të OKB-së, liderët tanë partiakë vazhdojnë të jenë robër të inateve, të klaneve dhe të interesave partiake.

Është aq e dukshme sa që edhe nga aeroplani pa dylbi shihet se ata kanë për brengë ruajtjen e privilegjeve, e jo zhvillimin e Kosovës. Para kamerave derdhin lot krokodili, ndërsa pas shpinës së qytetarëve ruajnë hesapet e vjetra dhe interesat e ngushta.

E, ardhmja nuk ndërtohet me harresë, por me kujtesë. Historia jonë e afërt është e përgjakshme. Kemi varre të freskëta, kemi dëshmorë, kemi gjashtëdhjetë mijë ndërkombëtarë që erdhën këtu për të na mbrojtur.
Demokracia nuk është dhuratë, është obligim i përditshëm, sidomos në Ballkanin, me paqartësi dhe enigma të shumta.
Koha kur qytetari votonte për hir të historisë, nga frika e destabilizimit apo për hir të miqve tanë ndërkombëtarë, po mbaron. Sot, duhet të votojmë për të ardhmen e fëmijëve tanë, jo për të kaluarën e liderëve.
Ashtu siç luajtën ata me durimin dhe besimin tonë, ka ardhur koha që edhe ne, qytetarët të luajmë me ta. Jo për hakmarrje, por për drejtësi demokratike. Jo me intriga, por me votë të mençur. Jo me harresë, por me kujtesë historike.

Vota është arma jonë paqësore. Këtë herë ajo nuk duhet të jepet si dikur, me emocion e besim të verbër, por me maturi, përgjegjësi dhe me sytë hapur.

Kosova nuk ka më luks të organizojë dy a tre herë zgjedhje brenda vitit. Qytetarët e saj nuk do të gabojnë më. Demokracia bie vetëm atëherë kur qytetari lodhet, hesht dhe dorëzohet.

Me gjithë djallëzitë e liderëve tanë partiakë, ne nuk duhet të dorëzohemi. Duhet të votojmë duke i treguar secilit vendin e duhur.
ARIF EJUPI
Gjenevë, 4 dhjetor 2025

Ligjërata e prof. Ismet Azizi në Universitetin e Gjenevës sjell para mërgatës të vërtetën historike të një treve shqiptare të copëtuar dhe të shtypur ndër shekuj.

Mbrëmë, në një nga sallat e Universitetit të Gjenevës, nën patronatin e dy shoqatave tona jofitimprurëse – Komuniteti Shqiptar i Gjenevës dhe Shoqata e Studentëve Shqiptarë të Gjenevës – u mbajt një takim kulturoro–historik me temën “Sanxhaku – Histori e dhembjes kombëtare”. Gjatë dy orëve të këtij aktiviteti ligjëroi prof. Ismet Azizi, i cili solli para publikut një analizë të thellë historike e dokumentare për pozitën dhe fatin e shqiptarëve të Sanxhakut të Pazarit të Ri.

Prof. Azizi, me studimin e gjendjes së shqiptarëve në këtë trevë, është marrë në mënyrë aktive që pas përfundimit të Luftës së Kosovës. Qysh në fillimet e hulumtimeve, së bashku me prof. dr. Nexhmedin Spahiun, ai ka vizituar këtë zonë dikur puro shqiptare, duke u njohur nga afër me pozitën e saj gjeografike dhe historinë mijëvjeçare – nga periudhat para ardhjes së osmanëve e deri në ditët e sotme.

Sipas hulumtimeve të prof. Azizit, Sanxhaku i Pazarit të Ri, me një sipërfaqe prej 8 687 km², ka qenë ndër shekuj i banuar me mbi 95 % popullatë shqiptare. Mirëpo Serbia, e ndihmuar nga Mali i Zi gjatë Luftrave Ballkanike, e copëtoi këtë territor, duke ndryshuar strukturën etnike përmes dhunës, shpërnguljeve të detyruara dhe përndjekjeve sistematike.

Para mërgimtarëve të shumtë të pranishëm, prof. Azizi shpjegoi se si Sanxhaku, përgjatë dekadave, u asimilua me hekur e zjarr, teksa shqiptarëve u mohohej identiteti kombëtar. Ai kishte klasifikuar mbi 300 fotografi dokumentare që flasin mbi etnogjenezën shqiptare të kësaj treve. Nga këto pamje shihet qartë se, pavarësisht vrasjeve, masakrave dhe presioneve të vazhdueshme, shqiptarët arritën të ruajnë traditat, veshjet, zakonet dhe të folmen e tyre.

Prof. Azizi dha sqarime të veçanta për Peshterin, i cili, pavarësisht dhunës së ushtruar mbi të, arriti të mbrojë e ruajë gjuhën dhe kulturën shqiptare brez pas brezi. Ndaj popullsisë shqiptare të këtij lokaliteti u kryen krime dhe masakra si gjatë Luftës së Parë Botërore (1914–1918), ashtu edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore (1939–1944).

Një ngjarje që mbetet e paharruar dhe që ende dhemb në kujtesën kolektive është masakra e Bihorit, e kryer më 5–6 janar 1943, gjatë së cilës forcat çetnike masakruan mbi 4 628 shqiptarë, duke lënë plagë të pashërueshme në strukturën demografike dhe shpirtërore të kësaj treve.

Shqiptarët e Sanxhakut, të gjendur përballë rrezikut të shfarosjes nga Serbia dhe Mali i Zi, panë me një farë lehtësimi të përkohshëm ndryshimet politike që solli pushtimi i ish-Jugosllavisë nga Gjermania naziste.
Meqenëse Podujeva, Mitrovica dhe Pazari i Ri ishin zona me interes strategjik për Gjermaninë, shqiptarëve iu njoh e drejta e shkollimit në gjuhën amtare dhe përdorimi i simboleve kombëtare. Mirëpo, me kapitullimin e Gjermanisë, Sanxhaku i Pazarit të Ri mbeti sërish nën administrimin e Serbisë.

