Shkollën, nga shtëpia ku rriinim me dy kolegë të mi, e kishim gati dyzet minuta larg. Gjithmonë gjumin e kam patur si gjumëlepuri dhe, ngaqë u ngrita më heret se dy kolegët e mi, dola para tyre. Aty, sa dola nga dera e dhomës, takoj xha Zarikun që qe roje e atij objekti- dikur pikë-hapjeje nga ato të ushtrisë dhe tani edhe fjetore për ne, jabanxhinjtë,edhe si aneks i një stalle a depo për kooperativën.
-Hë, dole,- foli ai. Dhaskal e di atë meselenë e shiut tia apo jo?- pyeti ai dhe, kur e pa që ngrita supet, më tha:
-Digjoja atë “fiçorrin tim” (është fjala për të birin,nxënës imi), kur thoshte duke brritur: jo ujti avullon kështu, jo po piklat e ujtit ashtu.
Dhaskal, digjo këtë xhixhan këtu, dhe vëre si vëth në vesh:
Që thuaj ti, or dhaskalxhani, tërë binaja mbi dhetë dhe nën dhetë, bëhet me ymër të Zotit. Dhe unë më duket se vërvis popla kot, se nuk më rrihet. Ti dhe një sërë si puna juaj që nuk besoni në Zot, prokopinë e breshkës kini për të bërë,se Zoti i sheh të tëra: sa je axhami, të fal. Po të fal, or tynjatjeta, se Zoti është mëshirëmadh, por të bëhesh me skollë si puna jote dhe të vërvisësh pleshta kundër Zotit, aha, më nuk mban ujë pilafi,de.Por që ta paç fjalën tek shiu, pasi shkelen retë dhe mbarsen, tak- fap dhe pjellin shiun. Është mbarësi shiu, ndaj e dërgon Zoti. Se kështu e gjykon ai, atje, lart. I bën me konak gjërat Zoti, jo si ne, njerëzit, rrëmujë. Po ja, mor dhaskalxhani, jotëmë të mbajti tyja 9- muaj në barkut, por lopa do 12 muaj, delja 5 muaj, kurse shiu,ëhë, gjeçim ishalla: u mbarsti reja dhe bëri “viçin e sajta”.
-Pse qesh, dhaskal? Hyri vjeshta dhe fillon”shkelja e reve”. Hë më paç uratën dhe mos digjoj përrallëza unë,jo pikëlat kështu dhe jo ashtu. Me këto porosi të xha Zarikut u nisa për shkollë.
* * *
Të tëra këto m’u kujtuan sot,kur Tiranën dhe tërë vendin e ka mbytur shiu. Por jo vetëm nga xha Zariku, ai roja i stallës në një fshat të largët në zonën e Libofshës. Ky fshati ku qe roje xha Zariku quhet Hasturkas dhe më tej,deri në det (deti është nja dyorë në këmbë), nuk ka asnjë shtëpi për be. Vetëm buzëdeti ka qenë ngritur kisha e SHËN MARISË, ku banorët bënin dikur pelegrinazh (me sa më kujtohet më 15-gusht). Për të qenë më afër lexuesëve që lundrojnë nëpër internet, sot atje janë rrënojat e kishës dhe, pikërisht në atë territor, një “alien fantazëm i ditëve tona”, një lloj princi, siç janë të gjithë fantazmat, pretendon të ngrejë një”principatë” e plot dokrra të tjera. Nëse bëra gjithë këtë”digresion të gjatë” për një ditë me shi, tregimi im është krejt tjetër. Është i lidhur me shiun dhe ndaj pranëvura porositë e xha Zarikut.
* * *
Tregimi im ka të bëjë me Sollin. Solli vërtet që banon në fshat,por i ruhet punës,ashtu siç i ruhet delja gërshërës. Aha,- i jep dum Solli vetes,- të ishte e mirë puna, punonte dhe mbreti. Dhe,ndërsa shokët e tij,por qoftë dhe familjarët e tij shkojnë në punë, Solli në krevat: sa bie në një krah e kthehet në krah tjetër.
Ti, Vara,- i thotë të shoqes,- çapu në punë dhe thuaju atyre, brigadierit po se po,por dhe më tej:- Nuk luan nga shtresat Solli im,se e griu një reumatizëm.
Dhe shkonte Vara e shkretë dhe punonte sa për dy; se ia kish pirë lëngun të shoqit. Sado që”haberin” për sëmundjen e të shoqit, e thoshte duke u skuqur, sikur të kishte bërë faj, e dinte mirë që të gjithë e njihnin “reumatizmën” e Sollit.
Po ja që një ditë, retë mend u ulën përdhe dhe vërshoi një shi i rëndë,sa thoshe se do bëhej kiameti. Në këto”ditë të kiametitt”, të gjithë futeshin nën strehë dhe,sado që nuk punonin, merrni 80% të pagës ditore. Vara hodhi një thes mbi kokë dhe nxitoi të bashkohej me shoqet për të zënë ndonjë strehë, andej nga stallat,për të marrë atë ditëpune prej 80%.
Sa ishin strehuar të gjithë të brigadës dhe bënë sehir detin që vërshonte nga lart, kur shohin dikë me lopatë mbi kurriz që dha ballë para tyre.
Po ky, është Solli,- bërtiti një shpotitës i ri. Dhe, ndërsa të tërë hodhën sytë nga ardhësi, Varës iu bë sikur u ça toka dhe donte të hynte brenda. Po ku dëgjonte Solli nga ai vesh? Ai, sikur të luante teatër me ata nën strehë, hoqi lopatën nga supi dhe pa ia bërë tërr syri nga shiu, u kthye ballas nga “sehirësit” dhe tha:-Ah, moj e shkretë kohë që na le batall!! Ja, do Solli, sado i sëmurë, që të punoj,po të lë koha? Aha, shokni, po nuk deshi Zoti, nuk ka se çfarë bën ropi!
Sehirësit ia dhanë të qeshurit dhe një bashkëmoshatar,ashtu “qeshur me të ngjeshur”, ia pati:- Po, hajde këtu me shokët,o Solii, se je dhe me “mahana” dhe do marrësh plevitë.
-Po rri, o Ndini,- ia priti Solli,se vërtet ashtu është më griu ajo qene reumatizëm, por dhe pa punë nuk rrohet,de. Se ja, ta zëmë që qy qamet, do të vazhdojë,çfarë thuaj ti. të rrimë strehëve? Aha,Solli nuk e ha dot atë koqez ulliri. Le të vdes më mirë,se më hanë duartë për punë muana!!!
Tani e qeshura e mbyti shiun dhe Solli,ashtu si zvarrë- zvarrë, u fut me shokët. U shtrua mirë e mirë me muhabet dhe,pasi u sigurua që dhe emri i tij u shënua në listën e pagës, shpiku një si kollë dhe u tha shokëve:- Do Solli, po nuk do Zoti dhe pa iu bërë vonë nga shpotia e shokëve, zvarrë- zvarrë me lopatën mbi sup, i thirri të shoqes:- O burra se po nuk ndërrova rrobat,e zura spital.
Vara, tërë turp, i ra pas dhe, kur u larguan nga sytë e njerëzve, i tha:- Po ç’qe ajo korroqyqe që bëre?
-Epo ashtu m’i donte mushka drutë, muana. Se që ta dish, tija,qelepiri është i ëmbël. Dhe në ka Zot,det e qamet e të mbysë dynjanë se vetëm kështu “shërohet” dhe Solli…
Poeti është një ëndërrimtar. Ndaj, sa më e madhe të jetë ëndërra e tij, aq më larg ai shkon dhe më fort ai ëndërron.
Sa kohë ka rrjedhur, mes tërmetesh, tragjedish, epokash, mbretërish, gjeneratash, që nga epoka kur çunaku Durante degli Alighieri, krejt i sunduar nga figura dritësore e Biçes, do të jetë ndalur në këtë rrugë, me sytë nga dritaret e pallatit të Folko Portinarit?! Shumë vite, dekada, shekuj. Kanë kaluar plot 729 vjet. Por më e fuqishme se vetë ngjarja, – një ngjarje banale dashurie platonike, e cila i ngjet gati çdo adoleshenti- , është gjurma, që ajo ka lënë në psiqikën, në ndërgjegjen jo vetëm të Dantes, – i cili, eksperiencën e tij të trishtë dashurore, jo vetëm e bëri qëllim studimesh, hulumtimesh dhe ushtrimi të poezisë, derisa polli Komedinë Hyjnore- , por edhe të sa e sa poetëve, shkrimtarëve, artistëve ndër shekuj, nga të gjitha anёt e kontinenteve. Dante iku, duke na e besuar neve testamentin e tij. Ushqeu, frymëzoi, mikloi, bindi dhe pushtoi duke ja sunduar fantazinë, duke ja sugjestjonuar psiqikën, fantazinë, brezave të tërë artistësh, filozofësh, poetësh, njerëzish të kulturës edhe jo vetëm. Ai iku. E kreu misjonin e tij, por mbetën: shtëpia e tij, ose më mirë kulla e tij; Kisha e famshme ku dergjet Biçe Portinari, rrugica dhe heshtja e netëve me hënë të plotë, ku ende ecin fantazmat duke depërtuar muret e rënda, të gurta, mesjetare. Fantoma, hije, të cilat, atje poshtë në ferr, mërziten aq shumë, siç duket i merr malli aq shumё për tokën ku lindën dhe u rritën. Dhe kishte aq shumë mëkatarë Firenze, sa Dante s dinte kë të fuste më parē në rrathët e tij. Kjo rrugë ka mbetur pak a shumë siç ishte dhe po këtu, në këtë rrugë, kanë kaluar dhe janë ndalur artistë të kalibrit si Mikelanxhelo, Leonardo, Xhoto, Botiçelli apo Rafaeli. Kushedi se sa herë, mjeshtri që gdhendi Davidin, me duart plot pluhur mermeri, plot kallo, i cili, duke qenё adhurues i Dantes, krejt i pushtuar nga fantazia e skëterrshme e gjeniut, u ka ulur diku, në një cep, ka mbetur me siguri për shumë çaste, krejt në heshtje. Dhe jo veç ai. Këtu ka parakalur, e tërë armata e gjenive që njerëzimi njeh. Që nga Dostoevskij, i cili mbaroi së shkruari në Firenze Idjotin, deri tek Gëte, Shiler, Stendal etj. Lista është shumë e gjatё. Pastaj Mozart, Shubert, De la Krua, Roden, Botiçelli, Dore, Blake, Dali, Rossetti, Previati, o Zot, lista është e pafundё, dhe qindra e qindra artistë të tjerë ndër shekuj, duke e bërë këtë rrugë, këtë kishë, këtë kullë, këtë shesh të vogël mesjetar, një Tempull, një Mekë të pelegrinazhit artistik dhe kulturor në qytet. Kanë kaluar kёtu, me sytë nga pallati madhështor i Folko Portinarit, të mëdhenj dhe të vegjël, të njohur dhe të panjohur, artistë plot talent si dhe shumë mediokër, vrasёs dhe aventurjerë, vagabondë dhe princa, mbretër dhe diktatorë. Barbonë dhe burra shteti. Dipllomatë dhe shkencëtarë. Dante ka folur për shpirtin njerëzor, tematikë e cila prek gjithkënd. Këta shpirtёra mysafirë, janë ndalur në këtë shesh të vogël, dhe për një çast, kanë mbetur krejt në heshtje pushtuar nga hija e tij e fuqishme, për të mos thënë, e tmerrshme. Edhe Dante nuk u nis nga asgjëja. Nuk mund të themi, se përpara Dantes, nuk njihej ngrehina e përtejjetës. Pёrpara Dantes, egzistonte Hadi Grek dhe Romak, i cili ishte përshkruar vjedhurazi, fare perciptas nga Virgjili, të cilin, ai poeti, e quan Mjeshtrin dhe frymëzuesin e tij. Karonte me barkën e tij, egzistonte edhe para Dantes. Po ashtu egzistonte edhe Kitab Al- Miraxh, ose Shkalla e Muhamedit, përkthyer në gjuhën Kastiljane ne urdhër të mbretit Alfonsi i X. Më pas, përkthyer latinisht dhe në frengjishten e vjetër. Kënga e udhëtimit të Muhamedit në përtej jetës njihej falë arabëve të spanjës. Këngë që, simbas studjuedit Cerulli, ndoshta Dante mund ta ketë lexuar në latinisht, sepse xhironte në Itali, versjoni latinisht përkthyer nga Buonaventura da Siena . Por ai e mori këtë ide dhe e dërgoi al larg, e eksploroi aq thellë, aq bukur, i dha një strukturë aq gjeniale, sa ai mbetet i përjetshëm. Rrinin poetët, artistët në heshtje, përpara kullës së gjeniut. Një heshtje e mbushur plot respekt për këngëtarin Dante. Një nga 5 gjenitë më të mëdhenj të njerëzimit në letërsi, ka lindur dhe u ka formuar kёtu. Në kёto rrugica, tek shkolla e Santa Kroçes, Kryqit te shenjtë, me mjeshtra të ndriçuar si Bruneto Latini, të cilin, Dante e dënoi dhe e futi në ferr, si pederast.
Tani është fillim shtatori i 2024 trës. Jemi dy shqiptarë që e kujtojmë poetin edhe e nderojmë me heshtjen tonë solemne, gjeniun e letrave.
I pari, është mjeshtri i fjalës sekrete, me peshё, spirituale pse jo edhe i vargjeve hyjnore, poeti Visar Zhiti, i cili, fjalёn e thënë e vuajti nëpër burgjet e komunizmit. Tek Visari gjithmonë më ka mahnitur thellësia, lënda e tij plot peshë, substanca e tij plot shpirt dhe dhimbje. Një poezi e ndjerë, e farkëtuar në dhoma të errta burgu. Aty ku dhimbja bëhet Hir i Shenjtë. Aty ku i bën vizitat Hyji me emisarët e tij të dritës. Por kjo fjalё e shkruar, e vuajtur, e ndjerë në rrasht, e shtrydhur nga kockat në vuajtje, kjo poezi karizmatike, intrigante dhe magjepese po ashtu; nga ana tjetër, ndër vite, i ka falur dhe i fal Visarit Zhitit, edhe aq shumё kënaqësi estetike. I dyti që nderon poetin jam unë, që nga hiçi mundohem ti jap frymë dhe kuptim fjalëve të mia. Një art kryeneç, kokëfortë, të cilin edhe pse e ushtroj që prej 34 vjetësh, prap ajo ka aq të fshehta, të pathëna, të cilat fshihen prapa gërmave, prapa thënjeve, prapa frazave, prapa vargjeve dhe strofave, siç fshihet e vërteta prapa palave të materjes ( pse thuhet materje, nga mater, madre, dhe jo paterje? Nga fjala pater, baba?) dhe ne nuk e shohim atë. Të dy jemi poetë, ( Zhiti më shumë se mua) dhe sigurisht, hija e rëndë, dominuese e poetit fjorentin, na mbyt krejt. Gjëja më e çuditshme është se kur unё kaloj i vetёm nëpër kёto rrugica, nuk e ndjej të njёjtin emocjon. Ndërsa tani, sot, emocjoni i mbledhur i dy poetëve shqiptar tingёllon më fort, bashkohen, fjalёt, vështrimet tona, heshtja, imagjinata e jonё, e cila pёrplaset me këto gurë, me kёto mure, mbi kёto kangjella, mbi kёto harqe guri, të larta, dhe bën që poezia të jetojë ende e fortë. Ja se si nga asgjёja, e kaluara e largёt jehon, jeton, gjëmon, oshëtin. Dante është tashmë, princi letrar i mbarë botёs që prej 729 vjetësh. Që kur djaloshi i dashuruar lёngonte ndoshta duke u fshehur prapa kёtyre harqeve të gurta duke parë Biçe Portinarin, fshehurazi, tek dilte nga mesha e së djelës.
Me Visarin, kujtojmë edhe një poet tjetёr të madh fjorentin, një bashkëqytetar, bashkëkohor, të denjë të saj, hermetikun Marjo Luzi, miku joni i përbashkët, i cili na e hapi gjithmonë derën e shtëpisë me zemërgjerësi, kurjozitet dhe fisnikëri të vërtetë prej burri elegant. Derisa edhe ai iku drejt përjetësisë në moshën 91 vjeçare. “Vuajtja ime është të qëndroj përtej këtij çasti” thonte. Mikut tonë të cilit “poezia i shtonte jetë jetёs” dhe për poezinë, me poezinë, brenda poezisë jetoi, deri sa dha frymёn e fundit. Mjeshtёr fjalësh ngjyer në perëndimet e shpirtit. Nёse Dante e gjeti frymëzimin në skëterrën plot lot dhe tmerre të humbjes, për tu ngjitur pastaj tek drita dhe amëshimi, Luzi ishte poeti hermetik i të pa përshkrueshmes, i të pa prekshmes. Ishte kërkuesi i detajeve të jetës, të cilat më shumё se jashtё në natyrё, jetonin brenda vetë ndërgjegjes së poetit fjorentin. Aty ku gatuhet fjala, në magjen magjike, çudibërëse të shpirtit. Luzi ishte poeti i të pakuptueshmes, i të panjohurës, i misterit. I kemi dhënë ne, apo na ka dhënë ai më tepër se ç e meritonim? Vlejmë ne, apo vlen ai më tepër? Është një lidhje e ndërsjelltë. Njëri, poeti, ka nevojë për tjetrin, lexuesin. “Krenohem me librat që kam lexuar”, thotë një poet i madh, Borges, “dhe jo me librat që kam shkruar”. Sepse të shkruash, po! Njeriu, poeti, artisti i fjalës, kënaq egon e tij, ndjehet i dobishëm, mbushet estetikisht me artin e lodhshëm por dehës shpirtdhënës të të rrëfyerit; jep copa mishi, gjaku, dhimbje nga gjoksi i tij, nga dituria e tij, pse jo, edhe i çmuar nga komuniteti letrar. Por të lexosh, besoj se është akti më i thellë, më i bukur, më pasurues dhe domethënjes, për botën e librit…..Pra, Poeti është ëndërrimtari. Ndaj, sa më e madhe të jetë ëndërra e tij, aq më larg ai shkon dhe aq më fort ai ëndërron.
“Vizita e Fundit” titullohet vëllimi me tregime i shkrimtarit dhe publicistit të mirënjohur shqiptaro-kanadez me banim në Toronto Arben Kallamata, publikuar këto ditë në Shqipëri nga Botimet Jozef. Vëllimi është organizuar në tri pjesë: “Të ëmbla”, “Të kripura” dhe “Djegëse”.
Pjesa e parë hapet me tregimin e gjatë “Imoniku” dhe përmban krijime me tematikë nga Shqipëria e viteve -70të e 80-të. Është konsideruar si pjesa e “ëmbël” e vëllimit, pasi ngjarjet janë bazuar në kujtime të fëmijërisë dhe të rinisë së autorit, të risjella me një dozë të lehtë humori.
“S’besoj se është e nevojshme të shtoj këtu që pallati ishte më i riu, më i larti dhe më i bukuri në gjithë qytetin. Por ndoshta është e nevojshme ta përmend. Sepse për kohën, ishte një nga pallatet më të bukura në të gjithë vendin, i ndërtuar me një stil krejt ndryshe, me fasadë të ndritshme, të suvatuar dhe të lyer bukur, që bënte kontrast me tullë-kuqët përreth. Aq i bukur ishte, saqë arkitekti që e kishte projektuar përfundoi në burg. Në atë sistem, njerëzit që krijonin gjëra të bukura shkonin burg.”
(Fragment – Llastiqet)
Te “të kripurat” janë përmbledhur disa skica humoristike që kanë lidhje me gjuhën shqipe.
“- Edhe vish shoshonkat se është llapavec jashtë. Do marrësh ndonjë plevit që të çuditesh.
– Shoshonkat nuk i vesh se dukem si dudum. Këpuckës sapo ia sheshova një peronë që më vriste gishtin.
– Epo dil me lepitka e me benevrekë, atëherë.
– Jo po si ti që gajase dynjanë duke gjezdisur me penuar dhe fëshfëshe në mes të dimrit.
– Pika që s’të bije. Unë më mirë dal gollomesh se të vë fëshfëshkën.”
(Fragment – Taqka i Lenkës)
Pjesa e tretë e përmbledhjes me tregime titullohet “Djegëse”, si një paralajmërim për lexuesin, që të jetë i kujdseshëm nëse nuk ka stomak të fortë. Në të është edhe tregimi që i jep titullin vëllimit dhe që në formën e tij të plotë është: Vizita e Fundit e Shën Kollit në Parajsë. Pjesa “djegëse” operon kryesisht me sarkazëm duke synuar të nxisë një vështrim të ftohtë, realist dhe deri diku filozofik të miteve që rëndom merren si të mirëqëna dhe pranohen pa vështrim kritik.
“Shën Kolli hynte në Oborrin Hyjnor për të 1674-tën herë, duke ndier të njëjtën pasiguri, të njëjtën mahnitje, të njëjtën ndjenjë adhurimi e magjie, si në të parën. Një kor gjigand krijesash hyjnore, me krahë përsosmërisht të bardhë, zinte në formë gjysmëharku thuajse dy të tretat e Oborrit dhe nuk reshtte së kënduari lehtaz, aq lehtaz, sa mund të thuhej se ishin në kufijtë e mërmëritjes. Gjysma e tyre lëviznin gishtat ngadalë, por saktësisht, në disa harpa të vogla, ndërkohë të tjerët përplasnin duart e tyre të vogla thuajse të tejdukshme me një ritëm gati të paperceptueshëm. Kënga e përjetshme ishte një përzierje e melodisë së pastër me harmoninë e pacënuar. E njëjta këngë këndohej dhe luhej pambarimisht, nga një përjetësi në tjetrën, por dukej qartë që të gjithë, pa përjashtim ndiheshin të kënaqur dhe të plotësuar prej saj, aq hyjnor ishte krijimi. Askush nuk mërzitej, askush nuk lodhej, të gjithë dukeshin përjetësisht të lumtur. Asnjëherë nuk kishte pasur qoftë edhe një kërkesë të vetme për ndryshim repertori.”
(Fragment – Vizita e Fundit e Shën Kollit në Parajsë)
“Vizita e Fundit” është vëllimi i parë me tregime i Arben Kallamatës, që vjen pas tre romaneve, “Kronikë Bastardësh” (1997), “Hijet e Muzgut” (2019) dhe “Un Mort” (2022). Ai mund të gjendet në libraritë Adrion dhe Art’s në Tiranë, Dyrrahu në Durrës si edhe në Korçë e Pogradec. Së shpejti pritet të vijë edhe në Kanada.
Do të më jepte librat për Dom Shtjefën Kurtin menjëherë sa të kthehej nga Kosova, se do të sillte prej andej qirinj me fytyrën ikonike të Domit.
Dhe ashtu u bë. Takimi me z. Nikolin Kurti ishte i shpejtë dhe mallëngjyes për mua: në rrugë, ku ai zbriti nga taksia sa për pak dhe do të ikte po me atë taksi se qëllimi i tij ashtu si dhe dëshira e tij ishin të dhuronte veprën për martirin Dom Shtjefën Kurti.
E njoh përkushtimin e z. Nikolin, jo thjesht si nip i denjë i Domit, por si qytetar dhe misionar i kujtesës kolektive, i një çështjeje të madhe, i patriotizmit dhe i besimit, i një të vërtetë dramatike, i dëshmisë së punës dhe veprës së njerit prej atyre, pishtar i dritës së shenjtë, që e përndoqën, e burgosën dhe e vranë, por ai e sfidoi të keqen, djallin dhe sot ndrit më shumë se kurrë.
Mora dy librat e çmuar, “I lumi Dom Shtjefën Kurti – Jeta dhe pavdekësia” me autorë Dr. Nikollë Loka dhe vetë Ing. Nikolin Kurti, botimi është dy gjuhësh, edhe anglisht, “Blessed Dom Shthefën Kurti – Life and Immortality” dhe shoqërohet me dokumentacion dhe me një album fotografish me ngjyra, që flasin, që nga Domi e deri te Papa.
Libri tjetër, i përgatitur nga Dr. Nikollë Loka sërish, është i një rëndësie tjetër të veçantë dhe historike, “Memorandumi drejtuar Lidhjes së Kombeve nga klerikët Shtjefën Kurti, Gjon Bisaku dhe Luigi Gashi”. Poshtë emra e të tyre është shkruar: Dëshmirarë të popullit martir”. Kjo trini klerikësh në vitin 1930, në janarin e ashpër të maleve, kaluan ilegalisht kufirin nga Jugosllavia për në Shqipëri, nga Tirana shkuan në Romë duke u keqkuotuar se mos kishin ndërprerë shërbimin në Kosovë, por jo, përkundrazi dhe nga Roma shkuan në Gjenevë. Në zyrat e Lidhjes së Kombeve dorëzuan Promemorien ‘Për gjendjen e minoritetit shqiptar në Jugosllavi’, si u shkekeshin të drejtat, shtypeshin, dëboheshin apo vriteshin…
Dhe ky akt madhor e bëmat më pas do t’i kushtonin jetën Dom Shtjefen Kurtit duke e çuar burgjeve të Shqipërisë, në pushkatim, por dhe në udhën e lume të shenjtërimit…
Dom Shtjefën Kurti është nga Ferizaj, më thotë në takimin tonë nipi i tij, z. Nikolin.
Dija për të. Kur ai u shpall ‘I lumtur” nga Selia e Shenjtë e Vatikanit, unë punoja në Vatikan, drejtoja Ambasatën tonë dhe erdha në meshën që u celebra në Katedralen e Shkodrës, ku u lumturuan 38 martirë shqiptarë, mes të cilëve dhe Dom Shtjefën Kurti.
Do të shfletoja librat e dhuruar.
Shtjefęni ishte fëmija i gjashtë i Jakut dhe Katrinës. Mësimet e para i mori në vendlindje, Ferizaj, më pas ndoqi Seminarin Papnor në Shkodër e më pas në kolegjin Canisianum në Insbruck të Austrisë dhe në kolegjin “Propaganda Fide” në Romë, ku dhe u urdhërua meshtar.
U kthye në vendlindje, ku shërbeu si famullitar në Ferizaj, Novosele si dhe në dioqezën e Shkupit.
Me sivëllezërit Dom Gjon Bisaku dhe Luigj Gashi, të përkrahur nga Mbreti Zogu I, përpiluan më 5 maj 1930 promemorjen, – që kisha ndër duar, – “Gjendja e pakicës shqiptare në Jugosllavi”, që iu nis në sekretarin e Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, Erik Drumund.
Dom Shtjrfën Kurti ishte ai, ku rrëfehej Nënë Tereza dhe në oborrin mbretëror, ku rrëfehej Mbretëresha Geraldinë.
Gjatë Luftës II Botërore të vështira do të ishte famulltar në kishën katolike në Tiranë (në Bulevard). U arrestua në vitin 1946 dhe u dënua me 20 vjet burg si agjent i perëndimorëve. U lirua nga Burgu i Burrelit në vitin 1966, por u arrestua sërish në vitin 1971 duke shtuar “për spiunazh, sabotazh” dhe shkak ishin kryerjet në fshehtësi të riteve fetare. U fajësua për një pagëzim një fëmije, kur kjo gjë ishte e ndaluar. U dënua me vdekje dhe u pushkatua në një vend që s’dihej deri vonë.
Në librin për Dom Shtjefën Kurtin gjej faqet ku shtypi botëror i bëri jehonë të madhe kësaj vrasjeje dhe shoh i tronditur imazhet në kërkim të varrit të tij, ku paraprinte dhe z. Nikolin. Ja, eshtrat në një varr masiv.
Në reliken e shenjtë, ku ka cifla nga eshtrat e martirëve tanë, të përziera me pakëz dhè, që ne e kemi në shtëpi një të tillë, ime shoqe, Eda, lutet për jetën, për paqe e gëzime mes njerëzve.
Homazhe dhe përkujtimore per Dom Shtjefën Kurtin janë bërë në shumë vende në Europë e deri në SHBA…
Mora dhe qiririn e ardhur nga Kosova, me portretin e Dom Shtjefën Kurtit, që ma dhuroi nipi i tij, z. Nikolin Kurti.
Kur të ndes këtë qiri, do të shoh sërish nga drita e shpirtit të martirit dhe e gjithë martirëve tanë.
