Në prag të takimit ndërmjet Kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti dhe Presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiç, i dërguari amerikan për Ballkanin, Gabriel Escobar, i tha Zërit të Amerikës të martën se pret nga palët të marrin seriozisht detyrimet e tyre, të dala nga marrëveshja gjithëpërfshirëse për normalizimin e marrëdhënieve mes dy vendeve, dhe të fillojnë përmbushjen e tyre për të shënuar përparim në zbatimin e saj. Takimi mes dy udhëheqësve do të mbahet të enjten në Bruksel, me ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian, pas disa muajsh tensionesh dhe përshkallëzimi në Kosovë.

Zëvendës-Ndihmës Sekretari amerikan i Shtetit, Gabriel Escobar thotë se “Shtetet e Bashkuara vazhdojnë të mbështesin fuqishëm dialogun e lehtësuar nga Bashkimi Evropian si mënyrë për të arritur një marrëdhënie paqësore dhe frutdhënëse ndërmjet dy vendeve”.

Zëri i Amerikës: Fillimisht, kishte pak shpresë që Kosova dhe Serbia t’i afroheshin arritjes të një lloj mirëkuptimi. Jemi tashmë sidoqoftë në pritje të takimit mes Kryeministrit Kurti dhe Presidentit Vuçiç, në rrethana edhe më të vështirësuara. Kosova po përballet me masat e Perëndimit për shkak se fajësohet për situatën në veri dhe Serbia vazhdon ta pengojë Prishtinën. Çfarë pritet të ndodhë më tej?

Gabriel Escobar: Marrëveshja për të cilën u pajtuan palët, ishte e një spektri të gjerë dhe shumë historike. Është me të vërtetë marrëveshje normalizimi me kushte evropiane, por është edhe një udhërrëfyes për mënyrën se si të dy vendet mund të harmonizojnë integrimin e tyre në strukturat evropiane. Marrëveshja ofron potencial të madh për përparimin e të dyja vendeve dhe për objektivat e tyre strategjike për integrimin evropian. Që kur është nënshkruar marrëveshja, kemi parë një sërë përshkallëzimesh dhe aktivitetesh të padobishme dhe veprime që kanë frenuar përparimin. Tani na duhet të tejkalojmë të gjitha sfidat që janë krijuar që nga muaji mars. Dhe kam besim se mundemi. Shpresojmë që nëpërmjet trajtimit të detyrimeve dhe kërkesave që nuk janë zbatuar ende nga Marrëveshja e Ohrit, do të mund t’i zgjidhim të gjitha çështjet, që nga zgjedhjet dhe deri tek targat e makinave dhe letërnjoftimet, dhe çështje të tjera që u shndërruan në burim përshkallëzimi. Është shumë e rëndësishme që të zgjidhim një mori gjërash.

Zëri i Amerikës: Po flisni për procesin e shtensionimit, një fjalë që është përdorur shumë muajve të fundit. A mund të na shpjegoni më shumë se çfarë duhet të zbatojnë palët për ta arritur këtë?

Gabriel Escobar: Më lejoni t’ju them se për çfarë përshkallëzimi bëhet fjalë. Nga njëra anë, i bëmë kërkesa qeverisë së Kosovës. Kuptuam nevojën për zgjedhje të veçanta pas dorëheqjes së kryetarëve të komunave. I kuptuam dhe njohëm rezultatet e zgjedhjeve, ndonëse dalja në zgjedhje ishte jashtëzakonisht e ulët meqë nuk ka votim të detyrueshëm dhe zgjedhjet ishin të lira dhe të drejta, njerëzit ishin ftuar të merrnin pjesë, të votonin. Megjithatë, pajtohemi, të gjithë pajtohemi, përfshirë qeverinë e Kosovës, se pjesëmarrja prej 3 për qind në zgjedhje nuk është zgjidhje afatgjatë për menaxhimin e këtyre komunave. Por, ne po ashtu pajtohemi me marrjen e detyrës nga kryetarët e komunave. Dhe ne u siguruam që kryetarët e komunave nuk do të ndërmerrnin masa të debatueshme, se do të ishin në detyrë thjesht për të administruar detyrat e përditshme në komuna. Dhe megjithë këtë premtim dhe megjithë përkrahjen tonë ndaj Kosovës dhe sistemit të saj, pa u koordinuar me bashkësinë ndërkombëtare, ata vendosën të marrin disa prej këtyre ndërtesave komunale. Siç e kam thënë në të kaluarën, qeveria amerikane, kur e kërkon situata, ka braktisur ndërtesa për shkak të stuhive, zjarreve, përmbytjeve, COVID-it, edhe madje për shkak të protestave. Kjo gjë nuk e dëmton besueshmërinë apo legjitimitetin e qeverisë amerikane. I kemi thënë qeverisë së Kosovës se nuk ka pasur nevojë të përshkallëzohen tensionet duke vendosur kryetarët e komunave në ato ndërtesa. Kjo ishte njëra pjesë. Sa i përket palës serbe, jemi shqetësuar shumë për faktin se ndonëse 90 për qind e protestuesve ishin paqësorë, kishte disa që ishin shumë të dhunshëm dhe që kishin ardhur të përgatitur për të lënduar policinë dhe KFOR-in gjatë protestave. Disa gazetarë, gazetarë të pavarur, u lënduan gjithashtu. Kjo ishte një pjesë e përshkallëzimit. Ndërkohë, ajo që na shqetëson në Kosovë është mungesa e vazhdueshme e koordinimit mes dy palëve për rrugën përpara, përfshirë shfrytëzimin e njësive të posaçme të policisë për shpronësime dhe dëbimin e disa institucioneve serbe nga ndërtesat qeveritare. Të gjitha duhet të zgjidhen në kuadër të dialogut, dhe po u bëjmë thirrje dy palëve që të sigurohen që të gjitha çështjet të koordinohen me bashkësinë ndërkombëtare.

