Ambasadori amerikan në Beograd Christopher Hill, tha sot se vendet perëndimore e kanë bërë të qartë se Kosova do të përballet me pasoja për shkak të zhvillimeve në veri të vendit, duke theksuar se problemet janë me kryeministrin Albin Kurti. Në një intervistë me shërbimin serb të Zërit të Amerikës ai tha se zoti Kurti nuk është pajtuar me kërkesat perëndimore për uljen e tensioneve duke tërhequr njësitë e posaçme të policisë dhe kryetarët e komunave nga veriu.

Intervista e mëposhtme është redaktuar për të qenë më e përmbledhur dhe më e qartë.

Zëri i Amerikës: Situata në Kosovë ende nuk është zgjidhur. Zv/Ndihmës Sekretari i Shtetit Gabriel Escobar dhe i dërguari i posaçëm i BE-së për dialogun Miroslav Lajçak i paraqitën propozimet Beogradit dhe Prishtinës – për shtensionimin e gjendjes, zgjedhje të reja në të cilat do të marrin pjesë edhe serbët dhe një kthim në dialogu për normalizimin. Çfarë përgjigje keni marrë nga kryeministri i Kosovës, Aljbin Kurti, a është gati ta pranojë?

Christopher Hill: Mendoj se kemi një problem me zotin Kurti, ai nuk është i gatshëm ta pranojë. Më duket se kemi disa probleme shumë thelbësore me të, nëse ende mund ta konsiderojmë si partner. Por këtë vendim ia lë ambasadës sonë në Prishtinë.

Zëri i Amerikës: Ai e tha se nuk është gati për shtensionim dhe organizim të zgjedhjeve të reja?

Christopher Hill: Shtensionimi është thelbësor dhe mendoj se kemi pasur sukses në këtë drejtim në ditët e fundit. Siç e dini, disa ditë më parë, ne patëm një bllokim të vërtetë atje. Trupat e NATO-s atje. Dhe së fundmi, ata po luanin lojëra sportive me serbët e Kosovës. Kështu që unë mendoj se ka pasur një shtensionim. Ka ulje tensionesh sigurisht nga pala serbe, dhe pritshmëria nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara është që Kosova të bëjë një hap në atë drejtim. Një nga ta është që policia e posaçme të tërhiqet nga veriu. Gjithashtu, kryetarët e komunave duhet të largohen nga ndërtesat komunale dhe kjo duhet të ndodhë në një moment. Dhe çështja e tretë pak më e vështirë, është nëse mund të keni zgjedhje të reja. Nga pala serbe u tha qartë se me rëndësi është themelimi i Asociacionit të Komunave Serbe, i cili ende është problem për zotin Kurti. Sepse të gjithë të tjerët e kuptojnë se është e nevojshme.

Zëri i Amerikës: Zoti Escobar tha se serbët duhet të marrin pjesë në zgjedhjet lokale pa parakushte. Ju e përmendët Asociacionin e komunave me shumicë serbe. A besoni se serbët do të marrin pjesë në zgjedhje nëse ai nuk themelohet?

Christopher Hill: Nuk do të doja të hyja në hollësi të negociatave, por mendoj se serbët janë të shqetësuar për pjesëmarrjen në zgjedhjet lokale që do të zhvilloheshin në rrethana të njëjta si ato të mëparshme – të cilat i bojkotuan. Mendoj se duhen disa ndryshime, nuk dua të flas se deri ku duhet të shkojnë dhe si do të arrihen. E di që do të ketë shumë diskutime me komunitetin serb në Kosovë se si të ecim përpara. Duhet të kemi parasysh se qëllimi i këtyre zgjedhjeve është që ata që janë zgjedhur t’i shërbejnë komunitetit në veri të Kosovës, i cili është kryesisht serb.

Zëri i Amerikës: A mund ta përfytyroni pjesëmarrjen e serbëve në zgjedhje pa Asociacionin?

Christopher Hill: Mendoj se Asociacioni është thelbësor për veriun e Kosovës. Dhe shumica e njerëzve duket se e kuptojnë këtë. Asociacioni është diçka që e kemi premtuar. Është diçka që kemi vendosur ta kemi. Por ndoshta do të jetë e nevojshme t’i shpjegojmë disi komunitetit serb se çfarë do të thotë? Do të thotë aftësi për të pasur shkolla, për të kontrolluar shkollat, për të pasur tekste me të cilat njerëzit janë të kënaqur në ato shkolla, mjete spitalesh, mjekë, kujdes mjekësor. Mendoj se të gjithë këta elementë janë kuptuar dhe duhet bërë shumë punë për t’i zbatuar ato. Dhe mendoj se ne kemi nevojë për vullnet të mirë nga të gjitha palët. dhe sigurisht, shpresojmë që ta marrim këtë nga autoritetet në Prishtinë.

Zëri i Amerikës: Cilat do të ishin pasojat për të dyja palët nëse nuk i plotësojnë kërkesat?

Christopher Hill: Për shembull, kur një gjeneral i lartë amerikan vizitoi Serbinë, ne i thamë Kosovës se nuk do ta bënim stërvitjen ushtarake që kishim planifikuar.

Zëri i Amerikës: Por zoti Kurti as atëherë nuk bëri asnjë hap përpara?

Christopher Hill: Më duhet të them dhe kërkoj ndjesë për shprehjen, se është një proces. Dhe kjo nuk do të ndodhë në një moment, por në një periudhë kohore. Por mendoj se zoti Kurti është informuar plotësisht nga ambasadori ynë në Prishtinë, nga zoti Lajçak dhe zoti Escobar, se do të duhet të bëjë disa ndryshime nëse dëshiron të llogarisë tek ne si mik dhe partner. Nuk mbaj mend të kem parë ndonjëherë ndarje kaq të thella në marrëdhëniet ndërmjet Prishtinës dhe Uashingtonit.

Zëri i Amerikës: Çfarë prisni nga zoti (Aleksandar) Vuçiq në këtë proces? Dhe cilat do të ishin pasojat nëse pritjet nuk përmbushen?

Christopher Hill: Ne e konsiderojmë ai si një partner të mirë, ai dhe qeveria e tij janë partnerë të mirë në këtë proces. Dhe shpresojmë që kështu të vazhdojë. Ne do të donim që ai të bënte ç’është e mundur për të shtensionuar situatën dhe shohim që tashmë po shohim shenja se zbatohet. Kjo është shumë pozitive. Isha i pranishëm në bisedimet (me Escobarin, Vuçiçin dhe Lajçakun,) natën tjetër dhe mund t’ju them se ato shkuan përtej krizës aktuale në Kosovë. Mendoj se ka një mirëkuptim me autoritetet në Serbi se si të ecim përpara, t’i bëjmë gjërat së bashku. Shpresoj që edhe populli i Serbisë do ta kuptojë se ne duam të bashkëpunojmë shumë më tepër politikisht, ekonomikisht, në fushën e sigurisë, që është një nga arsyet e vizitës së gjeneralit Hawkinson (i Gardës Kombëtare të SHBA-së). Ne jemi shumë të interesuar për përmirësimin e marrëdhënieve me Serbinë – të paktën aq sa janë të interesuar njerëzit dhe qeveria në Serbi për të. Ne e ndjejmë se Serbia po bëhet një partner gjithnjë e më i mirë për ne.

Zëri i Amerikës: A ka unitet brenda ‘Quintit’ sa i përket qëndrimeve të kryeministrit të Kosovës? Ne pamë që SHBA ishte shumë specifike për sa i përket pasojave, por të tjerët nuk e ndoqën.

Christopher Hill: Ajo që kemi thënë për Kosovën është se do të ketë pasoja në marrëdhëniet tona dypalëshe. Ishte një deklaratë shumë e fortë ajo çfarë tha sekretari (Antony) Blinken duke dënuar veprimet e zoti Kurti për dërgimin policisë së posaçme në veri dhe për dështimin që të punojë dhe komunikojë si duhet me partnerët. Këto janë akuza të rënda ndaj zotit Kurti dhe shpresoj që zoti Kurti mund ta kuptojë se duhet të veprojë në një mënyrë që është ndryshe nga ajo që ka vepruar. Dhe kështu nuk do të flas më me të.

Zëri i Amerikës: Një nga shkëndijat e krizës në Kosovë ishin zgjedhjet lokale. Pjesëmarrja ishte jashtëzakonisht e ulët, rreth 3.5 për qind. Por perëndimi nuk i kundërshtoi rezultatet e atyre zgjedhjeve. A duket si vendim i gabuar?

Christopher Hill: E dini, do t’ju duhet të pyesni njerëzit e tjerë nëse ishte vendim i gabuar. Unë sigurisht kam mendimin tim për zgjedhjet dhe më lejoni t’i përgjigjem kësaj pyetjeje më shumë si analist sesa si ambasador. Mendoj se disa njerëz prisnin që pjesëmarrja të ishte e ulët, por nuk prisnin që të ishte vetëm 3.75 për qind. Dhe mendoj se u bë e qartë shumë shpejt, do të thosha për të gjithë, se me një pjesëmarrje të tillë nuk keni pse të ecni përpara. Është e qartë se këto të dhëna shqetësonin shumë njerëz, sigurisht një prej tyre jam edhe unë.

Zëri i Amerikës: Duket se propozimi evropian për normalizimin e marrëdhënieve, nuk solli shumë përparim, tensionet në terren janë të njëjta, nëse jo më të mëdha. A i konsideroni marrëveshjet e dështuara? A ka ndoshta nevojë për të gjetur një qasje të re?

Christopher Hill: Mendimi im është, dhe dua ta theksoj këtë sepse nuk jam negociator, që të gjithë elementët e marrëveshjes që duhet të jenë në tryezë janë aty. Për palën serbe duhet Asociacioni dhe kjo është e rëndësishme, sepse nga fakti që nuk ka Asociacion mungon besimi në bashkësinë ndërkombëtare. Serbia duhet të marrë vendimin që të njohë dokumentet e Kosovës dhe të mos e pengojë Kosovën të anëtarësohet në organizatat rajonale etj…Është e qartë për mua që mund të thuhet se nuk funksionon, por heqja dorë nuk është opsion. Dhe më duhet të them edhe një gjë: ajo që kam parë në negociatat e tjera, por jo këtu, është një ton i mirë bisede. Në rastin e dialogut ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, ju po përpiqeni t’i zhvendosni gjërat në një nivel tjetër në krahasim me atë në të cilin janë tani, por mendoj se retorika e ashpër po e dëmton procesin.