Vetëm me një dritë të tillë ne mund të shkojmë përpara dhe na pret një e nesërme më e bukur, shpirtërore…
Në 4 dhjetor 1998, në 75 – vjetorin e gjimnazit “Asim Zeneli” Dritëro Agolli midis të tjerash ka thënë: “Bashkë me tre – katër korçarë dhe kolonjarë, me Gaqo Veshin, Niko Ligorin, Llambro Shemko unë 50 vjet më parë erdha këtu në këtë qytet, i cili në fillim më trembi dhe më çuditi. Këtu kishte vetëm gurë, gurë poshtë ku shkelje, – në rrugë-, dhe gurë në çati, – ku shikoja. Unë vija nga toka dhe nga plisat me bar dhe me grurë dhe ky vend m’u duk, ç’është e vërteta, i thatë dhe plot trishtim. Por vështrimi im ishte i gabuar. Gurët këtu prodhonin. Nxirrnin një produkt të madh njerëzor. Këta gurë, po t’i lëvizje, bërtisnin. Bërtiste gjirokastriti Çerçiz Topulli dhe korçari Mihal Grameno. Unë këtu në Gjirokastër, si korçar, kisha ardhur si Mihal Gramenoja për të takuar një Çerçiz Topull, që ishte Ismail Kadareja…”
I theksova këto fjalë për faktin se guri që prodhon, siç shprehet Dritëroi, është pasdqyruar mjeshtërisht në krijimtarinë e Kadaresë.
Vetë Kadareja për ndikimin që ka pasur Gjirokastra në veprën e tij tek “Ftesë në studio” fq.143 shprehet: “Sa më shumë që mësoja mjeshtërinë e të shkruarit, aq më tepër më dukej se kisha pasur fat që kisha lindur në atë qytet, që ishte më tepër se i çuditshëm, që kisha dëgjuar komentin e parë të botës nga ato gra të mençura të veshura me të zeza, me filxhanë kafesh e me dylbi në duar”.
Kush ka jetuar në vitet ’50 – 60 e mban mend Gjirokastrën, kur makinat numëroheshin me gishtat e dorës dhe në vesh mund të ketë kumbimin e hapave të kuajve apo të gomerëve nëpër kalldrëm, blegërimën e bagëtive duke u ngjitur së përpjetës së Varoshit apo të Hazmuratit e të rrugëve të tjera për në Bashtenë e Teqesë, ku ndodhej tregu i qytetit, mban mend reklamën e kinemasë aty pranë xhamisë dhe para kinemasë, Klubin e Gjuetarëve, pallatin e kulturës dhe pranë tij kinemanë verore e dimërore; shtyrjen për bileta në sportel apo ngjitjen majë mureve për të parë në ditët e verës filmin që shfaqej. Kujton dyqanet nën kubenë e xhamisë apo edhe hamejtë që rrinin e shullëheshin në Qafën e Pazarit, duke pritur ndonjë klient dhe padyshim të ngjallet nostalgjia për mjaft gjëra të vogla në pamjen e parë, po që kanë lënë mbresa të pashlyeshme në kujtesën tënde.
Ndodhemi në këtë dhomë, ku vetë shkrimtari i madh ka treguar se ku ulej e bënte mësimet me kasonën – tryezë dhe padyshim mendja e tij bridhte tjetërkund. Paralel me shtëpinë e tij përballë shtëpisë së doktor Labovitit ishte një shtëpi tjetër e madhe, karakteristike gjirokastrite, ajo e Fandajve, që fatkeqësisht u përpi nga flakët në fundvitet gjashtëdhjetë, dhe fëmijë nga divani i madh ndërsa gjyshet e nënat tona pinin kafetë dhe bënin muhabetet e tyre ne rrëmbenin tejqyrën apo dylbitë dhe e tretnim vështrimin përballë në Malin e Lunxhërisë dhe e zbrisnim më poshtë në qytetin e ri që sapo kishte filluar të ravijëzohet. Emocionoheshim.
Të gjitha këto padyshim i ka ndjerë edhe Kadareja, i ka ndjerë, i ka ruajtur ndër vite dhe i ka përpunuar në laboratorin e tij krijues duke gdhendur në veprën e tij qytetin e lindjes në poezi e prozë. E nisi rrugën e poezisë ashtu thjesht e natyrshëm, duke shprehur ato që ndiente i shtyrë nga një dëshirë e brendshme, por edhe nga leximet që e futën në botën e artit.
Që në përmbledhjet e para poetike të viteve ’50 “Frymëzimet djaloshare” dhe “Ëndërrimet” gjejmë poezi si “Fëminia” me vargjet “…Koleksione paqetash e pullash të vjetra./ Shkëmbimi i një Ceyloni/ me dy Luksemburg…”, apo “Kinemaja e vjetër” me vargjet: “…Lekë, lekë,/ të mbledhura me mundim,/ tingull i gëzuar në biletari./ Afishet tek xhamia/ dhe tek qafë e pazarit,/ të shkruara nga vetë portieri Qani…”, “Kënga e llamarinës” me “…Këtu afër shtëpis’ sime/ ku u linda, ku u rrita,/ rrjedh një përrua dhe, më tutje/ një pullaz me llamarinë,/ nënë shi e nënë breshër,/ troket dimërit të gjatë./ Këngë e saj më qe e dashur/ që kur nisa të dëgjoja…”, apo poezia “Takim me plakat” me vargjet:
“Lagje e vjetër, shtëpi guri/ të stilit të shkuar./ Un’ po vija në shtëpi/ me valicë në duar.
Rrugës, duke vërshëllyer,/ plakat kur më panë,/ nëpër porta, në mes tyre,/ fshehura seç thanë:/
“Ky është’ djali i filanit,/ thonë se bën bejte…”/ Un’ kaloja dhe këndoja/ një këngë me vete.
Ngrija kokën dhe kërkoja/ diku në dritore./ “Nuk sheh mirë, duket…”, thanë/ plakat ndër oborre.
Lagje e vjetër, shtëpi guri/ të stilit të shkuar…/ un’ po vija në shtëpi/ me valicë në duar”
Mund të përmendja mjaft poezi të tjera ku vendlindja përbën motivin kryesor.
Një herë e pyeta për mësuesin e tij të letërsisë. E dija që kishte qenë shkodrani Vehbi Bala. Më foli me respekt e dashuri për mësuesin poet, na nxiste shumë, tha, na mblodhi rreth vetes ne një grup të rinjsh që e kishim dëshirë letërsinë. Në rrethin letrar na fliste për poetë të mëdhenj botërorë, kishte qenë në Rumani, kishte fjetur në dhomën e Asdrenit dhe e vlerësonte poezinë e tij tek “Psalme murgu”, na mësonte si të shkruajmë, si të kapim detajet e jetës.
Po me Dritëronë e Hyskë Borobojkën, Gaqo Veshin, e pyeta. Ata ishin më të mëdhenj se unë, tha, dy vjet bëmë bashkë në rrethin letrar, se ata ishin në Pedagogjike, kemi shkuar mirë, diskutonim shpesh edhe këmbenim shkrimet me njëri – tjetrin.
Ishte nxënës i këtij gjimnazi, kur në vitin 1953 shkuan në aksion në Rrugën e Rinisë ose të Dritës, atëherë kur ndërtoheshin hidrocentalet e Ulzës dhe një ditë Kadareja u nis për Tiranë. Në atë kohë botohej revista “Litetarura jonë”, më vonë “Nëntori”. Kolë Jakova përgjegjës i redaksisë rrëfen për atë djalosh të ndrojtur që i la një tufë poezish. I lexova dhe u emocionova. Tri poezi u botuan, një për aksionin dhe Rrugën e Dritës, një për 5 Majin dhe e treta për Gjirokastrën. Pra vendlindja që herët është e pranishme në krijimtarinë e tij.
“Lëndë e re nga rrobë e vjetër” – ka thënë Lasgush Poradeci edhe pikërisht këtë lëndë të re autorit ia sugjeroi ajo rrobë e vjetër, qyteti i tij. Romani i parë “Qyteti pa reklama” sa nis e ravijëzon qytetin me karakteret dhe problemet e tij, ndërsa tek “Qyteti i Jugut” në vitin 1965 gjejmë embrionin e veprave të ardhme që lidhen me këtë qytet dhe ato nuk janë pak dhe besoj se nuk është nevoja t’i përsëris se të gjithë i njohim, me “Breznitë e Hankonatëve” e deri tek “Kukulla”.
Koha ka ecur në rrjedhën e vet dhe në rrugëtimin e saj ka evidentuar dukuri e probleme, të cilat kërkonin zgjidhje. Njerëzit janë përpjekur dhe kanë gjetur zgjidhjet. Në këtë mënyrë ata kanë lënë gjurmën e vet dhe i kanë dhenë emrin epokës në të cilën kanë jetuar. Shembujt janë të panumërt. Kështu ka qenë dhe kështu do të jetë përherë. Individi me vlerën e vet ka krijuar histori, por gjithësecili prej tyre kishte një identitet. Të shumta ishin ato që e lidhnin me vendlindjen, me njerëzit e tij, të njohur e të panjohur, ndaj e vunë veten në shërbim të tyre. Ismail Kadare poezinë e tij “Koha e popujve” e përmbyll me vargjet:
Ata q’u ngritën përballë tyre,
Që u qëndruan trimërisht,
Ish kohë e tyre ajo, do thonë,
Dhe ky planet i tyre ish.
Vargjet e mësipërme janë një shprehje e qartë e pozicionit të shkrimtarit. Me veprën e vet Kadareja bëri epokë. Që herët i dha një fytyrë të re kohës sonë, me mesazhet që përçoi. Opusi tematik i krijimtarisë të tij është i gjerë. Në të jepet motivi i ekzistencës dhe jetës në diktaturë, i zhgënjimit të shpresës, i zvetënimit të ndjenjave dhe i kulturës së vërtetë; i hipokrizisë, frikës, dilemës, mashtrimit etj. Në të gjithë veprën e tij gjejmë momentet kyçe të fatit të kombit dhe lidhur me to edhe ndjenjat e autorit, dhimbjen e tij. Por padyshim një vend të veçantë në krijimtarinë e tij zë vendlindja.
Gjithësecili dëshiron që kujtimet dhe përjetimet nga e kaluara, veçanërisht ato me që lidhen me diçka të dashur, t’i kujtojë shpesh e, pse jo, t’i hedhë në letër për brezat që do të vijnë; t’i ngrejë në përgjithësim artistik. Në vizitën e tij në 16 nëntor 2008 në qytetin tonë, duke kundruar qytetin nga dritarja e dhomës së shtëpisë së tij që po rikonstruktohej, Ismaili tha: “Ja, as 100 metra në vijë ajrore nuk është prej këtej e tek shtëpia e doktor Vasilit (Labovitit)”, pastaj e brodhi shikimin lart drejt kalasë së lashtë, kalasë së Argjiros, të përjetësuar prej tij në vargjet e “Princesha Argjiro”. Kjo poemë është botuar në vitin 1958 me tirazh 15000 kopje e shoqëruar me shënimin: “Talenti i poetit të ri Ismail Kadare është i njohur nga lexuesit tanë. Për këtë dëshmon suksesi që pati vëllimi i ri me vjersha “Ëndërrimet”. Për një punë të mirë dëshmon edhe poema për fëmijë “Princesha Argjiro”. Në bazën e subjektit të poemës, poeti ka vënë legjendën e njohur mbi themelimin e qytetit të Gjirokastrës…”
Në veprën e tij, poezi e prozë, Kadareja e ka përjetësuar vendlindjen e tij, Gjirokastrën. Gjejmë përshkrimin e detajuar mjeshtërisht të topografisë së qytetit: shtrirjen dhe pozitën gjeografike; gurin me grinë e vet në të gjitha dimensionet dhe jetën që ka gjalluar e gjallon brenda tij. Po të ndalemi tek poezia “Kinemaja e vjetër” do të gjejmë lidhjen e fuqishme shpirtërore me këtë objekt e të tjera dhe njëherazi do të na shpalosen dëshirat e poetit e të brezit të tij. Kinemaja ishte vendi që të lidhte me botën përtej çdo kufiri dhe dëshira për botën e madhe ishte e thellë. Mjaftojnë dy epitetet e shtrenjta, e rralla për të zbuluar emocionet e thella të autorit dhe idealizimin që i bën ai.
Në veprën e tij që kanë në qendër Gjirokastrën pasqyruar në kohë të ndryshme gjejmë të përshkruara artistikisht shumë rite e zakone të qytetit. Kaq mirë e njeh psikologjinë e brezave të qytetit dhe me detaje e imtësi e jep mjedisin dhe njerëzit. Në Gjirokastër, veçanërisht në familjet e pasura, bëheshin edhe martesa brenda gjakut. As kjo gjë nuk i ka shpëtuar autorit. Kështu tek “Breznitë e Angonatëve” thotë: “Vendimi ishte paksa i papritur, por jo i pazakontë. Martesat midis kushërinjve të parë, për shkak të moscopëtimit të pasurisë, nuk ishin të pazakonshme në Gjirokastër… (fq.70)
Nuk ka mbetur asgjë pa u trajtuar me origjinalitet nga pena e autorit. Po të ndalemi në përshkrimin e shtëpisë e fillon me dorezën e portës së madhe, katarafin, sterrën, kubenë, nënëshkallën, minderet, odanë e dimrit, odanë e madhe, patin musandaranë, jukun, qepengjinë, sprethet e çative e deri te odajashtat.
Nëse në romanin “Kronikë në gur” është një fëmijë, rrëfimi dhe ligjërimi i të cilit ndërthuret me atë të shkrimtarit – rrëfimtar dhe të kronisti Xivo Gavo plotësuar me rrëfimet e plakës Sose si dhe nga thëniet e njerëzve të panjohur duke na dhënë kronikën e këtij qyteti në vitet e trazuara të luftës, i njëjti rrëfimtar, tashmë më i rritur, është në romanin “Çështje të marrëzisë”, që të bën për vete me mënyrën e rrëfimit, me vizionet që ngjall, me gjykimet e situatat absurde që ndjek e vlerëson, në një kohë më të vonë pas çlirimit, kur Partia Komuniste ishte gjysmë ilegale.
Po t’i referohemi një mendimi të shprehur nga kritika, gjithçka që përbën dekorin e qytetit në të gjitha veprat e tij, i ngjan një teatri tragjikomik. Aty, së bashku me jetën e rëndomtë, ndeshim mendësinë e provincës, paragjykimet, perversitetin njerëzor, botën e magjive që shpërthejnë e ngatërrojnë gjithë qytetin e gurtë.
Të shumta janë vargjet në të cilat është derdhur dashuria dhe lidhja e tij me qytetin e lindjes, por edhe më të shumta faqet në prozë duke nisur nga “Qyteti pa reklama” deri tek “Darka e gabuar” që e kanë përjetësuar në të gjitha pikëpamjet dhe e kanë bërë të njohur anekënd globit “Qytetin e Jugut”.
Po të uleshim e të bënim një hartë të veprimeve të çdo vepre do të na dilte i gjithë qyteti që nga lagjet e sipërme e deri tek Sokaku i të marrëve apo rruga e Varoshit që mban emrin e doktorit Vasil Laboviti, me vajzën e të cilit autori kishte qenë shok klase në gjimnaz, e që në atë shtëpi ndodh një ngjarje nga e cila merr shkas romaini “Darka e gabuar”.
Leksiku i veprave të tij është shumë i pasur. E folmja e Gjirokastrës është përdorur mjeshtërisht dhe ka shërbyer edhe si mjet i karakterizimit të personazheve, pa folur këtu për neologjizmat dhe prurjet e reja semantiko – frazeologjike. Harta që përmenda më sipër do të ishte e mangët pa toponimet e përmendura sipas kohës e përdorimit.
Vetë Kadareja në nëntor 2005 (Shekulli), do të shprehej: “Shpesh vë re se më mirë se librat këto emra japin historinë e brendshme, gjendjen shpirtërore, gjëra që nuk gjenden nëpër libra e që s’mund të shpiken kurrë… Është krim mbi identitetin historik shqiptar harresa qoftë edhe e njërit prej këtyre emrave: Ura e Zerzebilit, Sokaku i të Marrëve, Pazari i Vjetër, Qafa e Pazarit, Urat e Mëdha, Meçite, Hazmurat, Teqe”, të gjitha i gjejmë në veprat e tij.
Në Historinë e Letërsisë Evropiane shkruhet “…Vepra e Kadaresë shfaqet si një operetë tragjike ku zbërthehen të gjitha spektrat, të gjithë tmerret që tronditin kohën tonë”, ndërsa Alain Bosquet e ka vlerësuar: “Ismail Kadare është, padyshim, shkrimtari më i begatë dhe më i famshëm i kohës sonë”.
Në këto gjykime e vlerësime, padyshim, Gjirokastra, vendlindja ka pjesën e vet për shkrimtarin e madh.
Ata nuk më njohën ashtu siç isha, i mbuluar me hije
Që ma zhdukën ngjyrën në këtë pasaportë
Për ta plaga ime ishte një ekspozitë
Për një turist që pëlqen të koleksionojë fotografi
Nuk më njohën,
Ah, . . . mos më lërë
Pëllëmba e dorës sime pa diell
Sepse pemët më njohin
Mos më lër të zbehtë si hëna!
Të gjithë zogjtë që ndiqnin pëllëmbën time
Tek dera e aeroportit të largët
Të gjitha fushat e grurit
Të gjithë burgjet
Të gjithë gurët e varreve të bardhë
Të gjithë kufinjtë me tela me gjemba
Të gjitha shamitë që u tundën
Të gjithë sytë
Ishin me mua,
Por ata i hoqën nga pasaporta ime
Kam mbetur pa emër dhe identitet
Në tokën që kam ushqyer me duart e mia?
Sot Jobi thërret
Shpërthen qielli me pohe e bujë:
Mos më merrni si shembull!
O të nderuar profetë,
Mos pyetni pemët për emrat e tyre
Mos pyetni luginat kë kanë nënë
Nga balli më shpërthen shpata e dritës
Nga duart më buron uji i lumit
Të gjitha zemrat e njerëzve janë identiteti im
Merrmani pasaportën! S’më duhet!
KAFENE E VOGËL, TI JE DASHURI
Kafene e vogël në rrugën me të huaj
Ti je dashuri, dyert e tua janë të hapura për të gjithë.
Kafene e vogël që zmadhohesh dhe zvogëlohesh
Për shkak të motit
Kur bie shi, klientët shtohen
Kur bën diell, ata janë të rrallë dhe të lodhur
Unë jam këtu, një i huaj, i strukur në një qoshe
( C’ngjyrë kanë sytë e tu? Si të quajnë?
Si të thërras kur të kalosh rastësisht
Ndërsa ulem për të pritur ty? )
Si kjo kafene e vogël është dashuria.
Porosis dy gota verë
Dhe pi për ty dhe për vete.
Mbaj dy kapele
Dhe një ombrellë. Tani bie shi.
Bie shi si asnjëherë
Dhe ti nuk vjen.
Them me vete se ajo që po prisja
Diku po më priste, ose priste një burrë tjetër
Ose kishte ardhur dhe s’më kishte gjetur
Ajo duhet të më thoshte; eja, se këtu po të pres…
( Ç’ngjyrë kanë sytë e tu? Si të quajnë?
Me ç’emër të thërras kur të kalosh rastësisht
Ndërsa ulem këtu për të pritur? )
Kafene e vogël, ti je dashuri
IMAZHI I MUNGESËS
Krijova imazhin e mungesës; jashtë kësaj bote tokësore
fillon qielli i humbur. Unë jam këtu duke mbushur
hapësirën me odet e Jahiliyyah-it dhe mungesa
është udhërrëfyese, është udhërrëfyese mungesa. Një tendë është ngritur
me rima. Dhe për çdo gjë që lëviz në erë
është nga një rimë. Mungesa më jep mësimin e saj; po të mos ishte
mungesa, unë s’do të isha kaq i vendosur.
Pastaj nga zbrazëtia nxjerr një leter shkëputur prej alfabeteve të lashtë
dhe mbështetem te mungesa. Kush jam unë
pas gjithë kësaj? Një zog, apo një kalimtar që përshkon simbole
dhe shitës kujtesash? Ah, sikur të isha një fragment i antikës,
sikur të isha një fantazmë që hyn pa u vënë re në Yabous duke i thënë vetes;
le të shkojmë te shtatë kodrat. Lë maskën
mbi një gur dhe kalamendem si i pagjumë
ec e ec duke ndjekur ëndrrën time. Dhe hidhem nga njëra hënë tek tjetra.
Dhe krejt i pavetëdijshëm çliroj gjërat nga historia e tyre.
Dhe më mjafton historia për të çliruar pavetëdijen që zgjohet. Më ço te vitet e hershme, thotë dashuria ime e parë.
Lëre dritaren hapur të hyjë harabeli i shtëpisë
ëndrra jote, them unë, pastaj zgjohem dhe s’ka asnjë qytet
në qytet. Asnjë, këtu, po atje. Dhe, jo atje,
po këtu. Po të mos ishte imazhi unë nuk do të isha nisur për te shtatë kodrat,
po të mos ishte imazhi
AI ËSHTË I HESHTUR DHE UNË JAM I HESHTUR
Ai është i heshtur dhe unë jam i heshtur
Ai pi çaj me limon dhe unë pi kafe
Ky është ndryshimi i vetëm
Ka veshur si unë një këmishë të gjërë me vija
Lexon si unë gazetën e mbrëmjes
Ai nuk më sheh kur unë e shoh vjedhurazi
Unë nuk e shoh kur ai më sheh vjedhurazi
Ai është i heshtur dhe unë jam i heshtur
Ai e pyet kamerierin për diçka
Dhe unë e pyes kamerierin për diçka
Një mace e zezë kalon midis nesh
E ndiej mesnatën gjer në rrëzë të flokëve
Dhe ai e ndjen mesnatën gjer në rrëzë të flokëve
Nuk i them; Qielli sot
Ka qenë i kthjellët dhe blu
Nuk më thotë; Qielli sot
Ka qenë i kthjellët dhe blu.
Ai i shikuar dhe unë që e shikoj
Unë i shikuar dhe ai që më shikon
Unë lëviz këmbën e majtë
Ai lëviz këmbën e djathtë
Unë këndoj një këngë
Dhe ai këndon të njëjtën këngë.
Pyes veten; Mos është ai pasqyra ku shihem?
Dhe e shoh në sy, por nuk shoh njeri.
Dal me nxitim nga kafeneja
Duke menduar se ai është një vrasës
Ose një kalimtar që mendon se është një vrasës
Ai ka frikë dhe unë kam frikë.
NE E DUAM JETËN NËSE GJEJMË
NJË MËNYRË PËR TA DASHUR
Ne e duam jetën nëse gjejmë një mënyrë per ta dashur
Ne vallëzojmë mes martirëve dhe ngremë minare për viola dhe palma
Ne e duam jetën nëse gjejmë një mënyrë per ta dashur
I vjedhim krimbit të mëndafshit një fije për të qepur një qiell dhe një gardh gjatë emigrimeve tona
Hapim deriçkën e kopshtit që jasemini të dalë si një ditë e bukur në rrugë
Ne e duam jetën nëse gjejmë një mënyrë për ta dashur
Ne mbjellim, aty ku zëmë vend, bimë që rriten shpejt dhe korrim të vdekurit
Ne i biem fyellit dhe nxjerrim prej tij ngjyrat e ëndërrimit, skicojm mbi brazdat e dheut një ulërimë
Ne i shkruajmë emrat në gur, o vetëtimë, bëje natën më të kthjellët dhe më blu.
Ne e duam jetën nëse gjejmë një mënyrë për ta dashur
RITA DHE PUSHKA
Mes Ritës dhe syve të mi
një pushke.
Kush e njeh Ritën
bie në ëndërr dhe luan
me shenjtët në syte e saj ngjyrë mjalti.
Unë e kam puthur Riten
kur ishte fare e re
më kujtohet se si m’u afrua
dhe krahët e mi ledhatuan gërshetat më të bukura që kisha parë.
Dhe gjithmonë më kujtohet Rita
në mënyrën se si harabeli kujton fluturimet e tij të para për dashurinë.
Ah, Rita!
Mes nesh pati një milion harabela dhe imazhe të bukur
dhe shumë takime
që u qëlluan me pushkë.
Emri i Ritës ishte festë në gojën time
kurmi i Ritës ishte dasmë në gjakun tim
unë isha brenda saj për dy vjet
dhe për dy vjet ajo flinte në krahet e mi
dhe ne bëmë shumë premtime
me kupat më të bukura në duar
dhe u dogjëm në verën e buzëve tona
dhe u ngjallëm përsëri
Oh, Rita!
Ç’mund të largonte më parë kjo pushkë
sytë e mi nga sytë e tu
apo sytë e tu nga sytë e mi?
Veç një sy gjumë na ndante, apo dy tre re ngjyrë mjalti?
Dikur ndodhi kjo
dikur, në heshtjet e ndajnatës
në ag hëna ime emigroi në një vend të largët
drejt atyre syve ngjyrë mjalti
dhe qyteti të gjithe këngëtarët i zhduku
dhe Ritën time të bukur!
Mes Ritës dhe syve të mi
një pushkë!
UNË JAM NJË GRUA, AS MË PAK AS MË SHUMË
Unë jam një grua, as më pak as më shumë
E marr jetën si më vjen
Ditë pas dite
e natë pas nate.
Leshin e tjerr për ta veshur, jo
për të përfunduar historitë e Homerit, apo diellin e lavdisë së tij.
Unë shoh atë që shoh
ashtu siç është, në formën e saj
edhe pse e shoh çdo çast
futur nën hijen e saj
duke ndjerë si rreh pulsi i disfatës.
Unë shkruaj të nesërmen
në fletët e së djeshmes; nuk vjen asnjë zë
përveç jehonës.
Më pëlqen paqartësia e çuditshme
në ato çfarë i thotë mungesës një udhëtar nate
mungesës së zogjve në kreshtat e fjalëve
dhe mbi çatitë e fshatrave.
Unë jam një grua, as më pak as më shumë
Lulja e bajames më merr dhe unë fluturoj
Në muajin mars, nga ballkoni im
Dëgjoj përmallshëm zërin e largët që këndon;
Më prek dhe unë do t’i çoj kuajt drejt ujërave pranveror
unë qaj pa ndonjë arsye dhe të dashuroj
ashtu siç je, jo të krekosur
as të përulur,
nga supet e mia ngrihet mëngjesi mbi ty
dhe po tek ty shuhet, natën kur të përqafoj
unë nuk jam as njëra, as tjetra
nuk jam as hëna, as dielli
unë jam një grua, as më pak as më shumë.
Bëhu nostalgji, lot, si në vargjet e Imru al Qays
nëse do, mua më mjafton të më duan
ashtu siç jam, jo si fotografi
me ngjyra, as si frymëzim poeti
që shkruan mes drerëve një poezi për mua
dëgjoj klithmën e largët te Lailës
nga dhoma e gjumit; mos më lini
të burgosur në rima poemash në netët e tribusë
as si lajm në gazeta mos më përdorni.
Unë jam një grua, as më pak as më shumë.
Unë jam ajo që jam, si ti
që je ai që je, ti jeton tek unë
unë jetoj tek ti, unë për ty,
ti për mua…Më pëlqen
qartësia e nevojshme e misterit tonë të përbashkët
unë jam e jotja kur nata s’më nxë
por unë s’jam tokë
as udhëtim
unë jam një grua, as më pak as më shumë.
Jam e lodhur
nga cikli femëror i hënës
dhe kitara ime vuan
nga korda në kordë
pluhur
Unë jam një grua, as më pak as më shumë.
ATA MË DONIN TË VDEKUR
Ata më donin të vdekur kur thanë; Ai na përket ne, ai është yni
Njëzet vjet kam dëgjuar pa pushim hapat e tyre në muret e natës
Ata nuk i kanë hapur dyert, por ja ku janë tani. Unë shoh tre prej tyre;
Një poet, një vrasës dhe një lexues.
I pyeta; Mund t’iu nxjerr pak verë?
Po, m’u përgjigjën.
Kur e keni bërë me fjalë të më vrisni?
Rrini i qetë! ma kthyen.
Ata i vunë njëra pas tjetrës gotat e tyre dhe filluan të këndojnë për njeriun.
I pyeta përsëri; Kur do të më vrisni?