Zëri i Amerikës: Në telefonatën tuaj me Kryeministrin Kurti duket se keni marrë një lloj zotimi nga ai për zbatimin e marrëveshjes dhe aneksit të saj dhe se ai është zotuar për pjesëmarrje në “negociata aktive.” A morët një zotim të ngjashëm nga Presidenti Vuçiç kësaj radhe, meqë ai nuk e ka nënshkruar Marrëveshjen e Ohrit?

Gabriel Escobar: Nuk kam marrë zotim nga Kurti.

Zëri i Amerikës: Por, ai tha mbrëmë se kishit diskutuar për takimin e radhës mes tij dhe Presidentit Vuçiç dhe se ishte zotuar për zbatimin e marrëveshjes, sipas postimit në Twitter, dhe “negociatave aktive”.

Gabriel Escobar: Ne duam zotim konkret për fillimin e zbatimit (të marrëveshjes). Dhe sa i përket Kosovës, kjo përfshin prezantimin e draftit të asociacionit për komunat me shumicë serbe. Ai nuk u zotua për ta bërë këtë gjë. Ai, në thelb, u zotua të shkonte në Bruksel dhe të ishte i pranishëm në takime, por asgjë përtej kësaj.

Zëri i Amerikës: Cilat do të jenë pasojat nëse palët nuk e shfrytëzojnë këtë mundësi që u është dhënë?

Gabriel Escobar: Tashmë po fillojmë t’i shohim pasojat. Megjithëse Kosova i quan sanksione, ato nuk janë vërtet sanksione – masat që BE-ja ka vendosur, për të mos vazhduar me disa nga mekanizmat e anëtarësimit, janë mjaft serioze. Edhe për Serbinë, do të jetë po kështu. Por, për Kosovën – mundësitë për njohje të reja, për konferencë donatorësh, për dialog strategjik dypalësh me Shtetet e Bashkuara dhe për një marrëdhënie të afërt me NATO-n. Fatkeqësisht, nëse nuk shënojmë përparim, do ta humbim këtë (mundësi) këtë vit. Edhe për Serbinë do të jetë shumë e ngjashme. Bashkimi Evropian do të dëshirojë të shohë shenja më të qarta nga Serbia se është e interesuar ta zbatojë këtë marrëveshje të normalizimit ndërkohë që vendos për përparimin e Serbisë në rrugën e saj drejt integrimit.

Zëri i Amerikës: Kritikët thonë se Perëndimi po ndjek një politikë lehtësuese ndaj Serbisë dhe se një politikë e tillë është e gabuar. Serbia nuk i është bashkuar ende Perëndimit në vendosjen e sanksioneve ndaj Rusisë. A po provon Perëndimi të joshë Serbinë në orbitën e tij në dëm të fqinjëve të saj?

Gabriel Escobar: Kjo temë po qarkullon. Është faktikisht e gabuar. Që me Ohrin, ne kemi njohur autoritetin e Kosovës dhe të drejtën e Kosovës të mbajë zgjedhje. Kemi njohur rezultatin e zgjedhjeve, pavarësisht pjesëmarrjes në zgjedhje prej 3 për qind (të votuesve). Njohëm autoritetin e kryetarëve pasi kishin marrë detyrat. Mirëpritëm aplikimin për (anëtarësim) në Këshillin e Evropës dhe liberalizimin e vizave. Asnjëra nga këto nuk mbështeten nga Serbia. Në fakt, të gjitha kundërshtohen në mënyrë aktive nga Serbia. Dhe mbi të gjitha, ne vendosëm sanksione ndaj shefit të shërbimit të zbulimit të Serbisë. Prandaj, dua t’i pyes kritikët se kur kemi qenë në favor të Serbisë. Është tërësisht gabim. Është keqinformim.

Zëri i Amerikës: Ka zëra që thonë se Serbia mund të mbajë zgjedhje në të ardhmen, ndoshta në muajin mars. Si do të ndikojë në gjasat për një marrëveshje të mundshme mes Kosovës dhe Serbisë?
Gabriel Escobar: Nuk do të duhej (të ndikonte), sepse marrëveshja nuk është ndërmjet Vuçiçit dhe Kurtit. Marrëveshja është ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, dhe ato marrëveshje mbeten në fuqi pavarësisht se cili udhëheqës është në pushtet.