Zëri i Amerikës: A prisni që zoti Vuçiç ta njohë pavarësinë e Kosovës?

Christopher Hill: Unë mendoj se ai është i gatshëm të bëjë atë që tha – të arrijë normalizimin dhe kjo është shumë e rëndësishme. Dhe kjo i paraprin të gjitha fazat e ardhshme të bashkëpunimit. Le të fillojmë me radhë, të përpiqemi të realizojmë Asociacionin, njohjen e dokumenteve të Kosovës. Kjo është e rëndësishme në këtë pikë.

Ministri i Punëve të Brendshme të Republikës së Kosovës, Xhelal Sveçla, në një intervistë për Lajmet Qendrore ka folur për situatën në veri të vendit,m që sipas tij më e qetë për dallim nga ditët tjera, ku pati incidente e veprime jashtëzakonisht të dhunshme nga policia fashist e drejtuar nga Beogradi.

Si po vlerësohet situata e sigurisë në komunat veriore aktualisht?

Sveçla: Situata e sigurisë në veriun e vendit dita e sotme ka qenë më e qetë për dallim nga ditët tjera ku pati incidente e veprime jashtëzakonisht të dhunshme nga policia fashist e drejtuar nga Beogradi.

Momentalisht dita e sotme ka qenë me më pak incidente prej ditëve tjera ku pati incidente e veprime jashtëzakonisht të dhunshme nga policia fashist e drejtuar nga Beogradi.

Sot  isha në vizitë në disa lokacione atje dhe kishte qetësi, kishte një profesionalizëm  të jashtëzakonshëm të Policia e Kosovës, për çfarë i falënderoj me plot zemër dhe çdo gjë po vijonte sipas planeve të PK. Tashmë është e ditur se kishte edhe protesta, por që në numër ishin shumë më të vogël, sesa zakonisht në këto ditëve të fundit dhe ishin të qeta.

Ka pasur sulme ndaj Policisë, KFOR-it, por edhe mediave, nga grupe kriminale atje. A keni arritur t’i identifikoni këta persona?

Sveçla: Po. Policia e Kosovës, në bashkëpunim me AKI-në, si dhe me Shërbimet e vendeve aleate, ka  arritur që shumicën nga këta  kriminelë t’i identifikojë. Mos të harrojmë se një gjendje kriminale ka mbizotëruar për 20 vjet dhe ka shumë eksponentë kriminalë , të cilët nuk e kanë për herë të parë të sulmojnë qoftë policinë, qoftë qytetarët të thjeshtë, apo mediat, e kësaj radhe edhe pjesëtarët e Misionit të KFOR-it.

Ne këtë kontigjent e kemi riverifikuar,të jemi më korrekt, Policia e Kosovës dhe AKI e kanë riveirfikuar, dhe jemi në rrugë të mirë që shumicën prej këtyre dhunuesve t’i identifikojmë, t’i lokalizojmë dhe pastaj Policia e Kosovës  t’i arrestojë.

Ju keni bërë sot edhe një vizitë në Jasenovik. Cila është situata në këto pika ku po qëndron policia?

Sveçla: Momentalisht është e qetë. Kemi një acarim të situatës në Leposaviq para disa orësh, por që e gjitha ka përfunduar pa ndonjë incident të theksuar. Realisht, kemi një shfaqjet të forcës periferike, kohë pas kohe, të milicisë fashiste, por Policia e Kosovës, me gatishmërinë e saj, me angazhimin me vullnetin e profesionalizmin e saj është duke mbizotëruar situatën, është duke kontrollua terrenin dhe jam i bindur se skenat e ditëve të fundit nuk do të mund të përsëriten më.

Me cilat vështirësi aktualisht po përballet PK?

Sveçla: Patjetër që ka vështirësi që Policia e Kosovës po ballafaqohet. NË kohën e fundit ne kemi punuar jashtëzakonisht shumë që në aspektin e mbështetjes, në aspektin e pajimit dhe në aspektin organizativ PK të ngrihet në nivele shumë më lartë, sesa që ka qenë, megjithatë ka hapësirë që të përmirësohet sidomos në përdorimin e teknologjive të fundit. Por mbi të gjitha, çfarë është për mua dhe për ta e rëndësishme është vullneti i çeliktë që të mos dorëzohen, të mos heqin dorë nga përmbushja e qëllimit të tyre, e cila është ofrimi i sigurisë, sundimi i rendit dhe ligjit dhe luftimi i këtyre kriminelëve deri në fazën kur këta të dalin para gjyqit.

Analisti i Grupit Ndërkombëtar të Krizave, Marko Prelec, tha në një intervistë me Zërin e Amerikës se situata në veri të Kosovës është shumë serioze dhe mund ta frenojë në një masë të paparashikueshme procesin e pajtimit dhe integrimit të komunitetit serb në Kosovë. Duke folur për sanksionet e Shteteve të Bashkuara ndaj Kosovës ai tha zhvillimet e fundit i kanë dëmtuar marrëdhëniet shumë të veçantë ndërmjet dy vendeve.

Zëri i Amerikës: Zoti Prelec, si i shihni tensionet e fundit në veri të Kosovës dhe përshkallëzimin atje?

Marko Prelec: Kjo është një situatë shumë serioze që ka potencialin të ndezë njëfarë dhune reale, potencialisht me humbje jetësh. Tashmë ka një numër mjaft të madh të personave të lënduar dhe të plagosur dhe përtej kësaj, ajo ka potencialin të frenojë në një masë të paparashikueshme procesin e pajtimit dhe integrimit të komunitetit serb në Kosovë, por në mënyrë shumë domethënëse.

Zëri i Amerikës: Komuniteti ndërkombëtar fajësoi drejtpërdrejt qeverinë e Kosovës për veprime të njëanshme. A mendoni se qeveria e Kosovës duhet të ishte treguar më e përmbajtur dhe të kishte marrë parasysh pasojat e mundshme para se të ndërmerrte ato hapa?

Marko Prelec: Po, sigurisht. Por mendoj se qeveria e Kosovës e dinte saktësisht se çfarë po bënte. Mos të harrojmë se ky nuk është veprimi i parë për tërheqjen e vëmendjes nga qeveria. Gjatë gjithë vitit të kaluar, dhe në fakt, duke filluar nga fundi i vitit 2021, ka pasur një sërë hapash të qeverisë për të treguar autoritetin e saj në veriun e Kosovës, që kanë hasur në rezistencë dhe rritje të tensioneve. Pra, shumica e tyre kanë qenë mosmarrëveshje, që mund të jenë të vështira edhe për dëgjuesit tuaj që të kuptojnë seriozitetin e gjërave të tilla, se çfarë targa të makinave lejohet tw përdoren, por e rëndësishme është se në tre raste, në tre raste të veçanta në shtator dhe tetor 2021 dhe pastaj në korrik dhe dhjetor 2022 kishte barrikada në gjithë veriun e Kosovës, dhe duhej të kishte njëfarë përpjekje tw paqeruajtësve ndërkombëtar për t’i mbajtur gjërat nën kontroll. Pra, qeveria e dinte nga përvoja se çfarë do të ndodhte nëse do të ndërmerrte hapat që ndërmori.

Zëri i Amerikës: Si e shihni zgjidhjen e situatës aktuale në veri të Kosovës?

Marko Prelec: Epo, mendoj qartë se kjo duhet të trajtohet në mënyrë dypalëshe, por ndoshta më mirë në mënyrë shumëpalëshe, përmes bisedimeve ndërmjet autoriteteve në Beograd dhe autoriteteve në Prishtinë dhe gjithashtu aktorët ndërkombëtar si Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian për të shtensionuar situatën. Por, gjëja tjetër që është thelbësore për të bërë këtu është t’i kushtoni vëmendje opinioneve të komunitetit të prekur në veri të Kosovës. Diçka që humbet në shumë biseda është se sa i frustruar dhe mosbesues është bërë ai komunitet. Sigurisht që nuk i besojnë qeverisë së Kosovës, por nuk i besojnë as qeverisë serbe. Kjo është shumë e rëndësishme për ta mbajtur parasysh. Dhe unë mendoj se një pjesë e shpërthimit të zemërimit që pamë, që çoi në të gjitha ato plagosje ishte thjesht se njerëzit ishin të ngopur me një vit ose më shumë tensione të larta dhe duke pasur gjëra që ata nuk i kuptojnë, duke u marrë nga njerëz të tjerë nga larg, larg nga territori i tyre. Ata duhet të futen në proces në një farë mënyre. Mendoj se është thelbësore.

Zëri i Amerikës: Bashkësia ndërkombëtare i ka bërë thirrje qeverisë së Kosovës që të tërheqë forcat e posaçme nga ndërtesat komunale, për të ulur tensionet. Si i shihni këto thirrje dhe refuzimin e kryeministrit Albin Kurti për të vepruar?

Marko Prelec: Po, bashkësia ndërkombëtare po i bën thirrje Kosovës që të tërheqë forcat e posaçme të policisë dhe gjithashtu paralelisht me këtë që katër kryetarët e komunave, kryetarët shqiptarë të komunave me shumicë serbe të punojnë nga ndërtesat alternative, ndoshta të vendosura në disa nga fshatrat me shumicë shqiptare në atë zonë. Kështu që unë e kuptoj që kryeministri Kurti nuk dëshiron ta bëjë këtë, por ai ka sinjalizuar disa ide të ndërlidhura si pranimi që këta kryetarë komunash nuk e kanë, siç ai e quajti, legjitimitetin e fortë, nuk kanë një mandat të fortë dhe sinjalizoi për zgjedhje të parakohshme. Mendoj se ky është ndoshta hapi i radhës, hapi tjetër i domosdoshëm për uljen e tensioneve duke tërhequr policinë e posaçme. Ju mund të argumentoni, nëse ky është apo jo një hap i mirë, por mendoj se vetëm duke parë rolin që policia e posaçme ka luajtur në imagjinatën e komunitetit serb në veri, është e vështirë të shihet se si i lenë ata atje ose të paktën duke i lënë në ndërtesat komunale, do të kontribuonte në çfarëdo mënyre për një zgjidhje.