Tani do të kryhet dhe kjo punë, thanë ata, pse i zbathe këpucët përpara se të merrnim shpirtin?
Që të ecin dhe pas vdekjes sime, iu thashë.
Toka është tmerrësisht e errët, pse poezia jote është kaq e bardhë?
Sepse zemra ime është mbushur me tridhjetë dete, u përgjigja.
Ata pyetën sërish; Pse e pëlqeni kaq shumë verën franceze?
Sepse unë dua gratë më të bukura, iu pergjigja.
Ata pyetën; Si do ta doje vdekjen tënde?
Blu, si yjet që derdhen nga një dritare. Doni prap verë?
Po, do të pimë, thanë ata.
Ju lutem, më lini pak kohë sa të shkruaj poezinë e fundit për gruan e zemrës sime.
Ata qeshën dhe dëgjuan prej meje vetëm fjalët për gruan e zemrës sime.
NJË BURRË DHE NJË FOSHNJË
LUAJNË SË BASHKU NË KOPSHT
Një burrë dhe një foshnjë luajnë së bashku në kopsht
I thashë mikut tim; Nga vjen kjo foshnjë? Nga parajsa, tha ai.
Ndoshta është profeti Gjon që kthehet në vetminë time.
Unë jam i bekuar në shoqërinë e tij. Ai nuk ka nënë që ta ushqej, kështu që këtë punë do ta bëj unë, pra unë jam nëna e tij.
I jap qumësht dhie, i përzierë në të një lugë mjaltë aromatik
E mbaj me dashuri si një re me dritë në një pyll me lisa në kulmin e lulëzimit.
I thashë mikut tim; A është bërë e tija kjo shtëpi e mbushur me zëra dhe vegla bujqësore?
Miku im m’u përgjigj; Ai shtrihet në shtratin tim kur është i sëmurë. Dhe unë bëhem si i sëmurë, që t’ia lehtësoj dhembjen.
I flas si në kllapi; O fëmijë jetim, unë jam babai dhe nëna jote
Ngrihu dhe me mëso paqen.
Pas një muaji shkova sërish ne fshat te shtëpia e mikut tim.
Dhe fjalët e tij më erdhën përmes lotëve, Solomoni krenar qau për herë të parë
Duke më thënë me zë të drithëruar; Ky bir i atit dre
Dhe i nënës dre vdiq në krahët e mi. Ai nuk mund të përshtatej me një jetë shtëpiake. Pra jeta e tij nuk është si e imja dhe e jotja.
Unë nuk i thashë asgjë mikut tim të mjerë. As ai nuk më tha lamtumirë duke më recituar vargje si përherë. Ai shkoi drejt varrit të drerit të bardhë.
Mblodhi rërë me duart e tij dhe thirri; Ngrihu biri im,
Që babai yt të flejë në shtratin tënd, vetëm atje mund ta gjej paqen.
Ai fle tani në varrin e foshnjës dhe unë iki duke lënë pas një të kaluar të shkurtër që më lidh me këtë vend.
Një burrë dhe një foshnjë prehen në një kopsht.
Jemi shumë të lumtur të shpallim lajmin për përgatitjen dhe botimin e Antologjisë Poetike të Tropojës me të cilën mendojmë të sjellim së bashku në një libër poetët më të mirë me origjinë nga Tropoja.
Përpilimi i kësaj Antologjie është një projekt krijues i Shtëpisë Botuese “Nacional”, i cili ka filluar më parë me Antologjine e Poezisë Bashkëkohore Amerikane, me Antologjinë e Poezisë së Tepelenës, Antologjinë e Poezisë Matjane etj.
Ne jemi të emocionuar që po e sjellim këtë libër me të cilin synojmë me modesti të pasurojmë bibliotekën e poezisë shqiptare me prurje origjinale dhe shpesh të një niveli ndërkombëtar dhe të ndajmë me miqtë tanë në hapsirat shqiptare dhe në botë këto arritje që na bëjnë krenar të gjithëve si shqiptarë.
Projekti i Antologjisë së poezisë së Tropojës ka qënë diskutuar gjatë viteve të fundit, por mbetur i pakonkretizuar, për arsye të ndryshme.
Me poetët e shquar Anton (Ndoc) Papleka, Skënder Buçpapaj, Skënder Sherifi, Mehmet Elezi, Besnik Mustafaj, Hamit Aliaj (ndjesë pastë) etj, e kemi diskutuar projektin e kësaj antologjie dhe kriteret e përfaqësimit, por së fundmi mbizotëroi mendimi që antologjia të përfshijë pa përjashtim të gjithë poetët me origjinë nga Tropoja(Malsia e Gjakovës) dhe redaksia të bëjë klasifikimin në libër, bazuar në vlerat e pranuara gjërësisht të gjithësecilit poet, duke filluar me nga tre deri në 15 poezi.
Antologjia mendohet të hapet me poezitë klasike të Tropojës, konkretisht me Poemat Epike të Mujit dhe Halilit, të krijuara rreth 13-14 shekuj më parë, si dhe të ruajtura dhe të mbartura në Tropojë dhe Alpet shqiptare deri në ditët tona. Këngët e Kreshnikëve konsiderohen si poemat më të shquara të Europës dhe Botës, për kohën kur u krijuan dhe çmohen nga studiuesit vendas dhe të huaj si vlera të poezisë shqiptare dhe të njerëzimit në tërësi. Poezia bashkëkohore e Tropojës i ka rrënjët tek ky substrat estetik dhe mbart cilësitë e saj në modernitet.
Poetët tropojanë, qofshin me bazë në Shqipëri apo jashtë shtetit, ftohen të paraqesin deri në 10-15 poezi.
Poezitë do të dorëzohen përmes email-it: [email protected] dhe [email protected]
Poezitë mund të jenë të botuara më parë ose të pabotuara, në formatin Word dhe PDF.
Poetët duhet të përfshijnë gjithashtu një biografi të shkurtër dhe një foto të përzgjedhur prej tyre, si dhe detajet e kontaktit: email, telefon, adresë postare.
Dorëzimet janë të hapura deri më 31 dhjetor 2024.
Kjo thirrje për paraqitje është e hapur për të gjithë poetët që mund të jenë të interesuar, pa asnjë përjashtim.
Jeni të mirëpritur me shumë respekt dhe përzemërsi për secilin prej jush miq dhe kolegë të nderuar, në këtë projekt të përbashkët, i cili mendojmë se do t’u vijë në ndihmë studiuesve të letërsisë, nxënësve dhe studentëve, mësueve dhe pedagogëve të universiteteve, mediave si dhe çdo të interesuari tjetër për poezinë shqipe, sot dhe në brezat që do të vijnë.
Për çdo informacion mund të kontaktoni me shkrim me kryeredaktorin e Antologjisë, poetin dhe studiuesin e letërsisë dr. Mujë Buçpapaj, drejtor i Botimeve Nacional, në email: [email protected] , në telefon: +355 68 20 74 316, po kështu edhe në fb, WhatsApp dhe viber.
Ata qëndruan në shpellë treqind vjet,të cilëve iu shtuan edhe nëntë vite të tjera.
Kurani, XVIII, 25
1
Ata dergjeshin në shpinë, të mbështjellë me tunikat prej leshi të ashpër e të lagësht, tashmë të mykura e të holluara paksa nga lëvizjet, nga vërtitjet, nga fërkimi i kockave në vendet ku trupat e tyre rëndonin mbi qimet e devesë, nën qafë, poshtë shpatullave, nën bërryla, përfund legenit, poshtë thembrave e nën pulpat e ngrira si furka.
Dergjeshin me duar të kryqëzuara për lutje si duar të vdekurish, mbi leshin e lagësht e të ashpër që ngjishej poshtë trupave të tyre, të cilët ktheheshin në çaste të rralla, me lëvizje të pavetëdijshme prej të përgjumurish të lodhur, të lodhur për të jetuar e për të ecur, por sidoqoftë prej të përgjumurish; gjymtyrët e tyre zhvendoseshin me të vërtetë, në mënyrë të padukshme për syrin njerëzor dhe leshi hahej poshtë tyre, në vendet ku mbështetej pas shkëmbit të zhveshur të shpellës, nën peshën e gjumit të tyre e të trupave të tyre të ngurosur, në vendet ku u nënshtrohej rrotullimeve të deltinës njerëzore, fërkimit të kockave me lëkurën e devesë së lagësht e të mykur nga shtypja e lëkurës pas shkëmbit të shpellës, të ashpër si diamanti.
Dergjeshin me qetësinë e tyre prej të përgjumurish të mëdhenj, por lëvizjet e gjymtyrëve në errësirën e kohës, hollonin poshtë tyre leshin e lagësht, brenin qimet e devesë që grisej në mënyrë të padukshme, ashtu si uji, aleat i kohës që gërryen zemrën e sertë të gurit.
Ata dergjeshin në shpinë, në shpellën e errët të malit Celius, me duart të kryqëzuara për lutje, si duar të vdekurish. Dergjeshin të tre: Dionisi, miku i tij Malhysi dhe pak më larg, Gjoni, bariu fatlum me qenin e vet, të quajtur Qitmir.
Nën qepallat e tyre të rënduara nga gjumi, nën qepallat e lyera me balsam dhe me helm gjumi, nuk mund të shihej hënëza e gjelbëreme e syve të tyre të vdekur, sepse errësira ishte e thellë, errësira e lagësht e kohës, errësira e shpellës së përjetësisë.
Përgjatë faqeve lakore të shpellës djersinte uji i përjetshëm, pikë-pikë dhe rridhte nëpër venat e shkëmbit me një murmurimë të heshtur si gjaku në venat e të përgjumurve dhe kohë pas kohe, ndonjë pikë binte mbi trupat e tyre të topitur dhe mbi fytyrat e ngurosura, ndiqte rrudhat e ballit e derdhej në lugun e veshit, ndalej në hullizat rrumbullake të qepallave, rrokullisej mbi kokërdhokun e gjelbëremë të syve si lot akulli dhe rrinte pezull një çast në qerpikët e shtangur.
Por ata nuk zgjoheshin.
Të shurdhër, me dëgjimin të vulosur nga gjumi i rëndë dhe rrëshira e errësirës, ata rrinin shtrirë, të shtangur, kredhur në hijen e qenies së tyre, hije e kohës dhe e përjetësisë, që kishte ngurosur zemrat e tyre prej të përgjumurish, që kishte ndalur frymën dhe lëvizjet e mushkërive të tyre, që u kishte ngrirë rrjedhjen e gjakut në vena.
Vetëm flokët dhe mjekra e tyre rriteshin ende, të ushqyer nga lagështira e guvës dhe nga palëvizshmëria e trupave, të ngacmuar nga hiri i harresës dhe nga furia e ëndrrave, rriteshin gjithashtu pushi i trupave të tyre dhe nga pushi nën sqetulla, në mënyrë të padukshme, ashtu si uji që ndërton e shkatërron në mënyrë të padukshme, rriteshin edhe thonjtë e tyre duke nxjerrë zhurmërime të thata.
2
Më i riu, Dionisi, që kishte në zemër një trëndafil dhe ishte shtrirë midis bariut Gjon dhe mikut të tij Malhys, u zgjua i pari, papritur, si i fshikur nga fryma e kohës dhe nga kujtimet. Gjëja e parë që dëgjoi ishte lotimi i murit përgjatë kubesë së guvës, e para gjë që ndjeu ishte një sëmbim në zemër. E përmbytur në heshtje, vetëdija e tij prej të përgjumuri të lodhur, vetëdija e tij e zhytur në errësirën e lagësht të guvës, nuk mund të ftillohej menjëherë, sepse trupi i tij ishte mpirë nga pushimi i gjatë dhe shpirti i ishte turbulluar nga ëndrrat.
Ai shqiptoi në shpirtin e tij emrin e Senjorit, Zotit të tij dhe emrin e ëmbël Priska, pastaj u kujtua për gjithçka që kishte ndodhur, u kujtua me tmerrin e vdekatarit dhe me lumturinë e të dashuruarit. Sepse, ajo që kishte ndodhur me shpirtin dhe me trupin e tij – tashmë ai nuk e dinte ku -, i ngjante një ëndrre, ndoshta ishte ëndërr, makth i jetës dhe makth i vdekjes, makth i dashurisë së pashuar, makth i kohës e i përjetësisë.
Ai filloi të ndiente bri tij, në të majtë e në të djathtë, trupat e shtangur në një gjumë të rëndë, trupat e Gjonit, bariut dhe Malhysit, mikut të tij dhe iu bë e qartë, se ata flinin pa nxjerrë dihatjen më të vogël dhe pa më të voglën lëvizje, memecë si mumie, madje pa lëshuar aromë trupash njerëzorë, pa duhmën e kalbësirës njerëzore; ai nuhati praninë imaterialitetit të tyre dhe u ftillua se diku në të majtë, në këmbët e Gjonit ishte trupi i palëndët, i qenit të bariut, që me putrat e përparme, të shtrira drejt, kishte fjetur pranë të zot, rojë e humbur në gjumin e vdekjes.
3
Me trup të ngrirë e me gjymtyrë të mpira, në mbulesën e leshtë, të vjetruar, lagështirën e së cilës nuk e kuptonte, Dionisi hapi me vështirësi gishtat e duarve të kryqëzuara, gishtat e mpirë nga gjumi dhe palëvizshmëria, e që dukeshin të ngjitur njëri me tjetrin dhe u kujtua për trupin e vet dhe karakterin lëndor të tij, u kujtua për zemrën që po ngrohej; në të njëjtën kohë i gjallëroheshin rropullitë dhe mushkëritë, sytë që ia kishte platitur gjumi i rëndë, organi i tij seksual, i fjetur dhe i kallkanosur, po aq i largët, sa dhe mëkati që ishte larg tij.
Dhe atij iu kthjellua vetëdija në mes të guvës, në errësirën e saj të marrtë dhe ngjitëse, zgjati veshin në klepsidrën e përjetshme të kohës, sepse donte të rivendoste vetëdijen dhe trupin në zemër të kohës, të kthehej prapa, në kohët para këtij gjumi e kësaj guve. Dhe kujtoi së pari emrin e dashur Priska, sepse ajo banonte në ëndrrën dhe në zhgjëndrrën e tij, në zemrën e tij dhe në zemrën e kohës, në zemrën e gjumit dhe në zemrën e zgjimit.
Fillimisht ai nuk diti çfarë të bënte, sepse nuk donte t’i zgjonte shokët e vet të gjumit, bashkëfajtorë të lodhur e të kapitur nga të njëjtat ëndrra, pastaj u zhyt me vetëdije të plotë në lumin e kohës, për të ndarë gjumin nga zgjimi, për të kuptuar me ndihmën e vetëdijes e të kujtimeve dhe me ndihmën e Senjorit, Zotit të tij, të cilit ai i drejtonte lutjen e vet se çfarë kishte ndodhur.
Por asgjë tjetër s’kishte ai brenda vetes, vetëm kujtimin e gjumit e të zgjimit, kujtimin e kohës përpara dhe të kohës së tanishme; s’kishte ai brenda vetes asgjë tjetër, veç errësirës së plotë si para krijimit, në parajetë, kur Senjori nuk kishte ndarë ende dritën nga errësira dhe ditën nga nata, kur Senjori nuk kishte dalluar ende gjumin nga të qenurit zgjuar dhe të qenurit zgjuar nga gjumi.
Dhe pa atë trëndafilin në zemrën e tij, pa emrin e ëmbël Priska, pa kujtimin e saj të skalitur në tërë trupin e tij, pa praninë e saj në shpirt, në lëkurë, në vetëdije, në rropullitë e zbrazëta, ai ende nuk do të ishte zgjuar krejtësisht.
4
Por nuk ishte më Priska e mëparshme, Priska e ëndrrës që pa atypari, ajo që e kishte gjetur në dyert e gjumit të mëparshëm e në zemër të zgjimit të mëparshëm. Ajmé nuk ishte e njëjta Priskë, të cilës ai i ishte premtuar me përjetësi, nuk ishte më Priska e tij e gjumit të natës së dikurshme dhe e zgjimit që ndodhi më parë, nuk ishte e njëjta grua, që Zoti e faltë, Priska, vajza e mbretit Dec, armik i krishterimit, nuk ishte e njëjta ëndërr e së njëjtës grua, nuk ishte Priska e tij, e cila i ishte premtuar atij me përjetësi, por ishte një grua tjetër që mbante emrin e saj e që i shëmbëllente shumë, por nuk ishte e njëjta Priskë, edhe pse iu duk e ngjashme, por jo, nuk ishte ajo.
Dhe solli në mend kujtimin e gjallë, dhembshurisht të gjallë, të imazhit të saj, imazhi i Priskës së tij, por tashmë ai shihte imazhin e dy grave të ngatërruara në një të vetme në kohë dhe në kujtim, dhe nuk kishte më aty as kufij e as caqe, sepse ato ishin bërë prej pluhurit dhe prej hirit të dy palë kujtimeve, deltinë e dy krijimeve të njëpasnjëshme, të cilave gjumi u kishte futur një shpirt, të vetin.
Dhe këto dy figura përziheshin në vetëdije dhe në kujtim. Ai formësonte deltinën, prej të cilës ishin bërë dhe shumë shpejt nuk i dalloi më dy gratë dhe dy ëndrrat, por një të vetme, Priska me sytë si bajame, Priska e tij, ajo e tanishmja dhe e dikurshmja, dhe ky kujtim e mbushi me forcën dhe gëzimin e mjaftueshëm për t’u shkundur nga gjumi, por jo për të vënë në lëvizje gjymtyrët e mpira, sepse e pati pushtuar frika e mendimeve të veta në çastin kur çmbështillte fillin e kujtimeve e ndërmendej për gjithçka që kishte ndodhur para gjumit.
5
Dhe ai pa dritën e pishtarëve që ashtu si yjet, ndizeshin sipër kokave të tyre në kubenë e guvës, dhe u kujtua, dhe pikasi zhurmën e turmës së mbledhur rreth tyre, pastaj heshtjen që mbretëroi një çast, e ndjekur nga një klithmë dhe nga arratia e trallisur e popullit të thjeshtë, kur Gjoni, bariu fatlum, ngriti duart drejt qiellit dhe iu lut Senjorit.
A ishte një ëndërr kjo? A ishte kjo ëndrra e një somnambuli, një ëndërr brenda ëndrrës dhe, pra, më reale se një ëndërr, sepse është e pamundur t’i nënshtrohesh provës së zgjimit, sepse është e pamundur t’i nënshtrohesh provës së vetëdijes, meqë nga kjo ëndërr zgjohesh sërishmi në ëndërr? Në mos qoftë një ëndërr hyjnore, ëndërr e kohës dhe e përjetësisë? Një ëndërr pa iluzione, ëndërr e sigurt, ëndërr jo vetëm e shpirtit, por edhe e trupit, ëndërr me vija të pastra e të sakta, me gjuhën dhe kumbimet e saj, ëndërr që mund ta prekësh, që mund t’ia provosh shijen, aromën, dëgjimin, ëndërr më e fuqishme se gjendja zgjuar, ëndërr që shohin ndoshta të vdekurit dhe gjithçka që bëhet, është provë e gjendjes zgjuar dhe e realitetit. Në atë ëndërr pikon gjak lëkura dhe pikon gjak zemra, trupi gazmohet dhe shpirti gazmohet, ajo nuk përmbyll të tjera mrekulli veç jetës; ëndërr nga e cila dilet për të shkuar drejt vdekjes.
Ata nuk patën madje kohë t’i thoshin njëri-tjetrit lamtumirë, sepse secili prej tyre i zënë me shpirtin e vet dhe me faljen e mëkateve, dhe secili për vete, pastaj të gjithë në kor, zunë të pëshpëritnin me buzë të thara nga lutjet, ngaqë e dinin se turma do të kthehej, se njerëzit kishin ikur vetëm sa të kërkonin ushtarët e Decit ose të përgatisnin kafaze për egërsira, duke lënë roje në hyrje të shpellës, sa kohë që nuk qe gati gjithçka për plojën, me të cilën vegjëlia, turma e pafe do të kënaqej.
6
Pastaj njerëzit u kthyen me pishtarë dhe fenerë që ndriçuan shpellën me një dritë të re e të fuqishme, ata u kthyen duke kënduar këngë e psalme. Disa fëmijë mbanin pishtarë e ikona dhe shpella qe ndriçuar nga këngët e përshpirtshme e nga lutjet e tyre, nga zërat e priftërinjve që jehonin mbi faqet e shkëmbit, ndërkohë që zërat e fëmijëve, të gjithë çuna veshur me të bardha, ngjanin si një kor engjëjsh qiellorë.
Shpella për një çast u përmbyt nga tymi i pishtarëve dhe kundërmimi i temjanit, të gjithë këndonin me zë të lartë lavdinë e Senjorit, priftërinjtë dhe fëmijët dhe ata të tre Dionisi, Malhysi dhe Gjoni, bariu fatlum, ata këndonin në kor me ta, psalme për lavdinë e Jezuit të Nazaretit, mrekullibërësit dhe shëlbuesit.
A ishte kjo një ëndërr? A ishte vegim apo ata ishin tashmë në dyert e parajsës? A ishte fundi i makthit e i ëndrrës, apo kjo ishte ngjitja e tyre?
Ai vështronte me shpirt të turbulluar, ashtu si edhe ata që nga një qoshk i lartë i shihnin të tre. Dhe në dritën e pishtarëve pa fytyrat e tyre dhe veshjet e tyre dhe u shtang; veshjet e tyre ishin ngjyrë alle, lëkurë qengji e ngjyer me të kuqe, qëndisur me ar, me argjend dhe me bronz. Ata kishin para tyre ikona ku vezullonin ari, argjendi dhe gurët e çmuar.
7
Pastaj djem të rinj me krahë muskulorë dolën nga turma, u përkulën para tyre dhe bënë shenjën e kryqit, u puthën këmbët e duart, pastaj i ngritën një nga një, fare lehtë, si të ishin fëmijë dhe shkelën truallin e shprishur të shpellës, duke i mbajtur me kujdes si ikona, duke i çikur paksa me duart e tyre të fuqishme, ndërkohë që turma u bënte dritë për hapat dhe rrugën e tyre, duke kënduar çdo çast psalme për lavdinë e Senjorit.
Në krye të varganit ata mbanin Gjonin, bariun fatlum: ai i kishte duart të kryqëzuara dhe murmuriste lutjen e vet të thjeshtë që Zoti e pëlqen më shumë se të tjerat; pas tij ata mbanin Malhysin me mjekrën e tij të bardhë, të madhe, e kishin veshur edhe atë me rroba të çelëta, zbukuruar me ar, pastaj vinte ai, Dionisi, që lëkundej ngadalë, si në një barkë, në krahët e fuqishëm të atyre që e mbanin.
Po kjo a ishte ëndërr?
Dhe ai pa kokat e qethura të djelmoshave, në supet e të cilëve, mbi një shtrojë, pushonte trupi i tij që i ngjante atij vetë, i dobët si trupi i një fëmije apo i një plaku pa fuqi; a ishte ëndërr edhe kjo ngjitje? E ato këngë e ata sy djemsh të rinj që e mbanin, pa guxuar të hidhnin vështrime drejt tij, aq sa ai shihte vetëm vetulla të trasha nën balle të ulëta dhe qepalla gjysmë të mbyllura nën qerpikë; dhe qafa të forta e të zhveshura, të ndriçuara nga një rreze drite, zverkun e atyre që para tij mbanin Malhysin, duke ngjitur të përpjetën, si drejt një qielli dhe parajsës qiellore, ndërkohë që turma ecte në këmbë nga të dyja anët, duke tundur pishtarët e ndezur dhe fenerët, dhe ai nuk guxoi t’i vështronte, qoftë edhe një çast në sy, për të vënë re në qepallat gjysmë të hapura kokërdhokun e gjelbëremë e të zbrazët të atyre somnambulëve të përgjumur, të cilët ecnin syshuar dhe këndonin psalme dhe lutje; që gjumi i tyre i thellë, gjumi i tyre prej somnambuli i kishte mbartur të tre sipër vorbullës prej guri të shpellës, duke kapërcyer përrenj të thellë dhe rrugë të vështira rrëshqitëse, salla të mëdha e të gjera si dhe tempuj me myshk kristalor në kalimet e ngushta, poshtë kubeve të ulëta.
Dhe prej nga u vinte atyre ai hap i sigurt, ajo qetësi sublime, me të cilën kapërcyen gjithë pengesat e rrezikshme, duke i ngritur me shkathtësi dhe zotësi, duke i çikur paksa me duart e tyre të forta?
Më kot përpiqej ai të kthjellonte dyshimet e veta, të haste një vështrim, një sy njerëzor, në të cilin do të shihte imazhin e vet, në të cilin do të gjente vështrimin e vet, pasqyrimin e provës që ëndrra kishte pushuar. Po të ishte ashtu, së paku ai do të kishte mundur të kapte një vështrim fëmije, të njërit prej atyre engjëjve me tunikë të bardhë që rrinin në të dyja anët e kalimit, majtas e djathtas, sipër tij, në qoshkun e kristaltë, si në një tempull; por më kot. Atij iu duk sikur njëri prej fëmijëve e shihte me sy njerëzorë dhe prej engjëlli, iu duk atij sikur njëri prej tyre kërkonte vështrimin e tij. Por sa kthente sytë, ai e fshihte vështrimin, ulte perden e qepallave të rënda dhe qerpikët e dendur, gjithë duke vazhduar të këndonte psalmin, tashmë me sy plotësisht të mbyllur, me gojën e rrumbullakët të hapur shumë si të një peshku, dhe ai, Dionisi, ndiente në atë vështrim të fshehur, në atë gojë peshku, hipokrizi, dyshim ose respekt apo edhe plogështi prej somnambuli.
Sepse kështu mund të ecin buzë humnerës somnambulët e drejtuar nga një dorë e pushtetshme, nga guximi i atyre që nuk shohin gremina poshtë tyre, nga marrëzia e atyre që i shtyn forca e hyjnitetit të tyre të lashtë, forca pagane e trupave të tyre plot me besimin e të parëve, adhurues të hënës: hapi dhe duart e tyre të zgjatura do të thoshin adhurim për hënën, perëndeshën pagane, që e thërrasin shpirtrat e të parëve, sepse ky udhëtim është thirrje e gjakut dhe thirrje e kohës; dhe ai nuk guxon të shqiptojë një fjalë, nga frika se i zgjon këta paganë të përgjumur, këta somnambulë të mbledhur në shpellë për kremtimin e festës së tyre, të perëndeshës së tyre pagane, sepse jashtë në qiell, me siguri shkëlqen hëna e plotë.
8
Dhe ai ruhet shumë të mos shqiptojë as fjalën më të vogël, përveç lutjes që murmurit me vete, duke lëvizur me vështirësi buzët, sepse edhe ai ka frikë të zgjohet nga kjo magjepsje prej somnambuli, kur i kërcënonte rreziku të fundoseshin të gjithë në greminat e errësirës, sipër të cilave ata po e mbanin tani, duke shkelur pothuaj në mënyrë të frikshme tokën e lagësht të shpellës së ndriçuar nga pikat e ujit vezullues; zëri i tij dhe zgjimi i tij do t’i tërhiqte të gjithë në fund të greminës së zezë, nga ku po e ngrenë tashmë me forcën e krahëve, duke ngjitur pjerrësinë, dhe të gjithë do të kishin rënë nga tmerri i zgjimit në honin e çarë poshtë tyre, në grykën e errët të shpellës së paarritshme, madje, as nën dritën e pishtarëve, por sigurisht që greminat dhe honet e pafundme peshojnë mbi vetëdijen e tij të zgjuar prej somnambuli: ai dëgjon një gur që rrokulliset nën këmbët e zbathura të atyre që e mbajnë dhe përshkon faqen shkëmbore duke kërcyer nga shkëmbi në shkëmb, një rënie kumbuese dhe marramendëse, pastaj përherë e më tepër e mbytur dhe e ngadalësuar e që shuhet së fundi si jehonë; zhurma nuk ndalet, por shuhet, sepse guri nuk ka shkuar ende në fund, aq më tepër që ajo zhurmë s’mund të arrijë vetëdijen e tij gjysmëfjetur, gjysmëzgjuar.
