Prof Dr. Ejup Statovci ishte Profesor në Universitetin e Prishtinës, Fakultetin Juridik dhe Rektor i Universitetit të Prishtinës prej vitit 1991 e deri më 1997.

Biografia

Prejardhja

Ejup Statovci është lindur më 16 prill të vitit 1940 në Fshatin Prugovc të Prishtinës dhe u nda nga jeta më 19 tetor 1997 në Prishtinë. Shkollën fillore e ka kryer në Fshatin Besi të Prishtinës, kurse Shkollën Normale e përfundoi në Prishtinë në vitin shkollor 1959/1960.

Studimet dhe jeta Profesionale

Pas përfundimit të Shkollës Normale, 14 muaj ka pununar si mësues në Shkollën Fillore në Besi. Në vitin shkollor 1961/1962 është regjistruar në Fakultetin Juridik të Zagrebit, ku është diplomuar më 30 mars të vitit 1966. Pas kësaj, ai ka lidhur marrëdhënie pune së pari në Shërbimin e Kontabilitetit Shoqëror në Prishtinë, dhe më pas ka kaluar në Sekretariatin Krahinor të Financave (Seksioni për marrëdhënie pronësore – juridike). Në vitin 1968 Ejup Statovci si jurist i diplomuar, u zgjodh Asistent i Fakultetit Juridik-Ekonomik të Prishtinës për Lëndë Civile. Në vitin Akademik 1970/1971, Ejup Statovci qe autorizuar të mbajë ligjerata nga lënda: “Pjesa e përgjithshme e të Drejtës Civile dhe e Drejta Sendore”, si dhe ligjerata nga “E Drejta Private Ndërkombëtare”. Në vitin 1971, është zgjedhur Docent. Në vitin shkollor 1968/1969 është regjistruar në studimet post-diplomike në Fakultetin Juridik të Zagrebit/Kroaci. Ka magjistruar më 26 qershor të vitit 1971. Me vendim të Pleqësisë Shkencore – Pedagogjike të Fakultetit Juridik të Lublanës/Slloveni të datës 24 shkurt 1972, Ejup Statovcit i është pranuar Tema për disertacionin e Doktoraturës, të cilën e mbrojti me sukses më 19 qershor të vitit 1974 dhe me këtë fitoi shkallën shkencore doktor i shkencave juridike. Në vitin 1975 është zgjedhur profesor inordinar për lëndën: “Pjesa e përgjithshme e së drejtës civile dhe e drejta sendore”. Në vitin 1980 është zgjedhur profesor ordinar në Fakultetin Juridik të Prishtinës. Prof. Dr. Ejup Statovci ka qenë Kryetar i Pleqësisë së Fakultetit Juridik, drejtor i Studimeve Postdiplomike për gati katër vite. Pastaj, Dr. Ejup Statovci ushtroi edhe detyrën e Drejtorit të Institutit të studimeve juridike të Fakultetit Juridik. Në vitin 1989 si Drejtor i këtij Instituti i organizoi dy simpoziume shkencore dhe botoi dy monografi për statusin kushtetues të Kosovës. Prof. Dr. Ejup Statovci ka qenë anëtarë i Pleqësisë së Universitetit të Prishtinës. Ka qenë anëtarë i Komitetit organizativ të Seminarit Ndërkombëtar “Universiteti Sot” në Dubrovnik/Kroaci. Prod. Dr. Ejup Statovci ka ushtruar edhe detyra të tjera. Ka qenë sekretar i Redaksisë së “Buletinit të Fakultetit Juridik të Prishtinës”; ka qenë anëtar i Këshillit Botues të Revistës “Përparimi” dhe anëtarë i Redaksisë së revistës – publikacionit “Universiteti Sot”. Ka qenë Kryeredaktor i Revistës “E drejta – Pravo” dhe Kryeredaktor përgjegjës i “Përmbledhjës së punimeve” të Fakultetit Juridik.

Prof. Dr. Ejup Statovci përdorte gjuhët Frenge dhe Ruse, kurse Gjuhën Angleze e zotëronte mirë.

Me qëllim përsosjeje shkencore e profesionale, në Vitin 1976 Dr. Statovci ka qëndruar 6 muaj në Universitetin e Kembrixhit (Cambridge University) në Britaninë e Madhe. Për qëndrim studiues ka qenë në Oksford, në Tiranë e Paris, ku ka qëndruar një kohë të caktuar. Si bursist i Fullbrajtit, Prof. Dr. Ejup Statovci gjatë vitit 1979/1980 qëndroi në Universitetin e Harvardit (SHBA) në cilësinë “Visiting Scholar”. Ndërkaq, në periudhën prej 1 prillit deri më 30 qershor të vitit 1985 Dr. E. Statovci qëndroi në Universitetin e Kembrixhit (Angli), ku qe i nderuar duke u zgjadhur anëtarë i Fakultetit Juridik. Për punën e tij shkencore Prof. Dr. Ejup Statovci në vitin 1980 ka marrë shpërblimin e Dhejtorit.

Rektor i Universitetit të Prishtinës 1991 – 1997

Nga 26 nëntori 1991 e deri më 31 dhjetor 1997, Prof. Dr. Ejup Statovci ishte Rektor i Universitetit të Prishtinës. Gjatë asaj kohe u angazhua me tërë qenien për shpëtimin e Universitetit të Prishtinës nga mbyllja e tij nga okupuesi Serb. Ai me punën e tij kontribuoj shumë në vazhdimin e punës, në organizimin, në institucionalizimin juridik të Universitetit duke nxjerrë Dekretligjin mbi shkollimin e lartë dhe duke nxjerrë Statutin e Universitetit; duke e transformuar atë në një Universitet të kohës sipas përvojës evropiane dhe botërore, duke e afirmuar dhe pranuar atë brenda dhe jashtë si Intitucion shtetëror. Prof.Dr. Ejup Statovci pa kundërshtim është arkitekti kryesor i ndërtimit të Universitetit të Prishtinës gjatë gjashtë viteve të tij nën okupim. Universiteti jo vetëm që mbijetoj, por e mundi okupatorin e egër klasik. Unversiteti e ndërtoi vetën dhe shtetin e Republikës së Kosovës. Kjo është një punë e madhe të cilën do ta vlerësojë Historia; do ta vlerësojë mendja krijuese.

Për punën e tij të madhe dhe vetmohuese, për Kontributin e veqantë që dha si Rektor i Universitetit të Prishtinës Prof. Dr. Ejup Statovci, më 15 shkurt 1999 shpërblehet me “Mirënjohje” të Universitetit të Prishtinës. Ishte kjo koha sa ende jetonte. “Mirënjohje” post Mortum “për kontributin e veqantë për rifillimin e punës së Universitetit të Prishtinës dhe për udhëheqjen e tij në kushte të jashtëzakonshme në periudhën 1991-1997”, iu nda edhe me rastin e 30-Vjetorit të themelimit të Universitetit të Prishtinës, më 16 maj 2000.

