Rimarrja e rajonit të Karabakut nga ushtria e Azerbajxhanit prej Armenisë i ka hapur rrugën një stuhie zemërimi dhe ambiciesh në lindjen e Europës.
Në Ballkanin Perëndimor, kjo mund të ripërtërijë aspiratat e qeverisë serbe për të ripushtuar Kosovën, ndërsa në Gjeorgji, Ukrainë dhe Moldavi kjo mund të konsolidojë bindjen se territoret e pushtuara aktualisht nga Rusia, në fund të fundit, do të rifitohen.
Përkundër paralajmërimit të mbuluar të Presidentit serb Aleksander Vuçiç se Kosova mund të pushtohet sërish nga trupat serbe, rasti i Kosovës është më pak i ngjashmi me atë të Karabakut. Në vend që kërcënimet dhe krahasimet e Vuçiç thjesht të hidhen poshtë, deklarata të tilla kanë nevojë për një shqyrtim të kujdesshëm, nëse duam që të kuptohen mësimet (e marra) nga Karabaku.
Si Kosova ashtu edhe Karabaku ishin rajone autonome brenda republikave – përkatësisht Serbisë dhe Azerbajxhanit – që ishin të varura nga struktura më të mëdha shtetërore – Jugosllavia dhe Bashkimi Sovjetik. Kur këto u shpërbënë, u shfaqën dallime të shumta e thelbësore midis dy rajoneve, nëse merret për bazë natyra e luftës dhe përgjigjia ndërkombëtare.
Forcat armene dëbuan ose zhvendosën mbi 800,000 civilë azeri nga Karabaku e rajonet fqinje dhe krijuan aleancë ushtarake me Rusinë për të mbajtur territoret e okupuara. Krejt e kundërta ka ndodhur në Kosovë, ku, gjatë rënies së Jugosllavisë, forcat qeveritare serbe dëbuan ose zhvendosën gati një milion të shumicës shqiptare së popullatës dhe pretenduanqë territori ishte Serbi. Një qeveri që dëbon dhe vret një grup etnik në një rajon të caktuar, në të cilin ata janë shumicë, e dëmton ligjitimitetin e vet për ta kontrolluar atë popull ose territorin e tij.
Po aq e rëndësishme është se një forcë ndërkombëtare e udhëhequr nga NATO ndërhyri në Kosovë për të parandaluar vrasjet e mëtejshme në masëdhe dëbimet dhe i dha fund kontrollit shtypës të Beogradit. Pavarësia dhe shtetësia e Kosovës u njohën nga mbi njëqind vende, përfshirë të gjithë anëtarët e NATO-s, përveç katër (shteteve). Vendi ka krijuar institucione demokratike të monitoruara nga afër prej institucioneve ndërkombëtare dhe po ndërmerr hapat e parë drejt pranimit në BE. Krejt ndyshe me Karabakun qëasnjë vend nuk e pat njohur si shtet të pavarur, madje as Armenia apo Rusia, dhe ku asnjë forcë paqeruajtëse ndërkombëtare nuk u lejua të hynte.
Tre mësimet kryesore që dalin nga lufta e Karabakut mund të zbatohen në mënyrë më të frytshme në territoret e marra prej Moskës nga Moldavia, Gjeorgjia dhe Ukraina: status quo janë të përkohshme, paqeruajtësit rusë janë të dëmshëm dhe marrëveshjet për statusin përfundimtar janë thelbësore.
Një status quo nuk zgjat pafundësisht, veçanërisht nëse dy protagonistët insistojnë në zgjidhje diametralisht të kundërta. Termi “konflikt i ngrirë” është një keqinformues. Më saktë, këto janë konflikte të pazgjidhura, negociatat për të cilat bllokohen ose devijohen qëllimisht nga njëra prej palëve dhe ndërmjetësimi ndërkombëtar është i dobët ose sporadik. Negociatat mbi rajonin e Transnistrisë së Moldavisë, Donbasit në Ukrainës, Abkazinë dhe Osetinë e Jugut të Gjeorgjisë, si edhe për Karabakun e Azerbajxhanit nuk u zgjidhën pas luftërave dhe okupimeve fillestare, duke rritur kështu perspektivat për rishpërthim.
Një mësim i dytë themelor është se paqeruajtësit rusë dobësojnë thellësisht shtetin pritës. Ato jo vetëm që pengojnë kontrollin mbi territore nga kryeqyteti i dobësuar, por, gjithashtu, përdoren për të legjitimuar grupimet separatiste, për të krijuar autoritete paralele, për të ndarë institucionet shtetërore, për të ushtruar presion mbi qeverinë qendrore dhe për të bllokuar vendin në përparimin e tij drejt anëtarësimit në BE dhe NATO. Forcat ruse në rajonin e Transnistrisë të Moldavisë janë një shembull i mirëfilltë. Moska ka llogaritur që vendosja e forcave të saj në Karabak do t’i ofrojë një ndikim më të madh në kufizimin e aspiratave perëndimore të Azerbajxhanit, teksa mban dominimin e saj mbi Armeninë.
Një mësim i tretë nga Karabakuështë se territoret e ndara gjatë luftërave kërkojnë legjitimitet ndërkombëtar në lidhje me statusin e tyre përfundimtar, në mënyrë që të garantojnë pavarësinë dhe sigurinë e tyre. Kosova është shembulli më i qartë i një rruge relativisht të shpejtë nga ndarja territoriale në shtetësi gjerësisht të njohur, përtej kundërshtisë së Serbisë. Megjithëse Kremlini është përpjekur të gjenerojë një rezultat të ngjashëm në Abkhazinë dhe Osetinë e Jugut, vetëm gjashtë vende, përfshirë vetë Rusinë, i kanë njohur ata si të pavarura; ata janë të përjashtuara nga organizatat ndërkombëtare; dhe Gjeorgjia është e vendosur t’i rimarrë. Po ashtu, aneksimi i plotë i gadishullit të Krimesë prej Ukrainës nga Rusia nuk njihet ndërkombëtarisht si legjitim.