A mos është ëndërr apo fanitje somnambulike e vetëdijes gjysmë të përgjumur, një ëndërr e trupit të tij pagan, sepse duke rrjedhur prej stërgjyshërish paganë, adhurues të perëndeshës-hënë, të perëndeshës-hënë e plotë, tashmë e thërrasin të parët e tij. Me siguri jashtë, në qiell shkëlqen hëna e plotë ose hëna e re, shpirtrat e të parëve zgjohen, shpirtrat e të parëve të tij dhe të parët e të parëve, i thërrasin trupit të tij pagan, përpiqen ta përmendin gjakun e tij pagan.
Ose thjesht, a mos është ngjitje e shpirtit të tij, çasti kur shpirti lë trupin, ku shpirti i krishterë ndahet nga trupi pagan, dhe trupi mëkatar nga shpirti mëkatar, nga shpirti, të cilit iu dha bekimi e iu falën mëkatet?
A është ëndërr, ai qen që e bartin pranë Gjonit, duke e peshuar në krahët e tyre si Qengjin Hyjnor, dhe ai fëmijë që e shtrëngon në kraharor si qengjin e zgjedhur për blatim apo idhull pagan, që e mban duke kaluar sipër greminave dhe honeve, ngjeshur në trup si Bariu i Mirë, me sy të mbërthyer në tokë, pa guxuar as ai të shohë sytë e kaltër në të gjelbër dhe të turbullt të qenit Qitmir, të mbuluar nga perdja e gjumit, sytë e tij të kaltër e të gjelbër si një aguridhe, sytë e tij gjysmë të hapur, pothuajse të shuar e të verbër? Ai, Dionisi, jo se jo, nuk guxon të tërheqë vështrimin e Qitmirit, ndonëse fëmija me qenin u zmbrapsën anash, që të kalonin nëpër galerinë e ngushtë ata që e bartnin, të përkulur më dysh, duke ecur thuajse me katër duar; dhe ai, Dionisi ka ndjesinë se qëndron pezull mbi gurë, gjithherë në të njëjtin vend, gjysmë i ulur, me kokën paksa të ngritur e i mbështetur në shpinën e njërit prej atyre që e ngrenë dhe dëgjon vetëm gulçimë. S’ka më fëmijë, as Qitmir, sepse fëmija është ndalur para grykës së ngushtë të shpellës për të lënë të kalojnë njerëzit që bartnin ata të tre, Gjonin, Malhysin dhe atë, Dionisin. Fëmija është ndalur me vështrim përtokë, në hyrje të galerisë, pret radhën e vet, duke shtrënguar në krahë Qitmirin me sy të kaltër.
9
Nga të dyja anët e kalimit të ngushtë depërtonte një dritë fërgëlluese, që dallohej me vështirësi pas tij, por përpara, atje, në fund të galerisë, ishte përherë e më e fuqishme, futej midis dhëmbëve të mprehtë dhe nofullave të mëdha e të hapura të Polifemit, sepse ishte tamam e tillë, pa asnjë dyshim hyrja e shpellës së dikurshme, që e kujtonte tani, ashtu si kujtohej për ngjarjen që u kishte treguar Gjoni, bariu fatlum, atëherë gjatë gjumit të parë dhe të parit zgjim; kalimi ishte zgjeruar ose së paku ashtu dukej, dhe ai mund të shihte që lart supeve të bartësve të tyre, se faqja e shpellës ishte prerë në atë vend, ai shihte nofullën e hapur me dhëmbët e dalë, të ndritshëm e të thyer, kristalorë e të bardhë në majë, të prerë shtrembër, tani së fundi s’ka shumë kohë, krejt të bardhë e të shkëlqyer si kripa.
Kjo, a ishte ëndërr?
Ata të gjymtuar që filluan atëherë të hiqeshin zvarrë te këmbët e tyre, të përdridheshin si krimba e t’u puthnin këmbë e duar, përpara se bartësit e tyre të fuqishëm t’i nxirrnin përfundimisht nga shpella. A ishte ëndërr, kjo hyrje e shpellës që ai e njihte mirë, me faqe anësore të ndragura, me vizatime të gdhendura, kuptohet prej barinjve, me gurë ose me thikë mbi shkëmbin e ashpër, sepse dikur aty kishte idhuj të rremë dhe koka gomarësh të vizatuar nga dora mëkatare e barinjve, dhe kishte atëherë, në faqet shkëmbore një bojë njeriu lartësi, vizatime të pahijshme dhe erë të pëgërash.
Dhe ja, tashmë ato vizatime të turpshme e ato koka gomarësh janë zhdukur; ende shihen mbi gurë gjurmë të freskëta në vendet ku janë fërkuar e gërryer, dhe, era e keqe e të pëgërave të njerëzve nuk ndihet. Shpella është pastruar dhe fshirë nga duart e këtyre njerëzve; në këndet e shpellës flakërojnë tashmë fenerët dhe pishtarët me rrëshirë kundërmuese që janë ngulur nëpër të çara, kubeja është zbukuruar me lule, me kurora dafine dhe me ikona të lara me ar; edhe trualli po ashtu është mbuluar me një shtrojë lulesh që e shkelin me këmbët e tyre të zhveshura bartësit e tyre, ndërkohë që shumica këndon psalme dhe mërmërit lutje.
Të verbrit dhe sakatët zvarriten me këmbët e tyre, duke u shtrembëruar si krimba, puthin trupat e tyre dhe luten me fjalë të rënda e të tmerrshme. Ata luten në emër të dashurisë dhe të besimit, të diellit e të hënës, të jetës e të vdekjes, të ferrit e të parajsës, ata luten dhe falen t’u kthehet shikimi, t’u shërohen plagët dhe gjymtyrët e tyre të vdekura, t’u vijë drita e diellit dhe e shpresës.
A është ëndërr apo makth? Ata të gjymtuar që kërkojnë e luten, ata sakatë që luftojnë me patericat dhe çirren deri në gjak për trupin e tyre, për shërimin e tyre, ëndërr është kjo? Pafuqia e tij për të shqiptuar edhe një fjalë, për të bërë çfarëdo qoftë për ata të mjerë, për ata të gjymtuar që ca djelmosha trupmëdhenj i largojnë nga rruga dhe i shtyjnë tutje, sido qofshin, krejt të verbër a të pafuqishëm, çalamanë e të paralizuar, kjo a është ëndërr? Pamundësia për të kuptuar gjithçka, këtë mrekulli, këtë dhimbje dhe këtë pafuqi që është e tij, këtë paaftësi për të bërë çfarëdo qoftë për ata ditëzinj që kërkojnë e luten, pamundësia për të rrëfyer pazotësinë e tij, për të kërkuar faljen e tyre, për t’iu lutur të thonë një fjalë njerëzore, për t’iu përbetuar se e besojnë, se e besojnë në pafuqinë e tij, që të fitojë nga betimet dhe lutjet dashamirësinë e tyre e t’i thonë më në fund se çfarë i ka ndodhur, nëse gjithë kjo s’është gjë tjetër veç ëndërr. Ata sy të shuar e të verbër që ngrihen drejt tij, të zbrazët e të llahtarshëm në rrokullimën e tyre të përgjakshme dhe të shëmtuar, ata sy të verbër që e kërkojnë dhe e gjejnë, sepse janë të vetmit sy që ka mundur të shohë, të vetmit sy të kthyer drejt tij, që kanë marrë mundimin të kthehen drejt tij, sepse madje edhe të gjymtuarit që zvarriten me cungjet e tyre e që i puthin këmbët me buzët e ngrira, nuk ia kanë pranuar vështrimin, edhe ata e përqafojnë dhe i luten pa e parë e pa e vështruar në sy, duke ngritur drejt tij vetëm krahun e tyre cung, në një gjysmë shtrëngimi, duke bashkuar patericat e tyre në një gjysmë lutjeje të lemerishme, të ndërprerë në bërryl, në palat dhe të qepurat e përbindshme të gjysma-gjymtyrëve të tyre të sakatuara.
A është makth, kjo ngjitje e tij? A është makthi i purgatorit që duhet të kapërcejë trupi, a është ndëshkimi i mbramë dhe i fundmi qortim për një trup mëkatar kjo skenë tmerri njerëzor, me qëllim që shpirti, para ngjitjes së tij, të mund të sjellë ndër mend ferrin?
A është makth apo vetëm kalvar i trupit të tij dhe i shpirtit të tij, vetë ferri nga ia kanë sjellë trupin për ta pjekur e për ta çapëlyer, ndërkohë që kjo lutje dhe këto këngë të përshpirtshme, kjo dritë dhe kjo ecje mbi flatra engjëjsh, është vetëm tundimi i fundit që i jepet shpirtit mëkatar, me qëllim që ai të kujtojë parajsën e humbur, kopshtet e parajsës dhe ëmbëlsitë e parajsës që nuk i ka merituar; dhe Senjori e shoqëron mbi flatra engjëjsh të zhgënjyer përgjatë atyre kopshteve, që shpirti i tij të ndiejë ëndjet dhe kënaqësitë, që ai të ndiejë aromën e temjanit e të olibanit,[1]* ëmbëlsinë e lutjes, për t’i pasur edhe më të durueshme vuajtjet e ferrit, sepse në kujtesë i oshtijnë lutjet dhe këngët, sepse në kujtesë i grafullojnë aromat e pishtarëve me rrëshirë erëmuese dhe temjan, sepse në kujtesën e tij jeton drita, dyshimi për dritën qiellore?
10
A ishte ëndërr? A ishte ëndërr ajo dritë e ditës, ajo dritë që e përmbyti befas, kur njerëzit u larguan nga hyrja e shpellës, kur u hap një e çarë në murin e turmës së mbledhur rreth e qark, e atëherë qe një dritë e re, pa dyshim një dritë hyjnore, dritë e harruar, njëherësh e largët dhe e afërt, dritë e një dite të diellzuar, dritë e jetës dhe e shikimit të kulluar.
Në fillim qe vetëm kubeja blu e qiellit, e largët, e larë në shkëlqimin e vet, në kaltërsinë e vet, lart, përsipër kokës, një det i kaltëruar, i qetë dhe i lumtur, i fryrë në baticën e vet; pastaj atij iu duk, gjithashtu, se pa në mes kësaj pafundësie blu e të ëmbël qiellore disa re të bardha, jo qengjat e Zotit, jo tufën, tufën e bardhë qiellore duke kullotur, por vetëm disa fije leshi të bardhë që flatronin në kubenë blu, aq e vërtetë sa për një sy njerëzor, që syri i tij të mos dyshonte për atë ngjyrë qiellore, aq e vërtetë sa shpirti i tij të mos përçartej.
Sepse, pa asnjë dyshim ishte drita e ditës dhe pa asnjë dyshim ishte drita blu e qiellit të ngjitjes së tij; apo edhe kjo ishte ëndërr? Ky shkëlqim që e bëri të mbyllte sytë, madje, para se ta kishte lënë krejtësisht shpellën, i përkundur si në një varkë, mbi supet e forta të bartësve të tij; dhe ajo dritë e spërkati si me ujë; dhe shpirti i tij u krodh gjer në grykë në këtë valë të kaltër dhe vezulluese si në ujin e bekuar; ai qe përmbytur në një vakësi të ëmbël, të ardhur nga kujtimi i largët i shpirtit të tij, nga një gjumë i largët. Ajo e goditi në sy si një ndriçim dhe si flaka e flatrave të engjëjve, prandaj ai shtrëngoi qepallat, i shtrëngoi dhimbshëm qepallat, jo më nga shkaku i errësirës dhe i vegimeve, por nga shkaku i dritës; dhe ndjeu ndryshimin, dhe e ndjeu atë nën qepallat e shtrënguara, sepse në vetëdijen e tij, diku, në mes të ballit, diku pas kockës ballore, në mes, tamam midis syve, në rrëzë të nervit pamor dhe madje në zemër të shikimit, fërgëlluan shtëllunga të purpurta, të purpurta dhe vjollcë, dhe të kaltra e të verdha e të gjelbra, pastaj sërish të purpurta dhe ishte me siguri dritë e jo vegulli, ose ndoshta vetëm një vegulli e shikimit, por ishte dritë!
11
Në mos qoftë edhe kjo ëndërr e lodhur, një vegulli e trupit, vegim i të parit, i një somnambuli që ka kapërcyer kufijtë dhe shtigjet e natës e të hënës, të agsholit e të dritës së hënës, e ka hyrë në ditën dhe në dritën e një dielli që lind, hyjni e përjetshme në luftë të pareshtur me perëndeshën hënë, dhe që vjen tani të ndajë dritën e dukshme që mashtron, të perëndeshës së rrëzuar, armikes së tij. Po, kjo ishte drita! Jo dritë levarashe dhe e brishtë që gërryhet dhe harxhohet vetë, që ndizet dhe shuhet vetë, lodhet dhe mbytet vetë, duke u harxhuar në flakën e në tymin e vet, në fërgëllimën e në vrullin e vet, në prushin e në urën e vet; kjo ishte vërtet drita!
Jo dritë e ftohtë hëne, por drita e ditës së madhe, drita e diellit që përshkon qepallat e shtrënguara, e cila si flakë e kuqe futet nga thurima e qerpikëve dhe rrëshqet nëpër gavërzat e lëkurës, dritë dite e ndier në çdo pjesë të trupit që ka dalë nga errësira e ftohtë e shpellës, dritë e ngrohtë e çudibërëse, dritë dielli dhe burim jete!
Në mos qoftë edhe kjo një ëndërr e lodhur?
Ai purpur që ia përshkon menjëherë gjakun dhe zemra e tij që fillon të regëtijë, gjaku i tij nis të vrapojë në të gjithë trupin, gjak papritmas i ngrohtë e gazmor, gjak papritmas i kuq e i gjallë, ai mantel i ngrohtë dielli me të cilin mbështillet si me lëkurën e vet të butë, mantel i lehtë, bërë me diell që mbështjell trupin e tij, sipër tunikës prej leshi të lagësht e të akullt, trup i mbuluar me atë rrobë madhështore prej mëndafshi.
Ose edhe kjo, ishte ëndërr, aroma e tokës që i shponte hojëzat e dobësuara nga gjumi i gjatë dhe prehja, ajo aromë e njohur dheu, aromë bari e bimësh, frymë e ëmbël e botës dhe jetës që pas ajrit gjithë lagështirë të shpellës, kundërmonte mollë.
A ishte ëndërr edhe ajo? Ajo pije e ëmbël e shpirtit dhe e trupit, ai shkëlqim që e pengonte të hapte sytë, sepse i ishte përplasur aq fort në ballë e me një fuqi të tillë, sa drita qe errësuar nga hije të kuqe e të verdha, të kaltra, të purpurta e të blerta dhe atij i duhej t’i mbante sytë mbyllur, sepse nën qepallat e tij mbretëronte një errësirë e kuqe dhe e nxehtë, sikur ta kishte zhytur kryet në gjakun e valë të blatimit.
[…]
18
Para se të shikonte, madje, në të djathtë e në të majtë, madje para se të pyeste veten nëse ishte ëndërr gjithë kjo, para se të mundej madje të kuptonte ngjitjen e çuditshme të trupit të tij në banjën plot aromë të kësaj dite, ai kujtoi emrin e ëmbël Priska, dhe trupi iu përmbyt në çast nga një lumturi e pastër dhe ajri u derdh si një parfum trëndafili.
O gëzim!
Dhe i vetmi kujtim i trupit e i zemrës së tij në këtë çast lumturie, të shkaktuar nga ky shkulm dehës, atje para portës së pallatit, ndërsa turma kishte heshtur dhe kërcëllitja e rrotave kishte pushuar, dhe, ndërsa ishte skalitur në shpirtin e tij emri Priska, kur kishte ndier kundërmimin e trëndafilave, ai çast, edhe njëherë tani, në errësirën e shpellës, në atë varr përjetësie, zgjoi te ai një turbullim të largët e të lumtur; kujtimi fluturoi nga fryma e tij, trupi i tij u përmbyt nga një dritë e një ngrohtësi e largët, pastaj gjithçka u bë prapë heshtje e shpirtit dhe errësirë e kohës.
19
Ai dergjej në errësirën e shpellës dhe orvatej më kot të rrotullonte sytë, më kot thërriste Malhysin, mikun e tij, më kot thërriste Gjonin, bariun fatlum, më kot thërriste Qitmirin, qenin, thërriste më kot Zotin e tij; errësira ishte e dendur si rrëshirë, heshtja ishte heshtje varri dhe përjetësi. Dëgjohej vetëm djersitja e ujit përgjatë kubesë së padukshme, përzierje e përjetësisë në sahatin e kohës.
Ah, kush do të mundej të ndante ëndrrën nga realiteti, ditën nga nata, kujtimet nga iluzionet?
Kush do të hiqte një vijë të pastër midis gjumit dhe vdekjes?
Kush do të mundej, o Zot, të hiqte një vijë të pastër midis të tashmes, të shkuarës e të ardhmes?
Kush do të mundej, o Zot, të ndante gëzimin nga dashuria dhe trishtimin nga kujtimi?
Të lumtur qofshin, o Zot, ata që shpresojnë, sepse shpresa e tyre nuk do të humbasë.
Të lumtur qofshin, o Zot, ata që e dinë se ç’është dita e ç’është nata, sepse ata do ta gëzojnë ditën dhe do ta gëzojnë natën si dhe prehjen natore.
Të lumtur qofshin, o Zot, ata, për të cilët e kaluara ishte, e tashmja është dhe e ardhmja do të jetë, sepse jeta e tyre do të rrjedhë si uji.
Të lumtur qofshin ata që shohin ëndrra natën e kujtohen ditën për ëndrrat e tyre, sepse ata do të gëzohen dy herë.
Të lumtur qofshin, o Zot, ata që ditën e dinë se ku kanë shkuar natën, sepse dita u takon dhe nata u takon.
Të lumtur qofshin, o Zot, ata që ditën nuk kujtohen për rrugëtimin nator, sepse drita e ditës u përket.
20
Ata dergjeshin në shpinë në shpellën e errët të malit Celius, me duart të kryqëzuara për lutje, si duar të vdekurish. Dergjeshin të tre: Dionisi, miku i tij Malhysi dhe pak më larg tyre, Gjoni, bariu fatlum me qenin e vet, të quajtur Qitmir.
Ishin në gjumin e rëndë të vdekjes.
Po t’i kishe parë, ti sigurisht që do t’ia merrje vrapit, do të zinte lemeria.
(Shkëputur nga libri Enciklopedia e të vdekurve, Aleph, 2022
REBELIMI IM
-Rebelimi im është për dukuritë jo njerëzore pse njerëzit merren me punë të huaja e të veten e lënë pasdore!
Sonte u rebelova edhe pa u dehur
S’mê mjaftoi t’i shikoja gotat
Si zbrazeshin
Edhe pse isha pranë
Nuk u deha
Një gotë e ngrita
Për kujtimet që s’kthejnë
Ia nisa të rebelohem
Për poezinë
Ndjej dhembje
Se në dorë të kujt ka mbetur
S’kanê faj
Së të gjithë e dojnë mbretëreshën
Por me dhemb se si ngulfatin
Mu në fyt
E mendojnë veten në majat e Olimpit
Mirë është që poezinë e duan
Si mbretëreshën
Të bëhen poet ndoshta
Më ia shkue secilit poet
Kur askush nuk e pyet
Lasgushin a Seremben
Eh,rebelimi im
S’ka pikë as presje
Ai shkon për çdo gjë të kotë
Të njeriut në këtë pis botë
Siç e thotë me zemët të plasun
Kushërira ime poete
Vazhdon rebelimi im
Për dukuritë jo njerëzore
Pse njerëzit merren me punë të huaja
E të veten e lënë pasdore
Mijëra arsye janë që rebelimi im të mos ndalët.
05 Shtator 2024 AGIM DESKU
PS-viti 2019-Momenti kujtimi nga ndarja e çmimit të parë të Festivalit të Poezisë Budiane në Mat ,nga ish Nënkrytari i Kuvendit të Shqipërisë z.Namik Dokle!
SOFRA E NËNÊS
Nënë
Sonte dua të ulëmi
Së bashku në sofër
Përballë sy me sy
Me mbretëreshën time
Jam i uritur
Për bukë e kripë
T’i dëgjoj uratat
Duke ngritur gotat e lirisë
Me fjalët e zemrês
Sa më ka marr malli
Kur m’i uron plagēt e luftës
Dhe dhembjet e atdheut
I ndajmë së bashku
Nënë
Sonte sofra e jonë
Ka gëzim e hare
Se ti zbrite nga yjet
Ku ishe në amshim
Unë erdha me shpejtësi
Nga lapidarët e lirisë
U zgjova më të përqafue nënë
Me e shue mallin që më ka marrë
Më t’i numërue rrudhat në ballë
Sa te vjetra janë
Sa vet vujtjet e atdheut
Nënë
Sonte s’do të nxjerrim asnjë pik loti
Do t’i hapim zemrat si gjithmonë
Të falim buzêqeshje për luftëtarët
Të falim lutje
Për secilin që e do atdheun
Për ata që i ngritin kala
Sonte e shtruam sofrën
Për ty atdhe
Me u bashkue rreth emrit tënd
Që na rri në emër e zemër
Nënë ti je atdheu im i lirë.
03 Shtator 2024 AGIM DESKU
KOHË SHTRIGASH
Heronjtë e Çakorrit
Vdiçen e nuk patën tokë me falë
As më iu përkulë Evropës
Por,ranë për të mos vdekur kurrë
Për të gjallët fare s’kishte beteja
Harruam se ekziston dashuria e vjetër
Nuk qëndruam siç na ka hije burrnia
Burrninë e vramë vet me dorën tonë
Pa pasur nevojë me shkrepë asnjë plumb
Vet e mundem vetveten e Çakorrin e falem
Idilave të krojeve plot vasha iu humbi emri
As në dashuri nuk fituem asgje të bukur
Të gjitha u zhdukën bashkë me Çakorrin
Varret e heronjve as që dihet ma ku janë
Veç krenarinë e heronjve e ruaj në shpirtin tim
Jetoj me kohën e tyre që e falën për një Shqipëri
Të cunguar si asnjë komb tjetêr në botë
Dhe ngritim pallate të pallavrave në gjysmë liri
A na shohin sytë se si jetohet në Çamëri
Ah,sa larg jemi të jetojmë të bashkuar në liri.
02 Shtator 2024 AGIM DESKU
PERËNDESHË
–Pse s’dinë për plagët e luftëtarit as të dhembjeve të poetit!
Sa me fat jam që jeni afër yjeve
Unë robi yt me emrin e perëndive
Ju shoh kah zbritni shkallëve të ozonit
Për tu ngrit emri i perëndeshês në olimp
Kur pëmes rrezeve të diellit
Marr dritë syve nga sytë e tu
Edhe sa herë kam etje
Vij tek ti ta shuaj mallin
Buzëve tua kryeneçe
Kur pêr pak zjarri i Etnes i dogji
Verës pa fenerin e Homerit
Dimrit i ngriu acari fatziu
Për fytyrën e perëndeshês
Luftova dhëmb për dhëmb
Me secilin pirat në det e tokë
Perēndeshë më duhet froni yt
Më t’i kujtue dëshirat tua
Puthjet e zjarrta më t’i numërue
Më duhen dymijē vjet jetë
Kaq shumë jeton lashtësia e jonë
Që s’ka birë nëne të na ndajë
As djall a ferr i zi
Kurrë .s’hyn në brëndësinê tonë
Njëri nga ne mbetet epoka e bukurisë
Unë të dua ty për Festivalin e Poezisë
Nën tingujt e zemrês sime lexon
Perlat e Olimpit me kurorën e zanave
Botën e dridh ďashuria dhe bukuria
Që perënditë ta kanë falur për këtë ditë.
29 Gusht 2024 AGIM DESKU
SYTË E EVËS
Sytê e Evës kur janë larg
M’i verbojnë sytë e mi
Kur janë afër sytë e saj
Shndërrohen në sy dielli
Aromë trëndafili falin
Ngado qē shkoj
Ma ndritin rrugëtimin
Më bëhen fjalë e pa thënë
Edhe kur s’flas
Sytë e Evës më flasin
Bota bëhet sy e vesh
Dikush jeton në sytë e saj
Ndoshta edhe vdes për ata sy
Pse s’dinë për plagët e luftëtarit
As për shërimin e dhembjeve të poetit
Me poetin do t’i ndajmë dhembjet
Sytë e Evës do t’i marrim për shërim
Si lirikë ngushëllimi
Mbrëmjeve kur muza rri zgjuar
E ndalon rebelimin e Titanikut
Vdes a jeton poeti
Janē sytë e Evës që e diktojnë.
NË SOFRËN E DIELLIT
-Çast për piano për ditëlindjen e poetit!
Sot të dua shumë poezi
Ndoshta ma shumë seç ti më do
Nuk gaboj në këtë që e them
Përmes vargut më ngrite anës diellit
Ti e meriton me të dashtë fort
Gjithmonë më je në sytë e mi
Rrezet e diellit m’i afron në dritare
Aty i sodis lulet e para të pranverës
Edhe nëse ndonjë ditë të harroj
Muzën e mbrëmjes e kam dëshmitare
Fjalët e bukura m’i sjell për kopshtin e Edenit
Me të cilat zemra ime ju këndon bilbilave
Sot vitet i numëroj me numëra të Pitagorës
Që s’dinë të kthehen për asnjë çast mbrapa
Rikujtoj sot edhe fëmijërinë time pa fëmijëri
Dhe kohën e ferrit e ëndrrat për pakëz liri
Sot gjithçka të bukur e ndajë me miqtë e mirë
Në ditarin e zemrës s’mund të gjeni urrejtje
Se aty jetojnë engjëjt ma të bukur të olimpit
Dhe zanat që m’i falin fuqi muzës dhe vargut
Sot dua të jetoj kohën e djeshme që s’e jetova
Kurrë nuk di që i thash dikujt dreq me gojë
Gotên e ngriti për lumturinë e secilit nga ju
Të dytën e ngriti për ata që na sjellen lirinë.
25 Korrik 2024 AGIM DESKU
HERONJTË E DITËVE TONA
-Nëna dhe kjo tokë çdo herë kanë lind dhe rritë heronj si Ismet Bicaj-Komandant Guri!
Kënga dhe fjala e bukur
Ishte koha dhe zëri i heronjve
Në një mijë pamje të pikturave
Atdheu u pikturue në lapidare
Përballë qëndroni ju Trëndafilat e lirisë
Emra qē shkruhen me shkronja ari
Tani qëndroni ma afër rrezeve të diellit
Sot sytë e juaj sa bukur e shohin atdheun
Sot e nesër ju kujtojmë çdo çast të jetës
Për këngët heroke nëpër betejat e kushtrimit
Që u kënduan rreth sofrës së bashkuar
Të shtruar dymijë vjet në sofrën e betejave
Përpara lindjes se Krishtit u bëmë plagë
Kur dashuritë për atdheun
Na i munden dashuritë e zemrës
Për me jetue të lirë
Pa ferrin e Dantës
Që na e shtruan demonët
Të qetë flini ju heronjët e tokës sime
Ndërsa ne s’gixojmë të bëjmë gjumë
Së bashku jemi roje të atdheut të mirë
Luftëtarë në njëqind pamje për jetë a vdekje
Lexoj emrat e juaj në faculetat e dashurive
Të zemrave që nuk ju harrojnë kurrë
Ku do të ruhen kujtim për brezat
Që do të na i sjellin kohët e reja nesër.Gusht 2024,Pejë
LUFTA PËR FYTYRË
-Dikur jetohej vetëm për dy gisht fytyrë!
Jetës i kam borxh dy gisht fytyrë
Më ia ruajtë vetes pa hile e me nder
Si dikur kur jetohej dhe vdisej shqip
Traditë e lënë nga gjysh e stërgjysh
Më ia përcjell kohës që do të vjen
Se krejt jeta është si të jetohet me fytyrë
Sot u fjalosa me vetveten
I kërkova të jetoj me fytyrë e me nderë
Apo pa fytyrë dhe si një i huaj në vendin tënd
Kam shumë për t’i dhënë jetës
Edhe ajo ka shumë për të më thënë mua
Dhembjet dhe plagët që m’i sjelli jeta
Asnjëherë nuk është mirë më i permendë
Ia kam borxh atdheut më ia fal jetën
Më u shndërrue në luftëtar të fjalës e penës
Se atdheu ka bërë shumë ma shumë për mua
Më ka lind e rritë si një pëllumb krahëshkruar
Kur fluturoja bashkë me fluturat në pranverê
Për më e gjetë aromën ma të bukur të luleve
Eh,vazhdoj udhëtimin drejt fjalës së pathënë.