Tituj të veprave

• Parashkrimi – Trajtimi i tij në praktikën gjyqësore dhe administrative me rastin e zbatimit të Ligjit mbi Uzurpimet Artikull, “Përparimi” nr. 5, Prishtinë 1967
• _ – 1957

Nderime

Për punën e tij të madhe dhe vetmohuese, për Kontributin e veqantë që dha si Rektor i Universitetit të Prishtinës Prof. Dr. Ejup Statovci, më 15 shkurt 1999 shpërblehet me “Mirënjohje” të Universitetit të Prishtinës. Ishte kjo koha sa ende jetonte. “Mirënjohje” post Mortum “për kontributin e veqantë për rifillimin e punës së Universitetit të Prishtinës dhe për udhëheqjen e tij në kushte të jashtëzakonshme në periudhën 1991-1997”, iu nda edhe me rastin e 30-Vjetorit të themelimit të Universitetit të Prishtinës, më 16 maj 2000.

Më 19 tetor 2003, në Sheshin e Shën Pjetrit në Vatikan të mbushur përplot me shqiptarë të ardhur nga të gjitha viset, së bashku me qindra mijëra shtegtarë të ardhur nga mbarë bota, Papa Shën Gjon Pali II e shqiptoi formulën kanonike të Kishës që e lartonte Nënën e Madhe të të varfërve të mbarë botës, në nderimet e elterit.

Çasti kulmor ishte shqiptimi i FORMULES SE LUMTURIMIT nga Papa Gjon Pali II atë ditë të paharrueshme:

“Ne, duke përmbushur dëshirën e Vëllait tonë Lukas Sirkar, Kryeipeshkëv i Kalkutës, si dhe të shumë vëllezërve të tjerë në Episkopat e edhe të shumë besimtarëve, pasi kemi marrë mendimin e Kongregatës për Çështjet e Shenjtërve, me Autoritetin Tonë Apostolik pranojmë që Shërbëtorja e nderuar e Hyjit, Tereza e Kalkutës, tani e tutje të quhet “E Lume” e që festa e saj të kremtohet në vendet e sipas rregullave të caktuara nga e drejta kanonike, çdo vit, në ditën e lindjes së saj për qiell, më 5 shtator”.

Sot pra, me 19 tetor, nuk është festa liturgjike kishtare e së Lumes Nënë Terezë, por Festa Kombëtare e Saj, sepse kjo ditë, me të drejtë, u shpall festa e të gjithë shqiptarëve, për të cilët Nënë Tereza tani ndërmjetëson nga qielli, ndërsa vijon të na kujtojë se: “Jezusi erdhi të na sjellë Lajmin e Mirë se Zoti na do e se ne duhet ta duam njëri-tjetrin, ashti Ai na do ne. Po ku e ka fillimin dashuria? Në familje. Si fillon? Duke iu lutur së bashku Zotit. Familja që lutet së bashku, mbetet e bashkuar. E nëse ju do të mbeteni të bashkuar do ta doni e respektoni njëri-tjetrin, ashtu si Jezusi ju do. Çojeni pra lutjen, gëzimin, dashurinë e paqen në familjet tuaja e kështu do të rriteni në shenjtëri. Shenjtëria nuk është luks për pak vetë, është një bukuri e thjeshtë, sepse Jezusi ka thënë: “Jini të shenjtë, ashtu si Ati im që është në qiell”. Zoti ju bekoftë të gjithëve”.

E duke shfletuar kujtesën tonë historike i dëgjojmë përsëri zërat e shqiptarëve të cilët, nga Sheshi i Shën Pjetrit në Vatikan, shprehen emocionin e thellë të atij çasti kur, si rrallëherë, mbarë bota përsëriste me nderim të thellë emrin e kombit shqiptar, që kishte nxjerrë nga gjiri i vet atë që Papa Shën Gjon Pali II e përshkoi gjatë kremtimit të lumturimit të 19 tetorit të vitit 2003 si figurë simbolike të misionit të Kishës, duke shtrënguar, me njërën dorë, atë të një fëmije e, me tjetrën, Rruzaren Shenjte.
Kundrim e veprim, ungjillëzim e përparim njerëzor: Nënë Tereza e kumtoi Ungjillin me jetën e saj të cilën ua dhuroi plotësisht të varfërve, e njëkohësisht, lutjes- pati thënë Shën Gjon Pali II.

Në përfundim të këtij përkujtimi, ti bëjmë tonat fjalët e Papës Vojtila për të Lumen Nënë Terezë, shqiptuar në homelinë e Meshës së Lumturimit të saj në Vatikan me 19 tetor 2003:“Ta lavdërojmë këtë grua të vogël, të dashuruar me Zotin, këtë lajmëtare të përvuajtur të Ungjillit e bamirëse të palodhur të njerëzimit. Në të nderojmë një nga personalitetet më të rëndësishme të epokës sonë. Ta pranojmë mesazhin ta ndjekim shembullin e saj”. Le të vazhdojmë ta ndjekim shembullin e saj e të jemi mjete të dashurisë hyjnore.

Teksti vjen nga faqja e internetit http://sq.radiovaticana.va

Sadik Kaceli pati një jetë relativisht të gjatë dhe brenda kësaj periudhe kohore pati gjithashtu një krijimtari të bollshme artistike. Pra, kësaj jete të gjatë tetëdhjetëegjashtë vjeçare që ai e jetoi si individ, si bir, si vëlla, si bashkëshort, si prind, si edukues, si qytetar, si mik, si njeri …. i duhen superpozu edhe shtatëdhjetëvjetët e fundit të krijimtarisë. Për këtë hark kohor të aktivitetit të tij artistik është folur shumë dhe gjithsecili ka mënyrën e tij të reflektimit. Nga kritika e tanishme vihet re një farë tendence për ta vendos këtë artist në një pozicion si lidhës mes orientit e oksidentit në fushën e arteve figurative. Kjo kryesisht bazuar në krijimtarinë e tij të hershme të viteve ’30, ku paraqet si gra të mbuluara të asaj kohe në Shqipëri, po ashtu dhe nudo që si student duhej t’i realizonte gjatë viteve të Akademisë së Artit në Paris në po këto vite. Për hir të së vërtetës, krijimtaria e tij është shumë më e gjerë se sa vetëm fokusimi në segmente të tilla të kufizuara, të cilat i përkasin një kohe të krijimtarisë së hershme në rininë e tij, realizuar nga artisti për qëllime të caktuara. Mendoj se duhet parë më në kompleks krijimtaria e tij artistike shtatëdhjetë vjeçare. Gjithsesi secili është i lirë të reflektojë në mënyrën e vet mbështetur në njohuritë e tij, thellimin që bën në veprën e artistit, këndvështrimi i tij personal, intelektual, fetar, moral etj. Pavarësisht të mendimit tim personal mbi krijimtarinë e plotë të Sadik Kacelit, nuk qe qëllimi im në këtë shkrim për t’u ndalur në këtë pikë. Ia lë këtë gjë kohës, kritikës objektive artistike. Jo më kot përmenda në fillim të këtij shkrimi se Sadik Kaceli krijoi vetëm për rreth shtatëdhjetë vjet në fushën e artit figurativ, por jetoi tetëdhjetëegjashtë vjet dhe brenda kësaj jete pothuajse shekullore jetoi dhe kontribuoi në shoqëri mbase akoma edhe më tepër si njeri, si edukator, si qytetar. Eshtë e qartë se para se të jemi artistë apo çfardo lloj profesioni tjetër në fushat e jetës, së pari jemi njerëz. Mendoj se jeta që na është dhuruar duhet konsideruar si një detyrë, si një mision i rëndësishëm per secilin që me aq sa mundet të përpiqet për përmirësimin e shoqërisë njerëzore. Dhe kushdo mund të bëjë diçka në mënyrën e tij, mund të lë gjurmë, pavarësisht prejardhjes, statusit shoqëror, profesionit etj., mjaft të inspiroje në këtë drejtim. Në këtë konteks profesionin e shoh më shumë si një instrument, një prej elementëve që na ndihmon, ta ndërtojmë jetën në atë mënyrë se si ne e perceptojmë atë. Për këtë arsye mendova të ndalem fare shkurtimisht, pikërisht në kontributin që Sadik Kaceli ka dhënë si njeri, qoftë në jetën e tij personale qoftë edhe në aspektin si prind, si edukator, si qytetar. Kjo parë nga pozicioni im si bijë e tij, nëpërmjet disa episodeve apo ngjarjeve që kanë lënë mbresë tek unë në atë periudhë pothuajse gjysëm shekullore që jetova me të.

