Zvicra feston 175 vjetorin e Kushtetutës së saj Federale. Pas një muaji, Konfederata, Kantoni dhe Qyteti i Bernës do të hapin dyert e tyre për publikun që të hedhë një sy prapa fasadave të Parlamentit, Departamenteve dhe ndërtesave të tjera historike në qytetin e Bernës.

“Ditët e hapura të distriktit qeveritar” janë një nga momentet kryesore të përvjetorit “1848 – një histori e pabesueshme.”

Informacione të detajuara – përfshirë programin e plotë dhe informacionin special për përfaqësuesit e mediave – do ta gjeni më poshtë:

Ditët e Hapura të Qarkut Qeveritar: Qeveria Federale po hapet dyert e saj në korrik

Zvicra këtë vit feston 175 vjetorin e Kushtetutës së saj Federale.

Nën moton “1848 – një histori e pabesueshme”, po zhvillohen aktivitete të ndryshme për ta kremtuar këtë përvjetor në vend gjatë gjithë vitit. Një nga pikat kryesore është “Ditët e hapura të qarkut qeveritar” ngjarje, e cila po zhvillohet në Bernë në fundjavën e parë të korrikut. Për dy ditë, Parlamenti, qeveria federale, kantoni dhe qyteti i Bernës, si dhe të tjera ndërtesat historike, do të hapin dyert e tyre dhe do të ftojnë të gjithë Zvicrën të hedhë një sy prapa skenave.

Miqtë dhe vizitorët mund të gëzojnë gjithashtu kënaqësitë muzikore dhe kuzhinën në Bundesplatz.

Jo një, jo dy, por një mori dyersh do të hapen në Bernë në fundjavën e parë të korrikut: krahu perëndimor, lindor dhe ai verior të Pallatit Federal, Inselgasse, ndërtesa e Parlamentit, Bernerhof, Town Hall, si dhe Erlacherhof, Hotel Bellevue Palace, Banka Kombëtare zvicerane dhe Qendra Mediatike e Pallatit Federal po ofrojnë mundësinë për të parë se çfarë vazhdon prapa mureve dhe po ashtu po organizojnë një program të gjerë informues dhe argëtues.

Ditët e hapura të distriktit qeveritar i lejojnë departamentet qeveritare dhe stafin e tyre të paraqesin rolet dhe fushat e tyre të punës dhe të shkëmbejnë ide me vizitorë të të gjitha moshave.

Në krahun perëndimor të Pallatit Federal, vizitorët mund të mësojnë pse qeveria mblidhet në një ‘chalet’ ose si organizon një pritje shtetërore Departamenti i Punëve të Jashtme (FDFA). Në  Hoteli Bellevue Palace, shtëpia e miqve të qeverisë federale do të organizojë një banket shtetëror.

Në Bernerhof, dikur një hotel kryesor, Departamenti i Financave do të japë një pasqyrë të financave federale dhe shfaqjen e kontrabandës së konfiskuar. Departamenti i Drejtësisë dhe Policisë (FDJP) do të shfaqin një film të titulluar ‘Constitutio’, në të cilin shfaqen njerëz nga e gjithë Zvicra duke lexuar Kushtetutën Federale.

Në Bundesplatz 1, Banka Kombëtare e  (SNB) paraqet origjinën e themelimit të saj, tregon vlerën ‘e vërtetë’ të arit dhe ofron njohuri mbi jetën e një kartëmonedhe.

Në Inselgasse – shtëpia e Departamentit të Punët e Brendshme (FDHA) të kryesuar nga Presidenti aktual zviceran – ofron një vështrim nga skena e një laboratori të sigurisë së lartë.

Departamenti i Mjedisit, Transportit dhe Communications (DETEC) tregon se si rrugët kombëtare mund të garantojnë siguri dhe qëndrueshmëri.

Në ndërtesën e Parlamentit, satiristi Michael Elsener diskuton me Presidentin Alain Berset, Presidenten e Këshillit të Shteteve Brigitte Häberli-Koller, Këshilltaren Federale Elisabeth Baume- Schneider dhe presidentin e Këshillit Kombëtar Martin Candinas.

Në krahun lindor të Pallatit Federal, Departamenti i Çështjeve Ekonomike, Arsimit dhe Kërkimit (EAER) paraqet Inovacionet zvicerane që ndryshuan vendin dhe në të vërtetë botën dhe Departamenti i Mbrojtjes, Mbrojtjes Civile dhe Sportit (DDPS) zbulon se si metodat e shërbimit të inteligjencës kanë evoluar me kalimin e kohës.

Në Erlacherhof, publiku mund të mësojë pse Berna u bë selia e qeverisë federale dhe cilat sfida ndahen nga Këshilli i parë Federal deri tek qeveria federale e sotme.

Në bashkinë e Bernës, vizitorët mund të kalojnë në rolin e një parlamentari kantonal të dikurshëm.

Në ndërtesën e Bankës Kantonale të Bernës, vizitorët mund të shikojnë retrospektiva të ekspozitave kombëtare të kaluara dhe po ashtu mund të shikoni propozimet për ekspozitën e ardhshme. Në Qendrën Federale Mediatike të qeverisë vizitorët do të mësojnë nga Kancelaria Federale se si Këshilli Federal merr vendimet dhe i komunikon ato.

Do të ketë koncerte, shfaqje kabare dhe aktivitete për të ftuarit më të vegjël në sheshet rreth ndërtesave qeveritare, si dhe stendat e ushqimit, dhe Bundesplatz do bëhet një oaz i gjelbër ku njerëzit mund të takohen.

Hekurudha Federale e Zvicrës SBB do të mbështesin Ditët e Hapura të Distriktit Qeveritar duke ofruar një biletë treni me zbritje që lejon vizitorët nga e gjithë Zvicra të udhëtojnë për në Bernë për 17,50 CHF.

Hotelet e zgjedhura në Bernë ofrojnë 18% zbritje për qëndrimet nga e shtuna, 1 korrik deri të hënën më 3 korrik.

Detaje të mëtejshme mund të gjenden në faqen e internetit të Bernës Mirësevini.

Shërbimet Parlamentare kanë për detyrë të organizojnë aktivitetet e përvjetorit të Asamblesë Federale. Delegacioni i Administratës miratoi projektin dhe financimin e 175 përvjetorit të Kushtetutës Federale. Qeveria zvicerane mbështet aktivitetet dhe Departamenti Federal i Drejtësisë dhe Policisë (FDJP) ka marrë rolin kryesor. Anëtarë të Komitetit të Patronazhit janë Martin Candinas, president i Këshillit Kombëtar, Brigitte Häberli-Koller, presidente e Këshillit të Shteteve, Këshilltare Federale Elisabeth Baume-Schneider dhe Yves Donzallaz, president i Gjykatës së Lartë Federale.

Veprimtaria e Ditëve të Hapura të Qarkut Qeveritar zhvillohet nga e shtuna, 1 korrik, nga ora 13:00 deri në orën 21:00

Të dielën, 2 korrik, nga ora 09:00 deri në orën 18:00. Hyrja e fundit në ndërtesa është një orë para zyrtarit

Koha e mbylljes. Kohë më të gjata pritjeje janë të mundshme për shkak të kontrolleve të sigurisë.

Klikoni këtu për programin e plotë: www.1848-parl.ch/booklet-e

Më shumë informacion rreth përvjetorit do të gjeni në faqen e dedikuar të internetit  1848 – an incredible story (Not in EN)/Përgatiti Elida Buçpapaj

Nga Carlos Hanimann (Teksti) dhe Maurice Haas (Fotografitë), 18.05.2023

Pionierja

Ylfete Fanaj ka ardhur në Zvicër nga Kosova që fëmijë. Së shpejti ajo po bashkëqeveris kantonin konservator të Lucernës. Historia e një alpinisteje.

 

Jam dakord me rregulloret për mbrojtjen e të dhënave.

 

“Sot treguam se ndryshimi është i mundur edhe në Lucernë. Sepse ndryshimi nuk ndalet: E ka emrin Ylfete Fanaj.

Kur Ylfete Fanaj u natyralizua në Sursee në moshën njëzetvjeçare, komisioni nuk e pyeti për emrat e lumenjve apo maleve, lokaleve të fshatit apo zakoneve vendase. Në vend të kësaj, anëtarët e komitetit pyetën: Ku e shihni rolin tuaj të ardhshëm në shoqërinë zvicerane?

Edhe sot e kësaj dite, Fanaj mendon se kjo është një pyetje e zgjuar. Jo pyetje përmes njohurive, por planeve. Që nuk shikon nga e kaluara, por nga e ardhmja. Asnjë mosbesim, vetëm kuriozitet.

Kështu mund t’i mirëpresin të gjithë: Çfarë keni ndërmend të bëni këtu?

Askush nuk e mendonte atëherë se Ylfete Fanaj do të bëhej këshilltare qeveritare njëzet vjet më vonë.

 

Në opozitë

 

Është ora njëmbëdhjetë e çerek, mëngjesi i së dielës, 14 maj 2023, Ylfete Fanaj bën disa hapa lart në një dhomë në qytetin e vjetër të Lucernës, vetëm disa qindra metra larg ndërtesës së qeverisë. Pothuajse një duzinë njerëzish tashmë janë duke pritur: këshilltarë kantonalë, sekretarë partie, këshilltarë. Ju jeni të relaksuar. Ju jeni të sigurt. Por të gjithë e dinë se sot ka shumë në lojë. Shumë shumë.