Zëri i Amerikës: A keni besim se udhëheqësit aktualë do ta zbatojnë marrëveshjen?

Gabriel Escobar: Ata e arritën marrëveshjen dhe tashmë është çështje zbatimi. Duhet të shohim vullnet politik nga dyja palët për të zbatuar pjesën e tyre të marrëveshjes. Nuk është çështje besimi. Ka të bëjë me detyrime me efekte ligjore për njerëzit dhe qeveritë.

Zëri i Amerikës: Javën e kaluar, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, duke cituar marrëveshjen e vitit 2013 ndërmjet Kosovës dhe NATO-s rreth dërgimit të Forcave të Sigurisë së Kosovës në pjesën veriore të Kosovës, kërkoi nga Presidentja e Kosovës që çdo hap, përfshirë vendosjen e policisë, duhet të koordinohet me NATO-n. A mbështesni një ndryshim të tillë të qasjes? A pritet tani që autoritetet e Kosovës të koordinojnë vendosjen e policisë së Kosovës në veri me bashkësinë ndërkombëtare?

Gabriel Escobar: Kjo është kërkesë, që është vërtet e rëndësishme. KFOR-i ka pjesë të përgjegjësisë për të siguruar një mjedis të sigurtë brenda, ashtu siç e ka edhe EULEX-i. Shpresojmë që qeveria e Kosovës do ta konsiderojë bashkësinë ndërkombëtare, dhe në veçanti NATO-n, si partner të rëndësishëm me të cilin duhet të këshillohet dhe koordinohet. Absolutisht që e mendojmë kështu. Dhe do të vazhdojmë të kërkojmë nga qeveria e Kosovës të mbajë komunikim të afërt me NATO-n dhe KFOR-in në terren. Mendoj se është shumë e rëndësishme për të parandaluar ndonjë përllogaritje të gabuar.

Zëri i Amerikës: Ndërkohë, Kosova po përgatit një nismë peticioni rreth kryetarëve të komunave. Cili është qëndrimi juaj për këtë, është nismë që e përkrahni apo konsideroni se dorëheqjet janë zgjidhje më pak e komplikuar?

Gabriel Escobar: Nëse doni të keni zgjedhje të reja me pjesëmarrjen e serbëve, mendoj se dorëheqjet janë rruga më e shpejtë, më e lehtë. Peticioni si nismë nuk është provuar ndonjëherë më parë. Në fakt, nuk ekzistojnë shumë nga rregulloret dhe ligjet për këtë. Megjithatë, po kërkojmë për çfarëdo mundësie brenda Kushtetutës, që do të mundësonte mbajtjen e zgjedhjeve të reja. Po kërkojmë nga serbët që të marrin pjesë plotësisht në zgjedhje kur ato të vendoset të mbahen. Se si arrijmë deri aty, është çështje që do të diskutohet mes palëve. Por, gjithsesi besoj se dorëheqjet do të ishin më të shpejtat. Megjithatë, po e përcjellim situatën me shumë vëmendje.

Në lidhje me formimin e qeverisë në Malin e Zi

I pyetur për përpjekjet për të formuar qeverinë në Malin e Zi, Zëvendës Ndihmës Sekretari amerikan i Shtetit Escobar tha se Shtetet e Bashkuara dhe aleatët perëndimorë, përfshirë NATO-n, kanë rekomanduar që “Mali i Zi të shmangë nga koalicioni qeverisës një parti politike, që është kundër NATO-s, kundër Perëndimit, kundër Bashkimit Evropian”. Ai tha se Shtetet e Bashkuara i mbajnë sytë nga “partitë që i konsiderojmë partnerët tanë… e që janë të përkushtuar në rrugën evropiane, që janë të përkushtuar ndaj anëtarësimit në NATO dhe që janë të përkushtuar në luftën kundër korrupsionit”.
I pyetur rreth përfshirjes së mundshme të partive anti-perëndimore në koalicionin e ri qeverisës, zoti Escobar tha se: “Nëse Mali i Zi e bën një gjë të tillë, atëherë po zgjedh të pranojë trysninë nga një shtet tjetër dhe jo rekomandimet e komunitetit transatlantik. Shpresoj që të mos kemi nevojë të mendojmë se çfarë do të ndodhë pastaj. Mali i Zi është një anëtar shumë solid dhe shumë i mirë i NATO-s dhe një aleat, dhe presim që të vazhdojë të jetë i tillë”.

Ai hodhi poshtë zërat se mospërfshirja e partive me qëndrime anti-perëndimore kundërshton vullnetin e votuesve dhe kritikoi përfshirjen e mundshme të partive që marrin urdhëra nga Beogradi.

“Ekziston të paktën një parti që thotë se është e gatshme të pranojë çfarëdo vendimi të qeverisë për çështjet e politikës së jashtme nëse Beogradi do ta lejonte një gjë të tillë. Ideja që një pjesë e koalicionit do të kontrollohej nga një shtet i huaj dhe që do të ishte më besnike ndaj një udhëheqësi të një shteti të huaj se ndaj kryeministrit apo votuesve të Malit të Zi, është thellësisht jodemokratike dhe e papranueshme”, deklaroi zoti Escobar.