Prof. Azizi shpjegoi gjithashtu përpjekjet e Aqif Blutës, Shaban Polluzhës dhe qindra luftëtarëve shqiptarë të mobilizuar nën armë për mbrojtjen e Sanxhakut si tokë dhe etnitet shqiptar.

Edhe pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, shqiptarët e Sanxhakut nuk gëzuan asnjë të drejtë elementare. Ata iu nënshtruan një procesi të asimilimit të dhunshëm: u mohua identiteti kombëtar, u ndalua gjuha shqipe, ndërsa popullsia u detyrua të deklarohej si “serbë të besimit mysliman”, formulë e krijuar për zhdukjen graduale të gjenezës shqiptare.

Me gjithë terrorin shtetëror të vazhdueshëm, edhe sot në Sanxhak gjenden gjurmë të shumta të kulturës dhe identitetit shqiptar. Një numër shqiptarësh, me në krye Sylejman Uglanin dhe Amina Nuroviq-Nuraj, pavarësisht trysnive të Serbisë, vazhdojnë ta ndjejnë veten shqiptarë dhe me këmbëngulje kërkojnë të drejtat e tyre, ashtu si çdo pakicë tjetër në vendet e rajonit.

Gjatë kësaj mbrëmjeje u kërkua që qeveritë e Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Kosovës të sensibilizojnë opinionin ndërkombëtar për këtë çështje madhore, ndërsa Serbia të ndalë diskriminimin ndaj shqiptarëve të Sanxhakut dhe t’u njohë atyre të drejtën e shkollimit në gjuhën amtare dhe të deklarimit të lirë të identitetit të tyre etnik.

Në përmbyllje të takimit, u theksua domosdoshmëria e ruajtjes së kujtesës historike dhe përgjegjësia për transmetimin e së vërtetës brezave që vijnë. Ligjërata e prof. Ismet Azizi shërbeu si një kujtesë e fuqishme për padrejtësitë e shumta që i janë bërë kësaj treve dhe për detyrimin tonë moral që e kaluara të mos zhbëhet apo të shtrembërohet.

Falënderim i veçantë u drejtohet Komunitetit Shqiptar të Gjenevës dhe Shoqatës së Studentëve Shqiptarë të Gjenevës, të cilat organizuan me dinjitet këtë mbrëmje tejet të rëndësishme historike, si dhe të gjithë pjesëmarrësve që me praninë e tyre treguan respekt dhe ndjeshmëri ndaj temave që prekin thellë ndërgjegjen tonë kombëtare.

ARIF EJUPI

(Me rastin e 27-vjetorit të rënies së gazetarit dhe publicistit Afrim Maliqi)

Në fundin e viteve ’80 dhe në fillim të viteve ’90 të shekullit XX, në kohën kur represioni shtetëror serb u shndërrua në dhunë të organizuar kundër shqiptarëve të Kosovës, Llapit dhe Gallapit iu ngarkua një barrë e rëndë historike.
Në këtë periudhë, një grup veprimtarësh, intelektualësh dhe idealistësh të rinj u bënë bartës të rezistencës kulturore, morale dhe politike në këto treva.
Në këtë rreth veprimtarësh spikasin Afrim Maliqi dhe Agron Jaha si figura përfaqësuese të dy shtyllave themelore të qëndresës: mendimit kritik dhe organizimit rinor. Afrim Maliqi, përmes shkrimit publicistik dhe krijimtarisë letrare, artikulonte në mënyrë sistematike plagët kolektive të shqiptarëve.
Ndërsa, Agron Jaha, përmes ligjërimit pedagogjik dhe aktivitetit shoqëror, mobilizonte brezin e ri për një rezistencë afatgjatë dhe të ndërgjegjshme.
Afrimi, së bashku me Nexhmi Balën dhe Bajram Kadriun, ndërmori një veprimtari të pazakonshme në rrethana lufte: mbrojtjen e librave dhe materialeve bibliotekare nga djegia sistematike që po ushtrohej nga strukturat shtetërore serbe.
Ata gjurmuan në bibliotekat e Podujevës dhe fshatrave përreth për të shpëtuar mijëra ekzemplarë librash, duke ruajtur kështu themelet e memories kulturore shqiptare.
Në të njëjtën kohë, Maliqi përmes poetikës dhe publicistikës krijoi një kundër-narrativë historike ndaj diskursit zyrtar serb. Në shkrimet e tij, Një apel me LL të madhe, Mjegulla dhe zhurma, Masakra e Drenicës, Festa dhe lufta, Imanenca e pamjeve, Kohë e vigjilencës politike dhe dhjetëra artikuj të tjerë, marrin trajtë simbolesh të qëndrueshmërisë kombëtare dhe të kujtesës historike.

Veprimtaria e z.Maliqi kishte për qëllim jo vetëm dokumentimin, por edhe ruajtjen institucionale të ndërgjegjes historike, në rrethana kur identiteti shqiptar ishte objekt i shënjestrimit sistematik.
Ndërkaq, Agron Jaha ishte figurë kyçe në ndërgjegjësimin shoqëror dhe edukimin patriotik të rinisë llapjane. Si profesor i Biologjisë në QAMO “8 Nëntori” të Podujevës, ai shërbeu jo vetëm si mësimdhënës, por edhe si mentor shpirtëror dhe drejtues moral.

