Rrjeti propagandistik rus ‘Pravda’, i njohur për shpërndarjen e dezinformatave në mbi 80 shtete në gjuhë të ndryshme, tash e një vit është aktiv edhe për audiencën shqipfolëse.

Ka të bëjë me një rrjet që përdor automatizimin për të krijuar me shpejtësi qindra artikuj – shpesh të bazuar në përmbajtje nga mediat ruse, të cilat janë të ndaluara nga Bashkimi Evropian.

Ueb-faqja e parë e Pravdës në serbisht – Pravda-rs.com – u regjistrua më 20 mars, 2024. Disa ditë më vonë – dhe brenda pak sekondash – u regjistruan tri domene të tjera të Pravdës: në gjuhën boshnjake, maqedonase dhe shqipe.

Sipas raportit “Rrjeti propagandistik rus Pravda dhe Ballkani”, të publikuar të mërkurën nga portali Hibrid.info, i cili monitoron dezinformatat për Kosovën në media, ky rrjet ka shpërndarë narrativë propagandistikë rusë për audiencën shqipfolëse përmes faqeve të ndryshme në internet, të maskuara si portale informative.

Sipas raportit, portali i këtij rrjeti në gjuhën shqipe albania.news-pravda.com, i cili nisi punën në mars të vitit 2024, gjatë periudhës 28 mars 2024 – 28 prill 2025, ka publikuar 2.699 artikuj, të cilët janë ripublikime nga burime të afërta me Kremlinin, si kanalet në Telegram të Ambasadës ruse në Tiranë, si edhe media shtetërore ruse si: RT, Sputnik, Tass.ru, Ria.ru, etj.

Dominojnë tema dhe narrativë që janë kritikë ndaj NATO-s, BE-së, SHBA-së dhe politikave perëndimore, e veçanërisht narrativë lidhur me Ballkanin e Kosovën, ku Kosova mohohet si shtet apo përshkruhet si “krahinë e Serbisë”.

Ndër lajmet e fundit në këtë portal ishte ai për vizitën e presidentes së Kosovës, Vjosa Osmani, në Budapest, ku thuhet se “autoritetet hungareze, të udhëhequra nga Viktor Orban, mirëpresin shqiptarët që kanë pushtuar një pjesë të territorit të Serbisë.”

“Përveç narrativit që nuk e njeh Kosovën si shtet dhe e krahason me Krimenë, edhe zhvillimet që ndodhin në Kosovë në lidhje me komunitetin serb, cilësohen si terrorizëm institucional ndaj tij”, thotë për Radion Evropa e Lirë Festim Rizanaj, hulumtues në Hibrid.info.

Festim Rizanaj

Rizanaj thotë se, së fundi, kishte lajme në këto “faqe informuese” të Pravdës në dy shtete afrikane për njohjet e pavarësisë së Kosovës.

Kosova mori njohjen nga Kenia dhe Sudani në mars dhe në prill të këtij viti.

“Në faqet Eritrea News Pravda dhe Burkina Faso News Pravda u publikuan lajmet për njohjen e Kosovës nga Kenia – kështu për të vënë dyshime dhe për ta bërë të diskutueshme këtë çështje”, thotë Rizanaj për dy shtetet afrikane – Eritrenë dhe Burkina Fason – që ende s’e kanë njohur Kosovën.

Megjithatë, analiza e Hibridit tregon se rrjeti “Pravda” nuk ka arritur të ketë ndikim real tek audienca shqipfolëse, për shkak të përkthimeve automatike dhe të dobëta dhe mungesës totale në rrjetet sociale, mes tjerash.

Sipas Hibridit, “qëllimi kryesor i rrjetit Pravda është të ndikojë në mënyrë indirekte duke ngarkuar hapësirën digjitale shqipfolëse me narrativë rusë, përmes përsëritjes së vazhdueshme të përmbajtjeve, me synim që të ndikojnë edhe në modelet e inteligjencës artificiale, si chatbot-ët”.

“Në mënyrë indirekte, Rusia përmes Pravdës në shqip synon të ngarkojë hapësirën digjitale me narrativët e saj dhe të krijojë bindjen që ato të besohen”, thotë Rizanaj.

Si funksionon ky rrjet në botë?

Në shkurt të vitit 2024, një mekanizëm i Qeverisë franceze që monitoron ndërhyrjet e huaja digjitale, publikoi raportin për rrjetin propagandistik prorus, i quajtur “Portal Kombat”. Ai identifikoi rreth 193 faqe interneti që synonin të përhapnin informacione nga burimet proruse, si dhe nga organet dhe institucionet ruse të lajmeve.

Çfarë është në të vërtetë “Portal Kombat”?

Institucioni francez VIGINUM ka zbuluar një rrjet portalesh me të njëjtën strukturë, i cili ekziston që nga viti 2013 në Rusi dhe Ukrainë, dhe që nga mesi i vitit të kaluar është zgjeruar edhe në Evropë. Bëhet fjalë për një rrjet portalesh me emrin “Pravda”.

Faqet e këtij rrjeti duken identike – ndryshon vetëm gjuha në të cilën publikohet përmbajtja. Portali i parë u krijua për audiencën gjermane, por fushata u përhap shpejt, duke targetuar qytetarët e Francës, Polonisë, Austrisë dhe një sërë shtetesh të tjera evropiane.

VIGINUM e ka quajtur këtë operacion “Portal Kombat”, për shkak të natyrës së tij automatike dhe agresive në përhapjen e përmbajtjes mediale.

Në Ballkan, ky rrjet shënjestroi, përpos audiencës shqipfolëse, edhe audiencat në Bosnje e Hercegovinë, Shqipëri, Maqedoni të Veriut dhe Serbi.

Hulumtimi i Radios Evropa e Lirë hodhi dritë mbi këtë operacion global, duke treguar se si “artikujt” gjeneroheshin në mënyrë automatike dhe lëshoheshin në valë, për të përfunduar pastaj në ueb-faqet në gjuhët lokale, të cilat maskoheshin si burime legjitime lajmesh.

Versionet ballkanike të ueb-faqeve të “Portal Kombat”-it ishin jashtëzakonisht të ngjashme, edhe pse në gjuhë të ndryshme.