Zëri i Amerikës: Por, kryeministri Albin Kurti po thotë se me veprimet në veri po zbaton sundimin e ligjit dhe nuk ka shprehur gatishmëri për të larguar kryetarët e rinj nga ndërtesat e komunave. Si mund tw rrjedhin zhvillimet?

Marko Prelec: Po, mendoj se sundimi i ligjit është një gjë e rëndësishme, por gjithashtu nuk është domosdoshmërisht gjëja e parë që duhet kërkuar në një mjedis për zgjidhjen e konfliktit, sepse sundimi i ligjit është diçka që vjen pasi të keni paqe, pasi të keni një situatë paqësore. Ne nuk e kemi atë tani. Pra, sundimi i ligjit nuk është mjet për zgjidhjen e konflikteve. Është diçka nga e cila ne mund të gëzojmë dhe të përfitojmë, pasi të kemi zgjidhje të konfliktit dhe zgjidhja zakonisht kërkon gjëra të tilla si negociatat. Negociata se cili do të jetë ligji. Dhe këto negociata kanë qenë duke u zhvilluar. Kështu që unë mendoj se një nga arsyet pse bashkësia ndërkombëtare ka qenë shumë e zëshme dhe kritikë për kryeministrin është se ata i kanë perceptuar këto si hapa të shkurtër, në bisedimet që janë zhvilluar me ndërmjetësimin e Josef Borrell dhe Miroslav Lajçak.

Zëri i Amerikës: Zoti Prelec Shtetet e Bashkuara të Amerikës vendosën sanksione për shkak të veprimeve të qeverisë në veri. Çfarë do të thotë kjo për Kosovën?

Marko Prelec: Do ta vendosja në kontekstin e përshkallëzimit nga Shtetet e Bashkuara. SHBA-ja ka përdorur një gjuhë gjithnjë e më të fortë duke provuar ta bindë qeverinë e Kosovës që të angazhohet në dialogun në Bruksel në mënyrë specifike në lidhje me përmbushjen e detyrimit të saj për të krijuar Asociacionin e komunave me shumicë serbe, diçka që daton nga marrëveshjet e Brukselit të vitit 2013 dhe 2015. Dhe është përsëritur në këtë raund të fundit. Kështu që mendoj se qartë Uashingtoni priste që fjalët të mjaftonin por ata e zbuluan se nuk mjaftojnë dhe tani ata iu drejtuan sanksioneve. Dhe mendoj se nuk do të habitesha nëse ato sanksione do të ishin në gjendje të përshkallëzohen në ditët e ardhshme nëse Uashingtoni mbetet i pakënaqur dhe sigurisht nëse situata në terren përkeqësohet dhe nëse qeveria perceptohet si përgjegjëse për përkeqësimin.

Zëri i Amerikës: A janë dëmtuar marrëdhëniet mes Kosovës dhe SHBA-së që të dyja palët i kanë konsideruar të veçanta?

Marko Prelec: Shtetet e Bashkuara asnjëherë nuk i ka vendosur sanksione Kosovës më parë, dhe zakonisht është përmbajtur edhe për të kritikuar udhëheqësit e Kosovës në publik të paktën, edhe në raste kur nuk ishte e kënaqur me veprimet e tyre. Kjo sepse Shtetet e Bashkuara, mendoj se ndjejnë një lloj përgjegjësie atërore për rolin e tyre për t’i dhënë fund represionit serb ndaj qytetarëve të Kosovës nëpërmjet ndërhyrjes ushtarake të udhëhequr nga NATO-ja në vitin 1999 dhe më pas në të qenit një nga ‘patronët’ e shpalljes së pavarësisë së Kosovës në shkurt të vitit 2008. Pra, ka shumë besnikëri në Uashington dhe sigurisht administrata e (Joe) Biden dhe njerëzit brenda saj, shumë prej tyre, përfshirë vetë presidentin, ishin shumë të angazhuar në të dyja këto veprime, pra, si senator, ishte shumë i interesuar për Kosovën. Kështu që mendoj se ka ende një shkallë besnikërie në Shtetet e Bashkuara ndaj Kosovës, por nuk është, nuk është pa fund dhe kjo e ka dëmtuar qartë atë marrëdhënie shumë të veçantë.

Ish-ndihmës Sekretari amerikan i Shtetit, Daniel Fried, thotë se situata e krijuar në veri të Kosovës i ka rrënjët tek mospranimi nga Serbia i realitet të pakthyeshëm të pavarësisë së Kosovës. Megjithatë, në një intervistë për Zërin e Amerikës, ai theksoi se përgjegjësia për vendimarrjen që çoi në incidentet e fundit rëndon mbi Kosovën. Zoti Fried, një diplomat karriere me një përvojë prej disa dekadash në Departamentin e Shtetit thotë se Uashingtoni ka të drejt të jetë i zemëruar me qeverinë e Kosovës dhe se qëndrimet e fundit të Shteteve të Bashkuara dëshmojnë për thyerjen më të madhe në raportet e saj me Kosovën. Në intervistën me gazetaren Milena Djurdic, nga shërbimi në gjuhën serbe i Zërit të Amerikës, ish-diplomati amerikan thotë se qeveria e Kosovës duhet ta pranojë se ka gabuar dhe të tërhiqet.

Zëri i Amerikës: Si i komentoni përplasjet dhe dhunën në Kosovë gjatë këtyre ditëve të fundit dhe cilat janë rreziqet e mundshme jo vetëm për marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë, por edhe më gjerë në rajon?

Daniel Fried: Marrëdhëniet mes Serbisë dhe Kosovës kanë qenë në një gjendje jo normale për shumë vite dhe përgjegjësia për këtë, në përgjithësi, ka rënë mbi Serbinë sepse ajo nuk ka pranuar ta njohë pavarësinë e Kosovës. Ata nuk do ta rimarrin Kosovën. Kjo çështje ka mbaruar, pjesërisht për shkak të viteve të nacionalizmit shkatërrimtar serb, duke përfshirë shtypjen e shqiptarëve në Kosovë, që çoi në ndërhyrjen e NATO-s, të cilën ne nuk e donim.

Në të njëjtën kohë, kriza e tanishme duket se është shkaktuar nga gabimet e qeverisë së Kosovës. Pra, në tërësi, Serbia mund të ketë përgjegjësi, për këtë gjendje të çuditshme, por kriza e tanishme është diçka që ka shkaktuar, do të thosha, zemërimin e Shteteve të Bashkuara. Nuk e përdor lehtë këtë fjalë, por lexova deklaratën e plotë të zotit Hovenier, ambasadorit amerikan në Kosovë, në konferencën me gazetarët. Dhe që nga pavarësia e Kosovës në vitin 2008, nuk mbaj mend që një përfaqësues i qeverisë amerikane të ketë qenë aq i zemëruar, sa dukej ai. Mendoj se qeveria e Kosovës me siguri e ka marrë vendimin në rrethana të vështira, por vendimi e përkeqësoi shumë më tepër situatën, që edhe më parë ishte e komplikuar. Kjo ka rezultuar në përkeqësimin e fortë të marrëdhënieve të Shteteve të Bashkuara me Kosovën. Dhe kjo nuk i shërben askujt. Është për të ardhur keq.

Nuk mendoj se protestat dhe vënia në gatishmëri e ushtrisë serbe janë të dobishme. Por vura re se, në konferencën për mediat, ambasadorit Hovenier iu dha mundësia, që të ngarkonte me përgjegjësi të dyja palët, dhe ai nuk e bëri këtë.

Ai u përqendrua tek përgjegjësia e qeverisë së Kosovës. Kjo më la përshtypjen, se ishte një shenjë se Shtetet e Bashkuara janë seriozisht të zemëruara me vendimet e qeverisë së Kosovës. Dhe natyrisht KFOR-i duhej të ndërhynte. Forcat e KFOR-it pësuan lëndime serioze. Nuk e krijoi qeveria e Kosovës këtë situatë. Kjo situatë në përgjithësi është kryesisht, por jo plotësisht, përgjegjësi e serbëve, të cilët duket se ende fantazojnë se Kosova mund t’i kthehet Serbisë, gjë që nuk do të ndodhë kurrë. Nuk kishte asnjë arsye që qeveria të merrte një vendim që do të përkeqësonte situatën. Pra, është një kohë e vështirë si në terren ashtu edhe në marrëdhëniet e Shteteve të Bashkuara me Kosovën, dhe e gjithë kjo gjë më duket për të ardhur keq.

Tani, shpresojë që qeveria e Kosovës të gjejë një mënyrë që të korrigjojë gabimet e saj fillestare.

Qeveritë bëjnë gabime dhe shpresoj, që në njëfarë niveli dhe ndoshta në të gjitha nivelet, qeveria e Kosovës do ta pranojë këtë, por është një periudhë e vështirë. Në të njëjtën kohë, kjo nuk do të ndryshojë faktin se Serbia duhet të përballet me realitetin.

Mbretëria e Jugosllavisë është zhdukur, Jugosllavia komuniste është zhdukur. Serbia e ka humbur Kosovën. Nuk do ta marrë prapë. Për më tepër, përse Serbia dëshiron të qeverisë një popullatë që nuk dëshiron të udhëhiqet prej saj? Serbia natyrisht, ka interesa serioze, legjitime, të kuptueshme për manastiret historike, njerëzit atje, ka interes për komunitetin serb dhe mund të gjenden rrugë për trajtimin e këtyre çështjeve. Shtetet e Bashkuara po punonin për këtë me Evropën dhe përfaqësuesit evropianë.