BURRI BURRË
– E di që ke me u lodh nga djersët e Etnes ndoshta kanë më të shitue zanat e malit!
Një jetë të tërë jam fjalosur me veten
Për burrninë që nuk e takova të njeriu i gjallë
Burrë të paça thanë natën me hyjneshën
Apo burrë të paça thanë në natën e zjarreve
Në të dyja këto netë matet fuqia e burrnisë
Do t’ia tregosh mëkatet e burrit Evës
E di që ke me u lodh nga djersët e Etnes
Ndoshta kanë më të shitue zanat e malit
Mos u ligështo me të dhanë gji zanat me pi
Nuk e ka pasur traditë burri me u ç’burrnue
As kur është rrethue me ferrin e Dantes
Sa vështirë qenka me qenë burrë burri
Historia i ka rujtë disa burra të dheut
Që mbajnë me vete emra heronjësh
Gjergj Kastriotin e Gjregj Fishtën
Hasan Prishtinën deri të Adem Jashari
Kjo tokë e nënat e shqipeve i ruajnë kujtim
Pêr brezat që do të dinë për këta burra .
21 Gusht 2024 AGIM DESKU
M`U U RIKTHE NË VARG
– Nga dita kur do të rikthehesh si çlirimtare shpirti im do t’i takon vetëm vargut të poetit!
Për këtë diell që na ngroh së bashku
M’u rikthe edhe një herë në vargun tim
Shndërrohu në pulëbardhë të bukur deti
Fluturo nëpër valët e tij mëkatare
Nëse do ta dini se ku jam duke jetue
Qëndroj poshtë thellësive të Titanikut
Nga ajo ditë kur stuhitë e etnës më fundosen
Sytë e mi asnjëherë nuk e panë dritën e diellit
Zemra ime ma nuk rrah për asnjë dashuri
E vetmja hyjneshë që me rri në shpirt je ti
Të lutem mos ma merr këtë për ligësi
Nëse të përbej nē tokë e qiell dhe perëndi
M’u rikthe në vargun e zogjve të mërgimit
Rikthehu bashkë me dallëndyshet e Mjedës
Do të bërtas sa të kam fuqi t’i lutem qiellit
Se të kam lulen ma të bukur të jetës e të prillit
Nga dita kur do të rikthehesh si çlirimtare
Shpirti im do t’i takon vetëm vargut të poetit
Zemra ime do të rrah veç për emrin tënd
Rikthimi yt në varg përjetësisht të mbahet mendë.
18 Korrik 2024 AGIM DESKU
SHEKUJT E PISTË
– Rebelimi im do të vazhdoj për sa kohë jetoj me shekujt e pistë të rikthyer në demonë të fjalës se hidhur!
Sërish na e kanë kthye shpinën
Shekujt e pistë kanë arritë të më çmendin
Janë veshur në të zeza të mëkatit
Me korbat e natës fluturojnë orë e çast
Asnjëherë nuk rrinë pa stuhitë e Tornados
Vdesin në kujtim për kohën e vrarë
Sa shpejt u harrue liria e fjalës se lirë
Në takim me perandorët e ringjallur
U ringjallēn edhe shekujt e pistë
Me të cilët luftova me pushkë e penë
Çfarë po i ndodh lagjes sime të shenjtë
Ku më treti ëndrra e fëmijërisë se shtrenjtë
Ashti im nuk qëndron ma në lëkurën e vet
Por,tokës do t’i zgjatet jeta e së bukurës
Edhe nëse njeri nga ne një ditë vdes
Rebelimi im do të vazhdoj për sa kohë
Jetoj me shekujt e pistë të rikthyer
Në demonë të fjalës se hidhur
Edhe nëse më riktheht ferri i Dantes
Lutjen për hapjen e Kutisë se Pandorës
E kam nisur atë ditë që më pagëzuan Agim.
17 Korrik 2024 AGIM DESKU
DASHURITË E MARRA
– E di që i bëra mëkat shpirtit e zemrës ,por ,për mua fjala e dhënë s’ka çmim!
E them nga takimi me zjarrët e Etnes
Kur një ditë më shndërruan në dyluftim
Me një pjesë të shpirtit tim
Para se më u rebelue bota ime
Kur i takova sytë e të bukurës
Valët e detit më krijuan nga unë
Një pikturë Apokalipsi
Kur zanat u rikthyen sërish
Në këto anë
Në peng loti m’i shndërruan
Dashuritë e marra të zemrës
Nuk më lanë tjetër rrugë në jetë
O ta kërkoi atdheun e dashurive
O të bëhem dashnor i Venedikut
Qytetit tim të zemrës dikur të shenjtë
Dymijë vjet luftova me demonët
Dashuritê për atdheun askujt nuk ia fala
E di që i bëra mëkat shpirtit e zemrës
Por ,për mua fjala e dhënë s’ka çmim
Më peshuan me ari e margaritarë
Të heqi dorë nga shejtëria e së bukurës
Nuk i dua ëndrrat për kopshtin e Edenit
Eci jetës me jetue në ndonjë gjeth trëndafili.
11 Korrik 2024 AGIM DESKU
KOHA E GJARPËRIT
– Në kohë të djallit linda dhe jetoj kurrë pa e takuar kohën e dashurisë!
Koha ime e mëkatit
Sa herë më ka mbështjellur
Me lëkurën gjarpërit
Shumë herë s’jam ndjerë për njeri
As nuk di se cilës kohë i përkas
Në kohë të djallit linda dhe jetoj
Kurrë pa e takuar kohën e dashurisë
Me e nda me atdhuen e miqtë e mi
Ndoshta në një mijë copa gurë të artë
Të shpërndarë në mijëra bulevarde të botës
Mos u rikthehtë kurrë më koha e gjarpërit
Se njeriu do të shndërrohet në ujk për njeriun
Kam frikë se do të flasim me gjuhën e gjarpërit
Dhe koha do t’i takoj djajve të këtyre anëve
Vetëm dashuritë do të jetojnē
Poetët i ringjallin
Kur fjalët i nxjerrin nga zemra
Dhe me dhembjet e shpirtit flasin me perënditë
Ruaj o zot poetët dhe ndritjua vargun tek hyjnitë.
07.Gusht 2024 AGIM DESKU
LUTJE PËR TIRANËN
– Sot s’ka lutje për dashuri pa lutje për Prishtinēn,as pa lutje për pranverën e Tiranës!
Dje nuk më mungoj lutja
Të flas me pranverën
Lulet m’i kishin tretur larg
Ku bën miza hekur
Kështu kanë thënë brezat e mi
Aromën e luleve e kishin marr me vete
Rrezet e diellit
Sot s’ka lutje për dashuri
Pa lutje për Prishtinēn
As pa lutje për pranverën e Tiranës
Nëse duam ta rikthejmë fatin e atdheut
Në dashuri pranverash e aromë shpirti
Mbjellni sa ma shumë trëndafila
Toka ime le të falë aromë lulesh
Tani jetoj i lirë me lirinë e qytetit tim
Me pranverën plot lule të Tiranës.
06,korrik ,2024 AGIM DESKU
POEZI PËR DAJTË E MI
– Për dajtë e mi kam qajtë si fëmijë kur kanë rënë për të mos vdekur kurrë pesë shekuj nëpër beteja për Shqipërinë e lirë!
Në një djalë rrebeli e shndërrova jetën
Krisa dhe më plasi shpirti për shqipet
Më i bashkue këmbëkryq në një sofër
Si dikur kur ulëshin së bashku në gjini
Motra e vëllezër dhe nënë e bijë
Jetova nëpër gurë të shqipeve
U bëra fjala e gjallë e murit dhe burrit
Drenicën e deshta në shqiponjë të flamurit
Për nënën heroinë kur më lindi në flakë të luftës
Për Natën e Zjarreve të Prekazit
Më e ngroh shpirtin me frymë jashariane
Në ditëlindjen e bacit Adem lulet
Ma të bukura në lapidarin e tij më i vue
Për dajtë e mi kam qajtë si fëmijë
Kur kanë rënë për të mos vdekur kurrë
Pesë shekuj nëpër beteja për Shqipërinë e lirë
Pa e ndalur asnjëherë pushkën ndër brezni.
03 Korrik 2024 AGIM DESKU
SYTË E ËNDRRÊS
– Fal ëndrrave të nxora nga thellësitë e Titanikut!
Me ëndrrat për pak u fjalosa
Kishim vite që nuk u takuam
Si dy miq të fjalës
Më i rikujtue ditët kur na zuri shiu
Unë u fsheha në puthjen e buzëve tua
Ti hyre e tëra në vargun tim të poezisë
U bëre romani i tragjedive shekspiriane
Fal ëndrrave të nxora
Nga thellësitë e Titanikut
Doja të fluturoja
Edhe para fluturave
Të ta përqafoja yllin e hyjnive
Që më fal aromë trëndafili
Sa e madhe je poezi
Kur në ëndërr më shfaqet
E bukura e vargut tim
Dhe e jetës
Mbretëresha duhet të ju quajmë
Ty dhe ëndrrën time
Kur mbrëmjet më bëjnë dritë
Sytë e tu qenkan shndërruar në yje
Të m’i bëjnë dritë rrugës
Nga kalojnë sytë e mi
Tani del ti nga ëndrrat
Unë do të bëhem ëndrra jote
Dritës së diellit do t’i lutemi të dy
Kurrë ma të mos jemi kufi i ndarjes
T’i bashkojmë shkronjat e arta
Vetëm me ty poezi do të fluturojmë
Lart qiellit dhe diellit të fjalës së bukur
Atëherë ëndrrat për të bukurën
Botën e kthejnë në varg poeti
Ku unë e ti jemi dashuria e parë e pranverês.
31 Korrik ,2024 AGIM DESKU
SYTË E MI
– Nuk harrojnë më u shndërrue në fjalë të hyjnive!
Dua ta ndajë një të vërtetë për sytë e mi
Se ata m’i ngjajnë syve të kaltër të shqiponjës
Kurrë s’lejojnë sy tjerë afër meje se i vrasin
Edhe rrezeve të diellit sytë e mi m’i ngjajnë
Atëherë shpërndajnë ngrohtësi në tërë botën
Jetën e matin me fjalët ma të bukura të zemrës
Bëhen krah i betejave të luftëtarëve të lirisë
Nuk harrojnë më u shndërrue në fjalë të hyjnive
Gjatë ditës sytë e mi shndërrohen në sy çlirimtari
Në mbrëmje bëhen mbretëri e vargut të muzës
Të bukurës se detit ia falin buzëqeshjet e zemrës
Me hyjritë e tokës i grimcojnë atomet e shpirtit
Mbi Baba Tomor e Rozafë ngritën sytë e mi
Rrugëtimit për majat e Olimpit s’ka kush i ndalon
Atje ku mbretëron vargu i Lasgushit e Serembes
Atje bashkohen sytë e mi dhe sytë e shqiponjes
Mjafton më i fal të vërtetën popullit tim të mirë
Se sytë e mi ma s’do të flejnë siç kanë fjetur
Pesë shekuj jetuan në ferrin e Dantes
Kurrë s’do të urrejnë sytë e mi ditën as natën
Nëse vetëm.për fatin tim të vrarë na mallkojnë
Më fal o zot nëse gjuha ime një ditë mallkon
Vështirë t’i harroj plagët e atdheut dhe të zemrës
Sepse atdheu im me rriti e më bëri njeri të fjalës
S’kam shpirt as zemër më ia harru të mirat e tij
Më mjafton ta ruaj kujtim mbretërinë e dashurisë
Sytë e shqiponjave m’i falën për sytë e mi
Peng i fjalës sot u bëra për pak liri të atdheut.
PËR LIRINË ,PËR TY SHQIPËRI
(Dedikim luftëtarit sypatrembur,IMER ALUSHANI-VOGLUSHI )
– Jam betue në liri dhe për ty Shqipëri o do bëhemi bashkë o do vdesim të dytë!
Ta them kur është e vërteta për ty Shqipëri
Në zemrën time sot ruhet si margaritar i jetês
Padrejtêsisht dy mijë vjet isha
Peng i atdheut të robëruar
Vetëm në sy të fisit tim
E kërkoja lirinë e shejtë si tërë njerëzimi
Dhe eca bregun të purgatorit të Dantes
Të shoh si është liria tek ti nēna Shqipëri
A jetohet ma mirē se sa në Kosovën
Lutjet m’i pranuan hyjnitë dhe perëndia
Çdo gjë që e pata në jetë e fala për ty atdhe
U shndërrova në Promethe të vetflijimit
Jam betue në liri dhe për ty Shqipëri
O do bëhemi bashkë o do vdesim të dytë
Në krahë të shqiponjes jam ngrit nē Promethe
Nata e zjarreve të Prekazit më falën fuqi
Këtu e mora betimin të jem luftëtar i lirisë
Të gjitha dashufitë i fala për ty atdhe
Heroinën e zemrës e ndërrova me çlirimtaren
Nuk paska gjë ma të shtrejtë e ma të dhimbshme
Se sa të gjitha të bukurat më i lënë për ty atdhe
Nga sot jam heroi yt Imer Alushani-Voglushi
KOHA IME SOT
-Shumë më rëndojnë kujtimet që s’kthehen kurrë,ato që më kanë mbajtur gjallë dymij vjet!
Në çdo kohë koha ime është e shejtë
Ajo ka afêr meje luftëtarë të fjalës
Kur janë pranë diellit falin ngrohtësi
Yjet i zbresin në fjalën e dhënë
Koha ime nuk ka dashur të jetë e huaja
As të jetoj me mbrëmjet e ferrit
Kohën time askund s’mund ta gjej
As aty ku e dëshiroj ta kaloj jetën me të
Fshehet pas ëndrrave te një mijë netëve
Bashkohet me yjet kur mbrëmjet ndriçojnë
Në njëqind mënyra e ndajë kohën time
Sa herë ma pikturojnë avenyve evropiane
Të burgosur e gjej bashkë me ashtin tim
U rebelova për kujtimet sërish të vrara
Se s’ka kush me i shënue në ditarin e betejave
Kam frikë nëse cunamet vdekje na sjellin
Edhe shpirti sonte ka dridhje e stuhi shiu
Retë janë shndrrue në metafora të fjalës
Shumë më rëndojnë kujtimet që s’kthehen kurrë
Ato që më kanë mbajtur gjallë dymijë vjet.
THOMAS HOBS
Apo cila është e vërteta për njeriun e sotëm!
Dje njeriu për njeriun ishte ujk
Sot cilit mund t’i ngjaj ma shumë
Duhet thënë të vërtetën Thomas
Kam me të besoue për jetë të jetëve
Perandorët s’paskan pasur fytyra njerëzish
S’na lejohej as mijëra mila të ishim afër tyre
Lëre ma të flisnim ndonjë fjalë urate
Para botës thonin se ishin të parët e Adamit
Në sy të djajve ishin gotë e dehur çmendurish
Në rrugëtimin e jetës bashkudhëtar të ferrit
Njeri nga ne padyshim është në këtë udhëtim
Takohemi në kultin gjatë të rrëfyerit e së dieles
Nuk mjaftuan plagët e shekujve që na çmenden
Për pos ferrit asgjë nuk na lanë të bukur
E shëmtura e së bukurës ishte se jetuam me ta
Në një kufi së bashku me Metropolet Evropiane
Që kurrë nuk na ditën që jemi një popull i gjallë
Kur ishte në rrezik Evropa ne ishim pranë saj
Kur me shpatën e Gjergjit e ndjenit krenarinë e lirisë
Sot në zemrën tënde pa zemër vallë ku jemi ne.
Korrik ,2024,AGIM DESKU
A VESHTIRË TË ECÊSH DREJT TË VËRTETÊS
– Të vërtetën s`qenka lehtë për ta gjetur ku jeton!
S’ka ma veshtirë së të ecësh drejt të vërtetës
Të ecësh drejt duhet më e kalue ferrin e Dantes
Në njëqind metropole më duhet më u ndalue
Fjalët që m’i shërojnë plagët më i marrë me vete
Më u shndërrue në kalorës dashurish të humbura
E kisha veshtirë të jem i drejti i vetëm i jetës
Të vërtetën e hidhur ma shtruan në sofrën time
E menduan se do ta marr si të vërtetë të hidhur
Harruan se nuk kam lindur kot si besnik i fjalës
Me të cilēn erdhem deri këtu plot plagë shpirti
Mbijetuam betejave dhe kam fikë nëse kthejnë
Të vërtetën s`qenka lehtë për ta gjetur ku jeton
Pranë obileskut aty ku luftëarët e mi pushojnē
Në njërën dorë mbajnë lirinë e në tjetrën historinë
E kufijve të ndarjeve që sot sërish me i bashkue
Këtu është e vêrteta që njeriun duhet ta çmend.
14 Korrik 2024 AGIM DESKU
PARADOKSET TONA
– Sa shumë u munduan të na identifikojnë me urrejtjen!
Nga të parët tonë
Trashëguam fjalën -fjalë
E besën- besë
Një pasuri margaritarësh
Që bota mahnitej me neve
Asgjë s’kishim të përbashkët
Me veset e huaja
Te cilat na i sollën përkrah
Dyndjeve okupuese
Tradhëtinë dhe pabesinë
Tradhëtarët dhe të babesit
Fati i zi ishte
Që e jetuam ketë epokë të pistë
Dhe e pyes veten
Vallë a i tejkaluem këto vese
Rrënjët e të cilave ishin tê thella
Deri në të zitë e ullirit
Edhe urrejtja ishte paradoksi ynë
Por,nuk është nga trashëgimia e jonë
Sa shumë u munduan
Të na identifikojnë me urrejtjen
Dhe ne nuk e morem
Diçka çka është e huaja
Kurrë nuk u bë e jona.
16 Korrik 2024 AGIM DESKU
PENDIMI
– Dy gotat e para janë të bukura për t`i ngrit në jetë, e them se mirë është me u pendue për gotën e tretë!
S’është kurrë vonë më u pendue
Nëse do me tregue burrëri njërëzore
Atëherë s’do të këtë urrejtje shtazore
Fjalët pastaj matën me shpirt e zemër
Dhe bëhen paqë e secilit emër për emër
Dikujt i duket rëndë pendimi
Apo do të thotë se tani është shumë vonë
Ndoshta për ta ma mirë të bëj jetë mashtrimi
Këta “heronjë s’i duhen gjë asnjë kryetrimi
Dy gotat e para janë të bukura për t`i ngrit në jetë
E them se mirë është me u pendue për gotën e tretë
Do të kesh sërish fuqinë e zanave të malit
Atëherë hyji i vargut do të rrjedh si krua i gjallë
Një ditë do të ndërron rrjedhent nga Drini plak
Do të merr udhën për tek lumin Buna në Malësi
Ndoshta një ditë i hap udhën deti për valët e tij
Kështu bëhet pendimi dhe ecja për tek çamët e mi.
S’ KA MA APOKALIPSË
– Apokalipsë s’ ka me pasur ma as në ferr se janë shërue përgjithmonë plagët e dashurive!
Këtë verë s’ kam me qajtë ma
Këtë herë kam me të dashurue
Aq fort, sa yjet kanë me të ndriçue
Ndërsa dielli ka me të fal ngrohtësi
Mjaft ma me dashuritë e vrara
Që na i thyen në grimca atomesh
Kjo verë e brishtë që na i mori penat
E di, kurrë ma s’ na i kthen
As për humbjen e krenarisë sime
Që i mbeta peng dashurisë së vjetër
E cila më burrënoi në lutëtar të shejtë
Pa pasur frikë nga betejat e ferrit
Apokalipsë s’ ka me pasur ma as në ferr
Se janë shërue përgjithmonë plagët e dashurive
Vdekjet e poetëve nuk kam me i qajtë ma
Vetëm në këngë pranverash do t’ i këndojmë
Atëherë do të jemi afër të marrim pak aromë
Nga aroma e Trëndafilit të Çamërisë
Për të cilin njëqind herë vdiqa
Ndoshta një ditë do të agoj me diellin çam
Dhe poetët të pushojnë si çlirimtarë të poezisë
Unë vdes i pari që poetët të mos kenë vdekje kurrë!
BOTA SHQIPTARE
KADARE
– Mjeshtër ne sapo e kaluam dimrin e madh ndërsa gjysma e botës lëngon nga pandemia!
Me në fund i çliruam shekujt nga ferri
Ne të zënit peng të ferrit të Dantes u zgjuam
A u mbushëm frymë nga fryma e lirë shqiptare
Dikush duhet ta paguaj mëkatin e ndarjes
Për dashuritë e zemrës të gjithë jemi fajtor
Mjeshtër ne sapo e kaluam dimrin e madh
Ndërsa gjysma e botës lëngon nga pandemia
Neve na ndihmoj fati dikur dhe Zoti u bë me ne
E deshem jetën dhe iu bëmë luftëtare e saj
Tê drejtën më e dashtë atdheun e gjetëm në Durrah
Nga aty na i dhanë krahët për më dashurue
Burrneshat që ranë heroikisht për atdheun e lire
Mbretëreshat si Tanagra,Nora e Shote Galica
Sot bota shqiptare ka të drejt të mbaj zi për Ty
Por, Kadare të kemi pas prijës e fisnik fisi
Andaj nuk do te qajmë as zi s’do të mbajmë
Krenaria që të kishim mijëra vite do të jeton
E gjallë se jemi fis shqipesh që veç fluturojmë
Me penën tënde arritëm t’i thyjmë mitet
Që na rënduan shpirtin e atdheun e vrarë
Sot edhe pa fenerin e Homerit i dimë rrënjët
Ato flasin shqip dhe jetojnë të lira në botën e lire
Ndoshta një ditë bota vetëdisohet dhe
Padrejtësinë për Çamërinë ta ndreq ma herët
Kam frikë se dikur do të shuhet ky emër i bukur.
01 Korrik 2024 AGIM DESKU
MARSHI I UÇK-ËS
(Dedikim Agim Doçit)
– Kam lidhur inatë me veten dhe s’dua të besoj se Agimin e paskanë vra dy herë në atdheun e tij!
Vallë ke ta pyes se paskam qajtë kot për ty liri
Kur njërin Agim e vritnin në Kosovë çdo ditë
E tjetrin Agim nuk e besoja që vritej në Shqipëri
Vrasjet në Kosovë bëheshin natën edhe ditën
Aq kishin vlerë sa me ngrënë një copë buke
Tek ne kishte dymijë vjet që ishim në robëri
E mendoja se nga viti 1912 Ti Shqipëri kishe liri
Më thuaj si të besoja se njëri Agim vritej tek ti
Kur nga lindja ime deri në luftën e vitit 1999
Nuk e di as vetë se si kam pasur fat më shpetue
Edhe pse i gjallë isha ,çdo çast edhe i vdekur isha
Nga barbarët e Karpateve që na kishin okupue
Vetëm shpirti im e din se si jetës i kam qëndrue
Kam qajtë si fëmiu për gjirin e nënës kur kisha uri
Lotët ma shumë më rrjedhnin për nënën Shqipëri
Tjetër nënë nuk kisha dhe të besoja me zemër ty
Kam lidhur inatë me veten dhe s’dua të besoj
Se Agimin e paskanë vra dy herë në atdheun e tij
Ku s’kishte si tek unë okupator as çetnik të zi
Ndoshta lirisë i ka rënë ndonjë sëmundje e rëndë
Dhe ia ka verbue sytë e nuk sheh të ecën mirë
Ka ikur koha e komunizmit kur vritëshin si qentë
Bijtë ma të mirë që atdheu i ka lind për vete
Sot për ty Agim Doçi e kam vështirë të besoj
Që nuk je ma me krijue Marshin e UÇK-ês
Na duhesh Agim si bukën e kripën në sofër.
TË MË MBETËSH VETËM KUJTIM
– Fytyra e jote mbeti çdo çast i vetmi kujtim!
E di vetëm kujtimet e bukura zemra m’i ruan
Ato që m’i ngjajnë të vërtetës së jetës
Besnikërinë në çdo çast e ndamë së bashku
Heronj të betejave u bëmë për ëndrrat tona
Që dikur së bashku i ndanim si ëndrra fëmijërie
E deshtem fjalën dhe shejtërisë sê saj ju falem
Kurrë nuk dëgjuam çfarë është lëndimi
Për besnikërinë tonë edhe dielli na fali dritë
E di se jam fajtor kur u rebelova për sytë e tu
Të cilët më verbuan dhe asnjë hyjëri nuk e shihja
Fytyra e jote mbeti çdo çast i vetmi kujtim
Lum vargu m’u bë dhe në cilin det do të derdhet
Vetëm hyjnitë e dinë se ato edhe na takuan. 22 Qershor 2024 AGIM DESKU
DITA E LUTJEVE
-Lutem për njeriun e tokës sime që çdo gjë të bukur di e të bukurën e harron!
Dymijë vjet a jetohet sa për të jetuar
Lum kush jeton për ditën e lutjeve
Në shpirtin e muzës ka uratën e vargut
Lutem për njeriun e tokës sime
Që çdo gjë të bukur di e të bukurën e harron
Për luftëtarët që të bukurën ia falën atdheut
Në ditën e lutjeve e kujtova Nënën Tereze
Flaka e Natës se Zjarreve më erdhi pranë
Për të m’i fal rrezet e ngrohtësisë se diellit
Në këtë ditë jam betue që kurrë mos me urrejtë
Të vêrtetës kam më i besue sikur syve të ballit
Dashurinë e luftëtarit më e rujtë në faculetën e tij
Për çlirimtaren që sot na ruan lirinë me shpirt
Sa e deshta ditën e lutjeve kur isha i zënë peng
Peng i atdheut dhe dashurisë në të njëjtën kohē
E di se atdheu m’i mundi të gjitha dashuritë
Kur shpetuam së bashku nga ferri i Dantes
Se koha ime s’kishte kohë as për të jetuar
Për dashuri as që bëhej fjalë në kohën e pakohë. 19 Qershor 2024 AGIM DESKU
POEZI
– Vetëm ti je ëndrra ime Trëndafili ma i bukur i Çamërisë!
Poezi
A e di që dymijë vjet
të kërkoj nëpër ëndrra
Muza ime u bëre
kur i shpëtova Ferrit të Dantes
Nga ai çast i trishtë
m’u ndryshue bota ime
Jeta m’u bë atdhe
dhe jetë e lirë e lirisë
Por,sa më mungojnë
rrezet e arta të diellit
Me gjithë zemër lutem
çdo çast të jetës i lutem diellit
Fali dhe ngohe Trëndafilin e Çamërisë
Në tokën që ka mbet peng i paburrnisë
Të njeriut fatkeq që jeton sa për të jetuar
Me buzëqeshjet që nuk i ka nga shpirti
Me jetën që nuk e ka të lumtur
Poezi
Vetëm ti je ëndrra ime
Trëndafili ma i bukur i Çamërisë
Në gjethin tënd shkruaj emrin tënd të lirisë
Që kurrë nuk e gëzove që dy mijë vjet
Poezi
Besoje se si ndjehet fytyra ime
Kur s’mund të takoj Trëndafil
as edhe si ëndërr
E lëre ma të marr aromën tënde.
Qershor 2024 AGIM DESKU
NË DITËLINDJEN TËNDE
-Askush nuk e di se si rritët Trëndafili në tokën pa liri!
Në ditëlindjen tënde atdhe
Dua ta kem pranë Trëndafilin e Çamërisë
E di se zemrën e ka të mbushur me lot
Pafuqia e tij me festue së bashku me ty atdhe
Mua më bën të dehem çdo çast të jetës
Mijëra vjet më ka shkue jeta kot
Vetëm në lutje që zotnat të bëjnë diçka
Në ditëlindjen tënde atdhe me fal
Për pa burrëriinë time që s’kisha fuqi
Më e sjell pranë teje Trëndafilin e Çamërisë
Askush nuk e di se si rritët
Trëndafili në tokën pa liri
Veç koha ime që përjetova ferriin e Dantes
Është dëshmitarë e cunameve të Etnes
Edhe këtë vit si tëra vitet tjera
Nuk do të mund te jem në ditëlindjen tënde
Njërën anë të diellit e ka zënë hëna e plotë
Ka të ngjarë se toka sërish do të këtë stuhi
Nëse fatet tona na i pêrcaktojnë dashuritë
Bota ma s’do të këtë njerëz fatkeq
Në ditëlindjen tënde atdhe dua të lutem
Tē mos këtë urrejtje në shpirtin e luftëtarëve
Atëherë do të bie shi për Trëndafilin e Çamërisë.