Për tetë vjet, Lucerna u qeveris nga zotërinj thjesht borgjezë, dhe të gjithë meshkuj. Social Demokratët humbën vendin e tyre në qeveri më 2015 dhe nuk u kthyen.

“Kjo e tronditi partinë”, thotë Helene Meyer-Jenni, ish-këshilltare kantonale e PS-së dhe shoqe e ngushtë e Fanajt. “Ylfete u prek drejtpërdrejt dhe e ndjeu shumë nga afër”.

Pas dekadash në qeverisje, PS papritur u gjend në opozitë. Në këtë kohë të vështirë Fanaj mori kryesinë e grupit parlamentar. Për katër vjet ajo udhëhoqi socialdemokratët në këshillin kantonal.

Më pas, më 2019 – vitin e grevës së madhe të grave – PS-ja vendosi një burrë si kandidat për të konkurruar me të mëparshmet. Ai nuk u zgjodh. Edhe katër vite opozitë.

Ylfete Fanaj tani duhet ta ndryshojë këtë. Por a do t’ia dilte ajo?

Një grua e majtë, një nënë e re, një grua me prejardhje emigrimi në këtë kanton shumë konservator?

Prej një viti, Fanaj dhe ekipi i saj kanë punuar drejt kësaj të diele, 14 maj 2023. Gjatë kësaj kohe ajo u ndesh me shumë dyshues. Njerëz që e nënvlerësuan Fanajn. Njerëz që menduan se nuk do t’ia dilnin kurrë. Njerëzit që thanë me dyer të mbyllura: Nga të gjithë njerëzit një me një emër të tillë?

Deklarata të tilla dikur i dhanë energji Fanajt. Por në një moment, thotë ajo, fjali të tilla nuk kishin rëndësi për të. Ajo pushoi së dëshiruari të kënaqej me arritjet e saj. Ajo ishte ajo.

“Kisha besim se mund ta bëja”, thotë ajo.

Në raundin e parë të votimit në fillim të prillit, Fanaj mori një rezultat shumë të mirë, por nuk ishte e sigurt. Qendra votoi pro Fanajt për votimin e dytë, një rekomandim i rëndësishëm që i bëri ata më të sigurt. Por një javë para zgjedhjeve, Fanaj tha gjithashtu: “Nëse nuk funksionon tani, mund ta harrojmë për tetë-dymbëdhjetë vitet e ardhshme”.

Rezultatet nga komunitetet e para mbërrijnë pak para orës 12 të mesditës. Fanaj dhe ekipi i saj shkojnë në Raedwulf, një bar uiski që duket si një degë banke. Këtë të diel, kur mbyllen pothuajse të gjitha baret në Lucernën katolike, duhet të shërbejë si një festë për socialdemokratët. Në tavolina janë gota, kikirikë dhe ullinj. Muzika rock del nga altoparlantët. Të ftuarit e paktë ende bëjnë selfie me kandidaten. Një ekran i bardhë celulari shkëlqen në dorën e presidentit të partisë David Roth. Çdo disa sekonda, gishti i tij i madh tërhiqet në skajin e sipërm dhe rifreskon faqen e rezultateve të zgjedhjeve. Është ora 12:03. Këmbanat e kishës po bien. Ylfete Fanaj drejton jakën dhe shtrëngon rripin.

“Sot treguam se ndryshimi është i mundur edhe në Lucernë. Sepse ndryshimi nuk ndalet: Ylfete Fanaj.

 

Dekada të ruajtjes së portës

 

Ylfete Fanaj shpesh herë i është dashur të ecë përpara në jetën e saj. Ajo ishte nxënësja e parë kosovare në shkollën e saj në Sursee, deputetja e parë kosovare e qytetit në Lucern, këshilltare kantonale, kryetare e këshillit kantonal dhe gruaja më e lartë e Lucernës. Dhe tani këshilltare qeveritar. Asnjëherë më parë një kosovare vendase në Zvicër nuk ka arritur poste kaq të larta politike.

Ka anëtarë të tjerë të qeverisë që mbartin brenda vetes lamtumirën dhe ardhjen. Maria Pappa, fëmijë i prindërve kalabrezë, kryeson qytetin e St. Gallenit. Këshilltari Shtetëror i Gjenevës Antonio Hodgers iku nga diktatura ushtarake argjentinase. Këshilltarja e shtetit të Vaud, Rebecca Ruiz është fëmijë i emigrantëve spanjollë.

Por Fanaj është pjesë e popullatës më të madhe emigrante në Zvicër, nëse mblidhen të gjithë emigrantët nga shtetet e ish-Jugosllavisë. Ajo përfaqëson një Zvicër të re që nuk është më aq e re , siç quhet: “Gastierët” e parë nga ish-Jugosllavia erdhën në Zvicër gjashtëdhjetë vjet më parë, vetë babai i Fanajt u shpërngul këtu dyzet vjet më parë. Në fund të fundit, askujt nuk do t’i shkonte ndërmend ta përshkruante tunelin e rrugës Gotthard pa punën e emigrantëve.

Merita Shabani, zv/kryeredaktore e “Baba News”, mendon se është tipike e këtij vendi që Fanaj është ende pioniere. “Zvicra ka dekada të tëra duke bërë ruajtje të portave. Disa arrijnë deri në majë. Por jo falë këtij sistemi, por pavarësisht nga ai”.

 

Nëntë muaj këtu, tre muaj atje

 

Ylfete Fanaj erdhi në Zvicër kur ishte nëntë vjeçe. Babai i saj u zhvendos në Zvicër menjëherë pasi ajo lindi për të punuar si punëtor sezonal. Ai punonte në një fabrikë birre nëntë muaj në vit dhe u kthehej në familjen e tij për tre muaj. Pas shtatë vjetësh, familja e tij u lejua ta ndiqte në Zvicër.

Ylfete dhe motra e saj më e madhe ishin tashmë në shkollë. Kështu ata qëndruan me gjyshen e tyre, në një fshat afër Prizrenit, në jug të Kosovës, i cili në atë kohë ishte ende pjesë e Jugosllavisë socialiste në kolaps.

Fanaj e ka kaluar fëmijërinë në fshat mes pemëve të kajsive, dardhave dhe arrave. Lufta ishte ndezur në Slloveni, Kroaci dhe Bosnje, ndërsa shqiptarët kërkonin pavarësinë në Kosovë. Dy vjet pasi nëna dhe më i vogli nga pesë fëmijët ishin shpërngulur në Zvicër, gjyshja kishte thënë mjaft. Ajo nuk donte më të ishte përgjegjëse për nipërit e saj. Ajo hipi në avion me Ylfeten dhe motrën e saj, shkarkoi fëmijët dhe u kthye.

Kështu përfundoi Ylfete Fanaj në Sursee në vitin 1991, një vend ku ajo nuk njihte dhe nuk kuptonte askënd dhe që tani e quan shtëpi.

 

Besim i kujdesshëm

 

Rezultatet nga shtatëmbëdhjetë famullitë e para po vijnë. Claudia Huser, konkurrentja direkte nga GLP, është përpara.

Fanaj merr frymë thellë, ngre vetullat dhe kafshon buzët. “Është si herën e kaluar,” thotë dikush. E thotë këtë në mënyrë inkurajuese. Në votimin e parë Fanaj mori rreth 10 mijë vota më shumë se kundërshtari jeshil-liberal. Por njerëzit janë nervozë. Më nervozë se sa e kishin imagjinuar veten.

Malters, thotë dikush. Hitzkirch një tjetër. Emmen, Ebikon, Sursee – emrat e komuniteteve thjesht fluturojnë nëpër raund. Sikur tingulli i tyre mund të zhdukte pasigurinë që po përhapet në këto momente.

Kalojnë disa minuta në të cilat Presidenti Roth vështron i magjepsur numrin e kongregacioneve të numëruara. Pastaj thotë: “Huser e shfrytëzon potencialin më pak se Ylfete”. Besimi i parë i kujdesshëm.

 

Pengesat strukturore

 

Fanaj ka qenë gjithmonë nxënëse e mirë, shkollën e mesme e ka ndjekur si fëmija i vetëm në familje. Me sa duket, ajo i tha një herë një gazetari, nëse mësuesja e saj do ta kishte dërguar në shkollë të mesme, ajo do të ishte zvicerane. Në vend të kësaj, ajo kërkoi një praktikë dhe shkroi 200 aplikime. Ajo mori 200 refuzime.

Pastaj drejtorët e një shkolle gjuhësore i ofruan asaj një praktikë si nëpunëse tregtare. Vetë gratë kishin histori emigrimi.

Fanaj ishte çiraku i parë i kompanisë. Isha si një vajzë për ta”, thotë Fanaj. “Më ndihmuan, por kërkuan edhe nota të mira nga unë. Më çuan në kinema, në teatër, në koncerte. Më treguan gjëra që nuk i dija”.

Tri femra të pavarura që bëjnë jetën e tyre – për të renë Ylfete Fanaj ato ishin një lloj modeli. “Në një moment kuptova se si grua nuk të jepet asgjë. Duhet ta kërkosh”.