Të gjitha ueb-faqet e lajmeve të rreme, që kishin në shënjestër rajonin që monitoroi Radio Evropa e Lirë, kishin të njëjtën strukturë e madje edhe emër: Pravda.

Ueb-faqja e parë e Pravdës në serbisht – Pravda-rs.com – u regjistrua më 20 mars, 2024. Disa ditë më vonë – dhe brenda pak sekondash – u regjistruan tri domene të tjera të Pravdës: në gjuhën boshnjake, maqedonase dhe shqipe.

Shumica e përmbajtjes që shfaqet në katër ueb-faqet, duket se është marrë nga kanalet në Telegram pro Kremlinit.

Procesi i automatizimit është aq efikas, saqë koha ndërmjet postimit në një kanal në Telegram dhe shfaqjes në uebfaqet e Pravdës, varion nga tre deri në 12 minuta.

VIGINUM zbuloi në raportin e tij të fundit se ueb-faqet në rrjetin e “Portal Kombat”-it që ai hulumtoi, nuk tërheqin lexueshmëri të madhe në përgjithësi.

Ndryshe, Radio Evropa e Lirë raportoi në shkurt të këtij viti se si mediat ruse, po ashtu, shpërndanë përmbajtje manipuluese para zgjedhjeve në Kosovë, disa prej të cilave kanë pasur një narrativ manipulimi kundër komunitetit serb.

Këtë e ka theksuar edhe raporti i Misionit të Bashkimit Evropian për Vëzhgimin e Zgjedhjeve.

“Prishtina llogariti gabimisht – as koktejet molotov nuk do t’i trembin serbët”, “Çfarë u sjellin zgjedhjet serbëve në Kosovë dhe Metohi: Nga Adem Jashari dhe Hashim Thaçi te Kurti e mbrapa”… ishin vetëm disa nga dhjetëra titujt në mediat shtetërore ruse të mbështetura nga Kremlini, RT Ballkan dhe Sputnik Serbia, të cilët janë publikuar gjatë fushatës parazgjedhore në Kosovë, nga 11 janari deri më 9 shkurt.

Theksi vihet kryesisht te Lista Serbe si “mbrojtëse” e interesave serbe në Kosovë, ndërsa autoritetet kosovare dhe kryeministri aktual, Albin Kurti, lidhen me “persekutimin” e serbëve apo “sulmet” ndaj tyre – ndonëse pa asnjë provë që do t’i mbështeste pretendimet e tilla.

Ka pasur edhe lajme në të cilat Sputnik Serbia dhe RT Ballkan kanë pasqyruar ekskluzivisht fushatën e Listës Serbe, si dhe kanë transmetuar deklarata të zyrtarëve të kësaj partie, duke thënë se vetëm Lista Serbe sjell unitet për serbët në Kosovë, se ajo lufton për mbijetesën e serbëve në kushte të pamundura e të ngjashme.

Në asnjë tekst në RT Ballkan apo Sputnik Serbia, lidhur me zgjedhjet në Kosovë, lexuesi nuk ka mundur të mësonte se, përveç Listës Serbe, në garën për deputetë në Kuvendin e Kosovës kanë marrë pjesë edhe pesë subjekte të tjera politike nga komuniteti serb: Partia Demokracia Serbe, Partia për Liri, Drejtësi dhe Mbijetesë, Lëvizja Popullore Serbe, Partia e Serbëve të Kosovës dhe Iniciativa Qytetare Drejtësia Popullore.

Tituj lajmesh në Sputnik Serbia dhe RT Ballkan që pasqyrojnë ekskluzivisht fushatën e Listës Serbe në Kosovë.

RT dhe Sputnik janë nën sanksione në Kosovë, në përputhje me politikën e sanksioneve të Bashkimit Evropian, që u ndërmor pasi Rusia filloi pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës, në shkurt të vitit 2022.

Ivana Stradner, bashkëpunëtore në Fondacionin joqeveritar për Mbrojtjen e Demokracive në Uashington, thotë se dëgjon shpesh deklarata se RT dhe Sputnik nuk kanë ndikim në Ballkan, sepse nuk lexohen dhe nuk kanë mjaftueshëm “pëlqime” dhe ndërveprime në rrjetet sociale.

Por, kjo tezë, sipas saj, “bie në ujë”, sepse tekstet e tyre i transmetojnë mediat lokale, blogerët dhe influencuesit përmes rrjeteve të tyre sociale.

“RT dhe Sputnik janë armë të Moskës, përmes të cilave ajo kontrollon ose imponon narrativë. Strategët ushtarakë rusë e thonë hapur se kushdo që ka epërsi informacioni, do ta fitojë luftën. Dhe Perëndimi tashmë është në një luftë informacioni me Moskën, por edhe me Iranin dhe me Kinën”, thotë Stradner.

Organizata Reporterët pa Kufij, në raportin e vitit të kaluar me titull “Nga Rusia në Serbi: Si RT-ja përhap propagandën e Kremlinit në Ballkan, pavarësisht sanksioneve të BE-së”, theksoi se përmbajtja e RT Ballkanit citohet në mediat në Serbi, përfshirë edhe në transmetuesin publik – Radio Televizionin e Serbisë.

Flaka Zogu – Producente për multimedia e Radios Evropa e Lirë në Prishtinë.

Rrjeti propagandistik rus ‘Pravda’, i njohur për shpërndarjen e dezinformatave në mbi 80 shtete në gjuhë të ndryshme, tash e një vit është aktiv edhe për audiencën shqipfolëse.

Ka të bëjë me një rrjet që përdor automatizimin për të krijuar me shpejtësi qindra artikuj – shpesh të bazuar në përmbajtje nga mediat ruse, të cilat janë të ndaluara nga Bashkimi Evropian.

Sipas raportit “Rrjeti propagandistik rus Pravda dhe Ballkani”, të publikuar të mërkurën nga portali Hibrid.info, i cili monitoron dezinformatat për Kosovën në media, ky rrjet ka shpërndarë narrativë propagandistikë rusë për audiencën shqipfolëse përmes faqeve të ndryshme në internet, të maskuara si portale informative.