Ishte fillimi i viteve ’50, kur terrori komunist po e profilonte edhe më mirë karakterin e tij gjakatar. Incidenti i bombës në ambasadën sovjetike të vitit ’51 në Tiranë, mori jetën e njëzetedy qytetarëve të ndershëm e të pafajshëm, plagosi kaq familje, u rritën kaq e kaq jetimë. Por bisha komuniste nuk ngopej me kaq. Sundimi i terrorit të kuq kërkonte mënyra akoma edhe më të sofistikuara për të shkaktuar akoma më shumë viktima të reja të pafajshme, për të mbjellë akoma më shumë terror e frikë. E për të realizuar këto qëllime diabolike, i duheshin sigurisht veglat e saj të verbërta… Në një nga ambjentet e një ekspozite të atyre viteve dikush pa rënë sy e tërhoqi

Sadik Kacelin në një ambjent mënjanë. Iu prezantua dhe pa shumë zbukurime hyri në temë direkt. Ishte agjent i Sigurimit të Shtetit dhe i kërkonte Sadik Kacelit të punonte dhe ai për të. Iu kujtua se ishte vëllai i Jonuz Kacelit të sapo pushkatuar në incidentin e bombës në ambasadën sovjetike. Sa për dijeni, Jonuz Kaceli, pasi qe pushkatuar në qelitë e Ministrisë së Brendshme, u lidh ashtu i vdekur me 21 të gjallët e arrestuar të tjerë e u ripushkatua bashkë me ta në afërsi të Tiranës atë natë të errët shkurti. E tashti ky Sadik, vëllai i Jonuzit, xhaja i Fadilit të arratisur, bir i familjes së mirënjohur tregtare Kaceli, një nga familjet më të vjetra autoktone të Tiranës përbënte një profil të përshtatshëm për Sigurimsat për realizimin e planeve të tyre. Njerëzit e serës së tij, duke e njohur Sadikun si njeri të ndershëm e besnik, që rridhte nga një familje fisnike me tradita patriotike, me “biografi të keqe” për kohën, do t’i konfidoheshin atij, do të qanin hallet e dertet e tyre që nuk ishin të pakta në ato vite. Këtë gjë padyshim ata nuk mund t’a bënin as me Sigurimsat, as me komunistat as me Kryesinë e Frontit Demokratik. E detyra e Sadikut duhej të ishte t’ua përcillte xhelatëve hapjen e sinqertë të zemrës së tyre të vuajtur, rrëfimet e moskënaqësitë e tyre të drejta. Por ata i kishin bërë hesapet jo mirë. I premtun Sadikut nga më të ndryshmet, nga më të paarritshmet e asaj kohe si shpërblim. Ishte e pamundur. Kur e panë se nuk ia dolën me premtime ia nisën me kërcënime, deri me revolver tek koka. Pak a shumë parulla “O me ne, o kundra nesh”.

Kur erdhi në shtëpi, nuk e njoha Sadikun, tregonte nëna ime mirë, shumë shumë vite mbas monizmit. Fytyra e Sadikut ishte nxirë, tregonte ajo, thënë kjo jo vetëm në mënyrë figurative. E thirrën edhe disa herë të tjera, duke i bërë presion të rëndë psikologjik. “Njëherë do të vdes kishte thënë babai i katër fëmijëve, po qe se duhet të vdes në këtë mënyrë, ky paska qenë fati im. Nuk dua t’i hyj në hak askujt. Kam frikë Zotin!” I druhej babai im i mirë asaj dite, kur do të dilte para Tij. E panë se ishte e pamundur as me premtime as me kërcënime jete i thanë së fundmi, atëherë nënshkruaj se nuk do t’i tregosh kurkujt për sa folëm, gjë të cilën e bëri. Vonë, vonë në vitet e demokracisë e kemi dëgjuar këtë histori të dhimbshme. U mbyll në vetvete dhe punonte shumë për të mbijetuar vetë i gjashtë, gruaja e papunë e katër fëmijë. Vetëm besimi tek Zoti më ka dhënë forcë, thoshte ai. Megjithë “biografinë e tij të keqe” pjesërisht të trashëguar e pjesërisht falë sjelljes së tij të ndershme, (kjo gjithmonë sipas Kodit të Moralit komunist), ai sillej mirë me të gjithe, besnik e i ndershëm në maksimum me këdo, i donte shokët sinqerisht, të cilët mund t’í përkisnin shtresave të ndryshme sociale, profesioneve, racave, prejardhjes, niveleve nga më të ndryshmet. Falë edukatës e bindjeve të tija fetare e morale, ai i respektonte njeriun, thjeshtë si njeri, si krijesë, pa asnjë lloj paragjykimi qoftë edhe të imponuar prej kohës së atëhershme. Shokë a miq të tij të vjetër që ishin zhdukur prej vitesh burgjeve a internimeve të komunizmit, qofshin ato borgjeze apo ish-komuniste, ai i takonte hapurazi në mes të sheshit me të njëjtën dashuri e sinqeritet ashtu si i kish dashur gjithmonë. E mos harrojmë se ishin vitet e tmerrshme të monizmit, ku vetë Sadiku e familja e tij kishin hequr mjaft e ishin në shënjestër. Nuk do e harroj kurrë një citim mjaft domethënës të Dritëro Agollit në aktivitetin që organizoi Lidhja e Shkrimtarëve e Artistëve në vitin 1994, me rastin e 80-vjetorit të lindjes së tij. Ishin vitet e para të demokracisë, ku Parlamenti e gjithë shoqëria “vlonte” nga të katër anët. Ishin aty të pranishëm nga të gjitha llojet e njerëzve: parlamentare komuniste e parlamentare demokrate, artistë e punëtorë, intelektualë, të rinj e të vjetër. “Që Sadiku që na bashkoi sot të gjithëve neve këtu”, tha me sinqeritet Dritëroi. E vërtetë që një takim i përbashkët tejet miqësor prej të gjithëve. Atë që nuk e bënte politika e kishte bërë në atë çast pikërisht natyra humane e paqësore e Sadikut që e donte njeriun pa dallim, e respektonte atë, e ndihmonte atë qoftë edhe me një fjalë a me një këshillë. Sa i dashur ishte në familje e në rrethin familjar. Sa me dashuri e butësi na rriste e na edukonte ne fëmijët. Përveç principeve bazë të edukimit që ishin themelore për të, na ushqeu neve gjithashtu edhe dashurinë për të bukurën, për përparimtaren. Në ato vite të errëta kur ndër të tjerat, udhëtimi jashtë shtetit për klasën tonë ishte më se i pamundur (e krahasueshme për mua sot të mendoj për një udhëtim në kozmos), babai jonë na fliste e na fliste pa u lodhur për Parisin, për shokët e tij studentë, për jetën studentore, për rrugët, parqet, kafetë, muzetë e Parisit, ekspozitat, takimet e tij me artistë të dimensioneve botërore qysh në atë kohë. Mbresat e tij për Parisin ishin të pafund. Ishte një lloj nevoje e brendshme shpirtërore e tij, një farë soj mbijetese kulturore për të treguar mbi Parisin, por edhe “një lloj lëngu jetësor” për edukimin tonë. Përpiqej babai jonë i mirë për t’i dhënë sa të mundë një kolorit të gëzueshëm atij realiteti të zymtë të kohës. I tregonte vazhdimisht mbase të njëjtat histori, por aq bukur, aq me ndjenjë, aq me dashuri tregonte për mbresat e atij qyteti të madh të zhurmshëm, kryeqyteti i artit të asaj kohe, sa të dukej gjithmonë sikur i dëgjoje ato histori për herë të parë, përjetoje mbresat e tij me një vërtetësi të çuditshme. Ishte vetëm disa vite më parë që unë vizitova Parisin për herë të parë. M’u duk vetja çuditërisht sikur kisha qenë prej vitesh këtu. Pata ndjesinë si rikthim në një realitet mjaft të njohur, këtë herë jo virtual….