Ndonëse ishte e dyta nga pesë vëllezërit e motrat, Ylfete Fanaj rrëshqiti herët në rolin e më të madhit dhe mori shumë përgjegjësi për më të vegjlit. Dhe gjithashtu për prindërit.

Kur Fanaj bëri praktikën, babai kaloi tre vjet duke studiuar për testin e kamionit. Ai fliste dialekt, por pak shkruante gjermanisht. Çdo mbrëmje studionte për provim, mësonte çdo gjë përmendësh. Nëse nuk kuptonte diçka, thërriste Ylfeten. Ajo duhej të përkthente. Pothuajse çdo mbrëmje. Në fund, ajo mund të kishte marrë provimin vetë.

“Unë kam qenë përgjegjës për dokumentet në shtëpi”, thotë Fanaj. Letra nga komuna, nga kantoni, taksat, gjithë ato gjëra burokratike. Ajo i ndihmoi vëllezërit e motrat e saj të gjenin një praktikë, ajo shkoi në bisedat e prindërve të vëllait më të vogël. Ishte e çuditshme ndonjëherë. “U futa në konflikte besnikërie. Sepse kam dëgjuar gjëra që nuk duhet t’u them prindërve të mi.”

Më vonë ajo ndërpreu lidhjet me shtëpinë e prindërve të saj pa u shkëputur plotësisht nga ajo. “Nuk doja të ofendoja prindërit e mi. Unë u thashë atyre: A doni një fëmijë që gënjen apo një të ndershëm? Kam diskutuar shumë me prindërit e mi. Pothuajse shumë ndonjëherë.”

Pas përfundimit të praktikës, Fanaj përfundoi diplomën profesionale, u formua si punonjës sociale në universitetin e Shkencave të Aplikuara dhe filloi të angazhohej politikisht. Ajo u zhvendos në Lucernë. Në vitin 2007, kur Fanaj ishte vetëm 25 vjeçe, ajo u zgjodh në parlamentin e qytetit të Lucernës për PS-në. Si kosovarja e parë e natyralizuar tashmë.

Mentaliteti borgjez është të bëni një përpjekje dhe do të arrini atje. Ky besim është gjithashtu i përhapur . Fanaj e sheh ndryshe. “Unë besoj se pengesat strukturore duhet të hiqen në mënyrë që të gjithë të mund të zhvillohen. Nëse nuk e bëni këtë, po humbisni talentin”.

 

Numrat e rinj

 

Është ora dymbëdhjetë e çerek në ditën e zgjedhjeve dhe presidenti i partisë Roth thotë: “Do të jetë mirë.” Duket sikur po inkurajon veten.

Në celularin e tij ndizen hekurat me votat e kandidatit. Klaudia Huser është ende përpara Ylfete Fanajt. Roth e rrudh fytyrën edhe më thellë se zakonisht.

12:23 p.m.: Rezultatet nga qyteti i Lucernës janë atje. Më herët se sa pritej. Fanaj tashmë është 6000 vota përpara kundërshtarit të saj. Shokët e parë në barin e uiskit murmuritin: Duhet ta bëjë këtë. Çdo pak minuta dikush i afrohet Fanajt dhe i mban një celular në fytyrë. Numrat e rinj. Koha për një sanduiç me djathë. Humori gradualisht përmirësohet.

 

Qeveria e re e Lucernës (nga e majta): Armin Hartmann (SVP), Reto Wyss (në mes), Fabian Peter (FDP), Michaela Tschuor  dhe Ylfete Fanaj (PS). Philipp Schmidli/Keystone

 

Përqafimet si përshëndetje tani janë më të gjata, më të ngrohta. Është pothuajse urim. Askush nuk guxon ta thotë ende. Por e qeshura bëhet më e madhe. Edhe me presidentin e partisë Roth.

Pastaj sekretari i partisë Sebastian Dissler vjen nga këndi. “Ia dolëm”, thotë ai. Ora 12.36, Dissler është i pari që guxon ta thotë hapur: këshilltarja e re qeveritare e kantonit të Lucernit quhet Ylfete Fanaj.

 

Integrim do të thotë pjesëmarrje

 

Fanaj u politizua në nofkat, kur SVP u ngrit për t’u bërë partia më e fortë dhe vendi zhvilloi debate të gjera integrimi – pothuajse gjithmonë pa zërin e popullsisë emigrante. “Secondos Plus” donte ta ndryshonte këtë, një lëvizje që u ngrit pas trazirave të 1 majit 2002 në Zyrih, për të cilat “Secondos” u fajësuan në atë kohë.

Ndër themeluesit ishin Ivica Petrushić, atëherë këshilltar rezident në Aarau, më vonë këshilltar në Aargau dhe Sibel Arslan, këshilltarja e sotme kombëtare nga Bazeli. Dhe shumë shpejt atyre iu bashkua Ylfete Fanaj.

“Ne donim sovranitet interpretimi,” thotë Petrushić. “Ne donim të pyeteshim dhe të flisnim vetë kur të vinte puna tek ne.

“Duam të ishim të dukshëm”, thotë Fanaj. “Deshëm të tregonim: Ne jemi këtu dhe jemi shumë”.

Fanaj dhe Petrushiç morën Presidencën në vitin 2007, Fanaj si President, Petrushiç si nënkryetar, një dyshe dinamike. Petrushiqi bëri bujë me deklarata provokuese, ndërsa Fanaj argumentoi dhe mbajti lëvizjen bashkë. Keni dashur të keni një fjalë dhe të merrni pjesë. Integrimi nënkuptonte pjesëmarrje. Kjo u shkaktoi edhe disa telashe, për shembull kur shpallën “fundin e integrimit” pasi pranuan nismën e dëbimit të SVP-së ose kërkuan një flamur të ri kombëtar për Zvicrën.

Me sa duket, kjo herë e bëri atë paksa elastike ndaj armiqësive. Mbi të gjitha, megjithatë, kjo periudhë formoi imazhin e saj politik për veten: nuk ishte diçka e veçantë, por normale, historia e saj e emigrimit është një çështje e qartë. Fanaj këmbëngul për këtë edhe sot e kësaj dite kur dikush e pyet për këtë në pyetjen e dytë.

Tema u harrua për një kohë. Pas pesëmbëdhjetë vjetësh në politikë dhe dymbëdhjetë vjetësh në parlamentin kantonal, u duk sikur biografia e Fanajt nuk luante më asnjë rol në jetën e përditshme. Kur ajo u bë gruaja më e lartë e Lucernës, tema u ndez përsëri. Kudo ishte sërish kosovarja e parë.

Natyrisht, thotë Fanaj, sigurisht që është ndikuar nga emigrimi. Por ndonjëherë ajo pyet veten pse kjo është një temë e vazhdueshme, veçanërisht në media. “Ka qenë normale në këtë vend për një kohë të gjatë.”

Por për sa i përket përfaqësimit, operacionet politike të shoqërisë mbeten shumë prapa. Në rastin më të mirë, gazetaria është po aq e bardhë sa politika. E veçanta e zgjedhjes së Ylfete Fanajt në këshillin drejtues është më pak se një kosovare vendase ka kaluar në qeverinë e Lucernës, por se ajo është e para.

Fanaj nuk dëshiron ta vërë në plan të parë historinë e saj, edhe për kuptimin që ka për shumë njerëz në këtë vend rruga e tyre drejt majës. Këshilltarja Kombëtare dhe shoqëruesja Sibel Arslan thotë: “Është dhuratë që ajo u zgjodh. Sepse në Zvicër ende mungon kjo: modele të roleve.”

Një të martë në fund të qershorit 2020, kur Zvicra sapo kishte kaluar bllokimin e parë të pandemisë së koronës, Fanaj u zgjodh Presidente e Këshillit të Kantonit dhe mori detyrën si banorja më e lartë i Lucernës. Mbi 11,000 njerëz ndoqën transmetimin e inaugurimit, më shumë se pothuajse të gjitha videot e tjera në kantonin e Lucernit. Edhe kur qeveria e Lucernës i bëri thirrje popullatës që të hiqte dorë nga karnavalet për shkak të pandemisë së koronës, vetëm gjysma e njerëzve e ndoqën.

Pas emërimit zyrtar të Fanajt, tonet e buta të pianos të “Moj e bukura More” jehojnë në sallën e ekspozitave të Lucernës, një nga këngët më të vjetra dhe më të njohura shqiptare. Fanaj u ul në mes të sallës, kamerat ishin stërvitur mbi të, pranë nënës dhe babait të saj, të cilët u larguan dekada më parë për të siguruar bukën e gojës në Zvicër. Një këngëtare ka kënduar këngën melankolike në shqip. Dukej si mbërritje.

 

Ndryshimi është i mundur

 

Pak pas orës 13:00, Roth dhe Fanaj mbajnë fjalime të shkurtra fitoreje. Fillon të bjerë shi. Nën një ombrellë bardheblu, me një buqetë në dorë, një burrë e djalë në krah dhe me flamuj duke valëvitur pas tyre, Ylfete Fanaj dhe një grup prej mbase pesëdhjetë personash, tregohen guximtarë ndaj shiut për të shkuar në godinën e qeverisë.

Një stuhi e llambave të ndezura pasoi menjëherë. Dhe më pas Ylfete Fanaj zhduket në turmën e urimeve, përqafimeve, mikrofonave.