Por besoj e kuptoni ku dua të dal. Kjo nuk është një situatë e drejtë dhe e paanshme. Është një situatë në të cilën Shtetet e Bashkuara mendojnë se qeveria e Kosovës ka bërë një gabim serioz, situatë të vështirë.

Zëri i Amerikës: E dimë se, edhe Sekretari Blinken, përmes deklaratave të lëshuara nga zyra e tij, ka kritikuar ashpër qeverinë e Kosovës për atë vendim. A është i justifikuar qëndrimi i Shteteve të Bashkuara për të fajësuar plotësisht Kosovën?

Daniel Fried: Mendoj se qeveria amerikane kishte arsye për t’u zemëruar. Mendoj se rrënjët e problemit nuk janë tek Kosova. Përgjegjësia, bie më shumë mbi Serbinë, tek përpjekjet e saj për të kundërshtuar pavarësinë e Kosovës, e cila, serbët besoj se e dinë, se është e pakthyeshme. Çështja e Kosovës ka marrë fund. Por për disa arsye ata nuk e pranojnë. Prandaj, mendoj se përgjegjësia më e madhe është tek pala serbe, por përgjegjësia për këtë incident që përfshiu komunat, ishte e autoriteteve të Kosovës, ishte një vendim i Kosovës. Prandaj Shtetet e Bashkuara janë të zemëruara, sepse qeveria e Kosovës mori një vendim, bazuar në në një logjikë të kuptueshme të sovranitetit, por abstrakte, duke bërë që pasojat të trajtoheshin nga KFOR-i dhe Shtetet e Bashkuara. Mendoj se amerikanët ishin të zemëruar nga kjo qasje.

Zëri i Amerikës: E dimë se në deklaratën e parë të Sekretarit Amerikan të Shtetit, u paralajmërua për pasoja në marrëdhëniet mes Shteteve të Bashkuara dhe Kosovës. Ju përmendët ambasadorin amerikan, i cili tha se pasoja e parë ishte anulimi i pjesëmarrjes së forcave të Kosovës në stërvitjen Defender Europe 2023. Kryeministri Kurti tha se mendonte se ky vendim ishte një katastrofë dhe i padrejtë. A mendoni se vendimi i Shteteve të Bashkuara për këtë ishte i justifikuar?

Daniel Fried: Mendoj se Shtetet e Bashkuara synonin të tërhiqnin vëmendjen e qeverisë së Kosovës dhe qytetarëve të saj, çka do të thotë se ishin seriozisht të zemëruar. Dhe unë mendoj se ata kishin arsye për këtë. E njoh sekretarin Blinken, e njoh prej 30 vitesh. Ai është një person i mençur. Mendoj, dhe me sa di unë, ai kishte arsye të ishte i zemëruar nga veprimet e qeverisë së Kosovës.

Këto veprime i përkeqësuan gjërat dhe KFOR-i dhe Shtetete e Bashkuara u detyruan të merreshin me pasojat e këtyre veprimeve.

Mendoj se kjo ishte një mënyrë për t’i thënë Kosovës se nuk mund të krijoni probleme të panevojshme për Shtetet e Bashkuara dhe më pas t’i largoheni përgjegjësisë. Sërish dua ta theksojë se Serbia ka përgjegjësi shumë më të madhe për problemet në veri të Kosovës. Por druaj se qeveria e Kosovës ka përgjegjësi për këtë incident të veçant. E njoh ambasadorin Hovenier, ai është një person serioz. Dhe zemërimi i tij gjatë konferencës për mediat ishte i qartë.

Zëri i Amerikës: Ai përmendi gjithashtu se Uashingtoni po shqyrton marrjen e masave të tjera. Çfarë masa të tjera mund të merren ndaj Kosovës?

Daniel Fried: Nuk dua të spekuloj. Do do të preferoja që qeveria e Kosovës të gjente një mënyrë për t’u tërhequr.

Zëri i Amerikës: Por kryeminsitri Kurti duket se është shumë i vendosur për këtë.

Daniel Fried: Shpesh politikanët mbajnë qëndrime të forta në publik, por gjejnë një mënyrë për t’u tërhequr. Ndaj le të shohim se çdo të bëjë ai. Por ai duhet ta dijë se është gabim që mbështetja amerikane të merret si e mirëqenë. Ose që të ndërmerren veprime sikur mbështetja amerikane është e përhershme dhe se do të vazhdojë pavarësisht gabimeve. Shtetet e Bashkuara kanë durim të madh dhe njohuri strategjike të situatave politike lokale. Por, unë mendoj se qeveria e Kosovës mendon se mbështetja amerikane është automatike pavarësisht veprimeve të tyre. Shtetet e Bashkuara morën një vendim për të mbështetur pavarësinë e Kosovës në vitet e para të këtij shekulli. Unë kam qenë pjesë e procesit të vendimmarrjes. Kjo ishte zgjedhja që bëmë. Mund të kishim bërë të tjera zgjedhje, por mendoj se zgjodhëm me mençuri. Megjithatë, Kosova duhet të përfitojë nga kjo mundësi dhe të konsolidojë pozicionin e saj dhe jo thjesht t’i trajtojë Shtetet e Bashkuara sikur një burim të pafund mbështetjeje të verbër, të padiskutueshme, në çdo rrethanë. Ajo këshillohet të përfitojë nga Shtetet e Bashkuara dhe Evropa. Dhe dua ta theksojë sërish se qeveritë bëjnë gabime dhe shpresoj që kryeministri do ta kuptojë mirë se shkoi shumë larg dhe do të gjejë një mënyrë për t’u tërhequr.

Zëri i Amerikës: Duke marrë parasysh se ju keni qenë pjesë e asaj vendimarrjeje, vendimarrjes lidhur me Kosovën dhe Kosova është rreshtuar krah Shteteve të Bashkuara dhe SHBA-të i kanë ofruar mbështetje të fortë asaj. A mendoni se ndëshkimi amerikan tani ka qenë jashtëzakonisht i ashpër?

Daniel Fried: Kjo është padyshim thyerja më e madhe që ka ndodhur në bashkëpunimin e gjatë mes Shteteve të Bashkuara dhe Kosovës. Kjo është shprehja më e fortë e kundërshtimit amerikan ndaj një akti të qeverisë së Kosovës që mund të kujtoj. Dhe ishte deklarata më e ashpër që mbaj mend. Dhe ky nuk ishte një akt i humorit të keq apo akt i pamenduar, për të thënë diçka në mikrofon. Kjo ishte diçka që qeveria e Shteteve të Bashkuara e kishte shqyrtuar. Dhe mendoj se ka një arsye për këtë. Unë mendoj se Shtetet e Bashkuara i kanë kërkuar qeverisë së Kosovës që të mos ndërmarrë hapa të caktuar dhe kërkesa jonë u shpërfill dhe hapat u ndërmorën dhe rezultati ishte pikërisht ai të cilit i druheshim. Ndonëse nuk e di të gjithë historinë, mendoj se kjo është arsyeja e zemërimit. Mendoj se zhgënjimi ishte i justifikuar.

Nuk është fundi i botës, por qeveria e Kosovës duhet të gjejë një mënyrë për t’u tërhequr.

Zëri i Amerikës : Ju thatë se rrënjët e gjithë kësaj janë tek Serbia. Le të flasim për Beogradin. Autoritetet e Kosovës kanë fajësuar Beogradin dhe presidentitn Vuçiç për nxitjen e përplasjeve për të destabilizuar Kosovën. Në deklaratën e fundit, Sekretari Blinken i bëri thirrje presidentit Vuçiç dhe qeverisë së tij të ulë tensionet dhe u bëri thirrje serbëve të Kosovës të mos sfidojnë KFOR-in dhe të përmbahen nga aktet e dhunës. A mendoni se Shtetet e Bashkuara nuk kanë qenë, në fakt mjaft të forta, ndaj Beogradit dhe ndaj presidentit serb?

Daniel Fried: Sigurisht që kërkesat e Shteteve të Bashkuara, të presidentit dhe qeverisë serbe janë të arsyeshme. Mendoj se do të ishte gabim për qeverinë serbe të arrinte në përfundimin se Shtetet e Bashkuara janë të zemëruara me qeverinë e Kosovës dhe kjo është një mundësi për Serbinë që t’i përkeqësojë më tej këto raporte. Kjo nuk është e vërtetë. Unë mendoj se Shtetet e Bashkuara do të reagonin shumë ashpër nëse Serbia do të përpiqej të shfrytëzonte situatën aktuale.

Presidenti Vuçiç për shumë vite është munduar të ndjekë dy rrugë njëkohësisht. Në njërën anë, ai po përpiqet të jetë një forcë në mbështetje të stabilitet dhe një të ardhmeje evropiane për Kosovën. Por në të njejtën kohë, ai ka përdorur kartën nacionaliste serbe. Unë mendoj se ndoshta zoti Vuçiç po mendon se Rusia do ta mbrojë Serbinë dhe do të ofrojë opsione të mira strategjike dhe aftësi për të luajtur lojëra taktike afatshkurtra. Unë do ta këshilloja qeverinë serbe që ta rishikojë këtë strategji me mikun e tyre Vladimir Putin dhe Rusinë. Ata nuk janë në gjendje t’ju ndihmojnë shumë, përveçse të nxisin tensionet. Ata mezi po ndihmojnë veten e tyre. Ata janë duke humbur një luftë që nuk duhet ta kishin nisur. Sigurisht që e kam fjalën për luftën me Ukrainën, ata nuk kanë arritur ta pushtojnë Ukrainën. Ata nuk mund ta fitojnë luftën dhe nuk mund të tërhiqen prej saj. Ekonomia e tyre është në vështirësi. Të rinjtë po largohen nga vendi. Ata nuk janë në gjendje të mirë. Mbështetja tek Rusia nuk më duket mua si një veprim i mençur. Rusia nuk është në gjendje të veprojë si një lloj mbrojtëse strategjike për Serbinë. Ata do të thonë gjërat e duhura dhe janë në gjendje të bëjnë telashe, zhurmë dhe të shkaktojnë probleme.