Sipas raportit, portali i këtij rrjeti në gjuhën shqipe albania.news-pravda.com, i cili nisi punën në mars të vitit 2024, gjatë periudhës 28 mars 2024 – 28 prill 2025, ka publikuar 2.699 artikuj, të cilët janë ripublikime nga burime të afërta me Kremlinin, si kanalet në Telegram të Ambasadës ruse në Tiranë, si edhe media shtetërore ruse si: RT, Sputnik, Tass.ru, Ria.ru, etj.

Dominojnë tema dhe narrativë që janë kritikë ndaj NATO-s, BE-së, SHBA-së dhe politikave perëndimore, e veçanërisht narrativë lidhur me Ballkanin e Kosovën, ku Kosova mohohet si shtet apo përshkruhet si “krahinë e Serbisë”.

Ndër lajmet e fundit në këtë portal ishte ai për vizitën e presidentes së Kosovës, Vjosa Osmani, në Budapest, ku thuhet se “autoritetet hungareze, të udhëhequra nga Viktor Orban, mirëpresin shqiptarët që kanë pushtuar një pjesë të territorit të Serbisë.”

“Përveç narrativit që nuk e njeh Kosovën si shtet dhe e krahason me Krimenë, edhe zhvillimet që ndodhin në Kosovë në lidhje me komunitetin serb, cilësohen si terrorizëm institucional ndaj tij”, thotë për Radion Evropa e Lirë Festim Rizanaj, hulumtues në Hibrid.info.

Rizanaj thotë se, së fundi, kishte lajme në këto “faqe informuese” të Pravdës në dy shtete afrikane për njohjet e pavarësisë së Kosovës.

Kosova mori njohjen nga Kenia dhe Sudani në mars dhe në prill të këtij viti.

“Në faqet Eritrea News Pravda dhe Burkina Faso News Pravda u publikuan lajmet për njohjen e Kosovës nga Kenia – kështu për të vënë dyshime dhe për ta bërë të diskutueshme këtë çështje”, thotë Rizanaj për dy shtetet afrikane – Eritrenë dhe Burkina Fason – që ende s’e kanë njohur Kosovën.

Megjithatë, analiza e Hibridit tregon se rrjeti “Pravda” nuk ka arritur të ketë ndikim real tek audienca shqipfolëse, për shkak të përkthimeve automatike dhe të dobëta dhe mungesës totale në rrjetet sociale, mes tjerash.

Sipas Hibridit, “qëllimi kryesor i rrjetit Pravda është të ndikojë në mënyrë indirekte duke ngarkuar hapësirën digjitale shqipfolëse me narrativë rusë, përmes përsëritjes së vazhdueshme të përmbajtjeve, me synim që të ndikojnë edhe në modelet e inteligjencës artificiale, si chatbot-ët”.

“Në mënyrë indirekte, Rusia përmes Pravdës në shqip synon të ngarkojë hapësirën digjitale me narrativët e saj dhe të krijojë bindjen që ato të besohen”, thotë Rizanaj.

Si funksionon ky rrjet në botë?

Në shkurt të vitit 2024, një mekanizëm i Qeverisë franceze që monitoron ndërhyrjet e huaja digjitale, publikoi raportin për rrjetin propagandistik prorus, i quajtur “Portal Kombat”. Ai identifikoi rreth 193 faqe interneti që synonin të përhapnin informacione nga burimet proruse, si dhe nga organet dhe institucionet ruse të lajmeve.

Në Ballkan, ky rrjet shënjestroi, përpos audiencës shqipfolëse, edhe audiencat në Bosnje e Hercegovinë, Shqipëri, Maqedoni të Veriut dhe Serbi.

Hulumtimi i Radios Evropa e Lirë hodhi dritë mbi këtë operacion global, duke treguar se si “artikujt” gjeneroheshin në mënyrë automatike dhe lëshoheshin në valë, për të përfunduar pastaj në ueb-faqet në gjuhët lokale, të cilat maskoheshin si burime legjitime lajmesh.

Versionet ballkanike të ueb-faqeve të “Portal Kombat”-it ishin jashtëzakonisht të ngjashme, edhe pse në gjuhë të ndryshme.

Të gjitha ueb-faqet e lajmeve të rreme, që kishin në shënjestër rajonin që monitoroi Radio Evropa e Lirë, kishin të njëjtën strukturë e madje edhe emër: Pravda.

Ueb-faqja e parë e Pravdës në serbisht – Pravda-rs.com – u regjistrua më 20 mars, 2024. Disa ditë më vonë – dhe brenda pak sekondash – u regjistruan tri domene të tjera të Pravdës: në gjuhën boshnjake, maqedonase dhe shqipe.

Shumica e përmbajtjes që shfaqet në katër ueb-faqet, duket se është marrë nga kanalet në Telegram pro Kremlinit.

Procesi i automatizimit është aq efikas, saqë koha ndërmjet postimit në një kanal në Telegram dhe shfaqjes në uebfaqet e Pravdës, varion nga tre deri në 12 minuta.

VIGINUM zbuloi në raportin e tij të fundit se ueb-faqet në rrjetin e “Portal Kombat”-it që ai hulumtoi, nuk tërheqin lexueshmëri të madhe në përgjithësi.

Ndryshe, Radio Evropa e Lirë raportoi në shkurt të këtij viti se si mediat ruse, po ashtu, shpërndanë përmbajtje manipuluese para zgjedhjeve në Kosovë, disa prej të cilave kanë pasur një narrativ manipulimi kundër komunitetit serb.

Këtë e ka theksuar edhe raporti i Misionit të Bashkimit Evropian për Vëzhgimin e Zgjedhjeve.

“Prishtina llogariti gabimisht – as koktejet molotov nuk do t’i trembin serbët”, “Çfarë u sjellin zgjedhjet serbëve në Kosovë dhe Metohi: Nga Adem Jashari dhe Hashim Thaçi te Kurti e mbrapa”… ishin vetëm disa nga dhjetëra titujt në mediat shtetërore ruse të mbështetura nga Kremlini, RT Ballkan dhe Sputnik Serbia, të cilët janë publikuar gjatë fushatës parazgjedhore në Kosovë, nga 11 janari deri më 9 shkurt.