Në ligjërimet dhe aktivitetin e tij publik, ai kundërshtonte ndikimet kulturore degjeneruese dhe promovonte ruajtjen e identitetit kombëtar, veshjen tradicionale dhe trashëgiminë pellazgo–ilire.
Një nga parimet e tij më të cituara ishte: “Toka dhe bagëtia shiten vetëm për arsimimin e fëmijëve.”

Në të njëjtën frymë, ai kërkonte emancipimin e vajzës shqiptare përmes arsimit dhe dijes, duke refuzuar modelin e objektivizmit shoqëror të gruas dhe rolin margjinal të imponuar tradicionalisht.
Në fushën e dokumentimit historik, rol të veçantë pati Fadil Halimi, i cili u bë zëri i familjeve të viktimave të represionit serb.
Ai dokumentoi biografitë e të vrarëve në Armatën Jugosllave dhe krijoi kronikë të dhimbjes kolektive shqiptare në një kohë kur media zyrtare serbe e mohonte realitetin në mënyrë sistematike.
Halimi i palodhshëm në këtë rrugëtim të vështirë secilës humbje dhe dhembje i dha emër me shkrime të vazhdueshme në “Zëri i ditës” të editorëve Blerim Shala dhe Bardh Hamza.

Në krah të tij, Fadil Llugaliu vijonte punën arsimore dhe mbështeste rrjetin veprimtar të Llapit, pavarësisht kërcënimeve dhe presioneve.
Në aspektin kulturor, Agron Gërguri luajti rol të rëndësishëm në aktivizimin e të rinjve përmes artit dhe teatrit, duke krijuar hapësira alternative kulturore në kohë represioni.
Në këtë veprimtari u dallua edhe Nebih Bala, i njohur me energjinë e pashtershme dhe aftësinë organizative.
Në tetor të vitit 1994, Afrim Maliqi filloi punë si gazetar në gazetën Rilindja, përkatësisht në të përditshmen “Bujku” të Prishtinës, të shumtën e kohës ai punonte në kushte ekstreme, pa energji elektrike dhe nën presion policor. Veprimtaria e tij publicistike u shndërrua në një front informativ kundër propagandës zyrtare serbe.
Një kapitull i veçantë ishte krijimi dhe zgjerimi i Parlamentit Rinor të Kosovës, dega në Podujevë e drejtuar nga Agron Jaha, i cili u shtri pothuajse në çdo fshat të Llapit dhe Gallapit përmes protestave, peticioneve dhe aksioneve sensibilizuese të brendshme e ndërkombëtare.

Zona e Gallapit me iniciativën e z. Agron Jaha iu besua Zahir Pajazitit, i cili më pas u shndërrua në figurë kyçe të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës; ku struktura rinore shërbeu si bazë paraprake për rezistencën e armatosur.
Gjatë helmimit masiv të nxënësve në Podujevë (1990), Agron Jaha ishte ndër figurat e rralla që doli publikisht dhe akuzoi strukturat shtetërore serbe, duke denoncuar përfshirjen e njësive sekrete dhe tentativën për përhapjen e helmit edhe në Shtëpinë e Shëndetit në Podujevë.

Intervistë me Agron Jahën, realizuar më 25 mars 1990; burim audio-vizual i ruajtur në arkivën private të autorit; version i publikuar më vonë në YouTube.

Në këtë klimë terrori, një akt të jashtëzakonshëm human ndërmori Gani Jakup Babatinca, i cili çarmatosi policët serbë të veshur në rroba civile Dragan dhe Tihosllav Narangjiq, që synonin të hapnin zjarr mbi një turmë civile të pambrojtur; për këtë akt, u dënua me pesë vite burg.

Foto dokumentare e ekipit të Klubit Hendbollistik “Llapi” në Podujevë, realizuar në vitet ’80.
I rrethuar në foto (identifikuar nga autori): Gani Jakup Babatinca, lojtar i klubit dhe protagonist i aktit human gjatë helmimeve të vitit 1990 në Podujevë, kur çarmatosi pjesëtarë të policisë dhe shmangu një tragjedi civile. Burimi: Arkiva private e autorit.
Afrim Maliqi dhe Zahir Pajaziti, të lidhur me idealin e lirisë, ranë në fushëbetejë për Kosovën, për të mos vdekur kurrë. Agron Jaha, pas burgosjes dhe kërcënimeve, u detyrua të migronte në Gjermani, ku u bë zë i së vërtetës së Kosovës në qarqe ndërkombëtare.

Figura e këtyre djemve përfaqëson sintezën e tri elementeve themelore të rezistencës shqiptare: pendën, fjalën dhe pushkën. Kontributi i tyre mbetet testament historik dhe obligim moral për kujtesën kolektive.

ARIF EJUPI
Gjenevë,2 dhjetor 2025

P.S. Çdo riprodhim, shpërndarje, publikim ose shfrytëzim i paautorizuar i këtij materiali, në çfarëdo forme apo mënyre, përbën shkelje të të drejtave të autorit dhe bie ndesh me dispozitat ligjore në fuqi. Shkelësit e këtyre të drejtave mund të përballen me masa ligjore përkatëse.

Një ekspozitë që sjell në dritë historinë e dhimbjes kombëtare

Fotografitë dhe rrëfimet dokumentare prekën publikun, duke rikujtuar plagën e hapur të asimilimit dhe forcën e identitetit shqiptar.

Më 5 dhjetor 2025, në orën 18:30, në sallën MS150 të Unimail në Gjenevë, Shoqata “Komuniteti Shqiptar i Gjenevës” dhe Shoqata e Studentëve Shqiptarë të Gjenevës, në bashkëpunim me shoqatën “Kosova për Sanxhakun”, organizuan ekspozitën “Sanxhaku – Histori e dhimbjes kombëtare”.