Babai jonë,

Sadik Kaceli të edukonte me vepra, fliste pa fjalë, e përçonte mirësinë e tij tek tjetri në një mënyrë krejt të pasforcuar, më saktë e thënë: buronte natyrshëm mirësi nga personi i tij. Vetë prezenca e tij shembulli i tij personal, modestia e tij të impononte respekt, ishte e pamundur të silleshe keq në prani të tij a t’i thyeje zemrën, a ishe fëmi, adoleshent apo madhor. E jo vetëm në prani të tij, por qoftë edhe me mijëra kilometra larg prej tij të ishe, prap ndjeje peshën e përgjegjësisë morale të këtij prindi të mirë. Dikur mbas viteve të demokracisë shkova për herë të parë jashtë shtetit. Mundohesha të isha sa më e kujdesshme në çdo aspekt. Tashmë nuk ishte më ajo frika mbytëse, e imponuar artificiale se mos bëj ndonjë lapsus, dhe ndëshkohem unë dhe familja ime nga sistemi komunist i atëhershëm. Jo, ishte një lloj sedre, një lloj përgjegjësie tjetër shumë herë më e fuqishme se frika, ishte një ndjenjë që rridhte natyrshëm: ishte ndroja se mos nuk po përfaqësoja si duhet vehten time, familjen time, atdheun tim Shqipërinë. Dikush më ironizoi miqësisht: T’i sikur je ambasadorja e Shqipërisë! Jo. Unë isha thjesht një njeri anonim në shoqërinë Perëndimore, që as më njihte e as njihja askënd. Por ndjenja që prindët na kishin edukuar për me e dash atdheun, popullin tënd kudo që të jesh të mundohesh sa më denjësisht ta përfaqësosh atë, ishin rrënjosur fort tek unë. Thellë-thellë në qenien time, ideja se mund të dëmtoja sadopak imazhin e prindërve të mi, punës së tyre të palodhur për edukimin e fëmijëve të tyre, si dhe të gjeneratave të fëmijëve që ata kishin edukuar si mësues, më ndiqte gjithmonë pas.

I jam mirënjohëse prindërve të mi, i jam mirënjohëse babait tim të mirë

Sadik Kaceli, i cili më parë se të na mësonte të mbanim lapsin a penelin, na tregoi, nëpërmjet sjelljes, modestisë, ndershmërisë e dinjitetit të tij modelin më të mirë prindëror.

Ndaj më parë se t’i jem mirënjohëse

Sadik Kacelit për atë pjesë me vlerë të krijimtarisë së tij artistike, i jam mirënjohëse së pari për kontributin që ai i dha shoqërisë njerëzore …si njeri!

Falemneres babë për gjithçka të mirë që përçove tek ne!

Lumnika Triest Kaceli

19 tetor 2014

Në vitet ’50-’60 portieri Lev Yashin (Jashin) ishte krenaria e futbollit sovjetik. “Heroi i klasës punëtore” i priste goditjet a thua se kishte tetë duar dhe për faktin se vishej përherë me të zeza mbiquhej “Merimanga e zezë”. Për 20 vite mbrojti portën e Dinamos së Moskës. Në karrierë fitoi shumë trofe, mes të cilëve medalje olimpike dhe Kupë Evrope me përfaqësuesen sovjetike

Në historinë botërore të futbollit, Lev Jashin, i shpallur portieri më i mirë i shekullit XX, mbetet ende i pathyer për faktin se është i vetmi portier që është vlerësuar me Topin e Artë. Megjithatë, në ato vite, në Shqipëri, ai kishte një moshatar, i cili potencialisht i kishte mundësitë për ta konkurruar, por që fati nuk i rezervoi të njëjtin sukses.

Emri i tij ishte Qemal Vogli. Edhe ai vinte “nga klasa punëtore”. Edhe ai mbrojti portën e Dinamos, por të asaj të Tiranës. Spikati me veshje të zezë në portë dhe prej hedhjeve që bënte mori nofkën “Macja e zezë”.Me Jashinin u takua në vitin 1954 në Moskë pas një ndeshjeje miqësore mes dy Dinamove. Sovjetikët kishin dëgjuar për Voglin që prej miqësores së vitit 1951 në Tiranë, (Shqipëri 1–1 Spartak i Moskës) ku Vogli kishte dalluar për daljet dhe hedhjet e përkryera në portë.Jashin dhe Vogli – asokohe të dy 25-vjeçarë – e vlerësuan me konsiderata njëri-tjetrin.