Por kjo nuk do t’i ndihmojë qytetarët e zakonshëm sërbë. Kështu që unë mendoj se për presidentin Vuçiç do të ishte më mirë që të përfitonte nga kjo mundësi për të thelluar marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara dhe Evropën dhe të jetë një forcë konstruktive në procesin e normalizimit të marrëdhënieve me Kosovën. Ka interesa krejtësisht legjitime serbe në Kosovë. Ajo duhet të kërkojë një trajtim më të mirë të sërbëve në Kosovë. Këto do të ishin kërkesa të arsyeshme dhe mendoj se ato do të respektoheshin. Por, nuk është e arsyeshme që Serbia të sillet sikur është ende fuqi sovrane në veri të Kosovës. Kjo do të shkaktonte vetëm telashe.

Zëri i Amerikës: Sa ka kontribuar në krizën aktuale urdhri nga Beogradi që sërbët në Kosovë të bojkotojnë zgjedhjet lokale në veri? A mendoni se Shtetet e Bashkuara dhe komuniteti ndërkombëtar po kënaqin kërkesat e Serbisë dhe preisdentit Vuçiç, siç mendojnë disa analistë të çështjeve të Ballkanit?

Daniel Fried: Mendoj se presidenti Vuçiç dhe qeveria serbe duhet të heqin dorë nga pretentimet se ata mund t’i japin fund ose se mund të kompromentojnë disi sovranitetin e Kosovës. Ata po përdorin komunitetin serb në veri në disa mënyra si thjesht objekte të një loje politike. Kjo nuk do t’i ndihmojë serbët në veri. Ata duhet të ndihmojnë serbët në veri të arrijnë në një pikë të qëndrueshme brenda Kosovës. Kjo ndoshta është e arritshme. Ka shumë ide për këtë, si vetëqeverisja lokale, asociacioni i komunave serbe, ka shumë ide që mund të jenë të realizueshme. Por ata nuk do të jenë pjesë e Serbisë dhe Serbia nuk do ta pushtojë Kosovën. Kjo nuk do të ndodhë. Shpresojë që në periudhën në vijim, në javët e ardhshme, kur të ulen tensionet e krijuara nga kriza aktuale, të gjitha palët do të mund të kthehen në ndërtimin e asaj që mund të ndërtohet. Dhe sigurisht që Serbia nuk duhet ta përkeqësojë situatën. Dhe nëse Serbia e bën këtë, gjërat nuk do të jenë shumë mirë për Serbinë. Nëse jo në Bashkimin Evropian, ku mund të shkojë Serbia? Të bashkohet me një grup të dominuar nga Rusia? Rusia nuk do ta ndihmojë Serbinë. Rusia është nuk është e aftë ta ndihmojë Serbinë. Rusët nuk do të jenë në gjendje që në një të ardhme të afërt ta ndihmojnë Serbinë të bëhet më e pasur, të integrohet më mirë me botën, me Evropën. Rruga e Serbisë përpara nuk është të vazhdojë të ndjekë një qëndrim të balancuar mes Perëndimit dhe Rusisë, në një kohë kur Rusia po udhëhiqet nga një person i akuzuar për krime lufte.

Zëri i Amerikës: Shtetet e Bashkuara dëshirojnë që të dyja palët të rikthehen tek dialogu, i cili deri tani nuk ka zgjidhur shumë çështje pavarësisht arritjes së Marrëveshjes së Ohrit. A duhet Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian të rishqyrtojnë strategjinë e tyre për Serbinë dhe Kosovën?

Daniel Fried: Nuk jam i sigurt se idetë ose kornizat e reja për këtë çështje do të funksiononin. Kornizat aktuale ofrojnë mundësi të mjaftueshme për të bërë përparim, nëse palët duan të bëjnë përparim. Asnjë kornizë nuk do të sjellë përparim nëse palët nuk e duan atë. Pra, problemi nuk është tek korniza e dialogut, por në faktin nëse palët duan t’i trajtojnë çështjet me seriozitet.

Ish-përfaqësuesja e Lartë e Bashkimit Evropian për Punë të Jashtme, Catherine Ashton, u ka bërë thirrje Kosovës dhe Serbisë që të ulen në tavolinën e negocimit dhe të gjejnë përgjigje për mospajtimet e tyre.

Ajo ka thënë se e ardhmja e tyre varet nga marrëdhëniet që krijojnë me Bashkimin Evropian dhe marrëdhëniet mes vendeve të rajonit.

Në një intervistë me shkrim për Radion Evropa e Lirë, Ashton ka reflektuar për kohën sa e ka ndërmjetësuar dialogun mes këtyre dy vendeve dhe se si e vlerëson kontributin e saj në këtë proces.

Ajo ka folur për përvojën e saj si diplomate në librin e saj më të ri. “Dhe më pas çka: Rrëfimet e brendshme të diplomacisë së shekullit XIX”, i cili ka shërbyer si arsye për intervistë.

Ashton, ndër tjerash, ka folur edhe për rolin e Shteteve të Bashkuara në dialog, nëse Bashkimi Evropian po bën mjaftueshëm për ta mbajtur afër Ballkanin Perëndimor, dhe për ndikimin rus dhe atë kinez në rajon.

Radio Evropa e Lirë: Në librin tuaj të ri, “Dhe më pas çka: Rrëfimet e brendshme të diplomacisë së shekullit XIX” (And Then What? Inside Stories of 21st-Century Diplomacy”), ju keni thënë se nuk e keni shijuar pozitën e përfaqësueses së Lartë të Bashkimit Evropian, por keni pasur edhe momente të mira. Çfarë ka qenë më e vështirë për ju? Karakteristikat e negociatorëve, të cilët i keni ndërmjetësuar, apo situatat, kur secili humb pak, ashtu që të arrihet kompromisi?

Catherine Ashton: Ka qenë e vështirë t’i shoh sfidat, me të cilat përballen shumë njerëz, për shkak të konfliktit, kaosit apo ndonjë katastrofe. Për secilin që tenton të ndihmojë, ekziston gjithmonë një ndjesi që nuk bën kurrë mjaftueshëm – dhe unë natyrisht jam ndier ashtu. Kënaqësia dhe përmbushja kanë ardhur në momentet kur kam besuar se kam arritur të bëj dallimin.

Nuk ka të bëjë vetëm me humbjen – disi kompromisi është bërë fjalë që nuk e duam. Në negociata ju kërkoni zgjidhje për problemet, sidomos për ata që kanë probleme. Kompromisi pason mbajtjen e fokusit kah e ardhmja, tentimet për të gjetur se çfarë është më e mira për një komunitet apo një shtet, dhe marrja e vendimit se çka është më e rëndësishme. Negociatorët e mirë punojnë me qetësi dhe vazhdimisht bëjnë përpjekje për të gjetur zgjidhje.

Radio Evropa e Lirë: Ju keni luajtur rol të rëndësishëm në arritjen e marrëveshjes në Bruksel, më 2013. Megjithatë, deri më sot, Kosova dhe Serbia nuk kanë arritur përparim të madh në normalizim të marrëdhënieve. Kë duhet fajësuar?

Catherine Ashton: Secila palë e di se e ardhmja e tyre varet pjesërisht nga marrëdhëniet që i ndërtojnë me Bashkimin Evropian, dhe pjesërisht nga marrëdhëniet që i krijojnë brenda rajonit të tyre. Dhe, kjo nënkupton gjetjen e një rruge për të krijuar një të ardhme që ofron paqe, siguri dhe sukses ekonomik për të dyja palët. Nuk ka qenë kurrë e lehtë – Marrëveshja e Brukselit ka qenë vetëm fillimi – mirëpo u bëj thirrje të dyja palëve që të ulen në tavolinë dhe të gjejnë përgjigje.

Radio Evropa e Lirë: Cila ka qenë pjesa më e vështirë për t’i afruar palët deri te nënshkrimi i Marrëveshjes së Brukselit? Cila ka qenë sfida më e madhe?

Catherine Ashton: Imagjinojeni këtë skenë: Dy kryeministra, në moshë të njëjtë, nga rajoni i njëjtë, që nuk janë takuar kurrë, dhe të cilët bartin shpresat dhe aspiratat e popujve të tyre, të përziera me historinë dhe traumën e së kaluarës. Ka qenë gjë e guximshme vetëm pjesëmarrja në dhomë të njëjtë. Sfidë ka qenë njohja e së kaluarës, humbjet dhe dhimbjet e shumë personave, si dhe krijimi i një vizioni, për të siguruar që të rinjtë në Kosovë dhe Serbi, mund të shikojnë përpara drejt së ardhmes në BE. Vështirësia më e madhe për liderët është përgatitja për të ecur përpara. Është më e lehtë që të mos bësh asgjë. Fatmirësisht, të dyja palët kanë qenë të përgatitura në atë drejtim.

Radio Evropa e Lirë: BE-ja posedon leva të rëndësishme dhe shtysa për Kosovën dhe Serbinë që ta zbatojnë marrëveshjen. Ndër më të rëndësishmet, integrimet evropiane. Megjithatë, duke marrë parasysh dinamikën e zgjerimit të BE-së, kjo gjë duket se nuk ka shërbyer si mjet i fuqishëm. Në çfarë niveli ka dështuar BE-ja që t’i shtyjë të dyja palët që t’i tejkalojnë dallimet dhe të gjejnë gjuhë të përbashkët?

Catherine Ashton: E kuptoj që ekziston shqetësimi në rajon, që BE-ja nuk është entuziaste – sa ka qenë dikur – për zgjerim. Megjithatë, nuk ka dilema që shtetet e Ballkanit Perëndimor i përkasin BE-së. Përkushtimi i bllokut është i qartë në punën që e bën Mirosllav Lajçak, për të vazhduar punën me Kosovën dhe Serbinë. Por, duhet bërë shumë punë edhe shtetet që duan të jenë pjesë e BE-së. Një arsye për mungesë entuziazmi qëndron te mungesa e përparimit të bërë nga vendet që duan të jenë anëtare. Nuk është një rrugëtim i lehtë, por ia vlen të bëhet.