Aktiviteti u hap nga studentja Elda Gashi, e cila me shqipe të pastër dhe të rrjedhshme përshëndeti të pranishmit. Më pas, z. Blerim Bunjaku, anëtar i kryesisë së Komunitetit Shqiptar, shpjegoi shkurtimisht qëllimin e këtij organizimi dhe prezantoi një biografi të shkurtër të autorit të projektit.

Prof. Ismet Azizi, në një ligjërim të përqendruar dhe emocional, solli para mërgimtarëve një fragment të dhimbshëm të historisë së Sanxhakut të Pazarit të Ri. Përmes hulumtimeve të tij shumëvjeçare, ai ka arritur të mbledhë një material të pasur dokumentar mbi këtë krahinë shqiptare, e cila sot gjendet pothuajse e tëra në proces të avancuar asimilimi.

Profesori sqaroi se projekti i ekspozitës është nismë e shoqatës “Kosova për Sanxhakun” dhe ka për synim paraqitjen e trashëgimisë kulturore të Sanxhakut të Pazarit të Ri përmes fotografive. Ky projekt përfshin dokumentimin e trashëgimisë materiale dhe shpirtërore, duke ekspozuar imazhe që dëshmojnë autoktoninë shqiptare të kësaj treve. Qëllimi është të sensibilizohet opinioni vendor dhe ndërkombëtar për historinë, kulturën dhe traditat e popullit shqiptar të Sanxhakut dhe rajoneve përreth.

Puna kërkimore përmbledhur në këtë ekspozitë synon të sjellë në vëmendje të kaluarën jo shumë të largët, rëndësinë e ruajtjes së trashëgimisë kulturore dhe argumentimin historik të pranisë shqiptare në këtë krahinë.

Gjatë ekspozitës u prezantuan materiale rreth fiseve shqiptare si Kelmendasit, Kuçët, Hoti, Shala, Shkreli e të tjera, të cilat për shekuj iu nënshtruan proceseve të asimilimit – fillimisht si myslimanë dhe më pas si “boshnjakë”. Megjithatë, të gjitha dëshmitë historike flasin se kjo trevë ka mbetur shqiptare në thelb: shumë familje që sot deklarohen boshnjake, në brezin e dytë dalin shqiptarë të pastër nga origjina.

Profesor Azizi theksoi se fotografia është mediumi më i fuqishëm për të dëshmuar historinë – jo vetëm si dokument, por edhe si vepër arti që rrëfen atë që nuk mund të thuhet me fjalë. Në rastin e Sanxhakut të Pazarit të Ri, fotografia është një nga format më të sakta për të treguar të kaluarën e tij shqiptare.

Përmes imazheve u dokumentua tradita shqiptare: mënyra e jetesës, veshjet, kultura, mjetet e punës, arkitektura e shtëpive, ushqimet tradicionale, toponimet, si dhe elemente të trashëgimisë shpirtërore – dasmat, lahutarët, folklori, lojërat popullore, doket, zakonet dhe përditshmëria e jetës në fshat.

Ekspozita, sipas organizatorëve, pritet të ketë ndikim të rëndësishëm te studentët e sotëm dhe ata të ardhshëm, duke i nxitur të merren me studimin e kësaj treve të harruar. Ajo synon gjithashtu të kontribuojë në ngritjen e vetëdijes kombëtare për një rajon që sot është pothuajse i asimiluar.

Një moment i veçantë emocional ishte dokumentari ku dëgjohej zëri i një nëne shqiptare, e cila përpiqej me ngulm t’ua ruante identitetin fëmijëve të saj përmes gjuhës shqipe, por në pamundësi të plotë, ofshante me dhimbje. Aty, papritmas, më erdhën ndër mend nënat e diasporës së sotme, të cilat, ndonëse në kushte shumë më të favorshme, shpesh nuk flasin shqip me fëmijët e tyre dhe nuk përpiqen t’ua ruajnë këtë pasuri të paçmueshme – gjuhën amtare.

Vështrim përfundimtar

Ekspozita “Sanxhaku – Histori e dhimbjes kombëtare”, e paraqitur në Gjenevë, solli në qendër të vëmendjes një pjesë të historisë shqiptare që shpesh mbetet në hije. Përmes fotografive dhe dokumenteve arkivore, aktiviteti rikujtoi dhunën e gjatë të asimilimit në Sanxhakun e Pazarit të Ri dhe nevojën për ta ruajtur këtë kujtesë kolektive.

Vëmendje të veçantë mori angazhimi i studentëve shqiptarë, të cilët u bënë pjesë aktive e organizimit. Ky është një sinjal pozitiv se brezi i ri në diasporë po merr rolin e vet në mbrojtjen e identitetit dhe trashëgimisë kulturore. Momenti më emocional i mbrëmjes ishte rrëfimi i një nëne shqiptare që përpiqej t’ua ruante gjuhën fëmijëve të saj, duke rikthyer në diskutim çështjen e ruajtjes së shqipes në familjet shqiptare në mërgatë.

Ekspozita la një mesazh të qartë: kujtesa historike nuk është luks, por domosdoshmëri. Ajo ruhet përmes dokumentimit, edukimit dhe angazhimit të brezave të rinj. Aktiviteti në Gjenevë dëshmoi se komuniteti shqiptar jo vetëm e njeh këtë përgjegjësi, por edhe është i gatshëm ta mbajë gjallë.