Ajo jep intervistë pas interviste. “Jam shumë e prekur”, thotë ajo. “Ne kurrë nuk kemi pasur një qeveri kaq të larmishme,” thotë ajo. “Po aq të ndryshme sa njerëzit e Lucernës,” thotë ajo.

Është shumë e rëndësishme për të: Një Ylfete Fanaj në qeveri – ky nuk është një rast i veçantë, por një pasqyrim i shoqërisë. Pas tetë vitesh qeverisje mashkullore, më në fund dy gra përfaqësohen sërish. Asnjëra nuk ka lindur në Zvicër, Michaela Tschuor erdhi në Zvicër nga Gjermania kur ishte trembëdhjetë vjeç.

Më vonë, kur PS feston në lokalin e uiskit, Ylfete Fanaj qëndron në një karrige të lëkundur, me një ombrellë mbi kokë dhe disa gjethe të lagura në dorë. Është ora 15:12 dhe Fanaj thotë: “Sot treguam se ndryshimi është i mundur edhe në Lucernë. Sepse ndryshimi nuk mund të ndalet”. Dhe pastaj ajo thotë, duke cituar ish-anëtarin e Këshillit të Shteteve, Paul Rechsteiner: “Nëse diçka ndryshon në Lucernë ose në St. Gallen, atëherë diçka ndryshon në të gjithë Zvicrën”.

 

Si një vizitë shtetërore

 

Kur Fanaj rrethohet, urohet, festohet dhe intervistohet në mes të godinës së qeverisë, familja e Ylfete Fanajt qëndron në një cep të sallës larg kamerave dhe mikrofonave. Nëna mban në krahë nipin e saj. Babai i ndjek me durim ngjarjet nga larg. Vëllezërit dhe motrat janë duke ecur. Ju dëshironi të përgëzoni, por Fanaj thjesht duhet të shtrëngonte shumë duar në të njëjtën kohë.

Duhen rreth gjysmë ore, më pas Ylfete Fanaj shkon në paradhomë të godinës së qeverisë. Njerëzit janë në radhë, dhjetëra po shtyjnë drejt daljes, duke dashur të takohen me Fanajn. E takojnë, i shtrëngojnë dorën. Si në një vizitë shtetërore, i sapozgjedhuri qëndron aty dhe merr urimet.

Tani më në fund edhe prindërit mund ta bëjnë këtë. Një përqafim i fortë, disa fjalë të ngrohta, së shpejti do të kalojnë. Babai bën një hap anash dhe fshin një lot nga sytë me duart e tij të rënda. Të njëjtën gjë bën edhe Fanaj. Pastaj ajo kthen shpinën, përballet përsëri me rrjedhën e njerëzve dhe zgjat dorën për t’u dorështrënguar përsëri./Përk.Elida Buçpapaj

 

https://www.republik.ch/2023/05/18/ylfete-fanaj-die-pionierin?utm_source=pocket-newtab-global-de-DE

Tina Turner e mbylli. “Mbretëresha e rock and roll-it” ishte 83 vjeç. Ajo vdiq në shtëpinë e saj në Küsnacht afër Zyrihut. Lajmin e ka bërë të ditur zëdhënësi i saj, sipas raportimeve të Sky News. “Tina Turner, mbretëresha e rock and roll-it, vdiq paqësisht sot në moshën 83-vjeçare pas një sëmundjeje të gjatë në shtëpinë e saj në Küsnacht afër Zyrihut. Me largimin e saj nga kjo jetë, bota po humbet një model dhe legjendë të muzikës.”

 

Më poshtë një portret të Mbretëreshës së rock and roll-it

 

Zë, këmbë, flokë dhe karakter të pamposhtur. Askush nuk ka arritur ta “ndalë” mbretëreshën. E ajo ka përshkuar kushedi sa stinë pa dalë kurrë nga skena. Tina Turner është prush. Është kështu në përfytyrimin kolektiv, ka qenë gjithmonë kështu. E vështirë është ta fshehësh një zjarr që nuk është shuar kurrë, nuk është kthyer kurrë në hi. Ka djegur me zërin e saj shkëmbor, me këmbët e saj të hatashme, me flokët e saj, edhe ato të pazbutshme. Flakët që kanë qenë të ndritshme e të zeza si qymyri, bjonde, të kuqe, pa kontroll, të shpleksura nga stuhia e rokut drejt lartësive. Në jetën e saj kanë provuar ta ndalin, dikush e ka bërë me grushta si i shoqi Ike, kanë mbetur të gjithë me duar të djegura. Kush e ka dëgjuar apo e ka parë në skenë e ka ndier ngrohtësinë e saj, kush e ka dashur është djegur prej të njëjtit pasion.

Flaka rok e një gruaje që është përkufizuar si mbretëresha e papërballueshme e rokut që përvëloi sa jetoi, lindi më 26 nëntor 1939 në Nutbush, Tennessee, me emrin Anna Mae Bullock, fëmija e dytë e dy fshatarëve, me origjina afroamerikane, europiane dhe ndoshta edhe indiane. Flakë të kryeqëzuara ardhur në dritë në një botë, ku roku nuk ishte ngjizur ende, ashtu si lulet e hipive, minfundet, balluket e Beatles, ku hëna ende nuk kishte gjurmën e një këmbe, nuk ishin ende pantollonat e shkurtëra dhe fustanat me xhixha të diskove, anijet kozmike të Kubrick apo zombie-t e Michael Jackson.

Deri sot, në epokën kur gjithçka është bërë e tejkqyrshme, Tina Turner ka kaluar mes për mes historisë e pacënuar, duke djegur kohën, duke e transformuar dhe duke mbetur gjithmonë, për të gjithë, ‘The Acid Queen’ të identifikuar kështu nga Who.

Në skenë flaka ka pasur gjithmonë kuptim, si çdo element i fuqishëm që është e mundur vetëm ta shikosh nga larg me admirim. E në skenë ajo ka qenë gjithmonë e garantuar për mbi gjysmë shekulli, duke kënduar këngë të nxjerra nga albumet që kanë shitur mbi njëqind e tetëdhjetë milionë kopje, duke koleksionuar tetë çmime Grammy, katër paraqitje një pas një në ballinat e Rolling Stone, pesë filma, midis të cilave edhe një paraqitje në Lonely Hearts Club Band të St. Peppers në vitin 1978.

Mbretëresha e rokut me shpirt soul, nga roku përfaqëson ngulmimin, ashpërsinë dhe pavdekshmërinë. Ishe ajo që këmbënguli për të kënduar kur në St Louis njohu një djalosh muzikan, Ike Turner, i cili fillimisht mosbesues e mbante në hije. Por flaka ishte e lëndshme, ndonëse vajza shpejt nga Little Ann, siç quhej atëherë, falë këngës A Fool in Love, do të bëhej Tina Turner e grupi nga Ike Turner and his Kings of Rhythm band, do të transformohej në The Ike & Tina Turner Revue.

Ata do të martoheshin në vitin 1958 in Meksiko e Tina e shihte veten duke rritur katë fëmijë, dy të Ike, një të sajin lindur nga një marrëdhënie e mëparshme e një lindur nga martesa me Ike.

Gjendet sërish në skenë duke kërcyer, duke thirrur e duke kënduar. Duke kristalizuar përmes kohërave të turbullta një stil personal, me koristet, the Ikettes, do të shpërthente dhe do të ndikonte në atë botë që do ta ndërronte historinë. Si Mick Jagger që ua detyron shumë nga sukseset atyre dhe mbretëreshës e cila edhe pas vitesh e ndhmoi të rilindë. Pastaj, kur të ftohtit e kishte kapluar do të ishte pikërisht ai që me duetin e pabesueshëm në Live Aid më 1985 do t’ia rikthente dalldinë.

Me Ike preku qiellin më 1968 kur regjistruan suksesin e tyre më të rëndësishëm, Proud Mary. Pastaj filloi lufta e ftohtë, flaka u zbeh nën drogën dhe dhunën e Ike, e rrënimi muzikor ia behu, një realitet që duhej përballuar dhe të cilin Tina vendosi ta sfidojë e vetme. Në vitin 1976 mori arratinë nga i shoqi e nga e kaluara e saj. E lirë, me 36 centë në porotofol dhe me disa tollona për benzinën u strehua te miqtë, praktikoi budizmin e Nichiren Daishonin, rigjeti forcën për t’u vetërigjeneruar. Divorci u zyrtarizua në vitin 1978, pas 16 vjet martese. Në vdekjen e Ike, ndodhur më 2007, u lëshua komunikata: “Ike e Tina nuk kanë pasur asnjë lidhje për më shumë se tridhjetë vjet. Nuk ka komente të tjera për t’u bërë.”

Dallditë u bënë edhe më të fuqishme mël 1984, kur do të ishte rikthimi më i hatashëm i historisë së rokut që mbahet mend.

