OPINION

Presidenti i parë i zgjedhur i provincës, i cili vdiq më 21 janar, ndërroi jetë pikërisht kur bisedimet vendimtare me Serbinë ishin gati të fillonin. Bernard Kouchner i bën homazh.

Ibrahim Rugova, 61 vjeç, me nofkën “Gandi i Ballkanit”, sapo ka vdekur. Një duhanpirës i rëndë në një vend ku të gjithë pinë duhan, ai vdiq nga kanceri i mushkërive. Për këtë arsye, nuk kisha arritur ta bindja. Ai gjithmonë vishej me një kostum të errët, kafe ose gri, me një këmishë dhe kravatë të bardhë, dhe gjithmonë mbante një shall mëndafshi rreth qafës. Në pllajën e Kosovës dhe në malet përreth, ky njeri ishte unik. Ai mendonte dhe fliste si një intelektual dhe ngurronte të dilte përpara. Ai i urrente takimet publike, ku fliste pa karizëm, me zërin e butë dhe arsyetimin e një profesori të trajnuar në Sorbonë. Ai bredhte nëpër këto rajone të ashpra dhe fshatra të pahijshme sikur me keqardhje, duke preferuar zyrën e shtëpisë së tij të madhe në periferitë elegante të Prishtines. Ai e urrente dhunën dhe besonte se diskutimi, e vetmja rrugë drejt suksesit, ishte gjithmonë e mundur.

Në Ballkan, trimëria e papërpunuar, guximi heroik ose shtazor, shprehja masive, fizike e angazhimit shprehen në çdo gjest të burrave. Ata lëvizin nëpër tokë, duke shkuar në treg ose duke parkuar makinat e tyre, sikur të ishin duke shkuar të sakrifikoheshin. Në Kosovë, thuhet se fëmijët mësojnë të njohin vetëm një frikë: frikën e shfaqjes së saj. Njerëzit e Ballkanit, me psikikën e tyre të formuar nga shekuj betejash, përpiqen të demonstrojnë gjithmonë atë guxim acarues që i shtyn ata të kërkojnë rrezikun ose ta krijojnë atë përmes sfidave të pakuptimta. Në këtë kontekst të virilitetit, teoria e jodhunës, ajo e shpallur me egërsi dhe qetësi nga Ibrahim Rugova, dukej një strehë e dobët, nëse jo degraduese. “Ibrahimi”, siç e thërrisnin të gjithë, ishte një pacifist i pakompromis, dhe fytyra e tij si Profesor Nimbus, një buzëqeshje aq e sjellshme sa dukej e detyruar, e përkeqësoi situatën e tij.

Në Kosovë, mbetet një hendek midis atyre që morën armët dhe atyre që përdorën metoda më të buta, më moderne dhe më miqësore me median. Haçim Thaçi, udhëheqësi i UÇK-së që mbeti në opozitë, ushtari Ramush Aradinaj, i cili u bë kryeministër, dhe i moshuari Ibrahim Rugova simbolizuan zgjedhje që prej kohësh ishin të papajtueshme me njëra-tjetrën. Ky ndryshim mbetet i madh edhe sot, ndërsa diskutimet midis serbëve dhe kosovarëve mbi statusin përfundimtar të provincës po fillojnë, nën udhëheqjen e finlandezit Martti Ahtisaari. Pasi u bë president i zgjedhur i Kosovës, ai zuri zyrën e madhe staliniste me mobilje prej druri të errët që kishin qenë të miat, pas asaj të guvernatorit serb, në ndërtesën qeveritare. Por ai prapë i priste vizitorët e tij në shtëpinë e madhe familjare me pamje nga rruga për në Gërmi. Kopshti dhe kati përdhes ishin të zëna nga rojet e sigurisë. Ibrahim Rugova i priti mysafirët e tij në krye të shkallëve dhe i çoi ata në dhomën e pritjes, nën shqiponjat dykrenare të flamurit të Kosovës, të ridizenjuara nga ai vetë për të shmangur çdo ngjashmëri me flamurin shqiptar, të cilin askush nuk e donte. Dy fotografi të mëdha e tregonin atë me Madeleine Albright dhe Presidentin Clinton. Dhoma ishte plot me trofe. Shefi i tij i stafit, Skender Iseni i hollë, ishte gjithmonë aty. Pimë nga një gotë dhe buzëqeshëm me ditët e vjetra të mira, ato të vizitës sime të parë, në vitin 1991, në kohën e klandestinitetit dhe rezistencës pasive ndaj Slobodan Millosheviqit, kur Ibrahim Rugova, nëpërmjet kokëfortësisë së pastër, kishte arritur të shpikte një administratë nëntokësore shqipfolëse, shkolla në bodrume dhe klinika në parkingje. Diskutuam vendimet politike që duheshin marrë për provincën, dialogun e nevojshëm me serbët, të cilit Ibrahim Rugova i mbështeste dhe, një temë kyçe, gjendjen e serbëve që mbetën në Kosovë, gjithmonë të kërcënuar, nëse jo të abuzuar. Ibrahim Rugova ndau indinjatën tonë.

Ai, i cili kishte qenë një shënjestër për kaq kohë, ai që kishte pësuar shumë atentate, gjithmonë pranonte të vinte pranë viktimave serbe dhe të mbante qëndrim për respektimin e të drejtave të njeriut. Sigurisht, kjo nuk mjaftoi për të ndaluar abuzimet.

Pas intervistës, Ibrahim Rugova e shoqëronte rregullisht mysafirin e tij në zyrën ngjitur, në tavolinat e mbuluara me minerale me ngjyra të ndezura të nxjerra nga toka e Kosovës, nga minierat e Trepçës. Ai ofroi një copë shkëmbi, një gjurmë argjendi në gur, një simbol i këtij vendi të ashpër dhe masiv, pa butësi apo dhembshuri, ku këngët e veprave gjithmonë zëvendësonin këngët e dashurisë.

Bashkësia ndërkombëtare nuk bashkohet kurrë më mirë sesa përballë fatkeqësisë. E kishim harruar disi Kosovën, përpjekjet diplomatike, vuajtjet e lindura nga regjimi i jashtëzakonshëm i vendosur nga zoti Millosheviç, i cili i ngjante aparteidit. Kishim humbur nga sytë qindra mijëra shqiptarë të dëbuar nga rajoni nga mbështetësit e Slobodan Milosevicit, luftën ajrore që zhvilluam atje, rindërtimin e filluar, fitoren e demokracisë, zgjedhjet e suksesshme dhe zvarritjen e vetë shqiptarëve. Kosova po vuante një eklips indinjate. Vdekja e Ibrahim Rugovës, president pa pallat dhe pa komb, një luftëtar për ide, një luftëtar për paqe, një njeri kokëfortë dhe i vetmuar që e udhëhoqi popullin e tij drejt një të ardhmeje që mund të jetë vetëm më e mirë, na kujton angazhimin dhe premtimet tona.

Pa të, pa kokëfortësinë e tij të palëkundur, pa këmbënguljen e refuzimit të tij, nuk do të kishte as Kosovë dhe as shpresë për liri për këtë provincë serbe sot. Ai ishte një studiues, me dëshirë autokratik, i paparashikueshëm dhe fleksibël në të njëjtën kohë, një njeri i dialogut, një luftëtar i palëkundur, shumë popullor por megjithatë i izoluar, gjithmonë i sjellshëm, turpi i të cilit, kultura e tij e thellë dhe vetëpërmbajtja e tij ndonjëherë e bënin arrogant. Historia kaloi butësisht pranë tij.