Gjenevë, 06. 12.2025 Nexhmije Mehmetaj

Iniciativa zvicerane për ndalimin e mbajtjes së shamisë në institucionet shkollore ka gjeneruar një debat të thellë shoqëror e politik, por nga një perspektivë pedagogjike, juridike dhe sociologjike, kjo masë paraqitet si një qasje e arsyeshme dhe e orientuar drejt mbrojtjes së mirëqenies së fëmijëve, veçanërisht të vajzave. Qëllimi kryesor i masës nuk është kufizimi i lirisë fetare, por mbrojtja e të miturve nga presioni, imponimi dhe praktikat që mund të ndikojnë në zhvillimin e tyre të lirë dhe të pandikuar. Duke qenë se shkollat publike në Zvicër funksionojnë mbi parimin e neutralitetit laik, vendosja e simboleve fetare në mjedisin arsimor ngre dilema të rëndësishme të natyrës etike dhe institucionale.

Përvoja profesionale e shumë mësuesve dhe specialistëve të edukimit tregon se në disa raste, brenda komunitetit shqiptar mysliman është vërejtur tendenca për t’i nxitur ose detyruar vajzat e mitura të mbajnë shami, shpesh si rezultat i ndikimit të prindërve me qasje konservatore ose të figurave fetare të paformuara adekuat. Në këto situata, përdorimi i shamisë nuk shfaqet si një akt i zgjedhjes së lirë të fëmijës, por si shprehje e normave dhe pritshmërive të imponuara. Kjo bie ndesh me të drejtat themelore të fëmijëve në një shoqëri demokratike si Zvicra, ku prioritet mbetet liria personale, integriteti psikologjik dhe zhvillimi autonom.

Raportet e mësuesve dhe psikologëve shkollorë në disa kantone tregojnë gjithashtu se vajzat që mbajnë shami shpesh ndihen të izoluara nga bashkëmoshataret, duke u përballur me ndasi sociale dhe sfida integrimi. Kjo situatë cenon funksionin themelor të shkollës si hapësirë e barabartë socializimi, ku çdo fëmijë duhet të ketë mundësi të njëjta pjesëmarrjeje pa barriera të natyrës simbolike, kulturore apo fetare. Ndalimi i shamisë gjatë orarit mësimor, në këtë kuptim, kontribuon në krijimin e një mjedisi arsimor që i trajton të gjithë nxënësit në mënyrë të barabartë dhe u mundëson vajzave të ndihen pjesë integrale e komunitetit shkollor.

Nga perspektiva kulturore dhe historike shqiptare, mbajtja e shamisë si detyrim nuk përbën pjesë të traditës autentike shqiptare. Ajo lidhet më shumë me praktika të një kulture të importuar, që nuk përkon me vlerat e emancipimit, barazisë dhe modernitetit, të cilat kanë shoqëruar aspiratat e popullit shqiptar ndër shekuj. Shkolla, si institucion i dijes dhe zhvillimit, nuk mund të jetë vend ku normat e fanatizmit apo të imponimit fetar gjejnë hapësirë për të kufizuar lirinë e vajzave të mitura.

Në qendër të çdo diskutimi që lidhet me fëmijët duhet të qëndrojë parimi i mbrojtjes së tyre. Një vajzë e detyruar të mbajë shami, qoftë nga prindërit, qoftë nga rrethi social, nuk ushtron lirinë e saj, por i nënshtrohet një norme që e pengon të ndërtojë identitetin personal në mënyrë të pavarur. Ndalimi i shamisë në shkolla, si masë, synon pikërisht eliminimin e këtij presioni dhe krijimin e kushteve optimale për zhvillimin emocional, intelektual dhe social të vajzave.

Për këto arsye, iniciativa për ndalimin e shamisë në shkolla duhet parë si një masë mbrojtëse, jo ndëshkuese; si një mekanizëm për forcimin e neutralitetit institucional, jo si kufizim i lirisë fetare; dhe si një angazhim për garantimin e mundësive të barabarta për të gjitha vajzat në shoqërinë zvicerane. Ajo synon t’i japë përparësi të gjitha parimeve të demokracisë, barazisë dhe integrimit, të cilat përbëjnë bazën themelore të sistemit arsimor zviceran.

Në përfundim, fëmijët në Zvicër duhet të gëzojnë të drejtën për t’u rritur në një mjedis të lirë nga çdo formë detyrimi, të barabartë në mundësi dhe të mbrojtur nga praktika që cenojnë integritetin e tyre personal. Ndalimi i shamisë në shkolla përfaqëson një hap të rëndësishëm në këtë drejtim—një hap që mbron vajzat, promovon zhvillimin e tyre dhe forcon vlerat demokratike të shoqërisë zvicerane.

Gjenevë, 04. 12. 2025 Nexhmije Mehmetaj

Voal.ch sqaron si me poshte:

Peticioni kërkon ndalimin e shamive islame në të gjitha shkollat ​​në Zvicër

Ndalimi i shamive islame në të gjitha shkollat ​​publike në Zvicër ka mbërritur në Bernë.

Komiteti Egerkingen, i lidhur me Partinë Popullore Zvicerane (SVP/UDC), dorëzoi një peticion me 12,000 nënshkrime në Bernë të hënën.

Ky është rezultat i një debati të nxehtë që filloi verën e kaluar në Zvicrën gjermanishtfolëse. E gjitha filloi këtë verë në Eschenbach, një qytet me rreth 10,000 banorë në kantonin e St. Gallen. Një mësuese myslimane – ose të paktën një grua që dëshironte të jepte mësim në një shkollë fillore lokale – iu refuzua një pozicion për shkak të shamisë së saj, pas një proteste publike nga disa banorë që kërkuan arsim “fetarisht neutral”.

Në Zvicrën gjermanishtfolëse, çështja mori shpejt një dimension politik.

Një ndalim i shamive në shkolla tani po debatohet në parlamentet kantonale të St. Gallen dhe Aargau.