Theksi vihet kryesisht te Lista Serbe si “mbrojtëse” e interesave serbe në Kosovë, ndërsa autoritetet kosovare dhe kryeministri aktual, Albin Kurti, lidhen me “persekutimin” e serbëve apo “sulmet” ndaj tyre – ndonëse pa asnjë provë që do t’i mbështeste pretendimet e tilla.

Ka pasur edhe lajme në të cilat Sputnik Serbia dhe RT Ballkan kanë pasqyruar ekskluzivisht fushatën e Listës Serbe, si dhe kanë transmetuar deklarata të zyrtarëve të kësaj partie, duke thënë se vetëm Lista Serbe sjell unitet për serbët në Kosovë, se ajo lufton për mbijetesën e serbëve në kushte të pamundura e të ngjashme.

Në asnjë tekst në RT Ballkan apo Sputnik Serbia, lidhur me zgjedhjet në Kosovë, lexuesi nuk ka mundur të mësonte se, përveç Listës Serbe, në garën për deputetë në Kuvendin e Kosovës kanë marrë pjesë edhe pesë subjekte të tjera politike nga komuniteti serb: Partia Demokracia Serbe, Partia për Liri, Drejtësi dhe Mbijetesë, Lëvizja Popullore Serbe, Partia e Serbëve të Kosovës dhe Iniciativa Qytetare Drejtësia Popullore.

RT dhe Sputnik janë nën sanksione në Kosovë, në përputhje me politikën e sanksioneve të Bashkimit Evropian, që u ndërmor pasi Rusia filloi pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës, në shkurt të vitit 2022.

Ivana Stradner, bashkëpunëtore në Fondacionin joqeveritar për Mbrojtjen e Demokracive në Uashington, thotë se dëgjon shpesh deklarata se RT dhe Sputnik nuk kanë ndikim në Ballkan, sepse nuk lexohen dhe nuk kanë mjaftueshëm “pëlqime” dhe ndërveprime në rrjetet sociale.

Por, kjo tezë, sipas saj, “bie në ujë”, sepse tekstet e tyre i transmetojnë mediat lokale, blogerët dhe influencuesit përmes rrjeteve të tyre sociale.

“RT dhe Sputnik janë armë të Moskës, përmes të cilave ajo kontrollon ose imponon narrativë. Strategët ushtarakë rusë e thonë hapur se kushdo që ka epërsi informacioni, do ta fitojë luftën. Dhe Perëndimi tashmë është në një luftë informacioni me Moskën, por edhe me Iranin dhe me Kinën”, thotë Stradner.

Organizata Reporterët pa Kufij, në raportin e vitit të kaluar me titull “Nga Rusia në Serbi: Si RT-ja përhap propagandën e Kremlinit në Ballkan, pavarësisht sanksioneve të BE-së”, theksoi se përmbajtja e RT Ballkanit citohet në mediat në Serbi, përfshirë edhe në transmetuesin publik – Radio Televizionin e Serbisë.

Konflikti mes Izraelit dhe Iranit mbart shumë të panjohura: nëse sulmet ajrore izraelite ndaj objekteve bërthamore iraniane mund të shkaktojnë lirimin e materialeve radiologjike; nëse ofensiva izraelite mund të shndërrohet në fushatë për ndryshimin e regjimit; dhe nëse Shtetet e Bashkuara mund të përfshihen drejtpërdrejt në luftë me Iranin.

Por, thashethemet në media janë përqendruar veçanërisht në një skenar të mundshëm.

Pjesë kyçe të kompleksit bërthamor të Iranit janë ndërtuar nëntokë, dhe raportimet janë përqendruar tek një objektiv veçanërisht i fortifikuar – impianti i pasurimit të uraniumit në Fordov, në provincën Qom, rreth 150 kilometra në jug të Teheranit.

Impianti i Fordov është i ndërtuar thellë brenda një mali, në një kompleks tunelesh të ndërtuar për Gardën Revolucionare Islamike (IRGC) të Iranit. Qenia e tij u bë e ditur në vitin 2009, përmes një deklarate të përbashkët nga presidenti amerikan Barack Obama, presidenti francez Nicolas Sarkozy dhe kryeministri britanik Gordon Brown.

“Irani ka të drejtë të zhvillojë energji bërthamore paqësore që plotëson nevojat energjetike të popullit të tij”, kishte thënë Obama asokohe. “Por, madhësia dhe konfigurimi i këtij objekti nuk përputhen me një program paqësor”.

Më pas, Teherani e pranoi qenien e impiantit, i cili përfundimisht do të përfshihej në Planin Gjithëpërfshirës të Veprimit të Përbashkët (JCPOA), që kufizonte programin bërthamor të Iranit.

Presidenti amerikan Donald Trump u tërhoq nga marrëveshja gjatë mandatit të tij të parë, si pjesë e një fushate të ashtuquajtur “presion maksimal” ndaj Teheranit; Irani reagoi duke përshpejtuar programin e tij bërthamor.

Gjendja sot? Sipas Agjencisë Ndërkombëtare për Energji Bërthamore (IAEA), impianti i Fordovit po prodhon uranium të pasuruar në nivel prej 60 për qind — një hap i madh drejt materialit me cilësi për armë, të përshtatshëm për prodhimin e një bombe.

“Statusi i Fordovit aktualisht apo pas ndonjë sulmi të mëtejshëm do të jetë vendimtar për të ardhmen bërthamore të Iranit, pasi besohet se është objekti ku pasurimi mund të rritet nga 60 në 90 për qind për uranium me cilësi për armë”, shkroi Heather Williams, drejtoreshë e Projektit për Çështjet Bërthamore dhe bashkëpunëtore e lartë në Departamentin e Mbrojtjes dhe Sigurisë në Qendrën për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare në Uashington, në një koment që pasoi fillimin e sulmeve izraelite ndaj Iranit.

“Një shqetësim tjetër është se Fordovi mund të jetë një nga vendet ku Irani ka grumbulluar uranium të pasuruar në nivelin 60 për qind, ose ku ky grumbullim mund të zhvendoset”, shtoi Williams.