Me Dinamon, në 6 vite Vogli do të ishte protagonist në fitoren e 5 kupave e 5 kampionateve. Ende të pathyera për futbollin shqiptar janë rekordet: 25 fitore radhazi (sezoni 1951–52) dhe vetëm 5 gola të pësuar gjatë një kampionati.Por, megjithëse të shumtë ishin krenar për arritjet e tij sportive, Vogli nuk u bë hero i futbollit komunist shqiptar, përkundrazi.Gjithçka e Voglit u mbyt në harresë kur më 3 shtator 1956 ai u arratis drejt perëndimit.

Ishte 27 vjeç dhe kishte vetëm 10 vite futboll profesionist.Rrethanat bënë që, pas një miqësoreje tjetër me Dinamon e Berlinit, ai të kalonte në Berlinin Perëndimor. Ishte koha kur ende nuk ishte ndërtuar muri. Ishte koha kur arratisjet regjimi diktatorial i Hoxhës i dënonte rëndë.Prej vitit 1956 e deri më sot historia e Qemal Voglit është treguar mes rrëfimeve dhe pak dokumenteve.

Kjo seri shkrimesh do të nisë ta tregojë historinë e një prej sportistëve më të jashtëzakonshëm të futbollit shqiptar, duke iu referuar dosjes që Sigurimi i Shtetit mbajti për të.Në dosje tregohet se, në të vërtetë, për Voglin, Sigurimi kishte grumbulluar informacione që kur ai kishte qenë adoleshent.

Pranë tij, Sigurimi kishte 10 bashkëpunëtorë të njohur me nofkat: “Çapkëni”, “Goma”, “Jehona”, “Bjeshkore”, “Biblioteka e Pogradecit”, “Topi”, “Stina e Shiut”, “Besuesi” dhe “Lumi”.

Biografia e Voglit paraqitej me një lidhje familjare të angazhuar me Ballin Kombëtar, por megjithatë ai privilegjohej prej dhuntive sportive dhe nuk penalizohej, madje as për kontrabandën që bënte njësoj si disa sportistë të tjerë, të cilët kur dilnin jashtë shtetit, në kthim, edhe pse nuk lejohej, merrnin sende të ndryshme me vete.

Sidoqoftë, Sigurimi e vëzhgonte vazhdueshëm Voglin për sinjalizimet e bashkëpunëtorëve rreth tendencave për arratisje që ai shfaqte ndonjëherë. Arratisje që do ta konkretizonte në vitin 1956, por që nuk zgjati shumë. Ai u kthye në Shqipëri me versionin që regjimi propagandoi: kinse u kap falë agjenturës së Sigurimit dhe bashkëpunimit me agjenturat simotra të vendeve të tjera komuniste.

Në dosjen e tij janë fshirë të gjitha gjurmët, por ka një korrespondencë të mbajtur me STASI-n, homologen e Sigurimit të Shtetit në Gjermaninë Lindore. Për shkak të popullaritetit që kishte mes njerëzve, portieri i Dinamos u dënua vetëm 15 vite burg, më vonë u amnistua dhe pas 5 vitesh u lirua.

Mirëpo nuk ishte më e njëjta gjë. Atij iu ndalua të luante futboll ndërsa dokumentet tregojnë se u mbajt nën vëzhgim të vazhdueshëm të Sigurimit të Shtetit deri në vitin 1991 shpesh duke u cilësuar si agjent i fshehtë. Dënimi më i rëndë që mori, me gjasa, ishte ndarja me të bijën kur ishte ende e vogël dhe ndalimi i të luajturit futboll gjatë gjithë jetës.

Qemal Vogli me shumë mundësi mund të mos fitonte medalje olimpike, Kupë Evrope apo Top të Artë, por e sigurt është se po të vazhdonte të luante futboll do të ishte një histori shumë herë më fantastike e futbollit shqiptar, histori që nuk do të harrohej kurrë./observatorikujteses.al

VOAL- Ferdinand Magelani (Fernão de Magalhães) lindi në Sobrosa, një qytet me disa mijëra banorë të vendosur në Portugali veriore, më 17 tetor 1480. I përket një familje aristokratike të kalbur. Babai është kryetari i qytetit ndërsa nëna kujdeset për familjen. Magelani ka një vëlla, Diego dhe një motër, Isabel. Familja e tij ka një prejardhje antike dhe prestigjioze por nuk ka më fuqinë ekonomike të së kaluarës. Në moshën dhjetë vjeç ai humbi prindërit e tij dhe së bashku me vëllain e tij u dërguan në gjykatën e mbretit Gjon II në kryeqytetin Lisbonë, ku ai mbajti pozicionin e pazhit. Mbreti kujdeset zyrtarisht për të, edhe pse jeta gjyqësore kërkon që të tjerët të japin edukimin që i duhet.

Më 1505 mbreti vendosi ta dërgojë në Indi për t’i shërbyer Viceroy Francisco de Almeidas. Në oborrin e Almeidas, Magelani shquhet për autoritetin, zgjuarsinë dhe guximin e tij deri në atë pikë sa të shpërblehet për shkak se kishte shkatërruar një rebelim në një nga anijet mbretërore.

Karriera e tij në det filloi kur u regjistrua në Marina di Sua Maestà, ku ai menjëherë tregoi aftësinë dhe pasionin e tij për lundrim. Më 1506 ai mori pjesë në ekspeditën që duhet të lundronte për në Ishujt Spice, të njohur me këtë emër falë pasurisë dhe shumëllojshmërisë së erëzave që mund të gjendeshin atje. Emri i tyre i vërtetë, në fakt, ishte Arkipelagu i Moluccas.

Gjatë kësaj ekspedite ai është promovuar në kapiten, por karakteri i tij aventuresk dhe jo shumë i prirur për disiplinë e vë menjëherë në telashe: ai largohet nga flotiljaa me anijen e tij për të eksploruar zonat më tej në lindje të rrugës së vendosur dhe për këtë ai menjëherë degradohet.

Kur humbi komandën, më 1510 u fut në një anije tjetër të kapur nga Alfonso de Albuquerque me të cilën ai mori pjesë në betejën për pushtimin e portit të Malacca. Pas kësaj fitoreje ai u kthye në Portugali dhe më 1513 ai u fut në një anije tjetër ushtarake të nisur drejt Marokut, ku mori pjesë në betejën e Azamorit. Qëndrimi i tij në Marok i shkakton atij probleme të ndryshme sepse ai akuzohet se filloi disa aktivitete tregtare me myslimanët dhe për këtë arsye ka turpëruar uniformën dhe gradën e tij në Marinë. Për këtë arsye, më 1514 ai u shkarkua në mënyrë të pandershme dhe u largua si nga Marina Mbretërore ashtu edhe nga gjykata Portugeze.