Edhe në Zürih, Partia Popullore Zvicerane (SVP/UDC) sapo e ka ringjallur idenë.

Shamite e kokës së feve të tjera nuk janë në shënjestër

Çështja tani ka arritur në nivel kombëtar, pasi Komiteti Egerkingen, një shoqatë e afërt me SVP/UDC, ka paraqitur një peticion për këtë çështje. Ai bën thirrje për ndalimin e shamive të kokës të lidhura me Islamin në shkollat ​​publike zvicerane, për mësuesit dhe nxënësit njësoj, nga kopshti deri në universitet. Mbulesat e kokës së feve të tjera, siç është kipa hebraike, nuk do të preken.

Ky ndalim i synuar i Islamit është një mënyrë për të parandaluar indoktrinimin, sipas Walter Wobmann, president i Komitetit Egerkingen dhe ish-Këshilltar Kombëtar i SVP/UDC. “Shamia simbolizon vlera shumë të ndryshme nga ato të vendit tonë, i cili është një vend demokratik dhe i lirë. Dhe pozicione të tilla ekstreme si ato të mishëruara nga Islami politik nuk kanë vend këtu. Ato nuk duhet të lejohen të zënë rrënjë gradualisht.” “Kufizimi i ndikimit të Islamit në shkolla” Teksti shtrihet edhe në praktikat e tjera fetare: asnjë riplanifikim i provimeve gjatë Ramazanit, as festa për festat myslimane. Sipas Walter Wobmann, kjo është një mënyrë për të kufizuar ndikimin e Islamit në shkolla.

“Ne nuk duam rregulla të veçanta për fëmijët myslimanë sepse jetojmë në një vend të orientuar nga të krishterët, një vend perëndimor. Dhe sigurisht që nuk është e nevojshme të kemi një fe të re në shkolla që më pas do të bëhej dominuese. Ky është problemi: ne kemi festat tona dhe nuk ka nevojë për rregulla të veçanta për myslimanët”, këmbëngul ai.

Festa e 28 Nëntorit, e organizuar para pak ditësh në Gjenevë, ishte një mbrëmje plot dritë, emocion dhe gjallëri, ku komuniteti shqiptar u mblodh për të nderuar një nga datat më të rëndësishme të historisë sonë kombëtare. Atmosfera festive u gjallërua nga veprimtari të shumta kulturore e artistike, ku muzika, vallet dhe energjia e pjesëmarrësve bashkuan breza të tërë rreth një trashëgimie të përbashkët shpirtërore. Muzika që kumbonte në sallë, valltarët që ndiqnin ritmin e këngëve dhe mënyra se si gëzimi i tyre i lidhte njerëzit mes vete, do të mbeten përherë pjesë e identitetit tonë kulturor.

Në këtë mbrëmje të pasur artistike, një ndër zërat që dha një kontribut të veçantë ishte këngëtarja e re dhe e talentuar, Ejona Bytyqi. Ajo solli në skenë freski, spontanitet dhe emocion, duke e bërë publikun të përjetojë momente të bukura e të paharrueshme. Gjatë një prej pushimeve mes këngëve, patëm rastin të bisedonim shkurt me atë, një artiste e re me origjinë nga Deçani i Kosovës, por e lindur dhe rritur në Gjenevë të Zvicrës. Në këtë aktivitet ajo ishte e shoqëruar nga prindërit e saj, të cilët e përkrahin në çdo hap të rrugës së saj artistike.

– Mund të prezantohesh për komunitetin e shqiptarëve në Zvicër?
“Jam 13 vjeçe dhe kam lindur në Gjenevë, Zvicër. Jeta këtu është shumë e qetë dhe e bukur. Ka shumë kultura të ndryshme dhe ndihem me fat që jam rritur në një qytet kaq të hapur.
Unë jam rritur mes dy gjuhëve – shqipes dhe frëngjishtes. Është shumë e bukur të jetosh me dy gjuhë: shqip flasim në familje, ndërsa frëngjisht me shokët dhe shoqet në shkollë.
Kur flas shqip, ndjehem më afër familjes dhe prejardhjes time. Është një ndjenjë e ngrohtë që më kujton rrënjët e mia. Shqipen e kam mësuar nga prindërit dhe gjyshërit, të cilët gjithmonë kanë dashur që unë të mos e humbas gjuhën e tyre.”

Ejona me shumë emocion tregon për përjetimin e saj kur doli kënga e re:
“Kur doli kënga ‘Tregimet e gjyshit’, u ndjeva shumë e lumtur dhe pak e emocionuar. Ishte një moment i veçantë për mua, sepse ishte kënga ime e parë që e ndava me publikun. Kjo këngë më kujton tregimet që më kanë thënë gjyshi dhe gjyshja, sidomos për fëmijërinë e tyre dhe se si ka qenë jeta dikur në vendin tonë.”

Ajo shton më tej:
“Vendosa të këndoj shqip sepse dua ta ruaj gjuhën dhe kulturën tonë, edhe pse jam larg atdheut. Muzika është mënyra më e bukur për të treguar se kush jam. Ajo që më pëlqen më shumë nga gjyshërit e mi është dashuria, kujdesi dhe mënyra e veçantë se si më tregojnë histori që nuk i gjej askund tjetër. Unë dua të vazhdoj me muzikën edhe kur të rritem. Ajo më bën të lumtur dhe shpresoj që një ditë të bëhem edhe më e suksesshme.”