Kënga What’s Love Got to Do with It ngjiti klasifikimet në pak javë kundër çdo parashikimi sado dashamirës. Tina ishte 44 vjeçe. Albumi në vijim, Private Dancer, do të shiste në gjithë botën pothuajshe njëzet milionë kopje. Vitin tjetër vjen turneu i We Don’t Need Another Hero, kolonë zanore e filmit kur luante, Mad Max Beyond Thunderdome. Pastaj, pa u ndalur, vjen It’s Only Love, kënduar në duet me Bryan Adams. Në vitet pasuese dalldia do të vërshonte me flakë shkrumbuese. Shfaqja e saj e vitit 1988 në Rio de Zhaneiro tërhoqi 180,000 spektatorë dhe mbetet një nga koncertet që ka tërhequr më shumë audiencë për një artist të vetëm. Një autobigrafi, “Io, Tina”, shndërruar në film me Angela Bassett e Laurence Fishburne, albume të tjerë, deri sa del në dritë më 1991 përzgjedhja Simply the Best e, në vitin 1995, regjistrimet për filmat e James Bond, të Goldeneye, shkruar nga Bono.

Në jetën e saj Tina Turner ka kënduar me Bryan Adams, Rod Stewart, Elton John, Mick Jagger, David Bowie, Eric Clapton e Mark Knopfler. Në vitin 1997 edhe me Eros Ramazzotti-n në pjesën Cose della vita, në vitin 2006 me Elisa-n në Teach Me Again. Në Itali mbretëresha është ndjerë gjithmonë si në shtëpinë e vet, deri edhe në Sanremo ka qenë tri herë për ta ndezur platenë. Vitin e kaluar ishte në skenë me Beyoncé, për të ndërrmarrë pastaj turin e pesëdhjetë viteve të saj të karrierës rreth e rrotull botës. E buzëqeshur, e lirë, triumfuese. Kështu mbretëresha tani jeton sa në Angli, sa në Francë, sa në Zvicër, gjithmonë një dalldi që të merr me vete.

 

Tina Turner e dashuruar me Erwin Bach dhe Zvicrën

 

Turner u zhvendos në Zvicër në vitin 1995 në periferi të Zürich-ut, në Kusnacht dhe Zvicra iu bë atdheu i saj. Tetë herë fituesja e Grammy u shpërngul nga SHBA për t’u bashkuar me partnerin e saj gjerman Erwin Bach, me të cilin ishte lidhur prej vitit 1986.

Ajo do t’i thoshte gazetës zvicerane Blick dhjetë vjet më parë se ishte “shumë e lumtur në Zvicër” dhe se ishte “në shtëpi këtu…e nuk mund të imagjinonte një vend më të mirë për të jetuar”. Turner mësoi gjermanisht dhe hoqi dorë nga pasaporta e saj amerikane në vitin 2013. Ajo u martua me Bach në të njëjtin vit. Në pjesën e përparme të pronës së saj ka një pllakë metalike ku shkruhet: “As mos mendoni të shqetësoni Tina Turner para mesditës”.

Dy vjet përpara vdekjes ajo dhe bashkëshorti i saj shpenzuan 76 milionë dollarë për një pronë madhështore 25 kilometra katrorë me pamje nga liqeni i Zürichu-t që kushtoi 76 milionë $.

Tina Turner i provoi të gjitha, që nga varfëria dhe të qenit një njeri i zakonshëm deri tek lavdia, lluksi dhe pasuria që thuhet se sot arrin rreth 250 milionë $.

Dhjetë vitet e fundit ajo vuajti shumë nga problemet me shëndetin. Në kujtimet e saj botuar në vitin 2018 My Love Story ajo tregoi për sëmundjet që kishte kaluar. Në vitin 2013, tre javë pas martesës së saj me Erwin Bach, ku morën pjesë rreth 120 miq të shquar duke filluar nga David Bowie, Eros Ramazzotti, Sade, Oprah Winfrey, Giorgio Armani etj ajo pësoi një hemoragji cerebrale dhe iu desh të mësonte të ecte përsëri. Në vitin 2016, ajo u diagnostikua me kancer në zorrën e trashë. Turner zgjodhi ilaçet homeopatike për presionin e lartë të gjakut, por presioni i lartë i gjakut i patrajtuar i shkaktoi në dëmtimin e veshkave. Në vitin 2017 ajo ishte gati për eutanazi dhe u regjistrua për t’u bërë anëtare e Exit, por Bach ofroi një veshkën e tij. Tina Turner u operua për transplantin e veshkës më 7 prill 2017.

Mbretëresha e rokut po ashtu ishte një nënë që provoi largimin nga kjo botë të dy bijve të saj biologjikë. Ronnie Turner djali që pati me Ike u shua vjet nga kanceri në zorrën e trashë në moshën 62 vjeçare, ndërsa Raymond Craig Turner, kreu vetvrasje në 2018 në moshën 59 vjeçare. “Unë mendoj se Craig ishte i vetmuar, kjo e shtyu të ndërmerrte atë veprim,” do të thoshte Turner në një intervistë për CBS News që u botua asaj kohe. “Kam plot foto të tij rreth meje, ku ai është duke qeshur dhe po ndiej se ai është në një vend të mirë. ”

Besoj se në një vend po aq të mirë duhet të jetë edhe Tina Turner sot, duke peshuar artin e saj që mrekulloi botën dhe njerëzimin.

Dhe magjia e Tina Turner vazhdon.

Elida Buçpapaj

 

Librat e ndryshëm historikë të botuar veçanërisht këto dy dekadat e fundit kanë nxjerr në pah shumë personalitete të botës europiane e të përtej Atlantikut që i janë përkushtuar Shqipërise në çastet më të vështira të saj pas krijimit të shtetit shqiptar nga Ismail Qemal Vlora dhe prijësit e tjerë shqiptarë. Ishte koha kur Shqipërisë i duhej të luftonte kundër politikave shoviniste të fqinjëve të saj e po ashtu dhe të politikave hegjemoniste të vendeve të mëdha. Dy nga këto figura ishin gjithashtu dhe zviceranët Eugene dhe Helene Pittard. Ka veçse dy muaj që ështe botuar libri voluminoz prej 1.000 faqesh i publiçistit Kudret Isaj me titullin «Udhëtimi i mbramë i Eugene dhe Helene Pittard – Krijimi i Kryqit të Kuq Shqiptar. Gjenevë-Tiranë» për çka autorit i është dashur të punojë prej 10 vjetësh dhe të kërkojë në arkivat e Zvicrës apo ato familjare e më gjerë. Dhjetë vjet punë që u kurorëzuan me një libër të botuar nga «Les Livres Rama» që na shfas jo vetëm jetën e tyre dhe veprimtarinë për Shqipërinë por dhe botën shqiptare të viteve 20-30 të shekullit XX. Padyshim që figura kryesore është ajo e Eugene Pittard, akademik dhe antropolog i njohur në rrethet europiane por dhe një humanist i madh e njeri politik i cili ndihmoi fuqimisht në krijimin e Kryqit të Kuq Shqiptar dhe që më vonë, në vitin 1924, ishte i deleguari i Shoqatës së Kombeve për shpërndarjen e ndihmave në veriun shqiptar gjatë kohës së krizës së bukës të vitit 1924. Por Pittard ishte njëkohësisht një mbrojtës i flaktë i çështjes shqiptare në arenën ndërkombëtare, veçanërisht për pranimin e Shqipërisë në Shoqatën e Kombeve dhe në mbrojtjen e kërkesave shqiptare kundër politikës shoviniste serbe. Por krahas kësaj, një vend të veçantë autori i lë zonjës Helene Pittard, gazetare e njohur dhe shkrimtare, e cila e shoqëroi burrin e saj në të gjitha viset shqiptare në një kohë mjaft të vështirë social-politike por dhe në udhëtime tepër të vështira nëpër male, çka na kujtojnë udhëtimet e Edith Durham.