Çfarë është “Bunker Buster” dhe a do të funksiononte kundër Fordovit?

IAEA-ja vlerëson tani se një sulm izraelit ka arritur të godasë një impiant nëntokësor të pasurimit në Natanz. Nuk dihet saktësisht se çfarë lloj municionesh janë përdorur në atë sulm, por ushtria izraelite zotëron bomba të afta të depërtojnë në nëntokë para se të shpërthejnë.

Një analizë me burime të hapura nga New York Times, bazuar në pamjet e avionëve të përdorur në sulmin që vrau vitin e kaluar liderin e Hezbollahut, Hassan Nasrallah, arriti në përfundimin se ata bartnin bomba amerikane 900-kilogramëshe të pajisura me kite udhëzuese JDAM (Joint Direct Attack Munition), që drejtojnë bombën në mënyrë precize drejt shënjestrës.

Këto bomba — të njohura si “bunker busters” — rrëzuan disa ndërtesa shumëkatëshe. Por, objekti në Fordov përbën synim shumë më të vështirë, pasi ndodhet thellë nën tokë.

Kjo ka nxitur një valë raportimesh spekulative në media rreth një arme që nuk është në dispozicion të izraelitëve: GBU-57 A/B Massive Ordnance Penetrator (MOP), një bombë në arsenalin e ushtrisë amerikane.

Sipas një artikulli të publikuar më 2007 nga Agjencia për Reduktimin e Kërcënimeve të Mbrojtjes (Defense Threat Reduction Agency), agjenci e Departamentit të Mbrojtjes së SHBA-së që financoi zhvillimin e kësaj bombe, MOP me peshë 13.600 kilogramë është “projektuar për të shkatërruar objektiva të fortifikuar dhe të groposur thellë, si bunkerët dhe komplekset e tunelit”.

Një raport nga Zyra e Drejtorit për Testim dhe Vlerësim Operacional në Departamentin amerikan të Mbrojtjes thotë se bombarduesi i padukshëm B-2 Spirit është i vetmi avion që mund të përdorë bombën MOP (Massive Ordnance Penetrator).

Nëse MOP mund të përdorej kundër Fordovit — dhe nëse do të ishte në gjendje ta nxirrte jashtë funksionit këtë objekt — mbetet ende një çështje hipotetike.

Retorika e Trumpit ndaj Iranit është ashpërsuar ditët e fundit, por ende nuk është e qartë nëse SHBA-ja do të ndërhyjë drejtpërdrejt në një fushatë bombardimi kundër Iranit dhe do të dërgojë B-2-sha për të goditur Fordovin.

Ndërkohë, diskutimet për kapacitetin teknik të armëve anashkalojnë një aspekt kyç të çdo debati për armatimin: fuqinë e tyre shkatërruese.

Për shembull, ushtria izraelite tashmë është përballur me kritika ndërkombëtare për përdorimin e bombave 900-kilogramëshe dhe municioneve të tjera në Gazë.

Avokatët për të drejtat e njeriut thonë se përdorimi i armatimit kaq të rëndë në zona të dendura urbane është i paqartë në objektiv dhe joproporcional. Zyra e Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut publikoi vitin e kaluar një raport për gjashtë sulme të Forcave të Mbrojtjes së Izraelit në Gazë që shkaktuan mbi 200 viktima civile.

Fordov nuk ndodhet në një zonë të populluar dendur, dhe krahasimet mes konflikteve nuk janë kurrë të sakta. Por, disa vëzhgues kanë vënë në pikëpyetje gjithashtu nëse një sulm i suksesshëm ndaj objektit do të vononte me të vërtetë programin bërthamor të Iranit.

“Impianti i pasurimit të ndërtuar në thellësi në Fordov nuk u godit në natën e parë të sulmit”, shkroi Mark Fitzpatrick nga Instituti Ndërkombëtar për Studime Strategjike në një analizë online.

“Megjithatë, ai mund të jetë shënjestër në kuadër të operacionit që Netanyahu e paralajmëroi në një fjalim televiziv të së njëjtës ditë. Nuk dihet nëse Izraeli ka arritur të shkatërrojë sasinë prej 604 kilogramësh të uraniumit të pasuruar në nivelin 60 për qind, U-235, që Irani ka prodhuar deri më tani.

Kjo sasi është e mjaftueshme për dhjetë apo më shumë armë bërthamore, nëse pasurohet më tej në nivelin 90 për qind, që konsiderohet cilësi për armë. Ky stok mund të transportohet lehtësisht dhe me shumë gjasë ka qenë gjëja e parë që është fshehur, sapo planet e Izraelit për bombardim u bënë të qarta”.

Me fjalë të tjera, “bunker buster” mund të marrin vëmendje në titujt e lajmeve, por sulmet e profilit të lartë mund të mos japin rezultatet e pritura.

Skena e përgjunjes së kryeministrit shqiptar Edi Rama në tapetin e kuq, kur po vinte ta takonte kryeministrja italiane Meloni me rastin e Samitit evropian u bë virale dhe u komentua shumë në Itali. Në një nga debatet, ku merrte pjesë edhe ish-kryeministri italian Mateo Renzi, një profesoreshë e historisë e komentoi përgjunjen e Ramës duke iu referuar një zakoni mesjetar të raportit të mbretit me vasalët e tij. Sipas këtij zakoni, vasali, kur i vinte mbreti, duhej të qëndronte i përgjunjur (ndërkohë që të gjithë vartësit e tij duhet të qëndronin barkas) deri në momentin kur mbreti bënte shenjën që të ngriheshin. Kështu ndodhi edhe në këtë rast – tha ajo, – kryeministri shqiptar u ngrit kur i tha Meloni “basta”. Pastaj, duke qeshur me anakronizmin e kësaj skene, shtoi se një amerikan do ta merrte këtë skenë edhe si një propozim martese. Ndërkaq, Mateo Renzi e quajti “paliaciatta” (palaçollëk), por me komentin e tij tregoi se nuk e kishte hallin tek vasali, por tek mbretëresha që kishte bërë, sipas tij, një “dhuratë” të gabuar sepse me investimin në Gjadër dhe në Lezhë kishte çuar dëm 800 milionë euro nga paratë e taksapaguesit italian çka, gjithë sipas tij, e justifikonte edhe përgjunjen e vasalit.