Një mësim tjetër në arenën europiane është se angazhimi i vazhdueshëm i BE dhe SHBA ka më shumë të ngjarë të zgjidhë konfliktin dhe të ofrojë siguri të qëndrueshme. Në të kundërt, Kremlini përllogarit qëndërmjetësimi i tij të çojë përpara ambiciet e veta strategjike duke krijuar “shtete të ngrira” që nuk mund të përparojnë drejt institucioneve ndërkombëtare. Megjithëse Azerbajxhani i ka rifituar territoret e tij përmes luftës, ai mund të bëhet më i varur nga Kremlini. Moska mbetet ndërmjetësuesi kryesor midis Armenisë dhe Azerbajxhanit dhe paqeruajtësit rusë tani do të patrullojnë për një kohë të pacaktuar rajonin e rimarrë të Karabakut.
Tomislav Nikolić, president i Serbisë 2012 – 2017, pasuesi i tij në post Aleksandër Vuçiç me delegacionin e Kosovës në Bruksel
Dita, Albania
KARABAKH LESSONS FOR KOSOVA
Janusz Bugajski
The recapture of the Karabakh region from Armenia by Azerbaijan’s military has unleashed a storm of both outrage and ambition in Europe’s east. In the Western Balkans, it may reignite Serbian government aspirations to reconquer Kosova, while in Georgia, Ukraine, and Moldova it could reinforce convictions that territories currently occupied by Russia will eventually also be regained.
The case of Kosova is the most distinct from Karabakh, despite the veiled warning of Serbian President Aleksander Vucic that it could be re-occupied by Serbian troops. Rather than simply dismissing his threats and comparisons, such assertions need careful scrutiny if the lessons of Karabakh are to be understood.
Both Kosova and Karabakh were autonomous regions within republics – Serbia and Azerbaijan, respectively – that were subordinate to larger state structures – Yugoslavia and the Soviet Union. When the latter disintegrated several crucial distinctions emerged between the two regions based on the nature of the war and the international responses.
Armenian forces expelled or displaced over 800,000 Azeri civilians from Karabakh and neighboring districts and formed a military alliance with Russia to hold the occupied territories. The exact opposite happened in Kosova where during the collapse of Yugoslavia Serbian government forces expelled or displaced nearly one million of the majority Albanian population and claimed the territory for Serbia. A government that expels and murders a national group in a distinct region where they form a majority undercuts its legitimacy to control that population or its territory.
Equally importantly, an international force led by NATO intervened in Kosova to prevent further mass murders and expulsions and terminated Belgrade’s repressive control. Kosova’sindependence and statehood was recognized by over one hundred countries, including all but four NATO members. The country has established democratic institutions closely monitored by international institutions and it is taking the first steps toward EU accession. In stark contrast, no country recognized Karabakh as an independent state, not even Armenia or Russia, and no international peacekeeping force was allowed to enter.
The three main lessons stemming from the Karabakh war can be more fruitfully applied to the territories captured by Moscow from Moldova, Georgia, and Ukraine – status quos are temporary, Russian peacekeepers are damaging, and final status agreements are essential.
A status quo does not last indefinitely, particularly if the two protagonists insist on diametrically opposed solutions. The term “frozen conflict” is a misnomer. More accurately, these are unresolved conflicts where negotiations are deliberately stalled or diverted by one of the parties and international mediation is weak or sporadic. Negotiations over Moldova’s Transnistria region, Ukraine’s Donbas, Georgia’s Abkhazia and South Ossetia, and Azerbaijan’s Karabakh were not resolved after the initial wars and occupations, thus raising the prospects for reigniting.
A second fundamental lesson is that Russian peacekeepers severely weaken the host state. They not only prevent the control of territory by the aggrieved capital but they are also used to legitimize separatist entities, create parallel authorities, divide state institutions, apply pressure on the central government, and disqualify the country from progressing toward EU and NATO membership. Russian forces in the Transnistrian region of Moldova serve as a prime example. Moscow has calculated that emplacing its forces in Karabakh will provide greater leverage in curtailing Azerbaijan’s Western aspirations while maintaining its dominance over Armenia.
A third lesson of Karabakh demonstrates that territories separated during wars require international legitimacy regarding their final status to guarantee their independence and security. Kosova is the most obvious example of a relatively speedy path from territorial separation to widely recognized statehood despite Serbia’s opposition. Although the Kremlin has tried to engineer a similar outcome in Abkhazia and South Ossetia, only six countries including Russia itself have recognized them as independent, they are excluded from international organizations, and Georgia is determined to reclaim them. Similarly, Russia’s outright annexation of Ukraine’s Crimea peninsula is not internationally recognized as legitimate.
An additional lesson in the European arena is that sustained EU and U.S. engagement is more likely to resolve the conflict and ensure enduring security. In contrast, the Kremlin’s mediation is calculated to advance its strategic ambitions by creating “frozen states” that cannot progress into international institutions. Although Azerbaijan has regained its territories through war, it may become more beholden to the Kremlin. Moscowremains the chief mediator between Armenia and Azerbaijan and Russian peacekeepers will now indefinitely patrol the reclaimed Karabakh region.
Komentet