Helene Pittard apo Dufour nga familja e saj, ishte vajza e një aristokrati të njohur të Gjenevës, njeri politik dhe mjaft i njohur në rrethet e kulturës. Helena, që në rini kishte pasionin e poezisë dhe eksperienca që kaloi gjatë disa viteve në londër e lnçoi në shrimet publiçistike. Më pas ajo ishte korespondente e Journal de Geneve për artin dhe që e re filloi botimin e romaneve të saj të para. Por një interes të veçantë ajo i kushtoi Shqipërisë. Udhëtimin e tyre të parë drejt Shqipërisë ata e bënë në vitin 1910. Dhe ja si e përshkruan autori Kudret Isaj kur ata zbarkojnë në Shkodër në 2 korrik të atij viti: « Pronari i hotel Grand-it, për të shprehur mikpritjen e tij, i ftoi miqtë zviceranë të pinin diçka freskuese në verandën e hotelit. Disa çaste më pas kamarieri u afrua me një tabaka kristali në duar dhe i gostiti klientët me nga një shurup të ftohtë trëndafili dhe me kafe turke. Para se të uleshin të hanin drekë në restorantin e hotelit, ata u bënë dëshmitarë të një skene tipike orientale. Sapo zunë vend në tavolinë, drejt tyre afrohet një kamarier i cili mbante në duar një ibrik të kuq bakri dhe një legen të të njëjtit material. Kamarieri me përkulje në gjysmë harku, u afroi ibrikun me ujë që të lanin buzët dhe duart me ujë të parfumuar prej atari, një esencë trëndafili e cila përdorej aso kohe kudo në hotelet dhe në restorantet e Shkodrës. Pasi mysafirët lanë duart, pronari i Hotel Grand-it, të cilin e thërrisnin Sokrat Shkreli iu afrua Eugene Pittard-it dhe bashkëshortes së tij dhe u vë një shishe vere të bardhë në tryezë duke u thënë: Këtë shishe verë e keni prej rrushit të bahçes sime. Kam një sahat që e kam zbritur me çikrik këtë shishe në pus dhe e kam ftohur për zotërinë tuaj. Ne akoma nuk kemi frigorifer në hotelin tonë. Mos kini merak për mungesën e etiketës në shishen e verës. Unë bëhem garant me jetën time, nëse ju ndodh gjë. Gruaja ime Mici është austriake, vijoi Sokrat Shkreli. A e besoni se ajo e gatuan tavën e krapit si me qenë shkodrane den baba den. E ka mësuar prej një shoqes së saj, kushërirës së Cuk Markut, mbretit të tavës së krapit, i cili e ka patur lokalin te pazari i vjetër te ura e Bunës. Gjysh stërgjyshat tanë tregojnë se një Shaban Baku në kohën e Turqisë ka qenë me nam në Shkodër për gatimin e tavës së krapit dhe ka shërbyer në vitet 800 si kuzhinier në oborrin e sulltanit. Shkodranët e motit e piqnin krapin në një tjegull të nxehtë. – Sa të piqet tava e krapit në furrë – vijon Sokrat Shkreli, pronari i hotel Grand-it – po ju bëj pak muhabet, se ne në Shkodër nuk mund ta presim ndryshe mikun që na troket në derë. Sikurse e dini, shkodranët kanë humor dhe vdesin për të treguar barsaleta. Një doktor më ka treguar – e mbyll tregimin e tij Sokrat Shkreli – që një buzëqeshje vë në lëvizje 17 muskuj të fytyrës. Nuk ju lë të ikni në Zvicër pa ju mësuar një barsaletë shkodrane. Jo shumë larg hotel Grand-it, në një kopësht me rrush, shegë dhe fiq ndiheshin tingujt e ëmbël të një violine. Një grup burrash me fustanella këndonin me zë të lartë një këngë melodioze, jonet e së cilës hynin pa trokitur në të gjitha shtëpitë e lagjes. Helena për një çast e zhvendosi në mendjen e saj grupin e burrave nga Shkodra në Gjenevë dhe mendoi se ata në qytetin e Kalvinit me siguri do të ishin proceduar për prishje të qetësisë publike, madje do të kishin paguar një faturë të kripur. Ndërsa këtu kryetari i Beledijes (kryetari i bashkisë), Muharrem Gjylbegu mund t’i përgëzonte ata për gjallërimin e jetës kulturore të qytetit. Helena, tejet kureshtare e pyeti Sokrat Shkrelin t’i tregonte me dy fjalë se ç’përmbajtje kishte ajo këngë që ata burra e këndonin me aq pasion.

Helena e pati të pamundur të mos e shprehte hapur habinë e saj kur pronari i Hotel Grand-it i shpjegoi se ata burra po u këndonin një jare trëndafilave të Shkodrës. Pasi u çlodhën pak nga vapa e ditëve të para të korrikut të vitit 1910, Eugene Pittard me bashkëshorten e tij u vunë në udhë drejt konsullatës austro-hungareze, e cila shërbente edhe si rezidencë e konsullit Adolph Ritter von Zambaur…»

Një nga takimet interesante me personalitetet e qytetit siç ishte dhe ajo me Kel Marubin, ishte dhe takimi me Kolë Idromenon, me të cilin ajo botoi një intervistë të panjohur deri më sot nga historiografia shqiptare. Helene Pittard e pyet rreth artit të tij e në veçanti për historinë e Zojës së Shkodrës dhe katedrales së qytetit të ndërtuar në vitin 1848. Idromeno i flet për Marin Barletin dhe udhëtimin e Skënderbeut drejt Italisë, për fluturimin e afreskut nga katedralja për në kshën e Genezzano-s pranë Romës, në 25 prill 1467, për t’iu lutur Papës për të ndihmuar Skënderbeun. Dhe më së fundi kthimin e imazhit të Zojës së Shkodrës. Idromeno i tregon për tërmetin e vitit 1905 dhe restaurimin e kubesë së kishës, kujton se si e ndihmonte babai i tij Arseni, kur ai lidhej me litarë për të krijuar afreskun e Shën Marisë me Jezunë fëmijë dhe se si, për të pikturuar këtë afresk ai kishte shkuar deri në kishën e Genezzano-s dhe sesi gjatë dhjetë ditëve e shikonte atë pareshtur me lotë në sy. Në kthim ai kishte pikturuar afreskun në kishën agostine pranë kalasë. Me shumë interes do të ishte vite më vonë takimi i tyre me patër Gjergj Fishtën më 14 prill 1924. “ Patër Gjergj Fishta, – shkruan autori,- u rrëfen Pittard-ëve për banorët shqiptarë të bjeshkëve të Hotit dhe të Grudës, të cilët ndarja e padrejtë e kufijve i la nën administrimin e Malit të Zi. Për t’i shpëtuar masakrave dhe raprezaljeve, qindra banorë të kësaj krahine – vijoi të tregojë Gjergj Fishta – kanë ardhur kohët e fundit si refugjatë në Shkodër për të kërkuar ndihmë dhe ushqim. Refugjatët – vijoi ai – janë të zhgënjyer, ngaqë kanë dëgjuar që në shpërndarjen e ndihmave ushqimore bëhen padrejtësi. Noëlle Roger (Helene Pittard) përshkruan në ditarin e saj skenën kur patër Gjergj Fishta po i shoqëronte ata kur po i shpërndanin këmisha një grupi refugjatësh. Papritur një grupi tjetër refugjatësh që nuk kishin mundur të merrnin këmisha, iu ishin errur sytë nga zemërimi në një shkallë të atillë, sa u nisën të sulmojnë dhe të përmbysin automobilin, brenda të cilit ndodheshin Eugene Pittard me bashkëshorten e tij. Mendimi i parë që i erdhi ndërmend vetëtimthi patër Gjergj Fishtës ishte të mbronte miqtë zviceranë dhe t’ia bënte të qartë turmës së papërmbajtur që miqtë e huaj mbrohen me jetë dhe se mund të kalonin vetëm mbi trupin e tij. Do të ishte patër Gjergj Fishta, i cili do të dilte ballë për ballë turmës së yshtur nga urrejtja e verbër dhe në emër të atit, të birit dhe të shpirtit të shenjtë si dhe të genit të tij shqiptar do të bëhej barrikadë para tyre. Duke shfletuar ditarin e Helene Pittard (Noëlle Roger), dashur pa dashur njihemi me itinerarin e udhëtimeve që Eugene Pittard me bashkëshorten e tij ka bërë në krahina të ndryshme të Shqipërisë së veriut. Që në ditët e para të qëndrimit në Shkodër Pittard-ët vizituan fshatrat Kastrat, Boriç, Koplik, Hot, Prekal, Dukagjin. Në datën 10 prill 1924, Pittard-ët lanë Shkodrën pas dhe u nisën në drejtim të Pukës për të verifikuar listat e banorëve në nevojë dhe për të shpërndarë ndihma ushqimore dhe veshmbathje. Rruga zgjatohej mes maleve në shtigje të rrezikshme, në buzë të humnerave, sa ishte e pamundur që të shkonin në Pukë me automobil. Anipse pronari i hotelit Europa u tha Pittard-ëve se për të shkuar në Pukë duhej të llogarisnin 14 orë udhëtim me kalë, ata nuk u tërhoqën nga vendimi i tyre. Lumi Drin fatmirësisht nuk ishte përmbytur nga shirat e pranverës, kësisoj ata e kapërcyen lumin mbi shpinën e kuajve. Ftohja e motit dhe rënia e temperaturave e bëri të pamundur që Eugene Pittard me bashkëshorten e tij të vijonin udhëtimin në drejtim të Kukësit. Në kthim, ata e kaluan lumin Drin me varkë, pasi sipas udhërrëfyesit kalimi me kuaj ishte i pamundur për shkak të reshjeve të dendura. “

Viti 1921 ka qenë për Helenë Pittard vit i mbresave të mëdha, veçanërisht në Shkodër, Tiranë, Vlorë, Gjirokastër, Pogradec, e Kolonjë, ku ata u pritën me entusiazëm nga populli dhe politikanët shqiptarë. Me krijimin e Kryqit të Kuq Shqiptar ashtu si Eugene Pittard, edhe Helenë u zgjodh si kryetare Nderi e institucionit të ri shqiptar në ndihmë të popullatës. Po atë vit, gjatë udhëtimit në Korçë ajo u takua me gruan e Themistokli Gërmenjit, Evdhoksinë, e cila ishte kryetare e shoqatës së grave “Perlindja”. Madje çifti Pittard pas kthimit të tyre, u lidh me një avokat francez që të rihapte gjyqin rreth dënimit të padrejtë të Themistokliut meqë disa gjyqtarë nuk kishin qenë dakort me këtë vendim të ashpër, bërë fill pas një letre të kryeministrit Venizellos drejtuar qeverisë franceze.