– Cilat këngë keni kënduar deri tani?
Deri tani, Ejona ka interpretuar disa këngë solo dhe në duet, të cilat tashmë janë pritur mjaft mirë nga publiku:

• “Prindërit e mi”
• “Shqipëri, sa shumë të dua”
• “Në Kosovë më gëzohet zemra”
• “Lulja e Dukagjinit”
• “Dardania ime”
• dhe së fundi, kënga që po pëlqehet mjaft nga publiku, “Tregimet e gjyshit”.

Të gjitha këngët janë krijuar nga producenti LMN, i cili po i jep mbështetje profesionale këtij talenti të ri që po rritet përkrah komunitetit shqiptar në diasporë.

Babai i saj, Përparim Bytyqi: “Çdo sukses i saj është krenaria jonë”

Shkëpusim edhe disa fjalë nga biseda me babain e saj, Përparim Bytyqi, i cili nuk e fsheh emocionin teksa flet për rrugëtimin artistik të vajzës.

“Unë në Zvicër kam ardhur nga Deçani i Kosovës në vitin 1998. Ejona që në fëmijëri ka treguar prirje të jashtëzakonshme për muzikë. Ajo këndonte me shpirt dhe pasion, si të ishte e lindur për skenën. Edhe dashurinë për vallëzimin e ka trashëguar prej meje, sepse edhe unë kam qenë pjesë e grupit të vallëzimit ‘Rinia Contact’ këtu në Gjenevë. Ndërsa Ejona, prej disa vitesh, është anëtare e ‘Ansamblit Gëzuar’, ku po e rrit talentin e saj me përkushtim.”

Me një buzëqeshje plot krenari, ai shton:
“Çdo sukses i saj është krenaria jonë më e madhe. Çdo dalje e saj në skenë për ne është një lumturi e madhe, sepse shohim që Ejona po i realizon ëndrrat e saj, me hapa të vegjël por të sigurt.”

Sa i përket së ardhmes, për prindërit mbështetja është e palëkundur:
“Dëshira jonë është që Ejona të ketë suksese në shkollë dhe, njëkohësisht, të vazhdojë të ndjekë ëndrrën e saj për muzikën shqipe, kulturën dhe identitetin tonë kombëtar. Ajo është e re, por ka shumë vullnet.”

Në fund, Përparimi jep një mesazh për të gjithë të rinjtë shqiptarë në diasporë:
“Mos hezitoni të ndiqni talentin dhe ëndrrat tuaja. Me besim në vetvete, punë të palodhshme dhe pasion, asgjë nuk është e pamundur. Dhe mbi të gjitha, mbani gjithmonë gjallë krenarinë për origjinën dhe rrënjët tuaja shqiptare.”

Një talent që premton shumë

Ejona Bytyqi është shembulli i bukur i një gjenerate të re shqiptare në diasporë, që rritet mes dy kulturave, por nuk e harron gjuhën, traditën dhe identitetin. Ajo ecën përpara me zërin e saj të pastër, me ëndrra të mëdha dhe me një mbështetje të fuqishme familjare.

Në mbrëmjen e 28 Nëntorit në Gjenevë, ndriçoi si një yll i vogël – dhe padyshim, është vetëm fillimi i rrugës së saj artistike

Gjenevë, 27.11.2025                                   Nexhmije Mehmetaj

“Gjurmëve të rrënjëve tona”, një organizim i nivelit të lartë, për identitet e kujtesë nga pasuria kombëtare e trashëguar, po bëhet traditë trevjeçare, në Lucern, duke sjellë tema dhe figura për debat historik dhe njohuri të reja. Aktivitet kulturore, humanitare që përbashkon mërgatën janë duke zhvilluar në vazhdimësi nga Shoqata Humanitare “Nënë Tereza” në Zvicër, shpesh në bashkëpunime edhe me Misionin Katolik Shqiptarë dhe subjekte tjera.

Duke qenë në jubileun e 400 vjetorit të lindjes, kësaj radhe u përzgjodh një akademi, kushtuar Imzot Pjetër Bogdanit.

Në historinë e pasur kulturore dhe shpirtërore shqiptare pak figura janë aq dimensionale sa Imzot Pjetër Bogdani (1630–1689). Ai është konsideruar si preludi i Rilindjes Kombëtare, një dijetar, teolog, filozof dhe humanist i rrallë, i cili ngriti kulturën dhe gjuhën shqipe në një nivel të lartë shpirtëror dhe intelektual.

Manifestimi u çel me fjalën përshëndetëse të Kryetarit të Shoqatës “Nëna Tereza”, z. Nue Zalli, i cili theksoi rëndësinë e kujtesës historike dhe nderimit të figurave madhore të kombit tonë.

Mikpritja dhe mirëseardhja janë qasja e tij për të gjithë të pranishmit, e cila buronte nga zemra, duke krijuar një frymë uniteti e respekti për të gjithë pjesëmarrësit.

Prezantimi i programit nga moderatorja Besiana Qani Mehmeti, me një elegancë dhe fisnikëri ashtu siç dinë vetëm vajzat shqiptare të rritura dhe të ushqyera me vlera kombëtare, e vuri të gjithë mbrëmjen në një kornizë profesionale dhe kulturore. Nderimi i figurave të tilla si Pjetër Bogdani, janë burim frymëzimi, krenarie dhe patriotizmi, vlera të pashoqe të historisë, kulturës, besimit dhe atdhedashurisë sonë.

Mbrëmja u shoqërua me mjeshtëri nga këngëtari i vlerave shqiptare, z. Shkodran Tolaj, dhe u përshkua nga finesa e pianistes znj. Ermira Lefort, e cila me talentin dhe interpretimin e saj i dha ngjyrë artistike, butësi dhe madhështi këtij programi festiv.

Kumtesa akademike nga prof. dr. Elena Kocaqi – 400 vjetori i lindjes së imzot Pjetër Bogdanit

Pjetër Bogdani – Historian, Gjuhëtar, Letrar, Filozof, Teolog e Patriot.