Pasi humbi punën, Magelani fillon të imagjinojë një ekspeditë të re për t’u komanduar në autonomi totale dhe falë një harte që ai kishte dhe e cila tregonte një kalim hipotetik për të hyrë në Oqeanin Paqësor që duhej të gjendej në jug të Rio de la Plata, fillon të planifikojë një projekt të ri. Ideja themelore ishte arritja në Azi pa pasur nevojë të binte rrotull Afrikës dhe për këtë arsye të zvogëlojë ndjeshëm distancat. Ishte një plan ambicioz për të cilin shumë hartografë dhe navigatorë kishin tentuar, por nuk ishin realizuar kurrë më parë.

Magelani dëshironte jo vetëm që të gjente këtë kalim, por edhe të tregonte se ishte e mundur të arrinit në Arkipelagun e Moluccas duke ndjekur një rrugë tjetër; duke supozuar se kjo rrugë është nën kontrollin e Spanjës vendos që ta prezantojë projektin e tij te Charles V.

Perandori ishte magjepsur nga ideja, jo vetëm sepse ai e njohu bashkëbiseduesin e tij për guximin, paskrupullshmërinë dhe aftësinë për komandë, por edhe sepse besonte se një rrugë e tillë mund të dëshmonte se Moluccas janë në të vërtetë nën ndikimin spanjoll dhe gjithashtu ekspedita mund të çojë në zbulimin e territoreve të reja për t’u kolonizuar.

Për këto arsye, Charles V vendos të mbështesë kompaninë duke siguruar burra, anije dhe furnizime. Pas përgatitjeve të duhura më 20 shtator 1519 pesë anije nisnin lundrimin nga San Luca de Barrameda, në grykën e Guadalquivir me 265 burra në bord; anija prijëse, në komandë të së cilës është Ferdinand Magelani, quhet Trinidad.

Anijet po shkojnë në jug-perëndim dhe kalojnë Atlantikun pa shumë vështirësi. Pas disa javësh ata mbërrijnë pranë Rio de la Plata; në këtë pikë Magelani vendos të niset drejt jugut, duke lundruar përgjatë brigjeve të Amerikës së Jugut. Pas një ndalese pesë-mujore, për shkak të dimrit Australian, ekuipazhet rifillojnë lundrimin në kërkim të ngushticës që duhet të bashkojë dy Oqeanet. Navigimi i gjatë dhe sikletet për shkak të sëmundjeve dhe mungesa e ushqimit dhe ujit nxiti disa nga burrat që të rebelohen vazhdimisht kundër Magelanit, i cili ndërhyn gjithmonë me një grusht hekuri për t’i qetësuar ata.

Më 25 tetor, anijet marrin më në fund një kanal (ngushtica që do të marrë emrin e tij prej tij) navigimi i të cilit zhvillohet pa ndonjë masë parandaluese; moti, përfshirë shtresat e dendura të mjegullës, e bënë kërkimin shumë të vështirë. Pas disa ditësh kanali kapërcehet dhe anijet futen në Oqeanin Paqësor. Detarët entuziastë për kompaninë, por të lodhur dhe të shqetësuar nga fati i tyre – tani ushqimi ishte pothuajse i përfunduar – shumica e tyre kërkojnë që të në shtëpi. Sidoqoftë, Magelani refuzon dhe drejtohet në veri-perëndim.

Udhëtimi zhvillohet në një Oqean të qetë, aq shumë sa që atij iu dha emri i “Pacqësor”, por kur Magelani, i cili tani komandon vetëm tre anije sepse fati i dy të tjerave kishte qenë ogurzi – një ishte transportuar me anije ndërsa kapiteni i anijes së pestë kishte vendosur , i nxitur nga njerëzit e tij, për t’u rikthyer – ai vendos të zbarkojë në një ishull në Filipine, Cebu. Udhëtimi i tij përfundon përfundimisht. Ai u vra më 27 Prill 1521 në Mactan nga disa njerëz autoktonë të ishullit.

Metush Krasniqi lindi më 19 gusht 1928 në fshatin Dajkoc të Komunës së Kamenicës (Dardanës). Shkollën fillore respektivisht katër klasat e para i kreu në gjuhën serbe në fshatin Hodanoc, ndërsa katër klasët tjera gjatë viteve 1942-1946 i kreu në Gjilan në gjuhën shqipe.

• Gjatë viteve 1947-1949 kreu një kurs pedagogjik në Pejë dhe Gjakovë, ndërsa në vitin 1950 diplomoi në Shkollën Normale të Gjakovës. Në vitin 1950-1951 filloi punën si mësues në shkollën fillore në Shipashnicë të Epërme. I frymëzuar nga veprimtarët e LNDSH, në Shipashnicë së bashku me kolegët e vet themeloi organizatën ilegale “Partia Revolucionare për Bashkimin e Tokave Shqiptare me Shtetin Amë”. Autoritetet e arsimit vetëm një vit më vonë Metush Krasniqin e transferojnë në shkollën fillore të Strezovcit fshat ky në komunë të Dardanës. Aty punoi një vit dhe u transferua në Hogosht, ku e gjeti arsimtarin e gjuhës shqipe Ndue Nekajn dhe Hogoshti e mirëpriti ngrohtësisht ardhjen e tij. Pas një viti Metush Krasniqin e transferuan në shkollën fillore të Muçivërcit dhe në vitin shkollor 1955/1956 me vendimin e organeve arsimore të Rrethit të Dardanes (ish-Kamenicë), shkolla 8 klasëshe e Muçivërcit me gjithë arsimtarët dhe mjetet mësimore bartet në Roganë dhe për çudi po me atë vendim Metush Krasniqin e emëruan drejtor të shkollës në këtë fshat shkollë kjo e cila sot mban emrin e këtij atdhetari të denjë.
• Në vitin 1957 pas ndjekjeve dhe burgosjeve detyrohet të shpërngulet në Shkup. Atje krahas punës në arsim me një përkushtim të veçantë vepron në organizatën “Partia Revolucionare…” Në nëntor të vitit 1958 Metush Krasniqin do ta burgosin dhe e dënuan me 18 vjet burg të rëndë prej të cilave i mbanë vetëm 8 vite. Pas daljes nga burgu Metush Krasniqi i kaloi disa vite në fshatin e lindjes në Dajkoc. I entuziazmuar nga hovi që kishte marrë shkollimi, Metush Krasniqi më pas do të regjistrohet në Fakultetin Juridik në Prishtinë, dhe në vitin 1970 u punësua në shkollën e mesme teknike “19 nëntori” në Prishtinë. Mirëpo, xhaxha Metushin as këtu nuk e lanë të punoj qetë. Me një vendim të Dushan Ristiqit – Kryetar i KK të LKJ të Prishtinës dhe të kryeudbashit në Gjilan Aleksandar Cana Periq, Metush Krasniqin e larguan nga procesi edukativo-arsimor.
• Meqë atdhetari ynë Metush Krasniqi gëzonte një autoritet të madh në mesin e rinisë shkollore dhe universitare në Kosovë e në Maqedoni, ai kishte formuar një rreth të gjerë shokësh besnikë, ishin ata si : Hasan Dermaku, Rexhep Mala e Skënder Kastrati, Njazi Korça nga Gëmica, Kadri Zeka nga Poliçka, Ethem e Fehmi Bajrami nga Malisheva e Gjilanit ; Rexhep Elmazi e Rafet Bajrami nga Gjilani ; Jusuf Gërvalla, Zeqir Gërvallën e Sabri Novosellën në Prishtinë, Shefqet Jasharin e shumë të tjerë.
• Në vitin 1976 Metush Krasniqi vihet në krye të Organizatës “Lëvizja Nacional-Çlirimtare e Kosovës dhe e Viseve tjera Shqiptare në Jugosllavi” LNÇKVSHJ. Gjatë atyre viteve bënë përpjekje për bashkimin e të gjitha grupeve ilegale në një organizatë të fuqishme. Metush Krasniqi gjatë viteve të 80-ta punoi në ilegalitet të thellë, por megjithatë UDB-a përmes informatoreve shqiptar, dinte për aktivitetin e Metushit dhe më 4 nëntor 1981 sërish burgoset, torturohet rëndë nga udbashi i Anamoravës Selim Brosha e shume të tjerë. Pas katër muaj lirohet në gjendje të rëndë shëndetësore.
• Më 4 nëntor 1985 Metush Krasniqi sërish burgoset dhe gjatë shtatë muaj e pesëmbëdhjetë ditëve sa e mbajtën në burgjet e Prishtinës e të Mitrovicës, rrahet e torturohet në mënyrat më mizore. Pasi ishte i dërmuar për vdekje UDB-a më 16 qershor 1986 e liron nga burgu dhe më 15 tetor 1986 ky atdhetar i devotshëm duke mos pasur shërim ndërroi jetë. Varrimi i tij u bë në fshatin e lindjes në Dajkoc.