Viti 1924 ishte tepër i vështirë për çiftin Pittard. Shqipëria po përjetonte krizën e bukës veçanërisht në veri për çka dhe Helenës iu desh të udhëtojë me kalë drejt maleve të veriut për ditë të tëra, të shkojë në zonën e Dukagjinit, në Prekal, Gomsiqe, etj, të cilat janë fiksuar në fotografitë e shumta të kësaj kohe. Në këto vite, Helenë Pittard sensibilizoi në mënyrë të ndjeshme donacionet europiane me të cilat bashkëpunonte, siç ishin dhe fondacioni Lady Carnavon, Këshilli i Britanisë së Madhe, fondi Save the Children në Londër si dhe Vatikanin. Në Shqipëri atë e shohim gjithnjë mes grave malsore duke shpërndarë misër, veshmbathje, ilaçe për të sëmurët. Në Shkodër ajo bëri porosi tek rrobaqepësit e qytetit për të qepur veshje dhe këmishë për të vobektit. Fotografitë e kësaj kohe janë vërtetë emocionante. Herë-herë, në vendet ku pushojnë një çast, duket figura e saj tek ka nxjerrë ditarin dhe shkruan mbresat e ditës.

Helene Pittard ishte një nga feministet e para dhe një humaniste e madhe, e ngjashme me Edith Durham. Si publiçiste dhe shkrimtare ajo zgjodhi pseudonim emrin Noëlle Roger, çka lidhej me emrat e dy vëllezërve të saj. Veç 54 romaneve dhe novelave të saj ajo shkroi dhe drama për teatër, siç ishte ndër të tjera dhe drama “Rrëmbimi i Europës” i shfaqur në Gjenevë dhe Paris dhe që lidhej me legjendën e kohës antike. Emrin e saj e gjen gjithashtu në gazetat e ndryshme të këtyre viteve. Për gjithë veprimtarinë e saj ajo u nderua edhe nga Franca me Medaljen e Akademisë si dhe Legjionin e Nderit. Po kështu u nderua dhe me çmime e medalje nga Rumania apo fondacione letrare e humaniste të Europës. Për Shqipërinë ajo mbetet padyshim një figurë jo vetëm humaniste por dhe letrare që duhet zbuluar.

VOAL- E ashtuquajtura “bora e majit” po zhduket nga livadhet e Rivierës së Vaud. Bukuria tunduese e rajonit që shtrihet midis Montreux dhe Vevey, narcisët kërcënohen dhe rojtarët vullnetarë dalin për t’i mbrojtur ata. Nuk po flasim vetëm për një lule, por një simbol që nga koha e epokës së bukurisë, kur lulëzimi i saj festohej me festa, parada dhe kërcime. Për të zgjedhur këtë lule spektakolare dhe aromatike, njerëzit udhëtonin edhe nga larg.

Rënia filloi në vitet 1960 dhe sot 70% e fushave të narcisëve janë zhdukur. Për të ruajtur këtë të fundit, në natyrën me lule bredhin “rangers” të caktuar nga shoqata Narcisses Riviera. Barbara Nicoulin është një prej tyre: “Ne jemi këtu – shpjegon ajo për RSI – vetëm për të kontrolluar që njerëzit të mos hyjnë në livadhe për të shkelur lulet. Ne jemi njëfarë policie”. Narcisët, vijon roja e lules, “janë në prag të zhdukjes. Pas disa vitesh nuk do të ketë dhe është për të ardhur keq. Prandaj ne përpiqemi t’i mbrojmë”.

Në Les Avants (Montreux) ka një teleferik që ju çon në hapësirat me lule. Banorët e “fshatit të narcisëve” i janë përkushtuar kauzës së një luleje që ka qenë gjithmonë pjesë e jetës së tyre. “Unë u rrita këtu dhe kur isha vajzë lëndinat ishin shumë më të bardha se tani,” thotë Rachel Soydan, zëdhënëse e Narcisses Riviera. “Më kujtohet që zgjodhëm narcisë për t’ua shitur turistëve në stacion. Ne nuk e kuptuam se po i humbnim.”

Vjelja e narcisëve ende nuk është e ndaluar, por është shumë e dekurajuar. Ndërkohë jemi në kërkim të livadheve të reja të përshtatshme për “reshje bore” të reja të bollshme pranverore. rsi-eb

VOAL- Janë 23 roje zvicerane, të cilët janë betuar për besnikëri ndaj Papës pasditen e sotme (të shtunë), sipas traditës, në oborrin e San Damaso të Pallatit Apostolik në Vatikan.

E gjithë Garda Papnore zvicerane u prit në audiencë nga Papa Françesku, i cili shprehu mirënjohjen e tij për punën e bërë nga ushtarët zviceranë.

Ndër rekrutët që u betuan edhe Pietro Giorgio Maria Botturi nga Tiçino dhe Diego Marcello Muolo nga Graubynden.

Çdo vit, rojet e reja betohen në përvjetorin e grabitjes së Romës më 6 maj 1527, gjatë së cilës 189 roje zvicerane mbrojtën Papa Klementin VII kundër ushtrisë së Karlit V.

Gardianët e rinj betohen se do të mbrojnë dhe mbrojnë Papën në detyrë dhe të gjithë pasardhësit e tij legjitimë, madje edhe në rrezik të jetës së tyre.

Një delegacion zviceran, i kryesuar nga këshilltarja federale Viola Amherd, ishte i pranishëm në ceremoni.

Një tren pasagjerësh do të lëvizë në linjën Gotthard çdo gjysmë ore

Gjithnjë e më shumë njerëz mund të udhëtojnë mes jugut dhe veriut të Alpeve, falë punës në distancë, por edhe me lidhje më të shpeshta me tren.

 

VOAL- Trenat gjithnjë e më të shpeshtë nëpër Gotthard: me tunelet bazë, distancat midis aglomerateve zvicerane nuk kanë qenë kurrë kaq të shkurtra. Dhe me orarin e ri të transportit publik, i cili do të hyjë në fuqi dhjetorin e ardhshëm, do të jetë edhe më e lehtë të lëvizësh përgjatë aksit hekurudhor Gotthard falë futjes së udhëtimeve gjysmë ore. Prandaj, gjithnjë e më shumë njerëz mund të udhëtonin midis Tiçinos dhe veriut të Alpeve.

Një fenomen që tashmë ekziston dhe që kohët e fundit është lehtësuar edhe nga puna në distancë. “Shumë banojnë në Ticino, pavarësisht se punojnë dy ditë në javë në Zyrih. Kjo lejohet edhe nga rregullat e reja të punës në distancë, të cilat ju lejojnë të banoni larg vendit të punës. Në atë kohë, Zyrihu e shmangte kantonin e Tiçinos, sot ka një dritare të re që hapet në drejtim të kundërt” vëren ekonomisti Ivano Dandrea, i pyetur nga RSI.

Vendi po ndryshon falë infrastrukturës, por edhe teknologjisë. Tendenca është gjithnjë e më evidente, edhe nëse të dhënat që e konfirmojnë janë ende të pakta. “Të dhënat e vetme që ekzistojnë janë flukset migratore ndërkantonale. Në vitin 2022 ata u kthyen pozitivë për Tiçino, kështu që do të thotë që më shumë njerëz nga pjesa tjetër e Konfederatës vijnë në Ticino sesa largohen”, shpjegon Dandrea. “Kjo – shton ai – është kryesisht për shkak të një segmenti të popullsisë, “baby boomers”, të cilët vijnë në Tiçino për të punuar vitet e fundit dhe më pas planifikojnë të qëndrojnë për në pension. Kjo mund të shihet qartë në tregun e pasurive të paluajtshme”.

Por nuk janë vetëm të moshuarit dhe bebe boomers ata që janë gjithnjë e më shumë të interesuar për Tiçinon: “Ka edhe shumë të rinj që, pavarësisht se punojnë në Zyrih në kompani shumë inovative, jetojnë në Tiçino. Për mendimin tim, kjo është shumë pozitive sepse do të thotë se ne mbajmë të rinj në zonën tonë për të shpresuar më pas se ata do të bëhen sipërmarrës në Tiçino”. rsi-eb

Berset me Guterres në një takim të fundit në Nju Jork

Diplomacia zvicerane kryeson organin e rëndësishëm të OKB-së për një muaj – Diskutime të ndryshme të mprehta në rendin e ditës

 

VOAL- Zvicra është presidente e Këshillit të Sigurimit të OKB-së që nga e hëna e 1 majit, për një mandat njëmujor. Mandati i tij në krye të organit më të rëndësishëm të sistemit të OKB-së filloi në mesnatën me orën e Nju Jorkut (06:00 me kohën e Zvicrës).

Momenti i parë domethënës i kësaj presidence është caktuar për të mërkurën, kur këshilltari federal Ignazio Cassis do të udhëheqë një debat të hapur mbi përpjekjet për arritjen e paqes së qëndrueshme, në lidhje me Axhendën për Paqe që do të prezantohet nga Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Antonio Guterres.

Në veçanti, Zvicra synon të fokusohet në parandalimin e konflikteve dhe diplomacinë shkencore. Kreu i diplomacisë zvicerane do të zhvillojë të enjten edhe një diskutim në lidhje me presidencën e Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), aktualisht e udhëhequr nga Maqedonia e Veriut.