18 qershor 2024 AGIM DESKU
TANAGRA
-Tanagra ishte hyjri pellazge,e cila ka jetuar 16 shekuj para lindjes se Krishtit 80 km afër Athinës dhe ka folur shqip!
Nuk më përfundojnë vargjet për ty Tanagra
Për bukurinë tënde zotnat i kanë nisur betejat
Zeusi ndezi grimcat e atomit në flakë të diellit
Bota heshti dhe në heshtje për pak vdiq
Vetëm fisi im u gëzue për lindjen e hyjneshës
Takimin me Tanagren ka kohë që artistët e duan
Poetët e kanë lehtë ta gjejnë në vargjet e Homerit
Ndërsa unë jam lutur me zërin e zanave
Nëse do ma dēgjon zërin e Hyjit tim
Sa çel e mbyll sytë yjet janë shndërrur në dritë
Tē shohin se si buzëqesh hyjnesha Tanagra
Fytyra e saj se si shndërrit mbi yjet e galastikës
Botës i dëshiroj të fluturoj së bashku me fluturat
Nuk di kur hyri dhe sa bukur jeton në zemrën time
Êshtë meritë e së vêrtetës që ma thonë hyjnitë
Dhe fjalës fjalë që i besoj për lindjen e Tanagres
Kjo është Tanagra që yjet i ka ndalue kur ka dalë
Me shetit secilit cep te atdheut të lirë
Me shqipet u çmall kur i takoj në flutura
Edhe zanat i dhanë bekimin e lirisë kur e takuan
Unë nëse e takoj ndonjëherë kam më ia fal diçka
Puthjen e zemrës qe vetëm për Tanagren e ruaj
Dhe një varg të bukur nga poeti i hyjnive
Me Tanagren do ta mbajmë në shpirt këtë poezi.
Athinë,19 Qetshor 2024 AGIM DESKU
LEOTRIM
– Para teje Leotrim lotët ma humben burrërinë!
Leotrimin ka kush ta qajë
E qanë nëna e tij dhe një grusht dhe lirie
Sot u nisa për të busti yt Leotrim
Mijëra kilomrtra i mora me vete
Pak Tiranë e shumë Vashington erdhen
Ti qëndron hero Leotrim
Pranë nënës Shukrie heroinë
Unë t’i puthë plagët
Ti më fal buzëqeshje
Para teje Leotrim
Lotët ma humben burrërinë
Për një çast u ndjeva fajtor
Pse nuk kam mundur të bëj agjë
Se isha i zënë me ferrin e Dantes
Këtë për jetë s’ia fali vetes
Tani ta kam borxh nusën me ta marrë
Ma të mirën hyjri që askush nuk e ka
As edhe ndër fqinjët e mi
Dashurinë e saj nëna ka më ta ruajtë
Shtatë palë rroba miqtë kanë më t’i pre
Me plis në ballë e kalë shale
Nusen ke më e marrë
Veç në mbretërinë e Teutës dikur është festu
Tokës e qiellit peng dua t’i mbetëm
Me shtatë tupana dasmën do ta bëj
Dymijë krushqë sot i ke ftue
Tiranë ,Vashington,Londër e Paris
Secili veç nga një trëndafil dhuratë ta sjellin
Dorën e nuses na e uruan çamët nga Itaka
Do të vijnë me këngën të rujtur brez pas brezi
Biri im atdheu ynë është Shqipëria
Sot nusja e mbretit tim Leotrimit quhet liria.
20 Qershor 2024 AGIM DESKU
Vonë atë ditë folëm për plakjen ose më mirë për frikën nga plakja: një nga temat në listën time, nga ato që e shqetësojnë brezninë time.
Ndërsa dilja nga aeroporti i Bostonit, rrugës numëroja posterat me të rinj në moshë dhe të bukur. Një riosh, i pashëm, me një kapelë kauboi, duke pirë cigare; dy vajza të reja të bukura, me një shishe shampo, duke buzëqeshur; një adoleshent me xhinse të zbërthyera dhe një grua, veshur me kadife të zezë, seksi, pranë një burri me smoking, duke pirë tinëz një gotë skoç. S’pashë asnjë reklamë ku të pozonte ndonjë që mund ta merrje për më shumë se 35 vjeç. I thashë Morit se ndihesha sikur kisha marrë tatëpje-tën teposhtë kodrës, ndërsa përpiqesha në mënyrë të dëshpëruar të qëndroja në majë të saj. Bëja fizkulturë rregullisht. Tregoja kujdes për ushqimin. Shqetësohesha për rënien e flokëve. Nga të qenët krenar për moshën time, në aspektin e gjithë çka kisha arritur, fillova të mos i zija më në gojë vitet, nga frika se po i afrohesha të dyzetave, pra moshës kur s’të vë më re njeri.
Mori e shikonte plakjen nga një këndvështrim tjetër.
– Gjithë këtë reklamë që i bëjnë moshës së re, unë për vete s’e blej. Dëgjo, unë e di mirë se ç’mërzi është shpesh të jesh i ri. Gjithë këta të rinj që vijnë tek unë me problemet e tyre, me përpjekjet, vuajtjet, ndjenjat e pabarazisë që provojnë, pakënaqësinë e madhe ndaj jetës, madje aq sa kanë dashur edhe të vrasin veten… Dhe përveç gjithë këtij mjerimi, të rinjtë nuk janë as të mençur. Ata kuptojnë fare pak nga jeta. Kujt i pëlqen jeta, kur nuk merr vesh se ç’bëhet?! Kur njerëzit i manipulojnë, i mësojnë: bli këto lloje xhinsesh, që të dukesh seksi, ose bli këtë parfum e do të jesh e mrekullueshme dhe ata i besojnë?! Është një budallallëk i madh!
– A nuk ke pasur ndonjëherë frikë nga plakja? – e pyes unë.
– Miç, mua s’më shqetëson plakja. E pranoj me kënaqësi.
– Me kënaqësi?
– Është shumë e thjeshtë. Sa më shumë që kalojnë vitet, aq më shumë mëson. Nëse do të qëndroje te mosha 22 vjeç, do të ishe po aq i paditur sa ç’është një 22-vjeçar. Plakja nuk është vetëm dekompozim. Është rritje. Është më shumë se negativiteti që e di se po shkon drejt vdekjes, por është gjithashtu pozitive, se pikërisht duke kuptuar që do të vdesësh, ti bën një jetë më të mirë për atë shkak.
– Po, – them unë, – nëse plakja është kaq me vlerë, pse dëgjon atëherë njerëz të thonë: “Ah sikur të isha edhe një herë i ri”? Asnjëherë nuk dëgjon që dikush të thotë: “Sikur të isha 65 vjeç!”.
Ai buzëqeshi.
– A e di se çfarë pasqyron kjo? Jetë të palumtura. Jetë të papërmbushura, jetë që s’e kanë gjetur kuptimin e tyre. Sepse, në qoftë se jeta jote ka pasur kuptim, s’të shkon mendja të kthehesh edhe një herë prapa. Ti kërkon të shkosh përpara. Ti do të shohësh më shumë, të bësh më shumë. Ty s’të pritet sa të arrish tek të 65-at. Dëgjo, duhet të dish diçka… të gjithë më të rinjtë duhet të dinë diçka: Nëse do të luftoni kundër moshës, do të jeni gjithmonë të pakënaqur, sepse mosha do të bëjë të vetën, sido që të jetë. Dhe, Miç, – ai e uli zërin, – fakti është që ju do të vdisni një ditë, eventualisht, gjithsesi. – Unë tunda kokën… – S’ka asnjë rëndësi se çfarë i thua vetes sate.
– E di.
– Por, shpresoj, – tha ai, – jo për një kohë të gjatë.
Mori mbylli sytë, me një pamje të paqme, dhe m’u lut t’ia rregulloja jastëkët nën krye. Trupi i tij, që të binte rehat, kërkonte t’ia ndërroje pozicionin herë pas here. Qëndronte mbështetur, në jastëkë të bardhë e të verdhë sfungjeri dhe peshqirë blu. Në vështrim të parë, dukej sikur Mori ishte paketuar për udhëtim.
– Falemnderit! – pëshpëriti ai, ndërsa ia rregulloja jastëkët.
-Të lutem, – thashë unë.
– Miç, çfarë po mendon?
Unë heshta për pak, para se të përgjigjesha.
– Po mendoja se si është e mundur që nuk i ke zili ata që janë më të rinj e më të shëndetshëm.
– Oh, mbase edhe i kam. – Ai mbylli sytë. – I kam zili, sepse ata janë në gjendje të shkojnë në palestër, sepse janë në gjendje të bëjnë not ose të kërcejnë. Më shumë për kërcimin. Por, kur më ngacmon zilia, e përjetoj për pak çaste dhe pastaj e lë të shkojë. Të kujtohet se çfarë të thashë për “shkëputjen”? Thuaji vetes: “Kjo është zili. Po e shkëput veten prej saj tani”. Dhe ik tutje.
Ai u kollit. Qe një kollë gërvishtëse dhe ai vuri një shami letre para gojës e pështyu në të. Duke ndenjur pranë tij, në mënyrën më idiote, e ndjeva veten shumë më të fuqishëm se ai. Unë mund ta ngrija me një gisht e ta hidhja mbi shpatulla si një thes me miell. Më erdhi zor nga superioriteti im fizik, më erdhi turp, sepse s’isha në gjendje të isha superior ndaj tij për ndonjë gjë tjetër.
– Si mundet të mos kesh zili, për shembull…
– Çfarë?
– Mua.
Ai buzëqeshi.
– Miç, është e pamundur për të vjetrin të mos e ketë zili të riun. Por puna këtu është të pranosh kush je, dhe të gëzosh moshën që ke. Kjo është koha kur ti je në të tridhjetat. Unë e pata kohën time, kur isha në moshën tënde. Tani për mua është koha të jem shtatëdhjetë e tetë vjeç. Dhe duhet të gjesh se çfarë është e bukur në jetën tënde pikërisht në këtë pikë të jetës. Të kthesh sytë pas, do të thotë të konkurrosh me moshën. Por me moshën nuk bëhesh dot konkurrent. Nuk hahesh dot me të.
Ai e nxori frymën dhe uli sytë, sikur donte të shihte se ku shkoi ajo.
– E vërteta është se çdo moshë është pjesë imja, unë jam tre vjeç, pesë vjeç, tridhjetë e shtatë vjeç, pesëdhjetë vjeç. I kam kaluar të tëra këto mosha dhe i di si janë. E ndiej kënaqësinë e të qenit fëmijë, kur është çasti për të qenë fëmijë. I gëzohem të qenit plak i mençur, kur duhet të jem i tillë. Unë mund të përjetoj çdo moshë, deri te kjo që kam tani. Më kupton?
Unë tunda kryet.
– Si mund të të kem zili, kur unë kam qenë në atë moshë?!
(Perkthyer nga origjinali nga Albana Melyshi Lifschin)
“Unë ju dashuroj. Ju jeni jeta ime, lumturia ime, gjithçka! Ndjesë që po jua shpreh, por nuk kam më forcë të vuaj dhe të hesht. Nuk kërkoj të më dashuroni, por t’ju vijë keq. Kini mëshirë për mua. Ejani sonte në orën tetë të mbrëmjes, tek tenda e vjetër… E quaj të tepërt të shënoj emrin tim, por mos u trembni për letrën anonime. Jam e re, e mirë… ç’ju duhet më shumë?”
Pasi e lexoi letrën, Pavel Ivaniç Vihodcev, një njeri familjar dhe serioz, mblodhi supet dhe pa e ditur se ç’të bënte, filloi të fshijë ballin.
“Kush është kjo djallushe?” – mendoi. – “Jam burrë i martuar dhe papritur një letër e çuditshme… idiote! Kush ta ketë shkruar?”
Pavel Ivaniçi e shpalosi edhe një herë letrën, e lexoi dhe pështyu.
“Ju dashuroj”, – përqeshi ai. – “Kujton se ka gjetur ndonjë djalë të ri! Ja, po vij të të marr ty dhe drejt e tek tenda! Nënokja ime, i kam harruar prej kohësh këto romanca. Hëm, do të jetë ndonjë e rrugëve. Eh, ç’komb që janë gratë!”
Gjatë tetë viteve martesë, Pavel Ivaniçi i kishte harruar këto drithërima dhe s’kishte marrë ndonjë letër përveç atyre përshëndetëse dhe prandaj, sado që ai të përpiqej të tregohej trim para vetes, letra që mori e kishte vënë në siklet, e kishte tronditur.
Një orë pasi kishte marrë letrën, po rrinte shtrirë në divan dhe mendohej: “Natyrisht, nuk jam djalë i ri dhe s’kam ndër mend të vrapoj në takim tek ajo, por, megjithatë, interesante do të ishte që ta dija: kush e paskësh shkruar? Hëm… shkrimi pa dyshim është prej dore gruaje… Letra është shkruar me çiltërsi, me shpirt, prandaj zor se është shaka… Ka të ngjarë të jetë ndonjë psikopate apo ndonjë vejushë… Kush mund të jetë?”
Zgjidhjen e këtij problemi e vështirësonte edhe fakti se në të gjithë lagjen e vilave nuk njihte asnjë tjetër, përveç gruas së tij.
“E çuditshme”, – mendonte. – “Unë ju dashuroj. …po kur ka pasur mundësinë t’më dashurojë? Ç’grua e çuditshme! Më dashuruaka pa më njohur fare, pa e ditur se ç’njeri jam… Ndoshta është shumë e re dhe romantike, meqë mund të bjerë në dashuri me dy-tri shikime. Por… kush të jetë?”
Befas Pavel Ivaniçit iu kujtua që dje dhe para tri ditësh, kur po shëtiste përreth vilave, e takoi disa herë një biondinë e re, veshur me një fustan të kaltër, me hundë paksa me majë ngritur. Një e dy, kjo biondinë shikonte drejt tij dhe kur ai u ul në stol, ajo erdhi dhe u ul pranë tij…
“Ajo?” – mendonte Pavel Ivaniçi. – “S’ka mundësi! Një qenie e tillë, e brishtë, mund të dashuronte një plak si unë, vallë? Jo, kjo do të ishte e pamundur!”
Pas dreke Pavel Ivaniçi, ndërsa shikonte gruan, mendonte: “Më shkruan që është e re dhe e mirë… S’është plakë, domethënë… Hëm… Të flas sinqerisht, me ndërgjegje, s’jam dhe aq plak dhe i keq, që të mos më dashurojnë…”
– Ç’ke që mendohesh? – e pyeti gruaja.
– Po ja… më dhemb ca koka, – gënjeu Pavel Ivaniçi.
Është marrëzi t’i kushtosh vëmendje një vogëlime, sikundër ishte kjo letër dashurie, ia mbushi mendjen vetes. Filloi të qeshë me të dhe autoren e saj, por… eh! Armiku i njeriut është i fortë. Pas dreke Pavel Ivaniçi u shtri në krevat dhe në vend që të flinte, mendonte: “Por, ama, mbase ajo shpreson se do ta takoj! Ç’budallaçkë! Ja, e përfytyroj se si do të nervozohet kur nuk do të më gjejë në tendë!… Por unë s’kam për të shkuar… As që dua t’ia di për të!”
Por, po e përsëris, armiku i njeriut është i fortë.
“Megjithatë, po sikur të shkoja, për kuriozitet…” – mendoi pas një çerek ore. – “Ta shikoj nga larg se kush mund të jetë… Do të ishte interesante ta shikoj!”
U ngrit nga krevati dhe filloi të vishej.
– Për ku po zbukurohesh kështu? – e pyeti e shoqja, kur vuri re se ai po vishte këmishën e pastër dhe kravatën e modës.
– Po ja… desha të shëtis… koka më dhemb ca… hëm.
Pavel Ivaniçi u vesh dhe si priti orën tetë, doli nga shtëpia.
Kur para syve të tij, në sfondin e gjelbër të mbuluar me rrezet e diellit që perëndonte, filluan të duken figurat e burrave dhe grave, aty filloi t’i rrahë zemra.
“Cila prej tyre të jetë?” – mendonte. Por, biondinën sikur nuk po ia zinte syri… Hëm… Në qoftë se e ka shkruar ajo, atëherë ajo duhet të jetë ulur në tendë.
Pavel Ivaniçi u fut në rrugicën që të shpinte tek tenda e vjetër.
“Po e shikoj nga larg”, – mendonte, duke ecur përpara, me ndrojtje. – “Po pse të druhem? Unë po shkoj në takim! Eh, more budalla! Ec me guxim përpara! Po sikur të futem në tendë?”
Pavel Ivaniçit filloi t’i rrahë edhe më tepër zemra… Padashur, pa ditur as vetë, përfytyroi gjysmerrësirën e tendës… Në përfytyrimin e tij, doli trupi i hajthëm i biondinës, me fustan të kaltër dhe me atë hundën me majë përpjetë… Përfytyroi se si ajo, duke pasur turp për dashurinë e saj, me trupin që i dridhej kryekreje, po afrohet me ndrojtje drejt tij, merr frymë me zor dhe papritur i hidhet në qafë dhe e shtrëngon.
“S’do të kishte asgjë të keqe, po të mos isha martuar”, – thoshte me vete, duke përzënë mendimet mëkatare. – “Megjithatë… një herë në jetë nuk do të më pengonte ta provoja, se ja, do të vdesësh, pa e marrë vesh se çfarë ishte kjo shaka… Po gruaja… Ç’bëhet me të? Lavdi Zotit, tetë vjet nuk jam larguar një hap prej saj… Tetë vjet shërbim, i panjollosur!”
Me trupin që dridhej, duke mbajtur frymën, Pavel Ivaniçi iu afrua tendës së mbuluar me rrush të egër dhe hodhi vështrimin brenda saj… Vinte era lagështirë… “Siç duket, nuk ka njeri”, – mendoi kur po hynte në tendë dhe mu në qoshe, shqoi një siluetë njeriu.
Ishte një siluetë burri… Si e vështroi me vëmendje, njohu vëllain e gruas, studentin Mitja, që banonte po në vilën e tij.
– A, qenke ti?… – murmuriti i pakënaqur duke hequr kapelën dhe u ul.
– Po, unë… – u përgjigj Mitja.
Kaluan dy minuta në heshtje…
– Më falni mua, Pavel Ivaniç, – filloi Mitja, – por do t’ju lutesha të më linit vetëm… Kam për të bërë një hartim dhe prania e cilitdo qoftë do të më pengonte.
– Po ti shko në ndonjë rrugicë të errët… – vërejti me zë të butë Pavel Ivaniçi. – Në ajrin e freskët është më lehtë të mendosh. Pastaj, unë kisha dëshirë të merrja një sy gjumë këtu në stol… këtu nuk është edhe aq vapë…
– Ti do që të flesh, kurse unë duhet të mendoj për hartimin… – turfulloi Mitja. -Hartimi është më i rëndësishëm!
Pllakosi heshtja përsëri… Pavel Ivaniçi, i cili e shfrenoi plotësisht përfytyrimin e tij dhe një e dy u vinte veshin hapave që dëgjonte, befas kërceu përpjetë dhe zuri të fliste me një zë qaraman:
– Eh, unë të lutem ty, Mitja! Ti je më i vogël se unë dhe duhet të kesh respekt. Unë jam i sëmurë dhe… dua të fle… Largohu!
– Ky është egoizëm… Përse u dashka me domosdo të flesh pikërisht këtu? Unë nuk dal…
– Po unë po të lutem! Le të jem egoist, budalla, dhespot… por unë po të lutem! Hera e parë në jetë!
Mitja rrotulloi kokën.
“Çfarë kafshe…” – mendoi Pavel Ivaniçi. – “Nuk mund ta takoj në sy të tij! Në asnjë mënyrë!”
– Më dëgjo, Mitja, – tha ai, – po të lutem për herë të fundit… Tregoje veten që je njeri i mençur, i shkolluar…
– Nuk e kuptoj pse po këmbëngul, – mblodhi supet Mitja, – të thashë nuk dal që nuk dal prej këtu.
Ndërkohë, papritur, në tendë u duk një fytyrë gruaje me hundën me majë përpjetë.
Pasi vuri re Mitjan dhe Pavel Ivaniçin, ajo u vrenjt dhe sakaq u zhduk…
“Iku!” – mendoi Pavel Ivaniçi, duke shikuar gjithë inat Mitjan. – Pa këtë maskaranë dhe iku! U përmbys gjithçka!
Pasi priti edhe pak, Pavel Ivaniçi u ngrit, veshi kapelën dhe tha:
– Ti je një kafshë, je i poshtër, maskara! Po! Kafshë! I poshtër dhe… budalla! Midis nesh çdo gjë mbaroi!
– Shkëlqyeshëm! – murmuriti Mitja duke u ngritur dhe duke veshur kapelën. – Ta dini se ju, me praninë tuaj këtu, më keni bërë një dëm që s’kam për ta harruar derisa të vdes!
Pavel Ivaniçi doli nga tenda dhe pa qenë në vete nga inati, u drejtua te vila e tij… Atje nuk e qetësoi as pamja e tavolinës së shtruar për darkë.
“Të paraqitet një herë në jetë rasti, – mendonte, – dhe ja, të vjen dikush që të të pengojë! Tani ajo është e fyer… e vrarë!”
Gjatë darkës Pavel Ivaniçi dhe Mitja shikonin pjatat e tyre dhe heshtnin të mërzitur… Të dy e urrenin me gjithë shpirt njëri-tjetrin.
– Po ti, ç’ke që qesh? – iu vërsul Pavel Ivaniçi së shoqes. – Vetëm budallenjtë qeshin kot!
Gruaja shikoi fytyrën e inatosur të burrit dhe nuk u përmbajt…
– Çfarë letre ke marrë sot në mëngjes? – e pyeti ajo.
– Unë?… Unë, asnjë… – u hutua Pavel Ivaniçi. – Ç’po na trillon…
– Hë, hë, trego! Pranoje që ke marrë! Po, këtë letër ta kam dërguar unë! Për fjalë të nderit, unë! Ha-ha!
Pavel Ivaniçi u skuq nga inati dhe uli kokën e shikoi pjatën.
– Shaka prej budallai, – murmuriti ai.
– E po, ç’të bësh! Ja, gjyko vetë… Na duhej të lanim dyshemetë, por qysh të të nxirrja nga shtëpia? Vetëm me këtë mënyrë mund të dalësh… Por ti mos u nxeh, budalla. Që në tendë të mos mërziteshe, i dërgova edhe Mitjas një letër të tillë. Mitja, ti ishe në tendë?
Mitja zuri të qeshë dhe nuk e shikoi më me urrejtje rivalin e tij.
Do t’ju rrëfej shkurt, fare shkurt, historinë e një mikut tim nga komuna e Pejës. Në fund të viteve ‘40 ai kaloi kufirin dhe u hodh në Shqipëri. Përse e la vendin e vet të lindjes dhe përse u detyrua të kalojë vijën kufitare, duke provuar rreziqet që e prisnin në kufirin midis dy shteteve, për një trill apo duke e ëndërruar vendin amë si Kepin e Shpresës së Mirë?
Në atë mëngjes shtatori, rojat tona kufitare e kishin pikasur djaloshin e ri në çastin tek flinte paq në një lëndinë të bukur, rrethuar nga të gjitha anët me pisha.
Djaloshi kosovar, i lodhur dhe i stresuar nga emocionet dhe tmerri i kalimit të vijës kufitare, kur ndjeu që gjendej në tokën shqiptare, u shtri mbi qilimin e barit dhe kishte bërë një gjumë të ëmbël, plot ëndrra. Rojat kufitare e prisnin të zgjohej, të ulur aty pranë. U zgjua dhe hapi sytë nën një diell verbues. Atë çast iu kujtuan vargjet të Naimit… “O malet e Shqipërisë dhe ju o lisat e gjatë…” të cilat kishte dashur t’i recitonte me zë të lartë. Vuri re që iu afruan dy roja kufitare, të cilët, qetësisht dhe me mirësjellje e pyetën për emrin dhe i kërkuan ndonjë dokument identifikimi. Ishte ai çast fatlum që djaloshit nga Strella ia dha truri të trillojë një identitet të rremë i cili do ta ndiqte pas gjithë jetën.
Në moshën njëzetvjeçare Jeton Shatri ishte një djalosh biond, me vështrim të vendosur e me trup atleti, vëlla i dy motrave dhe tre vëllezërve, të rritur para kohe me urrejtje ndaj pushtuesit serb, edhe për shkak të vrasjes së të atit të tyre tre vjet më parë. Sipas thënieve të një dëshmitari që i kishte shpëtuar masakrës së Tivarit, Ramadanin, partizan i orëve të para dhe pjesëmarrës i mbledhjes së Bujanit, e kishin qëlluar me plumb pas shpine dhe e kishin hedhur në lumë, në të hyrë të Shkodrës.
Ishte pikërisht kjo ndjenjë hakmarrjeje me të cilën po rriteshin pesë fëmijët e familjes Shatri, por, vetëm njeri prej tyre do të thurte plane në fshehtësi për t’u hakmarrë ndaj njërit prej vrasësve të të atit, i cili, sipas po atij dëshmitari që kishte denoncuar vrasjen e Ramës, kishte nxjerrë emrin e Milla Cerkoviçit, tashmë komandant i garnizonit të komunës së Pejës që merrej me rekrutimin e ushtarëve të rinj.
I vetmuar dhe në një fshehtësi të plotë, Jeton Shatri kishte ndërmarrë dy herë rrugën për në Pejë, i shtyrë jo vetëm nga ndjenja e hakmarrjes, por edhe kureshtar për ta parë në fytyrë njeriun e zi i cili e kishte hedhur trupin e të atit të tij në ujërat e Bunës. Rrugëtimi i parë gjer në Pejë shërbeu për ta parë së largu dhe për të fiksuar në mend zyrën e tij e cila gjendej në katin të parë të një ndërtese private, e sekuestruar nga shteti pas çlirimit të Jugosllavisë. Hera e dytë nuk i shkoi kot, me vrasësin u përball aty te kafja e vogël përballë komunës. Atë e shoqëronin dy punonjës civilë. Në kafe ata zunë një tavolinë përballë. Ai u ndesh me shikimin e tij të qetë. Nuk do të ndizej gjaku, nëse në atë çast nuk do të përfytyronte të atin e përgjakur.
* * *
Atë mbrëmje ai u kthye në fshatin e tij Strellë e Vogël, i çliruar nga ai makth vitesh që e kishte zënë për gryke, kishte parë vrasësin e të atit. Ishte muaji maj, prag provimesh. Edhe në intervalet midis provimeve të maturës ai shkoi dy herë në Pejë, me autobusin e linjës. Vërtitej rreth ndërtesës së garnizonit pa u vënë re, duke përcaktuar në detaje vendin nga ku i duhej të shtinte, çastin kur Milla Cerkoviç vinte në punë, rrugën nga vinte, orën kur dilte për të pirë kafen e mëngjesit…Në një nga ato çaste, duke qëndruar në një distancë rreth njëzet metra larg dritares së zyrës së tij, pa sërish atë figurë të urryer duke thithur cigaren. Dritarja e zyrës që binte mbi lumë ishte lënë hapur. I gjendur në atë çast te cepi i urës, i lindi ideja se varianti më i mundshëm për të qëlluar në drejtim të tij ishte pikërisht ai vend. Gjatë kthimit për në Strellë nëpërmendi dhe variante të tjera, revolverin e kishte siguruar prej kohësh, vendin e dinin dhe dy vëllezërit më të mëdhenj. Shqetësimi i tij nuk ishte vrasja, por pasvrasja. Peja nuk është fort lart nga kufiri shqiptar shtetëror, mirëpo, në raste të tilla do të ishte marrëzi të zgjidhje si shpëtim kalimin e kufirit.
Në ato katër muaj pritjeje të nderë, urrejtja ndaj vrasësit piqej ngadalë , siç piqet fryti në degë. Erdhi ai çast kur nga variantet e mundshme triumfoi ai më i sigurti, më i shpejti, më reali dhe më i arsyeshmi.
Kishte edhe një arsye tjetër për të përmbushur para kohe betimin e tij: dy ditë para se të kryente atentatin i erdhi fletëthirrja për ushtar? Nuk pati kohë të mendohej gjatë, mendja e tij punonte për një çështje madhore.