Radio Evropa e Lirë: Në librin tuaj, ju sqaroni se jo gjithçka funksionon më së miri nëpër organizatat ndërkombëtare siç është BE-ja, NATO-ja dhe Kombet e Bashkuara. Ju keni thënë: “Sa i përket ndërmjetësimit në mes të Kosovës dhe Serbisë, roli i Shteteve të Bashkuara ka qenë i heshtur, në pjesën më të madhe të kohës, por, megjithatë vital. A besoni se SHBA-ja tani ka më shumë fuqi sesa BE-ja, sidomos te Kosova?

Catherine Ashton: Unë besoj në punën me miq e aleatë dhe në gjetjen e zgjidhjeve. Shtetet e Bashkuara e kanë një lidhje të veçantë me Kosovën, që nënkupton se ato kanë arritur të rikonfirmojnë mbështetjen e tyre, teksa Kosova ka marrë hapa drejt asaj që njihet si Marrëveshja e Brukselit. Nuk ka të bëjë me atë se kush ka më shumë fuqi – ka të bëjë me fuqinë e të punuarit së bashku.

Radio Evropa e Lirë: Si e vlerësoni, në përgjithësi, situatën në Ballkan? Teksa palët, dikur ndërluftuese, tani promovojnë bashkëpunim, sidomos në fushën e ekonomisë, pothuajse të gjitha çështjet tjera, shembull, mospajtimet etnike, mbesin të pazgjidhura (në Kosovë dhe Bosnje e Hercegovinë). Në të njëjtën kohë, demokracia në Ballkan po rrezikohet nga korrupsioni i shfrenuar, mosrespektimi i rendit dhe ligjit dhe shtypja e lirisë së mediave. Ndonëse BE-ja i ka kritikuar këta trendë në përgjithësi, me raste duket se e mbyll njërin sy, duke besuar se kështu i shtyn liderët autoritarë të Ballkanit që të arrijnë marrëveshje gjeopolitike. Shembull është presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, për çështjen e Kosovës.

Catherine Ashton: BE-ja është e bazuar në parime – demokraci, të drejta të njeriut, sundim të ligjit. Këto janë thelbësore. Duke punuar me shtetet tjera, ato mbesin pjesë e dialogut të vazhdueshëm.

Radio Evropa e Lirë: Në një opinion të vitit 2021 për Politico-n, të quajtur, Mos ia mbyllni derën Ballkanit Perëndimor, ju dhe autorë tjerë thoni se alternativë është regresi drejt një Evrope të ndarë, të rrethuar nga fuqi, që në thelb nuk kanë as interesa, as vlera. “Lënia e Ballkanit Perëndimor në një zonë të përhershme muzgu, do të përbënte humbje strategjike – dhe të pashmangshme”. A mund të bëjë BE-ja më shumë?

Catherine Ashton: Nuk është vetëm roli i BE-së që t’i shtyjë përpara vendet e Ballkanit Perëndimor. Është edhe detyrë e secilit shtet që t’i kryejë të gjitha ndryshimet e nevojshme, dhe të merret me të gjitha çështjet e nevojshme për t’u bërë anëtar i BE-së. Prandaj, shpresoj që do të bëhet më shumë, nga të gjithë, për t’i adresuar këto sfida.

Radio Evropa e Lirë: Në vitin e fundit të mandatit, më 2014, Rusia e ka aneksuar Gadishullin e Krimesë. A mendoni se reagimi me kohë do të mund të parandalonte luftën në Ukrainë, të nisur në shkurt të vitit 2022? Çfarë ka mundur të bëhet ndryshe?

Catherine Ashton: Ne kemi reaguar atëherë, duke i vënë sanksione Rusisë, dhe duke tentuar të negociojmë. Reflektimi është gjithmonë i vështirë – atëherë nuk kemi ditur atë që e dimë sot. Megjithatë, sipas mendimit tim, në vitet pasuese, ajo që ka ndodhur në Ukrainë, nuk ka qenë në agjendë, aq lart sa do të duhej të ishte.

Radio Evropa e Lirë: Deri në çfarë pikë është duke ndikuar Rusia në dialog, dhe në situatën në Ballkanin Perëndimor, në krahasim me periudhën kur keni qenë e përfshirë edhe ju?

Catherine Ashton: Ne gjithmonë kemi qenë të vetëdijshëm për ndikimin e Rusisë dhe angazhimin në Ballkanin Perëndimor. Ngjarjet në Ukrainë, e kanë vënë më shumë në pah këtë fakt.

Radio Evropa e Lirë: Në kohën kur jeni larguar nga Brukseli, nuk është folur, thuajse aspak, për ndikimin kinez. Tani kemi shembuj se si Kina është duke e përhapur ndikimin e saj në Ballkanin Perëndimor, përmes borxheve, donacioneve dhe projekteve infrastrukturore. Madje edhe në disa vende të BE-së. Njerëzit nuk e shohin ndikimin kinez si kërcënim, në krahasim me ndikimin rus. A pajtoheni?

Catherine Ashton: Sfida e Kinës është ndryshe prej situatës me Rusinë. Shpresoj se do të shohim më shumë përpjekje në krijimin e një qasjeje strategjike ndaj Kinës, duke përfshirë lidhjet dhe shqetësimet aktuale. Rikujtoj se Kina ka luajtur rol në negociatat me Iranin, dhe shpresa ime është që Kina të synojë rol pozitiv në sistemin multilateral, për të cilin duhet të kujdesemi.

Përgatiti: Krenare Cubolli

Katarina Agjançiq, ish-punonjëse e Administratës Tatimore të Kosovës, ka pranuar pozitën e nënkryetares së Mitrovicës së Veriut.

Edhe pse ka dalë kundër shumicës së bashkëvendësve të saj serbë në veri të Kosovës, të cilët i kanë bojkotuar zgjedhjet e jashtëzakonshme të prillit, Agjançiq thotë se nuk ka frikë e as sigurim.

Në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë, ajo i përshkruan si “normale” marrëdhëniet e saj me partinë kryesore të serbëve – Lista Serbe.

Vendimin për të dalë kundër mosgatishmërisë së tyre për t’i dhënë fund bojkotimit të institucioneve të Kosovës tash e gjashtë muaj, Agjançiq thotë se e ka marrë për faktin se nuk ka mundur të qëndrojë duarkryq kundrejt pasojave që ka shkaktuar mosfunksionimi i institucioneve në katër komunat në veri të Kosovës.

Radio Evropa e Lirë: Zonja Agjançiq, më 19 maj, jeni zgjedhur nënkryetare e Mitrovicës së Veriut. Në këtë pozitë ju ka emëruar kryetari Erden Atiq, i cili vjen nga Lëvizja Vetëvendosje. Fillimisht, a mund të na tregoni më shumë për veten?

Katarina Agjançiq: Kam lindur në Mitrovicë. Gjatë shkollimit dhe fillimit të karrierës sime, kam qëndruar në Prishtinë dhe kam filluar të punoj. Kështu kam filluar të njihem me sistemin tatimor, ligjin tatimor. Puna që kam filluar asokohe, është dashur të mësohet, të bëhet. Pas rreth 10 vjetësh, kur djali im është regjistruar në fakultetin në Mitrovicë, jam transferuar në Mitrovicë. Aty më kanë pranuar shumë normalisht, mirë… Djali ka mbaruar universitetin, unë kam qëndruar këtu [në Mitrovicë]. Ai nuk ka mundur, e as unë nuk kam mundur t’i gjej ndonjë vend pune, as si inxhinier mekanik, as si inxhinier i mbrojtjes së mjedisit… Duke ditur anglisht, gjermanisht, është dashur të largohet. Tani punon për një kompani gjermane. Vajza ka mbetur këtu dhe udhëheq një biznes të sajin privat.

Unë jam dikush që ka qenë organizatore dhe që mbetet organizatore e një shërbimi shtetëror [Administrata Tatimore e Kosovës], ku ke një ekip njerëzish, kolegësh, inspektorësh, ku duhet t’i përmbahesh shkronjës së ligjit.

“Asnjë politikan nuk qëndron pas meje”

Radio Evropa e Lirë: Ju e keni marrë këtë pozitë pasi serbët në veri i kanë bojkotuar zgjedhjet e organizuara nga institucionet e Kosovës, në kohën kur shumica e serbëve i kanë braktisur institucionet e Kosovës, në kohën kur janë djegur makina në veri për faktin se janë riregjistruar me targa të Kosovës. Disa do ta cilësonin si të guximshëm vendimin tuaj. Çfarë ju ka shtyrë?

Katarina Agjançiq: Disa do ta cilësonin këtë lëvizje si të guximshme dhe kështu kanë bërë. Disa do ta quanin të çmendur. Por, për ata që më njohin, jam jashtëzakonisht parimore, kam qëndrimin tim.

Çfarë më ka shtyrë ta bëj këtë? Asnjë politikan nuk qëndron pas meje dhe nuk do të doja të qëndronte asnjë krah politik. Nuk do t’ia lejoja vetes të angazhohesha si anëtare e një partie politike. Pra, unë jam përgjegjëse për veten time dhe për mënyrën time të punës në interes të komuniteteve – të kujtdo që jeton atje. Unë nuk jam këtu për të udhëhequr politikë apo për t’u marrë me politikë. Këtë e bën dikush tjetër.

Në janar jemi përballur me përmbytje. Uji i Ibrit ka hyrë në të gjitha shtëpitë tona, nuk ka pyetur se kush është serb, kush është shqiptar e kush është boshnjak. Në atë fatkeqësi, që ka qenë shumë e vështirë ato ditë, të gjithë kanë ditur të flasin serbisht, shqip dhe turqisht, dhe fqinjët kanë vrapuar për të ndihmuar njëri-tjetrin. Aty kemi parë që nuk mund të jetojmë pa njëri-tjetrin. Aty kemi parë se nuk organizohemi dot pa institucione.