VOAL – Paul Michel Foucault lindi në Poitiers (Francë) më 15 tetor 1926. Babai, gjyshi dhe gjyshi i tij ishin mjekë, krenarë për traditën e tyre familjare, shumë fetare; kështu që karriera e Michel duket se është e paracaktuar. Por në moshën njëmbëdhjetë vjeç, i riu del kundër babait duke deklaruar se dëshiron të bëhet historian. Në vitin 1940 ai u dërgua në një kolegj fetarësh; megjithatë, nëna, që vjen nga një familje që është më pak e ngurtë nga pikëpamja fetare se babai i tij, gjithashtu i jep mësime private në filozofi Michelit.

Gjatë viteve të tij universitare, Foucault shfaqet si një djalë i vetmuar, ekstravagant dhe i çuditshëm: ai studion psikologjinë dhe filozofinë nën drejtimin e Maurice Merleau-Ponty, Jean Hyppolite dhe Louis Althusser. Homoseksual, ai e jeton këtë gjendje me siklet: brenda pak vitesh ai përpiqet të bëjë vetëvrasje tre herë, madje edhe duke e lejuar veten të jetë i tunduar nga alkooli. Megjithëse me ngurrim ai e vendos veten për disa kohë në analizë.

Në studimet e tij ai thellon autorë të tillë si Saussurre, Kierkegaard, Heidegger dhe Lacan; megjithatë, Nietzsche do të ndikojë më shumë tek ai. Ai gjithashtu ushqen një antipati ndaj Sartrit, në favor të Bataille. Në këto vite ai merr detyrat e tij të para universitare dhe fillon me kompozitorin Jean Barraque një marrëdhënie shumë të stuhishme që do të konsumohet brenda pak vitesh. Në vitin 1955 filloi një miqësi të thellë me Barthes dhe Dumézil. Detyrat kulturore çojnë Foucault për qëndrime të gjata jashtë vendit, së pari në Suedi, pastaj në Poloni dhe më në fund në Gjermani.

Në sajë të interesit të historianit dhe filozofit Philippe Aries në vitin 1960 ai boton “Historinë e çmendurisë në epokën klasike”, veprën e tij të parë të rëndësishme, të refuzuar më parë nga botuesi i madh Gallimard. Në fund të të njëjtit vit ai takon Daniel Defert, një student i ri i cili do të mbetet shoku i tij për pjesën tjetër të jetës së tij. Për të qëndruar pranë Danielit gjatë shërbimit të tij ushtarak, Foucault heq dorë nga mundësia e shumëpritur për të shkuar në Japoni, duke pranuar një post në Tunis. Dhe në veri të Afrikës, Foucault u zhvendos në vitin 1966, veçanërisht si rezultat i faktit se qarqet kulturore pariziane e pëlqenin shumë pak jetën e tij private, aq shumë saqë pengojnë karrierën e tij universitare.

Gjithashtu në vitin 1966 ai redaktoi me Deleuze edicionin francez të veprave të plota të Nietzsche; botoi “Fjalët dhe gjërat”, suksesi i madh i jep atij një pozicion udhëheqës midis mendimtarëve të kohës së tij, si dhe mundësinë për të filluar një miqësi të gjatë epistolare me piktorin belg René Magritte.

Foucault kthehet në Paris në fund të viteve 1960, gjatë periudhës së protestave të studentëve, të cilat ai mbështet duke përfunduar në burg. Për disa kohë ai duhej të ishte i kënaqur me mësimin e parë në Universitetin e Clermont-Ferrand, pastaj në universitetin e ri dhe kaotik të Vincennes; në vitin 1971 mori postin që kishte kërkuar gjatë, një profesor në Kolegjin e Francës, institucioni kulturor më prestigjioz francez. Këtu Michel Foucault do të mbajë kurse në Sistemet e Historisë së Mendimit deri në vitin e vdekjes së tij.

Hulumtimi i Foucault është gjithnjë e më i orientuar drejt studimit të proceseve të normalizimit, domethënë të formave të ndryshme përmes të cilave fuqia ka provuar në Perëndimin modern, të kontrollojë individët dhe trupat e tyre në një përpjekje për të përmbajtur të gjitha format e devijimit në lidhje me në ligjin e vendosur. Punimet e mëvonshme të Foucault do të vijnë nga reflektimet e këtyre kurseve, të dedikuara për medikalizimin e “anormalit” dhe lindjen e sistemit të burgjeve të psikiatrisë.

Në vitin 1975, ndërsa puna e tij “Mbikëqyrja dhe ndëshkimi: lindja e burgut” përjetoi një qarkullim të madh ndërkombëtar, ai u ftua për herë të parë nga Leo Bersani në Kaliforni në Berkeley, një universitet që shpesh ndiqte në vitet në vijim.

Largimi i Sartrit, i sëmurë, thekson më tej qendrën e Foucaultit në kuadrin e kulturës franceze. Por Foucault ndjen dhe gjithmonë ka ndjerë të pakëndshëm  rolin e së “famshmes”. Ai e konsideron veten eksperimentues në evolucion të vazhdueshëm dhe pretendon të shkruajë libra vetëm për të hedhur poshtë tezat e tij të mëparshme: prandaj është e bezdisshme që ai të shohë veten të zgjedhur si përfaqësues të llojit të së vërtetës absolute që ka luftuar për gjithë jetën. Foucault, për më tepër, beson se roli i intelektualit nuk konsiston në udhëheqjen e ndërgjegjes politike, por në ngritjen e pyetjeve dhe nxitjen e reflektimit dhe kritikave përmes njohurisë që duhet përjetuar si përvojë.