Në gjithë këtë histori ka një detaj jo pa rëndësi, Jeton Shatri ishte një lexues i pasionuar. Dostojevski ishte autori i preferuar, kryeveprën e tij mbante romanin “Krim e ndëshkim”.
Në ato ditë mëdyshjesh, i shkreptiu një paragraf i tij ku thuhej; “Nëse do të fshehësh diçka, fshihe në një vend të rëndomtë që të mos i shkojë mendja askujt, si për shembull nën një gur… në mes të fushës.
..Ky vend i rëndomtë për Jeton Shatrin ndodhej përballë ndërtesës së Garnizonit , nga ana tjetër e lumit, nën ca hedhurina të vjetra, ndër të tjera dhe një kapotë e vjetër ushtarake, nën një plep te vetmuar. Pa më thoni tani, cili ekspert kriminalist mund të mendonte që vrasësi, në rastin konkret, vetë heroi ynë, si të kishte qëlluar mbi Milla Cerkoviç, s’do të lëvizte nga vendi i krimit?
Një fshehje e tillë gjithkujt do t’i dukej diletante, ndërsa Jetonit kjo gjetje iu duk gjeniale. Ja, pra, pse them unë që te heroi i këtij tregimi, nën ndikimin e disa romaneve që kishte lexuar, kishte ndodhur ajo që i kishte ndodhur dikur heroit të Mançës.
Vrasja u bë më 14 shtator, në çastin kur në qendër të Pejës ishin ndezur dritat dhe Milla Cerkoviç , për fatkobin e tij do të shfaqej te dritarja e zyrës, me cigare në buzë. Pragmbrëmja e atij 14 shtatori do të mbahet mend nga të gjithë banorët e qytetit të Pejës. Ishte hera e parë që dëgjonin një vrasje aq të bujshme dhe dora vrastare nuk do merrej vesh kurrë.
* * *
Jeton Shatri e kreu atë vrasje me një vetëdije të ftohtë, por nuk mund të them gjer në çfarë shkalle kjo ndjenjë ka qenë e vetëdijshme. Janë disa persona te të cilët drejtësia shndërrohet në një instinkt. Mund të them me bindje se ai kishte lindur me instinktin e drejtësisë, i cili mund ta çonte gjer në flijim. Te disa persona, instinkti i drejtësisë çliron një energji e cila, gjen kohën të kthehet në bumerang. Të shkosh me vetëdijë drejt një qëllimi, si drejt një dritëze që fërgëllon në fund të një labirinti të errët, qoftë edhe duke shkelur mbi kufoma.
Jeton Shatri shkeli vetëm mbi kufomën e vrasësit të të atit. Nuk shkeli, e la aty, të përgjakur, dhe iku, pa asnjë alarm në sy. Iku si ai njeriu që, pasi kryen detyrën e vet, e hedh armën për tokë, por ai as armën nuk e hodhi për tokë, e futi nën këmishë. Dyzet e tetë orë qëndroi pa lëvizur nën ca lecka dhe nën atë kapotën e grisur ushtarake edhe pse iu tha buza për një pikë ujë. Të pasnesërmen, në mesnatë, eci anës lumit, sipas koordinatave të sakta, të studiuara kohë më parë, doli nga lumi e më pas iu ngjit Bjeshkëve të Nemuna nga ku do të kalonte kufirin për t’u hedhur në Shqipëri.
I kishin treguar se për t’u hedhur në Shqipëri duhet të ngjiteshe në Bjeshkët e Nemuna. Ishte një dhiare e cila zbriste malit thikë, pa u pikasur nga rojat kufitare nëse kalimi bëhej natën. Ishte pikërisht ajo dhiare e bekuar nga zoti, ku s’mund të dëgjohej thirrja e frikshme “Ndal! dhe breshërima e plumbave. Ishte një natë pa hënë. Në çastin që mendoi se ndodhej në tokën shqiptare, e kapi një drithërimë gëzimi, e ngriti revolverin në ajër dhe e flaku larg, shumë larg, si të ishte një send pa vlerë.
”O Zot, më fal, – tha në atë çast me vete, -por ai e meritonte.”
* * *
Ndoshta do të bëheni kureshtarë të dini ç’ndodhi më pas. Imagjinoni edhe ju ç’do të thotë të jesh një njeri i vetmuar, pa shtëpi e pa njeri, të vërtitet në një qytet të cilin e ka parë në ëndërr, kryeqytetin e atdheut të tij amë. Pas ndjesisë së mirë që i lanë atë mëngjes dy rojat, ushtarë të rinj të shërbimit kufitar, siç mund të kishte ndodhur të ishte edhe ai në ato çaste, të tjera emocione do të përjetonte në zyrën e komandantit të degës së punëve të brendshme të Shkodrës. Qysh kur e pa, para tavolinës së tij të punës, fytyrëngrysur e me një shikim të dyshimtë, i shkoi mendja për keq. Marrëdhëniet e shtetit shqiptar me atë jugosllav aso kohe ishin në muajin e vet të mjaltit. Mos vallë ky njeri që kam përballë di gjithçka, ka marrë vesh gjithçka ndodhi atë mbrëmje në qytetin e ftohtë të Pejës? Pyetjeve të tij iu përgjigj shkurt, me po dhe jo. Arsyen e vërtetë përse e kishte kaluar kufirin e shpjegoi si një ëndërr e ushqyer në vite për të vazhduar studimet në Universitetin e Tiranës, në degën e letërsisë. Pyetjes nëse kishte njerëz të afërt në Shqipëri iu përgjigj duke mohuar me kokë. Emrin e një djali xhaxhai që punonte në organet e sigurimit të shtetit, nuk e përmendi fare. Para kryetarit të degës përsëdyti edhe njëherë emrin e tij të rremë. Pra, tani e tutje dhe mbase gjatë gjithë jetës së tij do të quhej Jeton Shatri.
* * *
Vetëm dyzet e tetë orë e mbajtën në zyrat e degës së punëve të brendshme të Shkodrës. Gjatë atyre orëve ai hapi çantën ku mbante vetëm libra, ndërmjet syresh dhe romanin e preferuar të Dostojevskit “Krim e Ndëshkim”, të cilin e tërhoqi dhe nisi të përqendrohet nëpër paragrafët që kishte nënvizuar me bojë të kuqe. Në mbrëmje u mor në pyetje nga një oficer i moshuar të cilit i kishte takuar roja e shërbimit të asaj nate. Ditën tjetër e mori në pyetje një hetues ushtarak i veshur civil, një djalosh i ri, i cili kishte ardhur enkas nga Tirana. Quhej Shezai Dorsi. Kishte një të folur të qetë me zanore të zgjatura në rrënjët e fjalëve, karakteristikë e së folmes labe.
Edhe pse hetuesi i ri u tregua i njerëzishëm me të ardhurin nga Kosova, prej tij u dëgjua i njëjti refren:”Kam ardhur veç për me vazhdue studimet e larta… E kam pas andërr me studju për letërsi në Universitetin e Tiranës”. Shezai Dorsi kishte mbaruar Fakultetin Juridik dhe ishte emëruar jurist në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Ai kishte dobësi për Kosovën dhe kosovarët. Në fytyrën e tij nuk u shfaq asnjë grimë dyshimi. Ai kishte pasur një xhaxha që gjatë viteve të para kishte punuar si arsimtar në komunën e Ferizajt dhe ishte ndarë prej andej me përshtypjet më të mira. Dy ditë më vonë erdhi vendimi nga Tirana për ta lënë të lirë. Nga zyrat e degës së brendshme e përcollën me respekt të veçantë. E pyetën ku dëshironte të sistemohej.
– Në Tiranë, -tha ai pa hezitim.
Atë çast falënderoi me mend hetuesin e ri, i cili i kishte lënë adresën e vet duke i i thënë: “Nëse vjen në Tiranë, për çfarëdo problemi që do të kesh, më kërko mua”.
Harrova t’ju them, çanta me libra ndikoi për mirë në opinionin që u krijua për të. Kur i bënë kontrollin e trupit i gjetën në xhep 1000 dinarë jugosllavë, të cilat nuk do të hynin në punë për asgjë. Në çastin e përcjelljes i dhanë 2000 lekë shqiptare, pare xhepi.
Ishte ora dhjetë kur doli nga ndërtesa e degës. Gjatë gjithë asaj dite u end në qytet. Kishte dëgjuar shumë histori për Shkodrën e Migjenit e të Fishtës, Shkodrën e Dasho Shkrelit, Shkodrën e shkodranëve të qytetëruar, e kishte ëndërruar këtë qytet verior ta shihte një ditë dhe ja, si në një ëndërr të bukur kjo ditë kishte ardhur. Nuk u besonte dot syve që gjendej në Shkodër dhe shëtiste i lirë dhe i shpenguar nga çdo brengë rrugëve të saj.
Qëllimi i tij i mbramë ishte Ura e Baçallëkut. Nuk mund të ikte nga Shkodra ashtu, pa parë vendin ku kishin hedhur trupin e të atit të gjorë. Kur ra mbrëmja dhe ai u gjend më së fundi te vendi i krimit, pati ca të rrëqethura në trup. Më pas e ndjeu veten si të mpirë. Fakti që gjendej shumë pranë eshtrave të të atit nuk i zgjonte asnjë ndjenjë… Eshtrat e tij kishin përfunduar në det…po shpirti i tij endej akoma në atë vend. Shpirti i tij ishte shndërruar në frymë, në ndjesi. “Baba, e mbajta fjalën”, – tha me gjysmë zëri të dridhshëm.
* * *
Dita e parë në Tiranë takoi një mesditë diellore. Sa pa Sahatin e madh, që larg, iu drodh zëmra. Tirana që kishte ëndërruar. Kryeqyteti i vendit amë… Tirana ime e dashur. Më ke pritur? Të erdha… Nuk i durohej sa të mbërrinte në qendër, sikur ajo të ishte pikëmbërritja e ëndërruar dhe arsyeja e kalimit kufitar dhe e të shtënave mbi trupin e komandantit të garnizonit të Pejës. Kur u gjend në qendër të Tiranës i tërhoqën vëmendjen fotografët e shumtë. I dolën para me aparate në dorë duke i propozuar me mirësjellje për ta përjetësuar atë çast, sikur ta dinin që Jeton Shatri vinte nga një botë tjetër. Nuk bëri një, por tri poza në tri pozicione të ndryshme. Në çastin që po merrte faturën, i shkoi ndër mend të pyeste për kushëririn e tij. Fotografët e qendrës kishin informacion për gjithçka mund të kërkonte një i huaj. “ Haki Pejën? -tha më i moshuari. – Si nuk e njohim. Punon në Ministri të Brendshme. Banon në pallatet e shallvareve. E ke tek ajo ndërtesa atje”.
Jetoni u nis drejt ndërtesës portokalli, e cila, në pamje të parë, nuk i la ndonjë ndjenjë të frikshme. E pati të vështirë të komunikonte me rojën, i cili nuk të shikonte në sy. I priste të gjithë hundë e buzë duke iu përgjigjur prerë: “Nuk është…”Nuk ka pritje…”Eshtë i zënë…” Jetonit iu duk se po e rrente kur i tha “Nuk ndodhet në zyrë”. U vërtit pak kohë, kur u kthye sërish roja ngriti kokën, nga e folura mendoi se do të ishte njeriu i tij. “Nuk vjen sot”, – i preu shpresat Jetonit me një vështrim dashamirës.
Në atë çast Jetoni mendoi se do të ishte më mirë t’i shkonte pas dite në shtëpi. Haki Peja ishte i vetmi kushëri i tij, njeri i tij me influencë në shtet, ish- partizan. Pas çlirimit kishte veshur uniformën e oficerit dhe ishte emëruar në Shqipëri, fillimisht në ambasadën jugosllave, më pas në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Askush nuk e dinte hollësisht me çfarë punësh të brendshme merrej.
U vërtit i lumturuar rrugëve gjersa vuri re dy akrepat e Sahatit të madh të puthiteshin te numri gjashtë. Natyra kureshtare ia tërhoqi këmbët gjer te ato ndërtesat me tullë të kuqe të shallvareve. Ndërkohë kishte rënë plotësisht mbrëmja dhe mbi shtyllat e neonit nisën të fërgëllonin dritat si krahë pëllumbash. Te sheshi brenda pallateve disa fëmijë luanin me potere kukafshehthi.
Jeton Shatri nga natyra ishte dyshues, një dyshues i qetë, i hollë dhe i vëmendshëm. Nuk jam në Jugosllavinë e Titos, mendoi, jam në Shqipni. Iu afrua vajzave të vogla që luanin te shkallët e hyrjes së pallatit dhe pyeti për familjen Shatri.
Një vajzë e hollë dhe e gjatë, me fustan përmbi gju u ngrit në këmbë dhe i tregoi dritaret e apartamentit të katit të tretë. Atij i erdhi mirë që kushëriri i tij ishte një njeri i njohur dhe i respektuar në mjediset ku banonte. Shkallët i ngjiti ngadalë… Sikur ta shtynte dikush nga pas. Në sheshpushimin e katit të tretë ndaloi, mori frymë thellë dhe i ra ziles. Doli te dera një fëmijë me shikim të çuditur. U tremb nga i panjohuri dhe hyri brenda duke e lënë derën gjysmë të hapur. Atë çast doli një grua e bëshme me veshje shtëpie.
-Kë kërkoni?- e pyeti duke e hetuar në fytyrë atë djalosh shtatgjatë që nuk e kishte parë kurrë.
– Zotin Haki…- i tha Jetoni.
Gruaja e bëshme e cila duhet të ishte e shoqja, qëndroi në mëdyshje, i hodhi dhe një shikim të dytë të panjohurit dhe u fut edhe ajo brenda, duke e lënë në pritje. Vonesa zgjati vetëm pak sekonda ndërkohë që Jetonit iu duk se po qëndronte aty, në errësirën e sheshpushimit, në një pritje pa fund. Pas pak ajo u kthye për t’i thënë se i shoqi nuk ndodhej në shtëpi, dhe për të mbyllur derën.
– Nuk ndodhet në shtëpi?- mendoi Jetoni duke zbritur shkallët.- Atëherë përse duhet të më linin të prisja? Përse nuk ma tha qysh në fillim? Edhe pse e kishte kapluar një nervozizëm i brendshëm, e ndiente veten të qetë. Atë mbrëmje ai pati shumë hamendje për atë qëndrim fyes dhe poshtërues, por shkakun e vërtetë nuk do ta mësonte kurrë.
Ishte ajo fjala “zotni”, e hequr prej kohësh nga fjalori i shqiptarëve, që e bëri atë të largohej papritur? Mos vallë roja te hyrja e Ministrisë i ka bërë një përshkrim të saktë portretit tim dhe ai ka menduar …
I sistemuar në hotel “Çajupi” kaloi sërish në filtrin e një arsyeje të ftohtë lloj –lloj dyshimesh. Konkluzioni: sa mirë që nuk e takova ! Me këto mendime në kokë u vërtit edhe pak çaste në krevatin e drunjtë të atij hoteli të vjetër, mbi të cilin binin dritat e llambave të bulevardit, gjersa e zuri gjumi.
Të nesërmen u ngrit qysh herët. Kishte vendosur të takonte një mik të të atit i cili jetonte në një fshat të Lushnjës. Kur zbriti te stacioni i trenit dhe pyeti ku ndodhej katundi Savër, mori vesh se nuk ishte aq afër sa i kishin thënë. Dy tre orë të mesditës i kaloi me dorën lart, në kryqëzim të rrugëve. Ndodhi që kaloi një zetor i cili shkonte në Savër. “Hip!” i thirri shoferi, një djalosh vetullzi, i cili kur gjendej në timon kishte dëshirë të këndonte këngë qaramane. Gjatë rrugës, pasi mori vesh pse kosovari shkonte në Savër, ai i tha; “ Do t’i prishësh punë vetes dhe atyre fakir fukarenjve”. Fjalën “fakir” Jetoni nuk e kuptoi, por fjalën fukara e njihte mirë.
Zetoristi e zbriti në fushë të hapur nga ku dukeshin ca shtëpiza të ulëta, të mbuluara me kashtë e të thurura me kallama e të ngritura nëpër fushë pa asnjë rregullsi. Re të zeza ishin ulur mbi fushë. Jetoni qëndroi pak çaste në cep të udhës për t’u orientuar me këtë pamje apokaliptike e cila i dukej si fundi i botës. Një vajzë me fustan basme i kaloi pranë, po kthehej nga shkolla e mbrëmjes, me çantë nën sqetull. Iu afrua dhe me mirësjellje e pyeti nëse e njihte një kosovar me emrin Bislim Gjinovsi.
– Po, – tha ajo dhe u tregua e gatshme për ta shoqëruar gjer tek banesa e tyre njëkatëshe e ndodhur anës rrugës. Duke ecur krah tij, ajo i hidhte të huajit herë pas here një bisht-syri të frikur. Te lesa e banesës së tyre vajza ndali dhe thirri emrin e një vajze që quhej Ferinaze. Nuk iu përgjigj kush. Sakaq, një plakë e rrëgjuar doli te dera, vuri dorën mbi sy, pa të panjohurin, u tremb dhe u fut brenda, më pas doli një fëmijë kureshtar i cili nuk pati kohë të shihte të panjohurin, pasi u tërhoq me forcë, nga brenda. Në atë çast Jeton Shatrit iu kujtuan fjalët e zetoristit “Do t’i prishësh punë vetes dhe atyre fakir fukarenjve…”, i ktheu shpinën dhe u kthye nga kishte ardhur. Pasi u nda me vajzën dhe u ngjit në rrugë, ktheu edhe një herë kokën dhe vuri re të gjithë familjen e madhe të Gjinovsëve. Të mbledhur grumbull kishin dalë te dera duke e përcjellë me sy largimin e tij.
Atë çast sikur ta kishte prurë zoti vetë atë lushnjarin me zetor. Zetoristi e kishte parashikuar këtë pritje. Ai kishte menduar edhe që të huajin nuk duhet ta linte në Savër. Hodhi thasët me bukë te dera e kooperativës dhe në kthim frenoi me zhurmë pranë këmbeve të tij. “Ee…? – i tha . – A s’të thashë? Hip shpejt se do na zërë nata në Savër”.
* * *
Ju premtova që s’do të zgjatem në imtësi të panevojshme, mirëpo, kur gjendesh para letrës së bardhë, idetë fshihen nga të gjitha anët dhe ngjarjet nisin të sulmojnë njëra-tjetrën, sidomos kur ke të bësh me ngjarje të një të kaluare të largët…Nuk jam i qartë nëse gjatë shkrimit jam duke ndriçuar çfarë është me rëndësi, për ta ditur dhe ju, dhe çfarë duhet të shtyj në harresën e përjetshme. Në vitin e parë të fakultetit Jeton Shatrin unë e kam pasur në kurs. Nga gjithë ai vit mbaj mend një grindje që ai pati me profesorin e lëndës “Hyrje në gjuhësi” e cila u bë shkak për ta lënë fakultetin. Profesori, një shkurtabiq me pamje të zbehtë, si negativ filmi, “sytë e tij ngjanin me sytë e një njeriu të varur, ndonjëherë me një lloj shtrese të hollë gjumi.”
“Po të krijoj mundësinë e fundit,- iu drejtua Jetonit,- Shiroka në poezinë e tij si e përdor fjalën shpresë?
-Shpënesë,- iu përgjigj Jetoni i sigurt.
“Ik!”- thirri ai, sikur në atë çast të ishte zgjuar nga gjumi.
Jetonit i hipi gjaku në kokë, bëri një gjest, i cili, mua që në atë çast isha dy hapa larg tij, m’u duk se mund ta qëllonte me grusht. Dora e tij ishte zgjatur për të mbledhur librat e shpërndara mbi tavolinë: “Po iki, – i tha, – nuk mund të rri ulur në një tavolinë me poshtërsinë”. Iku dhe nuk u kthye më, as në vjeshtë dhe as në dimër.
Dikush kishte hapur fjalë se ishte arratisur në Jugosllavi: Legjenda e arratisjes arriti të besohej edhe nga vetë ata që e kishin trilluar. …Dikush tha që kishte përfunduar në Amerikë dhe kishte nisur punë në një garazh makinash luksoze ku paguhej mirë. Historinë e vërtetë do ta merrja vesh në prag të Vitit të Ri, ditën e fejesës së vajzës së hallës sime, Artës , me hetuesin Shezai Dorsi. Fejesa u bë në 25 dhjetor, natën e Krishtlindjeve, e festuam së bashku, në familjen e Mevlud Zenelit, oficer i lartë në aviacionin ushtarak. Arta ishte studente në vitin e fundit për mjekësi. Atë mbrëmje ajo pati kënaqësinë e madhe të më njihte me Shezaiun.
-E njoh, -i tha Shezaiu, sa më pa. – Ju jeni student i letërsisë. Në kursin tënd kam pasur një mik kosovar…
Edhe unë e njihja Shezaiun, madje e dinim të gjithë që ai ishte hetues dhe punonte në Ministri të Brendshme.
U bëra kureshtar. Prita rastin kur nisën të këndonin labçe dhe iu afrova pranë. Në atë kohë, të uleshe në tavolinë me një hetues të Ministrisë së Brendshme ishte privilegj.
-Jetonin e kam njohur një ditë pasi ai ka hyrë në Shqipëri, -tha ai. – Një javë më vonë më erdhi në zyrë. E mora për krahu, dolëm jashtë dhe u ulëm në një kafe. Kishte nevojë për para. I propozova të punonte ca kohë në sharrat e Llogorasë. “Të mendohem”, tha. Në Llogora kisha vëllanë e madh, te brigada e sharrave. A ke ardh me njoh Shqipninë?- i thashë. Vendosi të shkojë. Në ndarje më rroku për krahësh fort: “Shqipninë e njoha, – tha, -Shqipnia je ti…”. –Ishte njeri punëtor dhe me karakter”.
Ndezi cigaren dhe bëri një pauzë të gjatë.
-Tani dhe mund të thuhen ca gjëra, -shtoi ai . -Nuk janë më sekrete. Pas prishjes me Jugosllavinë ai nuk kishte pse prezantohej me një emër të rremë.
* * *
Atë mbrëmje bisedat tona bëheshin me ndërprerje, herë pas here duhet të merrnim pjesë në bisedat e të ftuarve. I erdhi radha të ngrihej dollia e dhëndrit. Në atë çast dollibashi u ngrit në këmbë me gotë në dorë dhe i bëri një vlerësim të lartë. Edhe pse i ri në moshë, detyra e hetuesit i kishte dhënë një hije të ngrirë. Shezaiu ishte i vetmi që nuk e hoqi kollaren as kur u ngrit të vallëzojë me Artën e ne na binin djersët çurg në atë dhomë të vogël apartamenti .
“Në muajin tetor na erdhi një informacion i cili m’u caktua për ndjekje të mëtejshme.- vijoi ai pas pak. -Në Shqipëri ka hyrë një kosovar i cili dyshohet për një vrasje. E quanin Azem Bytiçi. Një nga më të kërkuarit nga prokuroria jugosllave. Meqë ai ishte nga Peja, mendova se Jetoni duhet ta njihte. Në informacion thuhej shprehimisht: “dyshojmë se gjendet në Shqipëri”. Informacione të tilla na vinin shpesh. Ne ishim mësuar me blofe të tilla, për më tepër, shumica e të kërkuarve ishin të rinj kosovarë, të cilët i kishim mirëpritur dhe i kishim sistemuar në punë.
U nisa qysh atë ditë për në Vlorë. Do t’u bëja një vizitë të shkurtër prindërve, më pas Jetonit e, me këtë rast, takoja dhe tim vëlla.
I gjeta të dy tek tërhiqnin një trung pishe për te vendi i sharrimit. U gëzuan shumë kur më panë. Me Jetonin u përqafuam si dy miq të vjetër. Shkuam te restoranti nën pisha, zumë një tavolinë në qoshe, me pamje nga pylli, porositëm birra dhe pritëm sa të vinte dhe Rushani.
Pas pak erdhi im vëlla.
– Na e ke bërë shumë qejfin, – tha.- Këtu vetëm me ujqërit mund të bisedojë njeriu…
Kur e pyeta Jetonin për Azem Bytiçi ai u rrudh në fytyrë. Kjo më bëri të besoj që ai e njihte. Fillimisht bëri sikur nuk kuptoi, më pas pranoi që e njihte. Gjashtë muaj më ka sjell vërdallë ai njeri.. Hajde sot, hajde nesër…Për më tepër, isha unë që kisha biseduar me shefat për ta hequr nga sharrat e për ta sjellë me punë në Tiranë. Një javë më vonë u nxeha keq me të…
– Kam filluar të dyshoj tek ti, – i thashë.
– Azemi Bytiçi punon te NISH Tulla 3, – më tha.
Shkova te NISH Tulla 3 dhe takova drejtorin. “Nuk kemi asnjë punëtor me këtë emër”, tha ai. Të nesërmen më mori vetë në telefon: “Në orën gjashtë e gjysmë Azemin e ke te kafja ”. Në atë takim unë shkova me vonesë: – Priti, priti dhe iku, – tha. -Nesër e sjell sërish.
– Ku punon?- e pyeta.
– Në Guroren e Dajtit.
Në gurore kishte një Azem, por me mbiemër tjetër. Kisha nisur të dyshoj seriozisht tek ai…Duhet të vendosja ç’qëndrim duhet të mbaja me të në ditët e më pasme. Ishin ato ditë që Radio Tirana buçiste orë pas ore për tradhtinë e Titos dhe prerjen e marrëdhënieve me Jugosllavinë titiste. Atë mbrëmje takimin e kishim lënë tek ajo kafja e vogël , pas ish- komitetit ekzekutiv. E pashë që sa hyra.
I vetëm. Iu ula përballë, hoqa çantën nga krahu dhe e lëshova mbi karrigen bosh. Më pyeti çdo të pish.
– Një çaj, – i thashë, pa i ngritur sytë. Do t’i thosha vetëm një fjalë të cilën ende nuk e kisha formuluar qartë dhe do të ikja. Erdhi kamerierja dhe solli la porosinë.
-Ku e ke Azemin?- i thashë prerë.
-Azemin? – tha ai, pa më parë në sy. – Azemi jam unë.
Tërhoqa karrigen pas duke e parë me habi…
* * *
Kur mendon të shkruash një histori, ndër mend ke të tjera gjëra, kur gjendesh para letrës së bardhë mendimet bëhen rrokopujë. Në çastin e krijimit është dikush që dikton e që mund të t’i bëjë lesh e li faktet dhe ngjarjet. Jua them këtë pasi dua të jem i ndershëm me ju, me ju dhe me veten time, dhe me ngjarjet që i kam njohur ose përjetuar.
Pas prishjes me Jugosllavinë, në rangjet e larta të partisë dhe të shtetit u duk sikur ndodhi një tërmet. U shkarkuan shumë kuadro të lartë të cilët punonin në punë të rëndësishme, pati të tjerë, më pak të rëndësishëm , që mbulonin marrëdhëniet midis dy shteteve tona të cilët u hoqën përgjithmonë nga Tirana, me gjithë familje. Ministri i Brendshëm i asaj kohe u dënua me pushkatim. Kjo valë e kishte kapur dhe Haki Pejën, i cili merrej me problemet e Kosovës. Ai vetë u dënua me 10 vjet burg, ndërsa familjen ia internuan në Belsh të Elbasanit. Në situata të tilla ndryshimesh ndodhin ngjitje dhe zbritje. Për fat të mirë ose të keq të Jetonit , në këtë kohë ndryshimesh u krijua një sektor i ri pranë Komitetit Qendror, detyrat e të cilit mbaheshin tepër sekret. Në listat e reja që do të punonin në organet e sigurimit ishte propozuar dhe emri i Jetonit. Ndoshta ka qenë një rastësi, kanë parë kartelën e tij dhe faktin që dinte serbisht, dhe, ai më i madhi, i cili vendoste për këto punë, ka thënë, thirreni dhe merrini një mendim. Propozimin e tyre Jetoni e konsideroi si një nder që i bëhej nga partia dhe shteti. Pra ai nuk ishte një njeri i panjohur, madje, ishte piketuar për të punuar në një sektor sekret, në marrëdhëniet e reja që duhet të bëheshin tashmë, vetëm me Kosovën. Do të shkonte në Kosovë me identitet të rremë. Azem Bytiçi kishte vdekur njëherë e përgjithmonë. Në lëkurën e Azem Bytiçi jetonte një farë Jeton Shatri.”Partia ka besim te ti”, i kishin thënë kur e kishin thirrur për t’i marrë mendim për detyrën e re. Kjo ishte një formulë e njohur për të gjithë ata që i thërrisnin për të punuar në detyra sekrete.