Por, sfidë ka qenë kthimi në jetën normale, rregullimi i dëmeve, kujt t’i drejtoheshim… A ka faj populli që dikush e ka braktisur pushtetin? Kemi pyetur ku është komisioni, të vijë t’i vlerësojë dëmet. Na kanë thënë se nuk ka komision që nga koha e dorëheqjeve. Ku janë inspektorët komunalë? Nuk ka. E çfarë ka? Ka kryetar kuvendi, delegatë. Çfarë bëjnë ata? Marrin vendime. Kush i zbaton? Askush.

Radio Evropa e Lirë: A ju ka shtyrë kjo që të angazhoheni?

Katarina Agjançiq: Pikërisht kjo më ka shtyrë. Mungesa e institucioneve në terren, për të përmirësuar jetën e njerëzve, për të normalizuar jetën. Kemi kaluar nga një fatkeqësi elementare në atë humanitare… dhe jemi në prag të një fatkeqësie ekologjike, duke hedhur helm për qentë në veri, tash e sa muaj.

Radio Evropa e Lirë: Si ka ardhur deri te bashkëpunimi me kryetarin?

Katarina Agjançiq: Jemi njohur vetëm me të parë. Por, kur ka pasur përmbytje, kur kam shkuar në shtabin e krizës, ku kemi dhënë informacione për shtëpitë tona të përmbytura, Atiq ka qenë aty. Kështu, kemi filluar t’i ndihmojmë të tjerët, të jemi solidarë, t’iu sigurojmë barna të moshuarve, terapi… t’i ndihmojmë fëmijët, sepse shumë në atë zonë jetojnë me asistencë sociale.

Radio Evropa e Lirë: Ju thatë se politika nuk qëndron prapa jush. Mirëpo, më herët, keni qenë në listën e përfaqësuesve të partisë së Nenad Rashiqit – aktualisht ministër në Qeverinë e Albin Kurtit…

Katarina Agjançiq: Keq. Kam qenë. Atëherë kam pasur ambicie, kam shpresuar se mund të bëj diçka.

Radio Evropa e Lirë: Pse thoni keq?

Katarina Agjançiq: Më vjen keq që kam humbur kohën kot dhe që kam shpresuar se mund të bëhem deputete.

“Nuk ka vend për frikë”

Radio Evropa e Lirë: Zonja Agjançiq, a keni sigurim?

Katarina Agjançiq: Jo, pse?

Radio Evropa e Lirë: Ndiheni e sigurt duke bërë këtë punë?

Katarina Agjançiq: Po.

Radio Evropa e Lirë: Në kohën kur shumica e serbëve i kanë braktisur institucionet e Kosovës?

Katarina Agjançiq: Nuk kam kohë të mendoj për këtë. Shumë njerëz, shumë qytetarë tashmë po telefonojnë dhe pyesin nëse do të zgjidhet kjo apo ajo. Nuk ka vend për frikë, pse frikë?!

Video nga arkivi: Serbët vendosin të largohen nga institucionet e Kosovës

Radio Evropa e Lirë: A mendojnë kështu edhe qytetarët tjerë serbë në veri?

Katarina Agjançiq: Jo. Nuk na ka krijuar Zoti të gjithëve njësoj. As me motrën time nuk jam njësoj. Ajo mund të ketë frikë, nuk e di. Por, unë nuk kam përzënë askënd, dhe nuk kam marrë asgjë. E përsëris, nuk drejtoj politikë dhe nuk kam lindur për këtë. Nuk di të drejtoj politikë. Unë dua që komuniteti im, të gjitha komunitetet qytetare të ndjejnë normalizim të jetës në sfera të ndryshme. Asfaltim të rrugëve.

Unë jetoj në një rrugë [në Mëhallën e Boshnjakëve në Mitrovicën e Veriut] 800 metra të gjatë… Tri herë kemi shkruar kërkesa, peticione, lutje – nuk është asfaltuar asnjëherë. Prioritetet e mia kanë të bëjnë me zhvillimin e qytetit, investimet kapitale, ndriçimin e rrugëve. Prioritet është edhe zhvillimi i shtratit të lumit Ibër.

“Serbët të kthehen në institucione me konkurs”

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se mund ta ndihmoni procesin e kthimit të serbëve në institucione?

Katarina Agjançiq: Nuk jam e thirrur t’i kthej serbët në institucione. Unë mirëpres çdo serb, goran, turk dhe rom – këdo që është profesionist dhe kompetent. Konkurset do të shpallen. A mund të kthehet dikush pas gjashtë muajsh? Kush jam unë që ta vendos këtë?

Radio Evropa e Lirë: A ishte kthimi në institucione mesazhi juaj për komunitetin lokal?

Katarina Agjançiq: Po, por nëse shpallja e konkursit është e ligjshme, të kthehen me konkurs. Në rrugë ligjore.

Radio Evropa e Lirë: Cilat janë marrëdhëniet tuaja me Listën Serbe?

Katarina Agjançiq: Krejt normale. Ne njihemi për kohë të gjatë. Shikoni, njihemi… Por, nuk kemi asgjë të keqe me njëri-tjetrin. Ka respekt, nderim nga ana ime, dhe nga ana e tyre nuk kam ndjerë kurrë diçka të keqe. Thjesht, nuk e di pse do të duhej të kishte ndonjë nam mes nesh. Nuk ka arsye.

Radio Evropa e Lirë: Sepse janë kundër pjesëmarrjes në institucionet e Kosovës. Bëjnë thirrje për bojkotim të zgjedhjeve…

Katarina Agjançiq: Epo, unë nuk i dëgjoj. Kush duhet të dëgjojë, le të dëgjojë. Unë nuk duhet. Ja, nuk dua.

Radio Evropa e Lirë: Nuk pajtoheni me këtë politikë?

Katarina Agjançiq: Jo.

“Pse të lë diçka ku funksionova mirë dhe me sukses tash e 20 vjet?”

Radio Evropa e Lirë: Ju keni qenë ndër të paktët nga komuniteti serb që nuk keni dhënë dorëheqje nga institucionet i Kosovës [Administrata Tatimore e Kosovës]. Pse?

Katarina Agjançiq: Pse të lë diçka ku funksionova mirë dhe me sukses tash e 20 vjet? Thjesht, unë u duhem njerëzve, komunitetin tim në veri, që t’i udhëzoj të mos gabojnë, të jenë të kujdesshëm. Unë e di punën time.

Radio Evropa e Lirë: A jua ka kërkuar dikush këtë?

Katarina Agjançiq: Jo.

Radio Evropa e Lirë: A keni pasur ndonjë situatë të pakëndshme për faktin që nuk keni dhënë dorëheqje?

Katarina Agjançiq: Jo.

Radio Evropa e Lirë: Atëherë, pse të tjerët nuk mund të veprojnë nisur nga ndërgjegjja e tyre?

Katarina Agjançiq: Nuk e di. Askush nuk më ka dhënë ofertë që të largohem, askush nuk më ka kërcënuar që nuk e kam bërë. Jo, nuk kam përvoja të tilla. Nuk më pëlqen të flas për këtë temë as me miqtë e mi nga komuniteti im. A mund të ndihmoj? Nuk mundem. Kjo është politikë.

Radio Evropa e Lirë: Të kthehemi te vetëqeverisja lokale. Çfarë fuqie do të ketë pushteti vendor i zgjedhur me 3.4 për qind të votave?

Katarina Agjançiq: Nëse ligji zgjedhor thotë se këtu nuk ka prag, sado qytetarë që të dalin, fiton ai që ka më shumë vota. Nëse ai i ka pasur 550 apo 5.500 [vota], për mua nuk ka rëndësi nëse ai është një njeri i mirë që dëshiron të punojë, t’i ndihmojë komunitetet dhe unë e di që ai do.

Radio Evropa e Lirë: A do t’ju pranojë popullata lokale?

Katarina Agjançiq: Popullata lokale do rezultate, njerëzit duan rezultate. Unë nuk kam pyetur nëse do të më pranojnë ose jo, por e kam marrë përgjegjësinë mbi vete dhe dua të arrij rezultate. Le të thonë kështu apo ashtu, e mirë apo e keqe. Ka kohë që i kam lënë prapa këto. Kështu më ka mësuar zyra e tatimeve. Taksambledhësit nuk i do askush.

Radio Evropa e Lirë: Sot (22 maj) ishte dita juaj e parë e punës. Si dukej sot vetëqeverisja lokale?

Katarina Agjançiq: Në komunë punojnë njerëz që kanë punuar edhe më herët, nga komuniteti shqiptar. Qytetarët kanë vazhduar të vijnë për të nxjerrë dokumente. Tani prioriteti ynë është t’i krijojmë drejtoritë sa më shpejt që të jetë e mundur, ta formojmë një shërbim ekzekutiv dhe të fillojmë me kapacitet të plotë.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se do të zgjasë kjo qeverisje?

Katarina Agjançiq: Nuk e kam menduar, nuk dua ta ngarkoj veten me këtë. Nuk varet nga unë apo nga ju. Është e rëndësishme për mua t’i arrij disa rezultate. Dyert tona janë të hapura për të gjithë, përfshirë opsionet politike, qytetarët – këdo që ka qëllime të mira.

Radio Evropa e Lirë: Ka pasur shumë tensione vitin e kaluar në veri të Kosovës. Sipas jush, cilat janë zgjidhjet për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë?

Katarina Agjançiq: Kjo është ajo politika e lartë, ku Beogradi dhe Prishtina duhet të frenojnë, të ndryshojnë retorikën, mënyrën e retorikës. Pastaj, tensionet do të ulen dhe do të qetësohen, por, përsëri, kush jam unë që t’i këshilloj politikanët e lartë? Por, populli mendon kështu.