Ajo që ra më në sy është se në Shqipëri nuk pati ndonjë reagim kushedi çfarë ndaj sjelljes së Ramës. Jo vetëm, por kjo skenë u eklipsua nga samiti, i cili u përshëndet si këndej edhe andej kufirit nga shumë shqiptarë me një lloj krenarie kombëtare sepse Shqipëria, sipas tyre, solli tek sheshi “Skënderbej” kryeministrat e të gjitha vendeve evropiane, pa u ndalur fare në atë se kishim të bënim me një “samit-washing” d.m.th. një shpëlarje me fytyrat e kryeministrave evropianë të fytyrës së nxirë të regjimit nga masakra e sapokryer elektorale. Por s’është hera e parë që shqiptarët nuk reagojnë për akte të tilla, ku sjellja prej vasali e Ramës e kombinuar me nevojën e tij të parezistueshme për t’u dukur, edhe duke bërë gaztorin e oborrit, mbështillet me krenari kombëtare. Heshtje të madhe pati edhe kur iu dha toka italianëve në Lezhë dhe në Gjadër për të sjellë emigrantët. Përveç një grushti militantësh e gazetarësh, shumica e trajtoi si një gjë normale, madje edhe me mburrje, si shenjë e mikpritjes sonë tradicionale apo të dashurisë sonë historike ndaj Italisë. Po kështu nuk reaguan shqiptarët edhe ku i dha dhëndrit të Trumpit 48 hektarë të ishullit të Sazanit, madje edhe opozita e trajtoi këtë si biznes normal.

Po nga na buron kjo ndjenjë “normaliteti” ndaj sjelljesh për të cilat të tjerët na qeshin, madje edhe përçmojnë? Sipas meje, kjo shpjegohet me atë se ne e kemi të rrënjosur thellë në ndërgjegjen tonë kolektive mendësinë e banorit të një vasalllëku, që krenohet kur i vjen mbreti në shtëpi. E kemi që prej atyre kohëve të para kur kjo ka qenë normale. Edhe heroin tonë kombëtar vasal të mbretit të Napolit e kemi pasur. E kemi trashëgim edhe prej Perandorisë Osmane kur sundimtarët e vegjël të krahinave tona – ata që quheshin “ajanë” – kishin një raport vasaliteti me Portën e Lartë që, me dy fjalë, konsistonte në një marrëveshje sipas së cilës, ajani duhet t’i çonte Sulltanit ushtarë për luftërat që bënte perandoria dhe si shpërblim ky e linte të sundonte sipas qejfit, duke mbyllur edhe një sy për grabitjet e keqtrajtimet që i bënte popullsisë së vet. Vetëm kur ajani me ambiciet dhe zullumet e tij bëhej tejet shqetësues për Portën e Lartë, atëherë vendosej t’i hiqej pushteti. Rastet më të shquara janë ai i Ali pashë Tepelenës dhe Kara Mahmut pashë Bushatlliut.

Vështruar nga paralelizmi historik që bëra, interpretimi i Renzit më duket i mangët, sepse përfitimi i vasalit dhe mbretit në marrëveshjen Rama- Meloni ka qenë reciprok. Meloni, për përfitimet e veta të lidhura me retorikat e veta elektorale kundër emigracionit, mori një copë tokë shqiptare, që kurrkush nuk do t’ia kishte dhënë sot në botë, kurse “dhurata” që i ka bërë e i bën ajo Ramës nuk janë 800 milionët, por legjitimiteti dhe mbështetja që i jep duke mbyllur të dy sytë për çfarë bën ky në vendin e tij. Mjaft të kujtosh britmat e saj kundër emisionit “Report” të RAI 3: “A e patë çfarë bënë?! E nxorën Shqipërinë sikur të ishte një narkoshtet. Duhet t’i kërkojmë ndjesë Edi Ramës”. Por ndoshta Renzit nuk i pëlqen t’i flasin për vasalitet, siç bëri profesoresha italiane, pasi, për hir të së vërtetës edhe në Itali përdoret me sarkazëm termi “vasal”, kur flitet për varësinë nga SHBA, duke përmendur edhe politikanë si Renzi, i cili, kur kërkoi të ndryshonte Kushtetutën për të marrë më shumë pushtet, organizoi një vizitë në Washington duke marrë me vete edhe një aktor të njohur, çmimin “Oscar” Roberto Benigni. Por ama rezultati i referendumit flet shumë për ndryshimin që ka sjellë koha andej Adriatikut në raport me këtej Adriatikut. Sepse, megjithëse perandori Obama u shpreh pas takimit në favor të reformës që donte Renzi, mbi 60% e italianëve votuan kundër dhe e detyruan të dorëhiqej. Është një ndryshim ky jo i vogël, që tregon se andej Adriatikut nuk mund të pranojnë me krenari vasali çdo vendim që merr Porta e Lartë e Washingtonit, siç bëjmë ne që deklarojmë se as nuk duhet të vihen në diskutim vendimet që merren atje për ne.

Po e përdor kaq shumë fjalën “ne”, pasi ajo që dua të them është se në këtë histori problemi nuk është thjesht Edi Rama. Ai nuk do të guxonte kurrsesi t’i bënte këto përgjunje sikur të mos mendonte se ne kemi mbetur një popull që shtrihet barkas kur i vjen mbreti për vizitë. Ai (si dhe sivëllezërit e tij) nuk do të paguante kurrsesi 80 mijë dollarë për të bërë një foto me presidentin e SHBA sikur të mos mendonte se kur ta shohim krah për krah me perandorin do ta ndjekim pas si delet. As nuk do të bënte intriga tek Porta e Lartë e Washingtonit për të shpallur kryetarin e opozitës non-grata për t’i thënë para popullit: “A e kalon dot ti Atlantikun?” e për ta eliminuar. Jo, jo, jemi ne, që, edhe kur duam të shpëtojmë nga ajanët, i varim shpresat tek amerikanët, pa është Rama. Mjaft të shikosh opozitën se si po bredh tani nëpër portat e Brukselit për t’u qarë se ajani u ka vjedhur votat në zgjedhjet, apo se si rrimë e komentojmë me pasion deklaratën e Ambasadës amerikane që kësaj here përshëndeti popullin shqiptar për zgjedhjet dhe jo ajanin e radhës, duke shpresuar se mos kanë vendosur ta heqin.