Pas Cassis, presidenti Alain Berset dhe këshilltarja federale Viola Amherd do të paraqiten në Këshillin e Sigurimit pas tre javësh. Friburgsja do të kryesojë një diskutim të nivelit të lartë mbi mbrojtjen e civilëve, një nga temat e zgjedhura nga Konfederata për mandatin e tij dyvjeçar si anëtar jo i përhershëm i Këshillit të Sigurimit.

Nga ana e saj, Viola Amherd pritet të marrë pjesë në disa takime. Njëra prej tyre do të fokusohet në 75-vjetorin e misionit të parë paqeruajtës të Kombeve të Bashkuara në Lindjen e Mesme (UNTSO). Kjo do të jetë e para për Valaisan, e cila do të kthehet në tetor 2024 për një muaj të dytë të presidencës zvicerane të Këshillit nëse zgjidhet presidente e Konfederatës. rsi-eb

 

Jade, prezantuesja e motit të M Le Média (M Le Média)

Një transmetues i vogël privat francez ka vendosur t’ia besojë leximin e parashikimit të motit Jade: një grua e re virtuale e krijuar me AI

 

VOAL- Prej disa javësh transmetuesi i vogël privat frankofon “M Le Média” po bën shumë bujë. Zgjedhja për t’i besuar video parashikimet e motit të ditës tek një avatar me veçori femërore është temë e bisedave.

Ky avatar ka gati një muaj që e kryen këtë detyrë, por, për të thënë të drejtën, askush nuk e kishte vënë re prej kohësh, derisa gazeta 20 minuta foli për të pak ditë më parë. Që atëherë, media e shkruar dhe faqet në internet janë thelluar në këtë histori.

Avatari – i cili gjithashtu ka një emër: quhet Jade dhe duket si një vajzë e re e hollë me flokë të drejtë e kafe – në fakt është krijesë e natyrshme, ajo duket si një person i vërtetë; megjithatë, për Jade ka pak njerëz që mendojnë se ajo është gjithmonë perfekte, ajo nuk ka flokë gjithnjë me të njëjtën ndarje dhe pastaj nuk bën asnjë gabim në fjalët, gjë që ndoshta do t’iu ketë krijuar shikuesve disa dyshime.

Përdorimi i këtij mjeti dixhital më pas ngre lloje të tjera dyshimesh, si ato që lidhen me besueshmërinë e punës që kryen ose diskursin e madh rreth hapësirës që inteligjencës artificiale i duhet dhënë në përgjithësi, edhe në jetën e përditshme. Menaxheri i përgjithshëm i grupit Millennium, të cilit i përket transmetuesi për të cilin po flasim, Philippe Morax (është një zë i njohur në Romandie, ai ka punuar për radio të ndryshme lokale për 30 vjet si argëtues dhe DJ dhe sot prezanton një transmetim në mëngjes nga M Le Média) ka deklaruar nga ana e tij se qëllimi fillestar ishte të punësonte një prezantuese të vërtetë, megjithatë kandidatët nuk e kaluan përzgjedhjen dhe kështu ky projekt i inteligjencës artificiale gjeti rrugën e tij. Jade, shpjegoi ai, është rezultat i një bashkëpunimi me një grup inxhinierësh: Për sa i përket besueshmërisë, menaxhmenti siguron që ajo që thotë avatari, kontrollohet nga redaksia dhe që, në çdo rast, do të ketë një prezantues njerëzor të motit që mund të ndërhyjë.

Nga njëra anë, pra, njihen kufizimet – vetë Morax thotë se avatari mund të plotësojë një redaksi, por jo ta zëvendësojë atë – nga ana tjetër, megjithatë, grupi dhe M Le Média fokusohet shumë në teknologjitë e reja dhe nuk e fsheh interesin e tij për të zgjeruar përdorimin e këtyre teknologjive dhe për të bërë eksperimente në fusha të tjera. Për të cilat, megjithatë, drejtuesi nuk deshën të flasin. rsi-eb

 

Kostot e kujdesit shëndetësor në vitin 2021 u rritën me gati pesë miliardë franga, me rritje dy herë më të madhe se tendenca e pesë viteve të fundit (3%)

Në vitin e karakterizuar tërësisht nga Covid-19, kostot shëndetësore në Zvicër u rritën me gati 6% dhe ato të paguara nga shteti u rritën me 1.8 miliardë

 

VOAL- Shpenzimet e kujdesit shëndetësor në vitin 2021 arritën në 86.3 miliardë franga, një rritje prej 4.8 miliardë (+5.9%) krahasuar me një vit më parë. Kjo është bërë e ditur nga Enti Federal i Statistikave (FSO), duke nënvizuar se kjo rritje është dyfishi i trendit të pesë viteve të fundit (3%).

Raporti ndërmjet shpenzimeve shëndetësore dhe prodhimit të brendshëm bruto (PBB) me çmimet aktuale u rrit lehtë, duke shkuar nga 11.7% në 2020 në 11.8% në 2021. I gjithë viti 2021 u shënua nga pandemia Covid -19.

Rritja më e madhe u vu re për përfitimet e paguara nga shteti, të cilat shënuan një rritje prej 1.8 miliardë frangash gjatë një viti (+74.6%). Ky variacion i atribuohet kryesisht shpenzimeve të larta shtetërore për shkak të pandemisë Covid-19.

Për sa u përket ofruesve të shërbimeve, kostot spitalore u rritën me 1.3 miliardë franga (+4.4% krahasuar me një vit më parë), ndërsa ato të praktikave mjekësore u rritën me 0.3 miliardë franga (+2 .6%). rsi-eb

Flirt H2

VOAL- Treni me hidrogjen i ndërtuar nga prodhuesi zviceran Stadler Rail ka bërë debutimin e tij në shina. Ditët e fundit bëri një udhëtim për në Schaffhausen, fare pak larg nga kufiri me Gjermaninë. Falë motorit të tij, i cili punon me karburant që nuk lëshon substanca të dëmshme, ai është i destinuar të zëvendësojë lokomotivat me naftë që qarkullojnë aktualisht në linjat jo të elektrifikuara.

Ndër të parët e interesuar për zhvillimin e trenave të hidrogjenit janë Shtetet e Bashkuara, ku ka një rrjet hekurudhor prej mbi 200,000 kilometrash nga të cilët më pak se 1% është elektrifikuar. Dhe ekzemplari i parë i Flirt H2 do të qarkullojë në Shtetet e Bashkuara: vitin e ardhshëm do t’i furnizohet Autoritetit Transit të Qarkut San Bernardino. Ai do të përdoret në linjën rreth 15 km që lidh qytetin me Universitetin Redlands.

Kolona me dy vagona (por modeli me energji hidrogjeni mund të ketë edhe katër) do të bëjë të paktën 16 udhëtime në ditë për një total prej rreth 500 kilometrash në ditë. Ato do të mbulohen pa pasur nevojë të mbushen me hidrogjen, falë një PowerPack që përdor qelizat e karburantit dhe bateritë modulare që mund të përshtaten me kërkesat e profileve të ndryshme të funksionimit.

Aty ku ekzistojnë linja elektrike ajrore, trenat Flirt H2 mund të pajisen gjithashtu me një pantograf të montuar në çati për të punuar drejtpërdrejt me energji elektrike, duke kursyer hidrogjen. rsi-eb

Legjislacioni synon gjithashtu të kufizojë varësinë e energjisë nga jashtë, veçanërisht për lëndët djegëse fosile, dhe të arrijë neutralitetin klimatik në vitin 2050

 

VOAL- Reduktimi i varësisë nga energjia nga jashtë, veçanërisht nafta dhe gazi, duke promovuar energji të pastra në Zvicër për të arritur neutralitetin klimatik deri në vitin 2050. Ky është qëllimi i ligjit të ri për objektivat e mbrojtjes së klimës, inovacionit dhe forcimit të sigurisë energjetike që do të votohet. 18 qershor.

Për të arritur objektivin e neutralitetit të klimës, sipas këshilltarit federal Albert Rösti, i cili nisi zyrtarisht fushatën në favor të legjislacionit të premten, legjislatura ka vendosur të lirojë dy miliardë franga për rinovimin energjetik të ndërtesave dhe 1.2 miliardë të tjera për të mbështetur sektorin industrial.

Kundërpropozim për nismën e akullnajave

Ligji i miratuar nga Parlamenti me mbështetjen e të gjitha grupeve, përveç SVP-së, e cila nisi me sukses referendumin, përfaqëson kundërpropozimin ndaj nismës popullore “Për një klimë të shëndetshme (Iniciativa për Glacier)”. Ndër masat konkrete të parashikuara nga ligji, veçohet 200 milionë CHF në vit për një periudhë dhjetëvjeçare për zëvendësimin e sistemeve të ngrohjes me lëndë djegëse fosile dhe për nxitjen e efiçencës së energjisë në ndërtesa.

Mbrojtja e klimës

Synimi është pikërisht që deri në vitin 2050 të reduktohen sa më shumë emetimet e gazrave serrë, ndërkohë që emetimet e mbetura do të duhet të zbriten nga atmosfera nëpërmjet të ashtuquajturave “emisione negative”. Në kundërshtim me nismën, kundërpropozimi nuk përmend në mënyrë eksplicite asnjë ndalim të burimeve të energjisë fosile dhe merr parasysh situatën e veçantë të rajoneve periferike dhe malore. rsi-eb