Përgatiti: Valona Tela

Drejtori ekzekutiv i Odës Ekonomike Amerikane në Kosovë Arian Zeka thotë se vendi i tij prej vitesh po dështon në aspektin e tërheqjes së investimeve dhe jo vetëm nga korporatat serioze. Shkak sipas tij është mungesa e një marrëveshjeje përfundimtare Kosovë-Serbi. Zoti Zeka thotë se megjithëse vëllimi i investimeve të huaja direkte në vend ka shënuar rritje, paratë po hidhen kryesish në sektorë që nuk krijojnë vendeve të qëndrueshme pune sikurse ai i pasurive të patundshme. Zoti Zeka thotë se Oda Amerikane e Kosovës, në mënyrë të vazhdueshme i ka bërë thirrje qeverisë së Kosovës dhe asaj të Serbisë, që të marrin me seriozitet përmbushjen e të gjitha detyrimeve, të cilat i kanë marrë përgjatë viteve, përmes nënshkrimit të marrëveshjeve të shumta për normalizimin e marrëdhënieve. Gjatë intervistës për Zërin e Amerikës zoti Zeka flet dhe mbi planet e qeverisë e Kosovës për themelimin e atij që do njihet si Fondi Sovran, nëpërmjet të cilit synohet që të merren në pronësi, pasuri strategjike të vendit, sikurse kompleksi metalurgjik i Trepçës, telekomi dhe korporata energjitike e Kosovës. Por zoti Zeka thotë se kjo nuk është forma e duhur për t’i kthyer këto kompani në fitimprurëse. Sipas tij zgjidhja do të ishte privatizimi i këtyre ndërmarrjeve publike, si forma e vetme për rivitalizimit e tyre. Me drejtorin ekzekutiv të Odës Ekonomike Amerikane në Kosovë, Arian Zeka, bisedoi gazetarja e Zërit të Amerikës Menada Zaimi.

Zëri i Amerikës: Zoti Zeka, zhvillimet politike në Kosovë që lidhen me çështjet e pazgjidhura me Serbinë kanë lënë në hije çështje të tjera. Sipas vlerësimeve të Odës që ju drejtoni, si po reflektohet kjo tek ekonomia, tek investimet e huaja, dhe më konkretisht ato amerikane?

Arian Zeka: Në aspektin e perceptimit apo në aspektin se si e shohin investitorët e huaj, në radhë të parë ata amerikanë, apo edhe investitorë të tjerë të huaj, në kushtet e mungesës të një marrëveshjeje përfundimtare me Serbinë, besoj se nuk ka nevojë të komentohet shumë. Për vite me radhë realisht Kosova dështon në aspektin e tërheqjes së investimeve jo vetëm nga korporatat serioze, por edhe korporatat në përgjithësi, dhe atyre amerikane. Thjesht duket sikur nuk jemi fare në hartë kur vjen puna për tërheqjen e investimeve. Për hir të së vërtetës, vëllimi i investimeve të huaja direkte në vend ka shënuar rritje. Por nëse analizohet struktura se ku ndodhin këto investime, shohim se janë në sektorin e pasurive të patundshme dhe në ndërtimtari. Atëherë fare lehtë mund të dalim në përfundimin se bëhet fjalë për investime të pjestarëve të diasporës në sektorin e pasurive të patundshme. Rrjedhimisht nuk flasim për krijimin e vendeve të qëndrueshme të punës. Megjithatë, Kosova ka nevojë që të tërheqë investime në sektorët të cilët krijojnë vende pune afatgjata dhe ndikojnë në zhvillimin e qendrueshëm ekonomik. Rrjedhimisht, në mungesë të një politike që çon përpara bashkëpunimin ekonomik rajonal, krijimin e një hapësire tregtare të përbashkët në rajonin e Ballkanit Perëndimor, në këtë aspekt problemet politike ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, natyrisht që bëjnë të pamundur funksionimin e plotë të një ekonomie rajonale, ose të një bashkëpunimi ekonomik rajonal. Oda Amerikane vazhdimisht i bën thirrje qeverisë së Kosovës dhe qeverisë së Serbisë që të marrin me seriozitet përmbushjen e të gjitha detyrimeve, të cilat i kanë marrë përgjatë viteve përmes nënshkrimit të marrëveshjeve të shumta për normalizimin e raporteve.

Zëri i Amerikës: Kosova është përballur me ndikime nga faktorë të jashtëm siç është lufta në Ukrainë, çfarë ka rezultuar në një shkallë të lartë të inflacionit, e për rrjedhojë në rritje të koston e jetesës së qytetarëve. Kur mund të presë Kosova një fillim stabilizimi të çmimeve dhe si mund të arrihej një gjë e tillë?

Arian Zeka: Ajo që ndodh në rrafshin global është se ka një rënie të lehtë të shkallës së inflacionit, po flas në nivel botëror, si Shtetet e Bashkuara dhe shtete të tjera. Edhe ne në mënyrë të pashmangshme prekemi nga zhvillime të tilla. Ajo që ndodh është se stabilizimi i inflacionit deri diku ndodh edhe për shkak të rënies të çmimit të naftës në tregjet ndërkombëtare. Në aspektën e brendshëm, në tregun e Kosovës, kemi patur rritje të mëtejshme të çmimit të energjisë. Kur flasim për energjinë, në Kosovë i referohemi tërësisht energjisë elektrike sepse është burimi pothuajse i vetëm i energjisë në vend. Rritja e kostos së energjisë elektrike, do të ndikojë në mënyrë të pashmangshme në rritjen e kostos së operimit të bizneseve, bizneseve prodhuese e të tjerë. Kjo pastaj do të përçohet tek çmimet e konsumit, dhe standarti i jetesës në përgjithësi.

Zëri i Amerikës: Zoti Zeka, qeveria e Kosovës ka paralajmëruar së fundmi themelimin e atij që do njihet si fondi sovran, i cili synon që të marrë nën pronësi pasuri strategjike të vendit, përmend këtu kompleksin metalurgjik të Trepçës, telekomin e Kosovës, korporatën energjitike të Kosovës. Dhe fondi do të ketë përgjegjësinë ekskluzive për të investuar në rritjen e vlerës së tyre. A është kjo forma e duhur për t’i kthyer këto kompani në fitimprurëse?

Arian Zeka: Pyetje jashtëzakonisht e drejtë….përgjigjja do të ishte fare thjesht “jo”. Dmth është një ndërhyrje e shtetit në sektorin financiar. Funksionimi i industrisë financiare në vend përgjatë viteve ndoshta ka qenë historia më e mirë me të cilin jemi mburrur brenda dhe jashtë vendit. Kemi një sektor financiar të shëndoshë dhe rrjedhimisht krijimi i një konkurence nga ana e shtetit, që ka natyrisht për burim taksat e qytetarëve dhe paratë e tatimpaguesve, natyrisht që nuk i bën mirë, as sektorit financiar, si të tillë, por paradoksialisht bie në kundërshtim me atë që drejtuesit aktualë të qeverisë, në të kaluarën, kur nuk kanë qenë pjesë e qeverisë, e kanë promovuar. Dmth, meqenëse juve përmendet disa prej ndërmarrjeve publike, nëse në të kaluarën është thënë që këto ndërmarrje nuk janë në pozitë të mirë financiare për shkak të keqmenaxhimit, atëherë i bie që rezultatet sot do të duhej të ishin pozitive pikërisht për shkak të mirëmenaxhimit, nëse mund të them kështu, dhe jo për shkak të krijimit të mekanizmave të veçantë të mbështetjes financiare për to. Në të njëjtën kohë, kjo i cënon edhe parimet e konkurencës së lirë në Kosovë dhe po flasim për një dispozitë kushtetuese meqenëse në një mënyrë, trajtimi i ndërmarrjeve publike bëhet në mënyrë të ndryshme nga ndërmarrjeve private dhe i vë këto ndërmarrje publike në një pozitë shumë më të favorshme, sidomos kur bëhet fjalë për qasjen në financa.

Zëri i Amerikës: Fakt është që ato nuk janë fitimprurëse. Ju thoni që formula e shtetëzimit të tyre nuk do të funksiononte. Çfarë duhet të ndodhë? Të privatëzohen?

Arian Zeka: Ato janë të shtetëzuara momentalisht, por ajo që po synohet të jepet përmes fondit sovran është edhe qasje e privilegjuar në financa, domosdoshmërisht me kushte më të favorshme besoj se sa kushtet në të cilat ofrohen institucionet financiare private në vend. Çfarë duhet të ndodhë me to natyrisht është privatizimi. Oda Amerikane ka vite që kërkon edhe promovon me të madhe idenë e privatizimit të ndërmarrjeve publike. Kjo është forma e vetme e rivitalizimit të tyre, sjelljes së jo vetëm mundësive të reja financiare, por në të njëjtën kohë edhe të përmirësimit të praktikave të menaxhimit, edhe të sjelljes së njohurive të reja nga ana e investitorëve privatë.

Zëri i Amerikës: Zoti Zeka, sipas një raporti të Odës që ju drejtoni, të muajit mars, një pjesë e bizneseve e shohin korrupsionin në vend një problem tejet kritik. Nëse do të bënit një krahasim me vitet e shkuara, a ka pësuar ndonjë ndryshim për sa i përket perceptimit të korrupsionit?

Arian Zeka: Për shembull, në vitin 2021, në aspektin e perceptimit, pati një rënie të perceptimit të korrupsionit në institucionet qeveritare. Duket që raporti i vitit 2022 megjithatë tregon që ka sërish një rritje të ndjeshme të perceptimit të korrupsionit në institucionet qeveritare. Meqenëse po flasim për një studim, ne në Odën Amerikane jemi munduar që të japim edhe argumentet hipotetike sepse ndodh kjo. Megjithatë periudha 2020-2021 ka ndikuar që të ketë zhvendosje të prioriteteve, edhe të investimeve, edhe të shpenzimit të parave të tatimpaguesve. Duket që viti 2022 megjithatë ka sjellë një rikthim tek investimet kapitale, megjithëse jo në masën e plotë, së paku jo nëse flasim për nivelin qendror. Edhe në këtë aspekt, komunat edhe qeveria e vendit, kanë shënuar një ngritje për sa i përket renditjes së tyre për prani të korrupsionit në sytë e bizneseve në vend. Ka një lidhje direkte ndërmjet perceptimit për korrupsion dhe aktiviteteve të prokurimeve publike dhe kjo është diçka që e karakterizon vendin tash sa vite.