Mirëpo ka një kontradiktë të madhe në pranimin me kënaqësi të kondicionit të vasalit, që disa e kamuflojnë me termin partneritet ose duke i thënë vetes se kësaj here jemi vasalë të perandorisë së të mirës. Kontradikta qëndron në atë se vasaliteti është bash në kundërshtim me aspiratën tonë për demokraci, liri dhe shtet të së drejtës; për t’u bërë “si gjithë Evropa”, siç kemi aq qejf të themi e siç na premton ajani ynë i radhës gjithë duke ndërtuar autokraci. Për të kuptuar këtë kontradiktë mjafton të shtrojmë pyetjen: si ka mundësi që kemi mbi 30 vjet që, me ndihmën e perandorisë së të mirës, në vend se demokracinë, lirinë dhe shtetin e së drejtës kemi ndërtuar shtetin autoritar e kriminal të narko-oligarkëve? Përgjigja është: sepse nuk kemi mësuar ende dy gjëra që duken sheshit: së pari, se perandorisë së të mirës, siç e tregon edhe marrëveshja Rama- Meloni, por edhe tmerret që po shohim sot në botë, ku ulëret vrasja e mijëra fëmijëve palestinezë me armët e perandorisë, i intereson më shumë vasalllëku ynë sesa demokracia jonë. Së dyti, dhe më kryesorja: sepse demokracia as nuk importohet, as nuk eksportohet, ajo ndërtohet nga popujt që e duan atë. Dhe të duash atë do të thotë të duash të dalësh nga mendësia e vasalitetit. Dhe dalja nga kjo mendësi është “dalja e njeriut nga gjendja infantile për të cilën ai vetë është fajtor”, siç thotë Kanti kur i përgjigjej pyetjes “ç’është iluminizmi”, që do të thotë nga gjendja e nevojës për tutor, në gjendjen e njeriut që përdor mendjen e vet për të interpretuar botën dhe për të mbrojtur interesat e veta./Gazeta Panorama

SPIEGEL

Izraeli justifikon sulmet ndaj Iranit me rrezikun që paraqet zhvillimi i armëve bërthamore nga ana e tij.

Teherani është pranë përfundimit të tyre, deklaroi kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu gjatë ditëve të fundit.

Por këtë vlerësim nuk e ndajnë shërbimet amerikane të inteligjencës, raportojnë disa media amerikane.

Duke iu referuar “katër personave të njohur me vlerësimin”, CNN shkruan se shërbimet amerikane të inteligjencës nuk besojnë se Irani po synon aktivisht ndërtimin e një arme bërthamore.

Për më tepër, vlerësohet se Teherani është ende deri në tre vjet larg nga zhvillimi i kapaciteteve të nevojshme për këtë.

Edhe “New York Times” ka kryer kërkime në qarqet e inteligjencës dhe ka arritur në përfundime të ngjashme: Sipas saj, zyrtarët e lartë të qeverisë nuk kanë pasur në dispozicion ndonjë informacion të ri që të sugjerojë se Irani i është afruar rrezikshëm ndërtimit të një bombe bërthamore.

Më herët, kreu i Agjencisë Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA) kishte deklaruar në një intervistë për CNN se organizata e tij nuk ka mbledhur prova që tregojnë për përpjekje të tilla nga ana e Teheranit.

Megjithatë, një zyrtar i lartë amerikan, që nuk u identifikua me emër, tha për CNN se Irani është “sa më pranë që mundet për të ndërtuar një armë bërthamore”.

Sipas një burimi të brendshëm, të cilit i referohet televizioni, sulmet izraelite e kanë vonuar programin bërthamor të Iranit “vetëm për disa muaj”. sn

Nga James Reinl, DAILY MAIL

Peshon 16 ton, mund të thyejë 200 metra tokë, beton dhe çelik, dhe ka fuqi të mjaftueshme për të shkatërruar strehën nëntokësore të armikut.

Bomba GBU-57A/B, e njohur si ‘shkatërruesi i bunkerëve’, është arsyeja kryesore ushtarake pse Izraeli dëshiron që Shtetet e Bashkuara të bashkohen në fushatën e tij ajrore kundër armikut të përbetuar, Iranit.

SHBA e ka projektuar dhe ndërtuar këtë bombë të madhe për depërtim, dhe është vendi i vetëm që e posedon, si dhe i vetmi që ka avionë luftarakë të aftë ta hedhin këtë armë të fuqishme.

Më e rëndësishmja, ajo besohet gjerësisht të jetë arma e vetme që mund të shkatërrojë objektivin bërthamor të fshehur thellë në Fordo, një qendër ku dyshohet se kryhet pasurimi i fshehtë i uraniumit.

Administrata Trump të martën po dukej gjithnjë e më e prirur që t’i bashkohej fushatës bombarduese të Izraelit — dhe të sillte me vete bombat GBU-57A/B në zonën e operacioneve.

Madje edhe senatori demokrat John Fetterman, një ndër të paktët që mban qëndrim të fortë pro-Izraelit brenda partisë së tij, po i bënte presion Shtëpisë së Bardhë që të vendoste në përdorim “mjetet” në arsenalin amerikan që Izraeli ka nevojë për fushatën ajrore.

Irani duhet “të mbahet përgjegjës për atë që ka bërë”, tha ai për Fox News.

Fetterman shtoi se ai ishte “i vetmi që bënte thirrje vazhdimisht” për dërgimin e bombarduesve B-2 me teknologji të fshehtë dhe “bombave gjigante për bunkerë” për të ndihmuar Izraelin të shkatërrojë objektet bërthamore të Iranit.

