VOAL- Çmimi Nobel është një nder i njohur ndërkombëtarisht që u jepet çdo vit individëve që janë dalluar në fushat e mjekësisë, kimisë, fizikës, letërsisë ose që kanë punuar për paqen midis popujve.
I shqetësuar se mos mbahej mend vetëm si shpikësi i dinamitit, më 27 nëntor 1895, kimisti Alfred Nobel, duke nënshkruar testamentin e tij, caktoi pjesën më të madhe të pasurisë së tij për të krijuar një çmim që do t’u jepet çdo vit individëve që janë dalluar në fushat e fizikës, kimisë, mjekësisë, letërsisë ose në promovimin e marrëdhënieve paqësore midis popujve.

Pas vdekjes së Nobelit në vitin 1896, u krijua një fondacion për të menaxhuar pasurinë e tij dhe për të dhënë çmimet vjetore, të cilave iu shtua çmimi për ekonomi në vitin 1969.

“[…] kapitali […] do të përbëjë një fond, interesi i të cilit do të shpërndahet çdo vit si çmim për ata që, gjatë vitit paraprak, kanë kontribuar më shumë në mirëqenien e njerëzimit.” – Alfred Nobel.

Krijimi i çmimit lidhet me një anekdotë padyshim të pazakontë: në vitin 1888, ndërsa ndodhej në Kanë, vëllai i Alfredit, Ludwig, vdiq. Pas kësaj ngjarjeje, një gazetë franceze botoi gabimisht një nekrologji për Alfred Nobelin, duke e dënuar ashpër atë për shpikjen e dinamitit.

Titulli i nekrologjisë shkruante “Tregtari i Vdekjes ka Vdekur”, duke vazhduar: “Alfred Nobel, i cili u pasurua duke gjetur një mënyrë për të vrarë numrin më të madh të njerëzve sa më shpejt të ishte e mundur”. Pas këtij episodi, Nobeli thuhet se filloi të shqetësohej se si do të kujtohej pas vdekjes së tij, dhe kështu zhvilloi një dëshirë për të lënë një trashëgimi më të mirë.

Historia e Çmimit Nobel shpesh ka parë të njëjtët njerëz të vlerësuar me çmimin në botime të ndryshme, anëtarë të së njëjtës familje ose organizata që e kanë fituar vazhdimisht çmimin gjatë viteve. Katër persona deri më tani kanë marrë dy Çmime Nobel: Marie Curie, Linus Pauling, John Bardeen dhe Frederick Sanger.

Lidhur me Çmimin Nobel për Paqen, midis organizatave dhe organeve të shumta ndërkombëtare si Amnesty International dhe Kombet e Bashkuara, Kryqi i Kuq dallohet, duke e marrë çmimin pesë herë.

Kritika dhe Polemika

Çmimi Nobel nuk ka qenë pa kritika, veçanërisht në historinë e kohëve të fundit. Polemikat u nxitën, për shembull, nga dhënia e Çmimit Nobel për Paqen në vitin 2007 Al Gore dhe Panelit Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike për filmin “Një e Vërtetë e Pakëndshme për Ngrohjen Globale”. Shkencëtarë të ndryshëm e kritikuan dokumentarin, duke gjetur një sërë gabimesh dhe pasaktësish.

Midis çmimeve veçanërisht të diskutueshme ose të humbura janë refuzimi i Boris Pasternakut për Çmimin Nobel në Letërsi për romanin e tij “Doktor Zhivago”, i detyruar nga qeveria sovjetike me kërcënime dhe paralajmërime nga KGB-ja; Barack Obama, i cili – pavarësisht Çmimit Nobel për Paqen dhe kundërshtimit publik ndaj përdorimit të forcës së armatosur – hyri në operacione të shumta ushtarake në vende që nuk ishin në luftë me Shtetet e Bashkuara (përfshirë Libinë e Gadafit, Irakun e Sadam Huseinit dhe Sirinë e Asadit); dhe dhënia e Çmimit Nobel për Paqen në vitin 1973 për Henry Kissinger, i cili, që përkoi me grushtin e shtetit në Kili që solli në pushtet Augusto Pinochet, e kishte mbështetur ngrohtësisht ngritjen e diktatorit kilian.

Historia e kohëve të fundit, pra, lë hapësirë ​​për një përhapje kritikash ose reflektimesh nëse mendojmë për fjalët e fundit të shprehura nga Alfred Nobel në testamentin e tij: “[…] kapitali do të përbëjë një fond, interesi i të cilit do të shpërndahet çdo vit në formën e një çmimi për ata që gjatë vitit paraprak kanë kontribuar më shumë në mirëqenien e njerëzimit”.E.B.