-Të mendohem, – kishte thënë Jetoni. Dhe kjo, ishte një formulë që përdorej në raste të tilla. Nuk duhet të thoshe jo, por edhe nuk duhet të tregoheshe as shumë entuziast, entuziazmi i tepërt krijonte dyshim. Sa zbriti shkallët e Komitetit Qendror fluturoi drejt zyrës së Shezos.
– Eshtë një nder që të bëhet, – i tha ai.- Partia ka nevojë për njerëz si ti. UDB-ja ka qenë ulur këmbëkryq në Shqipëri, tani na ka dalë një punë e madhe…
– Nëse do të më kërkohet të luaj spiunin,- kanë gabuar.- tha Jetoni.- Nuk jam unë i këtyre punëve.
-Është hapur një sektor i ri për Kosovën, me seli pranë Komitetit Qendror, i cili do të merret me çështjen shqiptare, -i tha ai.
-Çështja shqiptare i pëlqen çdo kosovari, – tha Jetoni. Pra, ai po thirrej në një detyrë të re, për t’i shërbyer çështjes së madhe.
Mos vallë flitej për ëndrrën e kahershme të të atit për bashkimin e trojeve shqiptare?
* * *
Para se të nisej për në Kosovë, ai bëri një muaj përgatitje teorike, praktike dhe fizike, së bashku me disa të rinj të tjerë me biografi të mirë, të zgjedhur për këtë punë. Aty mori vesh se përzgjedhja e tij ishte bërë për shkak të njohjes së gjuhës serbe. Ndër çështjet më kryesore ishte ruajtja e sekretit. Hyrje- daljet në Kosovë do të bëheshin në fshehtësi të plotë. Edhe pse do të hynte e do të dilte nga Kosova, edhe në qoftë se do të gjendej shumë afër shtëpisë së tij, ai duhet t’u shmangej të njohurve, familjarëve, miqve dhe shokëve. Do t’u kalonte pranë si një hije, nuk do takonte askënd, as nënën, as vëllezërit, as motrën e tij të vogël, as motrën tjetër që ishte e martuar dhe jetonte në Prishtinë…Kësaj i thoshin: shko gjer te burimi dhe mos pi ujë. E keqja tjetër e kësaj pune ishte ajo që çdo lëvizje duhej të bëhej në prani të kolegut, ata të dy nuk duhet të ndaheshin as në gjumë.
Pyeti për kolegun e tij, i thanë që është një ish-partizan nga Librazhdi, i martuar, me fëmijë. E quanin Stilian Koçibellit, shkurt e thërrisnin Lili.
U njohën me njëri-tjetrin kur i thirri ministri në zyrën e tij. Ministri e njihte Lilin qysh nga koha e luftës.
-Ti Lili e ke armën dhe veshjet, -i tha ai, -Për ju, kam dhënë urdhër t’ju pajisin me armë,-iu drejtua Jetonit miqësisht. Jetonit nuk i pëlqeu kolegu i tij. Iu duk një tip i vrazhdë dhe i mbyllur. Me tipa të tillë nuk di njeriu ç’të flasë, po ç’rëndësi kishte kjo, ata ishin thirrur për një çështje kombëtare. Kur dolën nga zyra e ministrit dhe u ulën në një kafe, mori vesh që këtë detyrë Lili nuk e kishte për herë të parë. Në kafe ndërroi mendim për të, iu duk njeri i drejtë dhe i vendosur, por, sakaq, i kapi syri një shikim të dyshimtë… Qenka nga ata njerëz që të studiojnë tinëzisht. Po ç’rëndësi kishte dhe kjo, para çështjes kombëtare? Atje ata të dy do të takonin dikë… Do të linin diçka dhe do të merrnin diçka. E gjitha kjo punë për dy-tri ditë.
Nga Tirana u nisën një të shtunë, në mëngjes herët. Qëndruan në Tropojë gjersa ra mbrëmja, gjatë gjithë asaj dite Jetonit i hidhej zemra peshë: Po kthehem në Kosovë! Po kthehem në Kosovë! Gjatë asaj dite Jeton Shatri krijoi një mendim më të zbutur për kolegun e tij, edhe pse fjala “parti” ishte ulur galiç në trurin e tij. Kur ra mbrëmja u futën në një xhips ushtrie i cili i përcolli gjer në afërsi të pikës kufitare të Çeremit. Nga ana tjetër e kufirit, në një bregore, dukej karakolli i Koshares. Komandanti i postës sonë, një djalë i ri nga Labëria, ishte në dijeni të këtij kalimi. Ai i priti vet me një ushtar tjetër, poshtë postës dhe i shoqëroi me sy gjersa kaluan brezin e ftohtë.
Sa preku me këmbë tokën mëmë Jetoni ndjeu një drithërimë. O Zot i madh! – tha me vete.-Ç’lidhje paska njeriu me tokën e vet? Ishte një ndjesi të cilën mund ta përjetoje vetëm në ëndrra. E përshkoi një erë malli përzier me flladin e ngrohtë të një nate hënore, kundërmim i pishave përzier me aromën e mollëve të kodrave të Strellës. Ishte fryma e shpirtrave të stërgjyshërve të tij a çfarë tjetër , ky fllad nate, me ndriçimin e ngrohtë të hënës dhe yjeve të vendlindjes, i cili trupin ia bënte më të lehtë, këmbët më të shpejta,, drejtpeshimin më të bukur e brengën më të hënëzuar? Këtë gjendje nuk e kishte përjetuar as në ato çaste kur kishte qëndruar mbi urën e Bunës dhe kishte biseduar me frymën e të atit të gjorë.
Para tij ecte Lili. Për shkak të ndriçimit të plotë të hënës, zbritën në një përrua me ujë kristal dhe ecën përgjatë përroit me lisa të zhveshur. Pati një çast që Lili i kërkoi Jetonit t’i printe para. Toni i zërit iu duk në formë urdhri. Mos jam nën kontroll?-mendoi. Jeta e kishte mësuar të ishte dyshues te çdokush e në çdo gjë, gjer në atë masë ku s’ndërhynte fantazia e tij e zhvilluar Ai kishte lindur si një dyshues i fshehtë, i heshtur dhe i vëmendshëm ndaj çdo gjesti, fjale ose tonaliteti. Si një i verbër që ka të zhvilluar ndjesinë e lëvizjes së erës, edhe ai, me ndjesinë e erës, mendoi se mund të kontrollonte lëvizjet e shoqëruesit .
Atë natë e kaluan në kullën e vetmuar të Zenunajve, ndërtuar me gur të lëmuar, me dritare-frëngji, në një bregore mbi rrugë, poshtë Koshares së Egër. Plaku i shtëpisë ishte lajmëruar qysh atë mëngjes se do t’i vinin mysafirë nga Shqipnia. Një fishkëllimë e lehtë sipër rrugës dhe ata shkuan pas saj. Duhet të kishte kaluar mesnata, por plaku i Zenunajve kishte disa orë që priste zemërngrirë, te dritarja-frëngji e katit të sipërm. Tokën duart burrërisht. Plaku e pyeti Lilin nëse gjatë udhës kishin pasur ndonjë shqetësim, më pas i ftoi të uleshin mbi ca shilte. Gratë u sollën për të ngrënë. Djali i tij i cili me kaq mendonte se e kishte kryer detyrën, i kërkoi të atit leje për t’u larguar. Në atë çast, plaku i Zenunajve ngriti sytë nga Jetoni dhe i hodhi kutinë e duhanit para këmbëve.
Nuk e pyeti nga ishte, as si quhej. Kulla e Zenunajve kishte qenë në çdo kohë derë e hapur për mysafirët e ardhur nga Shqipnia. Nga kjo familje ishte derdhur shumë gjak për çështjen kombëtare. Në një çast plaku i Zenunajve pyeti:
– Qysh e kam Enver Hoxhën?
– Mirë,-i tha Lili, – sikur të jetonin së bashku, nën një çati.
Plaku ishte gëzuar shumë që shteti shqiptar më së fundi e kishte kuptuar kush ishte serbi. Ai kishte humbur një djalë gjatë luftës, edhe pse e kishte qortuar Shefqet Peçin kur e kishte takuar:
– Ç’djall ju lidhi me serbin!? Djalin e dytë ia dha me vete, për të pësuar atë që pësoi: u vra dy orë më vonë në betejën e asaj dite.
Për bisedat e tjera të asaj mesnate nuk besoj të jeni të interesuar…Plaku i Zenunajve i dinte punën e veta..
Dhe dita tjetër, nga mëngjesi gjer në mesnatë, kaloi në kullën e Zenunajve. Frëngjitë e saj si dy sy të vegjël shikonin Erenikun.
Jeton Shatri ishte nisur nga Tirana, i vetëdijshëm se gjendej para një prove, por s’do t’i shkonte mendja kurrë se prova e tij e vërtetë ishte ajo që përjetonte në ato çaste. “Të gjendem kaq pranë nënës dhe të mos mundem ta takoj? Vetëm për një shenjë që ajo të kuptojë që unë jetoj”.
Po përsëritej legjenda e Kostandinit. I vdekuri ishte ngritur nga varri dhe kishte mbërritur te dera… Po përsëritje legjenda me pak ndryshime në kohë, i vdekuri nuk e kishte emrin Kostandin, por Jeton dhe kthimi nuk ndodhte në një natë me hënë, por në një mesditë me diell. Sa do të dëshironte që atë çast të ishte te porta e tij e drunjtë, bravëshqyer, e brejtur nga mizat, vetëm për të parë nënën nga krisa e portës. Ja ajo tek zbret shkallët e gurta, për t’u hedhur pulave thërrime.
Ishte pikërisht ai çast, i ndryrë në atë kullë, kur i shkrepi kjo ide të cilën s’do të guxonte ta besonte as në ëndërr. Po sikur…?
Sikur t’u hidhte një copë letër në oborr? Do ta gjenin, sigurisht, dhe do ta hapnin. Ai ose ajo që do ta hapte atë copë letër , kur të shikonte shkrimin e tij do të lëshonte një ulërimë: Azemi është gjallë! Azemi është gjallë! Kjo ide s’ishte gjë tjetër veçse pjellë e fantazisë së tij të zhvilluar, pasi Azem Bytiçi kishte vdekur qysh në atë çast kur ajri i mbrëmjes përcolli në qytetin e Pejës pesë të shtënat e tij mbi trupin e Milla Svetkoviçit.
* * *
Misioni i tyre u quajt i përmbushur vetëm me çfarë thanë dhe çfarë lanë në kullën e Zenunajve. Në mesnatë u kthyen sërish nga kishin ardhur. Kufirin e kaluan pa problem. Ato pak orë që u kishin mbetur gjer në zbardhjen e ditës së re fjetën në postën kufitare të Poçemit. Në mëngjes formuluan shpejt e shpejt relacionin, i cili do të dorëzohej po atë ditë në zyrën sekrete të Komitetit Qendror. Lili e dinte mirë se çfarë kërkonin shefat: A kishte pakënaqësi në popull për prerjen e marrëdhënieve? Ç’mendonin bashkëpunëtorët? A duhej zëvendësuar ndonjëri, si i dyshimtë?
Kur ndodhin ndryshime dhe përmbysje të mëdha midis dy shteteve fqinje, si ajo që ndodhi midis dy shteteve tona me një Kosovë të zënë rob nga ana e kundërshtarit, detyra e informatorëve ishte sqarimi në popull. Duhet të dihej nga të gjithë që prishja kishte ardhur prej palës jugosllave dhe se ishte Stalini që e kishte denoncuar këtë tradhti, Stalini, miku i madh i shqiptarëve dhe shpresa e vetme për të ardhmen.
Në muajt që pasuan, ata e shkelën edhe dy herë të tjera kufirin Jugosllav. Jeton Shatri, me intuitën e vet, kishte vënë re se në këtë lloj pune, e cila kishte lidhje me çështjen kombëtare, kishte diçka që nuk shkonte, sikur i mungonte ideali, pasioni dhe entuziazmi. Dhe kur ata të dy ishin gjendur te zyra e Komitetit Qendror dhe tek ajo e ministrit të Brendshëm, kishte vënë re diçka protokollare, ftohtësi gjer në dyshim. Dukej sikur dhe shefat e tyre e kryenin këtë detyrë pa dëshirë, si të shtyrë nga një dorë e huaj, të alarmuar…Në udhëtimin e tretë, ndodhi diçka e pazakontë, pasi dolën nga zyra e ministrit të dy njëherësh, ministri e ndali Jetonin te dera për pak çaste, kinse do ta pyeste për punën e strehimit të tij, në fakt e kishte pyeturi nëse kishte pasur ndonjë shqetësim nga kolegu i vet. Sa doli nga zyra e tij, por edhe më vonë, ai e vrau mendjen gjatë, ku donte të dilte ministri me ato fjalë?
Pasndarja me Jugosllavinë i ngjante një kanceri i cili zhvillohej heshtazi dhe dalëngadalë, brenda trupit të shtetit dhe të njeriut, pa dhembje. Në të tilla raste dyshimi i ngjan ajrit, ai hyn kudo, në çdo skutë. S’i mund t’i shmangeshe dot dyshimit? Si mund t’i shmangesh dot ajrit? Dyshimi rriste dyshimin. Dyshimi nxiste dyshimin me dyshim. Nëse ti bëje një punë me ndershmëri dhe pasion, nëse ti arrije një sukses, do të shpërbleheshe me smirë, me ndonjë intrigë dhe me thashethemet e kolegëve. Jeton Shatri ishte ndeshur disa herë me shikimet e kolegut të tij, po ç’të bënte? Një ditë i kishte thënë shefit të tij për ta transferuar në një detyrë tjetër.
-Këtu do të vdesim, unë dhe ti! – I ishte përgjigjur shefi me arrogancë. – Te kjo punë do të vdesim të gjithë. A e dini pse-në!? “Defans de savoir” – iu përgjigj ai në frëngjisht.
Një muaj më vonë Jetonit i ndodhi diçka e pazakontë. E caktuan të shoqëronte për disa ditë një grup studentësh kosovarë. Në ato pak ditë, një prej studentëve, duke e ditur detyrën që kishte, i kishte kërkuar diçka të çuditshme: donte të takohej urgjentisht me Enver Hoxhën. I kishte treguar se ishte pjesëtar i një organizate revolucionare shqiptare dhe se donte të takohej me Enver Hoxhën për një çështje me rëndësi. Jetoni atij nuk i dha asnjë përgjigje, ndërkohë që sinjalizoi shefin e sigurimit të turizmit.
– Kush të ka autorizuar ty të bësh biseda të tilla?- i ishte përgjigjur ai.
Kur studentët kosovarë ishin larguar, ai bëri një relacion të shkurtër dhe, për dreq, në atë relacion futi diçka të pamenduar mirë e cila më vonë do ta linte disa net pa gjumë.
Kërkesa e studentit kosovar edhe atij vetë i kishte mbetur enigmë “Çfarë ishte ai informacion i rëndësishëm që ai kërkonte vetë Enver Hoxhën?” Ishte pikërisht ky relacion i cili do t’i krijonte ngatërresa të mëdha dhe shefin e sigurimit të turizmit do ta pushonin nga detyra.
* * *
Në fillim të shtatorit, kur po kthehej në banesë, në oborrin e shtëpisë private ku rrinte me qira, u ndesh me dy persona të panjohur. Nuk pati kohë as për t’u çuditur e as për t’i pyetur kush ishin.
– Kemi kohë që ju presim, – i tha njëri prej tyre duke iu afruar me mirësjellje.
-Kemi urdhër të vini me ne, – shtoi tjetri, duke e kapur për krahu.
Në kryqëzim, në vend që të merrnin për nga rruga “Qemal Stafa” te Pazari i Ri, u kthyen nga Drejtoria e Sigurimit, gjoja për t’i rënë më shkurt. Polici rojë, sa i pa, nxitoi të hapte portën.
Ishte hera e parë që Jeton Shatri, duke ndier rrezikun, mendoi se mund të bënte diçka, ndërkohë që shoqëruesit e tij, të stërvitur për raste të tilla, e kapën për rrobash. E shoqëruan në një dhomë të errët, në mes të së cilës kishte vetëm një tavolinë dhe një karrige hekuri. Në të ishte ulur një oficer i ri, kapelën e kishte lënë përmbi tavolinë ku kishte një telefonon dhe ca letra të shkruara, të shpërndara gjithandej.
-E keni kontrolluar ? – pyeti oficeri qetë.
-Jo, shoku kapiten, – i tha shoqëruesi me qëndrim gatitu.
-E kontrollojmë tani! – i tha tjetri.
Kapiteni miratoi me kokë. Nisën t’i më bëjnë një kontroll të imët, nëpër xhepa, ndërmjet këmbëve, sendet që gjenin, i vendosnin pa kujdes mbi tavolinë.
-Hiqi këpucët! Ulu ! -urdhëroi oficeri.
-Dhe tani, a ka mundësi të më thoni, përse ndodhem këtu?
– Doni të dini përse jeni këtu?
-Ngrihu në këmbë dhe merr këpucët, -foli ashpër njëri nga shoqëruesit.
E nxorën nga zyra dhe e shoqëruan përgjatë një korridori të errët. Atë natë ai fjeti në një birucë të errët e me një dritare frëngji fare pranë asaj zyrës ku i kishin bërë kontrollin fillestar. Nuk dëshiroj të zgjatem rreth gjendjes së tij shpirtërore të atij çasti dhe të asaj nate të parë që nuk mbylli sy. Histori të tilla, të trishtueshme, janë bërë të zakonshme në letërsinë tonë.
Gjashtë muaj në birucë. U ndërruan katër hetues. Javën e parë e vizitoi Shezaiu, një vizitë pa buzëqeshje. E pyeti nëse kishte ndonjë ankesë nga trajtimi i atyre ditëve? Me përkujdesjen e tij sikur donte t’i thoshte, s’kam ç’bëj më shumë. Në sytë e tij kishte qortim dhe mirësi, dyshim dhe porosi: “Hapja zemrën Partisë, në do të kesh lehtësira”. Ishte pikërisht njeriu i cili dikur e kishte ndihmuar.
Gjashtë muajt në hetuesi nuk kam ndër mend t’i përshkruaj, veçse dua t’ju tregoj se si dosja e tij, e cila kishte nisur vetëm me dy fletë të shkruara nga një dorë analfabeti, do të bëhej 394 faqe. Dëshmia që do t’i rëndonte më shumë ishte ajo e Lili Koçibellit, ku i kishte sajuar ato dy fletë të shkruara në një dialekt verior, pa “ ë-të”në fund të fjalëve, e me germa të mëdha në mes të fjalëve? Në këtë dëshmi hidheshin dyshime të rënda; Jeton Shatri i panjohur në fshatin e vet të lindjes, ishte një agjent i U D B-së.
* * *
Nata e parë iu duk e gjatë gjer në pambarim. Netët e tjera u kthyen në përmasat e veta reale. Gjatë atyre orëve pati kohë të sillte ndër mend disa biseda komprometuese me miq e shokë. Nuk kishte pasur kurrë armiq, as njerëz të dyshimtë që t’i vërtiteshin rreth vetes. Thua të ishte një kurth? Thua të kishte rënë në grackë? Nga kush? Përse? Kush ishte ky Lili Koçibelli që ia kishin ngjitur nga pas? Thua pas tij të fshihej dora e zgjatur e U-D B-së? Pikërisht kësaj ia kishte pasur frikën gjithmonë, qysh se ishte hedhur në Shqipëri, mirëpo përse kaq me vonesë? Vendimi i asaj nate ishte i prerë. S’do të pranoj asgjë. Asgjë. Asgjë.
Gjyqi i tij u zhvillua në ditët e para të marsit, në një kinema të vjetër, me dyer të mbyllura. Gjatë atyre gjashtë muajve hetuesie ai kishte qëndruar gojë kyçur, nuk kishte pranuar asgjë dhe nuk kishte firmosur asgjë. Akuzat e prokurorit atë mëngjes i mohoi me përbuzje, duke përsëritur të njëjtat fjalë që kishte thënë dhe para hetuesve. “Nuk di asgjë… Nuk kam bërë asgjë… Janë të gjitha trillime… Nuk më dënon shteti im, por më dënon UDB-ja jugosllave. Në gjithë këtë histori ka gisht UDB-ja. Kërkojeni. Agjentin e keni midis jush”. Emrin e Lili Koçibellit nuk e përmendi as në hetuesi, as para prokurorit, meqë vendimin për të e kishte marrë në heshtje.
Prokurori kërkoi dhjetë vjet burg, gjykatësi e zbriti në gjashtë. Gjashtë vitet e burgut i bëri kokërr më kokërr, në Burrel, në Spaç, në Qafën e Barit…dy vitet e fundit në burgun e punëtorëve te kodrat e Saukut, në ndërtimin e Sanatoriumit të Tiranës.
Një vit më parë se të lirohej nisi një kurs anglishteje. Lili Koçibellin nuk e kishte harruar. U gëzua shumë kur, aty në burg, mori vesh që e kishin zhveshur nga detyra dhe e kishin transferuar me gjithë familje në Elbasan, në qytetin e së shoqes. Askush nuk e dinte shkakun e saj saktësisht. I interesuar për të marrë vesh ndonjë hollësi më shumë, kur i duheshin edhe gjashtë muaj për t’u liruar nga burgu, nga një oficer i ri me të cilin kishte një farë miqësie, mori vesh se Lili Koçibelli mund ta hante dhe më keq nga ç’e kishte ngrënë…dhe se pas lirimit kishte nisur të pinte. Një tjetër i kishte thënë se Lili ishte në vëzhgim… Ishin punë më të thella. “Më prit”, – kishte thënë me vete Jetoni, një muaj para lirimit.
* * *
Si mund të kalojnë gjashtë vjet burg nëse njeriu nuk e vret kohën me përfytyrime të bukura për ditët në liri? Lavdi ty o Zot që na ke dhënë artin e përfytyrimit. Me përfytyrime njeriu mund të shkojë në Nju-Jork, në Paris, në Malburn, në Toronto, në Majami, në Palma de Majorka edhe kur ai gjendet në një qeli të errët. Përfytyrimit s’i vë kush fre… Përfytyrimi është bukuria e vërtetë e jetës. Përfytyrime të bukura mund të quheshin dhe skenarët e Jeton Shatrit për zhdukjen artistike të Lili Koçibellit. Ju thashë, mikun tim e kishin prishur librat që kishte lexuar qysh në rininë e vet, me të kishte ndodhur ajo që kishte ndodhur shekuj më parë me sojliun e Mançës. ‘Vrasja është art,- mendonte ai. – Vrasja duhet të jetë art, si gjithë artet e tjera. Sidomos kur ka brenda një ide progresive… Sidomos kur vrasja niset nga një qëllim fisnik, për t’u pastruar rrugën brezave që vijnë. Ndaj jeta është e bukur. Kush të godet pas shpine e bën sepse s’do kishte guximin ta bënte përballë. Një burracak i tillë dhe tinëzar ishte Lili Koçibellit. ‘Njerëz të tillë duhen ndëshkuar, pasi në këtë mënyrë pastrohet raca njerëzore’, mendonte ai.
Koha e ngjarjes – pasburgu. Vendi…? Këtu merrte krahë fantazia e tij. Variantet ngjanin si ato të një loje shahu ku ai kalonte shpesh kohën në ato vite burgu. Në shah mbretin mund të zësh rob vetëm me një lëvizje, kur e gjen të zbuluar.
Lili Koçibellit tashmë gjendej i zbuluar, sidomos para gotës së rakisë. Pas largimit të tij nga detyra dhe largimit nga Tirana, në qytetin e Elbasanit, ai quhej një figurë e djegur, një figurë e dështuar, një burracak që të godiste pas shpine, një njeri i dyshimtë.
Variante të mundshme kishte plot, si për shembull; në ndonjë përvjetor, në ndonjë ditëlindje, në ndonjë dasmë, në ndonjë festë jubilare, në ndonjë darkë në fshatrat e Elbasanit, të Dumresë, të Çermenikës, të Librazhdit, të Sopotit, të Përrenjasit, të Martaneshit ose të Gjinarit. Krahina e Elbasanit kishte plot vende piktoreske, me blerim e ujëra. Lili Koçibellit ishte në një moshë që duhej të kujdesej për shëndetin, sidomos në raste të tilla ku derdhej rakia lumë. Të gjashtëdhjetat sa i kishte mbushur, me zemrën kishte probleme…Dhe tensioni kishte nisur t’i lëvizte.
Një vdekje para gotës së rakisë mund të quhej një vdekje e bukur. Mirëpo, vdekja është vdekje.
Shpeshherë në jetë gjërat nuk ndodhin si i dëshirojmë ne.
Kush mund të mendonte që Lili Koçibelli do të kishte një vdekje të lumtur, mes miqsh e shokësh? Kush do ta mendonte se Lili Koçibellit në atë mbrëmje të gëzuar, me rastin e synetllëkut të djalit të Isuf Kuqit, do të ulte bukur kokën përmbi tavolinë, duke u lënë lamtumirën dashamirëve që e rrethonin?
Askush nuk dyshoi te ndonjë dorë vrastare. U përfol për një vdekje të papritur dhe natyrale. Në fund të fundit, natyrale janë të gjitha vdekjet, gjersa njeriu është i përkohshëm tek kjo botë, Lili Koçibelli kishte probleme shëndetësore, pra, nuk i kishte faj njeri, duhej të ishte treguar më i kujdesshëm atë natë. Ai nuk u ishte përmbajtur këshillave të mjekut të zemrës. Qesh e bot, qesh e bot…Pi dollinë e njërit e kthe dollinë e tjetrit…
Dhe hajde më thuaj tani se Jeton Shatri me ato fantazitë e burgut nuk do t’i kishte rënë pikës kur pranoi variantin e vdekjes së tij natyrale.
-E gjeti nga perëndia, -tha dikush, në kësollin e një njeriu të zi, sakaq u dëgjua një pëshpërimë: ”Perëndia, Perëndia…por duheshin dhe duart e mia”.
* * *
Jeton Shatri kur doli nga burgu u interesua për të gjetur një punë. Nuk e priti askush. Duke lëvizur nëpër Tiranë, në një kryqëzim rruge ai takoi rastësisht një mikun e tij të ditëve të burgut, Pehlivan Kuqi, nga Gjinari i Elbasanit, i dënuar për plagosje pa dashje të një fshatarit të vet. U ulën në një birrari dhe kujtuan ato vite burgu. Pehlivan Kuqi punonte sharrëxhi në sharrat e Gjinarit. Kur mori vesh që miku i vuajtjeve ishte i papunë, e ftoi të punonin së bashku.
-Si jo, – tha Jetoni gjithë gëzim. Ishte një punë që e njihte mirë. U nisën së bashku qysh atë mëngjes tetori. Ajër i pastër, ujë i ftohët, dritë, gjelbërim. Tre muaj i kaloi duke parë si rrëzoheshin pishat e larta me kokë në yje. Vitin e Ri e festuan së bashku. Ditët e para të janarit i dha lamtumirën Pehlivanit dhe u nis për në Shkodër. Askush nuk e di saktësisht kush e ndihmoi për të kaluar Bunën me not, në ato ditë të ftohta janari. Në Mal të Zi qëndroi vetëm një vit. Më pas në Itali. Fundi i tij…Në vitin 1961 i hipën avionit Romë- Nju-Jork. Në qoftë se dikush nga ju është i interesuar të pijë një kafe me zotni Jeton Shatrin (këtë emër mban dhe sot), le ta kërkojë në Boston, në këtë adresë: Avenju 6 .str. 3 1453 D . Atje banon dhe sot , në moshën 75-vjeçare, gëzon shëndet të plot, si një zotni barkmadh, i martuar, me pesë fëmijë…Vetëm sytë e tij të ndritshëm ruajnë ende kujtimin e atij Jeton Shatrit të dikurshëm i cili, në moshën 20-vjeçare u nis si i verbër pas nje endrreJetegjati s’ behet kurre jeteshkurte
Komentet