“Do vazhdoja t’i hidhja pa pushim derisa të konfirmohej saktësisht se çfarë ndodhi me ta,” shtoi ai.

GBU-57A/B është bomba më e madhe jobërthamore në arsenalin amerikan.

E projektuar për të depërtuar në bunkerë të përforcuar prej betoni dhe rrjete tunelesh, kjo bombë mund të jetë vendimtare për të goditur vendet e fortifikuara të pasurimit të uraniumit të Iranit, të cilat ndodhen nën male dhe janë të mbrojtura me metra të tërë çeliku dhe shkëmbi.

Bomba rreth 16 ton me precizion të lartë është projektuar posaçërisht për të goditur bunkerë dhe tunele të thellë dhe të fortifikuar, sipas Forcave Ajrore të SHBA.

Besohet se mund të depërtojë rreth 60 metra nën sipërfaqe para se të shpërthejë.

Bombat mund të hidhen njëra pas tjetrës, duke krijuar efektin e një shpimi gjithnjë e më të thellë me çdo shpërthim.

Një forcë e tillë do të ishte ndoshta e nevojshme për të shkaktuar dëme të mëdha në impiantin e pasurimit të uraniumit në Fordo, i ndërtuar thellë brenda një mali.

Fordo është objekti i dytë i pasurimit bërthamor i Iranit, pas Natanzit, që është objekti kryesor dhe tashmë është goditur nga sulmet ajrore izraelite.

Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA) tha të martën se beson që sulmet kanë pasur “ndikime të drejtpërdrejta” në sallat nëntokësore të centrifugave në Natanz.

Fordo është më i vogël se Natanz dhe ndodhet brenda një mali pranë qytetit Qom, rreth 100 kilometra në jugperëndim të Teheranit.

Përveçse ndodhet rreth 80 metra nën shkëmb dhe tokë, objekti në Fordo raportohet të jetë i mbrojtur nga sisteme raketash tokë-ajër iraniane dhe ruse.

Megjithatë, besohet se këto mbrojtje ajrore janë dobësuar nga sulmet e fundit izraelite.

Kryeministri izraelit, Benjamin Netanyahu, ka deklaruar se qëllimi i sulmeve ndaj Iranit është eliminimi i programeve të tij raketore dhe bërthamore, të cilat i ka përshkruar si kërcënime ekzistenciale për Izraelin.

Ambasadori i Izraelit në SHBA, Yechiel Leiter, i tha Fox News të premten: “I gjithë ky operacion… duhet të përfundojë me eliminimin e Fordos”.

Analistët ushtarakë vlerësojnë se municionet standarde izraelite nuk janë të mjaftueshme për të shkatërruar objekte kaq të fortifikuara.

Vetëm bomba amerikane MOP (Massive Ordnance Penetrator), e lëshuar nga bombarduesi i padukshëm B-2 Spirit, ka fuqinë kinetike të nevojshme për të depërtuar në terren të përforcuar dhe të thellë para se të shpërthejë me efekt shkatërrues.

Arma u zhvillua pasi inteligjenca në mesin e viteve 2000 zbuloi se Irani dhe Koreja e Veriut po i fshihnin infrastrukturat bërthamore kyçe nën tokë, jashtë mundësisë së goditjes nga bombat konvencionale – duke i bërë ato të paefektshme.

MOP u konceptua si një zgjidhje e fundit për një problem strategjik kompleks: si të shkatërrohet ajo që nuk mund të shihet apo arrihet lehtësisht.

Me një gjatësi prej 6 metrash dhe e pajisur me sistem drejtimi GPS, MOP depërton thellë nëntokë para se të shpërthejë, duke dërguar valë goditëse nëpër sistemet e bunkerëve dhe duke shembur strukturat e brendshme.

Vetëm një numër i vogël i këtyre pajisjeve të frikshme ekziston, dhe secila kushton miliona dollarë.

Thelbësore është që vetëm bombarduesi i padukshëm B-2 Spirit, i fluturuar ekskluzivisht nga Forcat Ajrore të SHBA dhe prodhuar nga Northrop Grumman, është në gjendje t’i transportojë.

Bombarduesi strategjik i rëndë B-2 ka një rreze fluturimi prej rreth 7,000 miljesh pa furnizim dhe deri në 11,500 milje me një furnizim ajror, sipas Northrop Grumman, duke e bërë të aftë të godasë çdo objektiv në botë brenda disa orësh.

F-15 dhe F-35 të Izraelit nuk mund të mbajnë peshën masive të MOP, që do të thotë se çdo sulm do të kërkonte ose përfshirje të drejtpërdrejtë të SHBA-së, ose mbështetje logjistike shumë të madhe.

Përveç fuqisë së saj, kjo armë e vendos presidentin Donald Trump – i cili ka paralajmëruar shpesh kundër përfshirjes së SHBA në konflikte jashtë vendit – në një pozitë politike të ndjeshme.

Çdo përfshirje më e thellë e SHBA-së – qoftë përmes furnizimit të izraelitëve me bomba kundër bunkerëve apo përmes mbështetjes ushtarake të drejtpërdrejtë – mbart rreziqe të mëdha politike dhe diplomatike për presidentin.

Një hap i tillë mund të rrezikojë çdo mundësi për bisedime që Trump dëshiron të zhvillojë me Iranin lidhur me ambiciet e tij bërthamore.

Teherani këmbëngul se programi i tij bërthamor është paqësor. Por Trump, duke folur në bordin e Air Force One të martën pasi papritur mbylli para kohe udhëtimin në samitin G7 në Kanada për shkak të krizës në Lindjen e Mesme, shprehu zhgënjim ndaj udhëheqësve iranianë për humbjen e mundësive të mëparshme për të arritur një marrëveshje.

Presidenti tha se tani po kërkon “një përfundim të vërtetë” të konfliktit dhe “heqje dorë të plotë” nga programi bërthamor i Iranit, të cilin Teherani ende këmbëngul se është thjesht për qëllime paqësore.

“Ata duhet ta kishin bërë marrëveshjen. U thashë: ‘Bëjeni marrëveshjen,’” u tha Trump gazetarëve.

“Kështu që nuk e di. Nuk jam shumë në humor për të negociuar.”