Kumtesa akademike kushtuar 400-vjetorit të lindjes së eruditit imzot Pjetër Bogdanit mbajtur nga studiuesja dhe historiania e njohur në mbarë trevat shqiptare dhe më gjerë për forcën e mendimit analitik profesional, për fakte në trashëgiminë historike Prof. Dr. Elena Kocaqi.

Në qendër të mbrëmjes qëndroi përkujtimi i 400 -vjetorit të lindjes së At Pjetër Bogdanit, njërës prej figurave shumëdimensionale të kulturës shqiptare:

Nga kumtesa e historianes u theksua për Bogdanin si: Historian që dokumentoi realitetin e kohës së tij, elitë filozofike dhe shpirtërore me mendime që paraprinë Rilindjen Kombëtare.

Gjuhëtar që ngriti shqipen në piedestalin e kulturës evropiane.

“Gjuha është dritë e shpirtit të një kombi; humbja e saj është shuarje e vetvetes.” – Pjetër Bogdani.

Patriot i fjalës dhe i pushkës, gjithnjë në mbrojtje të besimit dhe vlerave kombëtare të popullit të tij. Ajo e portretizoi si figurë qendrore të identitetit shqiptar, një mendimtar që zgjoi vetëdijen kombëtare. Çeta e profetëve është cilësuar si vepra e parë në prozë me vlera të mëdha në letërsinë e shkruar.

At Ndue Kajtazi, vështrim mbi “Çeta e Profetëve” – Trashëgimi historike dhe shpirtërore.

Patër Ndue Kajtazi në kumtesë analizoi veprën monumentale “Çeta e Profetëve”, duke e vënë në kontekst biblik dhe historik. Bogdani i konsideronte tri shtyllat kryesore të jetës shqiptare: gjuhën, si lidhje e shenjtë kombëtare; besimin dhe kombin, si amanet shekullor. Në këtë kuptim, ai i parapriu Rilindjen Kombëtare, duke dhënë shembullin e besimit, dijes, kulturës dhe patriotizmit.

Vepra është një manifest i besimit të krishterë dhe një udhërrëfyes për brezat e ardhshëm.

Vallet dhe Fryma e Traditës

Momente të gjalla i solli Ansambli “Shqiponjat”, me vallet e tyre të frymëzuara nga tabani kulturor shqiptar, i dhuruan mbrëmjes ngjyrime, dinamizëm dhe një larmi që e bëri atmosferën edhe më festive dhe të paharrueshme.

Kremtimi i Ditës së Alfabetit dhe Ditës së Flamurit

Me këtë rast u shënua edhe Dita e Alfabetit të Gjuhës Shqipe, monumenti themelor i identitetit tonë kombëtar. U rikujtua me nderim Kongresi i Manastirit, si akti që vulosi unitetin e alfabetit gjuhësor të shqiptarëve. Sot, duke shënuar përvjetorin e alfabetit, ne nderojmë vizionin e tyre dhe përmbushim thirrjen e Bogdanit:

“Gjuha asht arma e parë e lirisë.” – P. Bogdani

Nderimi për këtë ditë është nderim për familjet që ruajtën gjuhën, për të moshuarit që përcollën traditat, për rilindësit që mbajtën gjallë dritën në epoka të errëta dhe për ata burra e gra që sakrifikuan për të ardhmen.

Artistët e këngës shqipe, Mezosoprano Besiana Mehmeti dhe Tenori, Shkodran Tolaj

U interpretua me nota të veçanta Himni i Alfabetit nga Besiana Qani Mehmeti, duke u dhuruar të pranishmëve emocione të forta për shkronjat e arta të gjuhës së shpirtit.

Po ashtu u kremtua edhe Dita e Flamurit, ku këngëtari Shkodran Tolaj ngjalli emocionet e patriotizmit me këngët e tij plot patos, duke sjellë në zemrat e të pranishmëve frymën e 28 Nëntorit – simbolit të Lirisë, nga Pavarësia e Shqipërisë – Fati i shkruar me gjak, vizion dhe dritë.

Në fund, u mbyll me fjalën përmbyllëse nga Don Anton Uka, në emër të dy institucioneve, ku falënderoi të gjithë ata që kontribuuan, në pararojë apo në prapavijë, për ta bërë këtë manifestim një sukses të vërtetë kulturor e shpirtëror. ´´Gjurmëve të Rrënjëve tona´´ është më shumë se një akademi historike, janë vlera praktike, të prekshme, që na dallojnë si popull: mikpritja, bujaria, qëndrueshmëria dhe fryma e atdhetarisë. ”

Një mbyllje festive

Mbrëmja u finalizua me një aperitiv të mrekullueshëm, të ngrohtë e mikpritës, ndërsa atmosfera festive u krijua nga interpretimet e artistëve që i dhanë ngjarjes finesë, madhështi dhe një ndjesi të thellë bashkimi.

Ajo çfarë u përjetua ishte më shumë se një aktivitet kulturor. Ishte frymëzim, histori, gjuhë, kulturë, dhe traditë.

Një mbrëmje që të ngulitet në kujtesë dhe të bën të reflektosh mbi rrënjët, mbi krenarinë dhe mbi rrugën e përbashkët që na mban si komb.

Ndahemi me një lutje në zemrat tona; qofshim ne, bijtë e këtij kombi, dritë për historinë, rojë për gjuhën tonë të shenjtë, forcë për rrënjët tona, nderim për gjakun dhe sakrificën e të parëve.

Paçim urtësi për të ruajtur vlerat tona, për të ecur në paqe dhe me nder!