Sidoqoftë Foucault duhet të vuajë nga ndërlikimet që rezultojnë nga fama e tij: për shembull, në tetor të vitit 1980, gjatë një konference në Berkeley mbi origjinën e rrëfimit të krishterë, vetëm 800 vetë arritën të asistonin dhe për 700 të tjerë, protestues të mbetur jashtë, ishte e nevojshme ndërhyrja e policisë.

Pas “Vullneti për të ditur. Historia e seksualitetit 1” (1976), Foucault publikon vëllimin e dytë “Përdorimi i kënaqësive: Historia e seksualitetit 2” në vitin 1983. Drejt fundit të vitit për shkak të AIDS-it, shëndeti i tij fillon të përkeqësohet në mënyrë të pariparueshme. Ul angazhimet për t’u përqëndruar në realizimin e vëllimit të tretë “Vetëkujdesja. Historia e seksualitetit 3”, vepër e cila përfundon më 20 qershor 1983.

Një vit më vonë, më 26 qershor 1984, Michel Foucault vdiq në një spital në Paris.

Në Festivalin e 11-të të Këngës në RTSH, të piketuar nga udhëheqësi i asaj kohe si një nga bërthamat e reja që po përhapte kulturën borgjeze, kënga e kantautorit Françesk Radi qe nga më të kritikuarat. “Kur dëgjojmë zëra nga bota”, siç muzikologu Spiro Kalemi do të shkruante në gazetën “Drita” asokohe, ishte një këngë e parakohshme për Shqipërinë, disi “alla amerikane”, tipike për Rolling Stons dhe Bitëllsat.

Sigurisht që, të tilla etiketime ndaj këngës dedikim për luftën në Vietnam, me poezi të Sadik Bejkos, do të ishin vendimtare për internimin e këngëtarit nga Tirana në Fushë-Arrëz, edhe pse siç ai rrëfen në librin e tij, “Françesk Radi, jetë në kitarë”, me autorë Tefta Radin edhe Demir Gjergjin, sulmi ndaj tij kishte nisur më herët.

Në dorëshkrimet e kantautorit, shoqëruar me rrëfime të miqve e familjarëve, zbulohet përmes dokumenteve se goditjet e para do t’i merrte në Institutin e Arteve nga kolegë të tij studentë e pedagogë, ku do t’i përmendej ndër të tjera “njolla në biografi”, për shkak të xhaxhait të internuar. Mirëpo, në këtë zallamahi padrejtësie, ajo që Radin e ngushëllonte në njëfarë mënyre është se në asnjë prej dokumenteve nuk iu mohuan talenti e aftësitë e veçanta profesionale. Ishte vetëm 23 vjeç kur u largua në Fushë-Arrëz e vitet e para në barakën prej druri thuajse të shkatërruar, ku “ç’binte jashtë, binte brenda”, do të ishin më të vështirat e jetës së tij. “Ishin ferri i jetës sime”, tregon kantautori ndërsa përshkruan netët e ftohta, me temperaturat që shkonin në minus 20 gradë.

Përpos kësaj, përreth tij gëlonin paragjykimet e njerëzve, të cilët e shikonin artistin si të dënuar e mandej të tjerë “të porositur” nga pushteti, që gjurmonin çastin kur Radi mund të këndonte diçka të papëlqyeshme. Nga ana tjetër, kantautori nuk mund të linte të shteronin aftësitë e tij muzikore e Josif Papagjoni, asokohe drejtor i Shtëpisë së Kulturës në Fushë-Arrëz, do ta ndihmonte të bëhej pjesë e skenës pukjane. Gjatë kohës kur ishte i internuar kantautori do të njihte edhe bashkëshorten e ardhshme. Tefta asokohe një mësuese e thjeshtë, që do t’i tërhiqte menjëherë vëmendjen, aq sa do ta aktivizonte në Shtëpinë e Kulturës, ku ai vetë punonte. E tyrja do të qe një dashuri e fshehtë (s’mund të ishte ndryshe në atë kohë e ato rrethana), një dashuri që do zgjaste përgjithmonë…

FRANÇESK RADI

Në pragfestat e fundvitit 1972, sipas traditës u zhvillua Festivali i 11-të i Këngës në RTSH. Në këtë festival, unë, studenti i vitit të dytë për kontrabas, u përfaqësova si kantautor me këngën “Kur dëgjojmë zëra nga bota”, kushtuar luftës në Vietnam. Kishte një fabul të goditur për situatën e kohës.

Mendova që të bëj një këngë proteste në këtë festival. Meqenëse Vietnami ishte pushtuar nga amerikanët dhe ne ishim në krah të Vietnamit, Sadik Bejko bëri një tekst të tillë, ku pak a shumë fabula ishte: një grup të rinjsh që këndojnë me kitarë, kënga e tyre është protestë e luftës në Vietnam. Njëherazi, unë isha edhe pjesë e orkestrës së festivalit, kitarist bass. Si instrumentist isha bërë pjesë e pandarë e festivaleve, ndërsa si kantautor mora pjesë për herë të parë pikërisht në Festivalin e 11-të.

Në diskutimet për Festivalin e 11-të në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, kënga ime “Kur dëgjojmë zëra nga bota” ishte një ndër objektet e kritikës. Pedagogu im, Spiro Kalemi, më kritikoi në një shkrim të botuar në gazetën “Drita” të 11 shkurtit 1973, me titull: “Kënga jonë duhet t’u përgjigjet kërkesave të masave”. (Citimi i pedagogut Spiro Kalemi mbi partiturën e këngës së kantautorit Radi “Kur dëgjojmë zëra nga bota”: Ndoshta kënga “Kur dëgjojmë zëra nga bota”, për në Shqipëri ishte paksa e parakohshme.

Ishte paksa “alla amerikane”, tip Rolling Stons dhe Bitëllsa.) Madje, shprehja e ministrit të Arsimit dhe Kulturës për kohën, Thoma Deljana, se Françesk Radi i këndon luftës në Vietnam si amerikanët me kitarë, e rënduan edhe më shumë pozitën time si kantautor i ri. Unë u kritikova jo vetëm në Lidhjen e Shkrimtarëve, por dhe në Plenumin e Katërt të KQ-së të Partisë së Punës së Shqipërisë”. Sulmi ndaj meje kishte nisur, së pari nga kolegët e mi studentë e pedagogë, kur isha student në Institutin e Lartë të Arteve. Më 5 shkurt të vitit 1973, në Karakteristikën time Personale, në mes të tjerash shkruhet: “Ka një xhaxha të internuar. Më pak është përpjekur në përvetësimin e lëndëve me karakter ideologjik.

Nuk është aktivizuar sa duhet në problemet që kanë shqetësuar organizatën e kursit…, ka pasur edhe shfaqje të huaja në këngët që ka kompozuar…” Dhe kjo mjaftonte. Mjaftonte për të të dënuar e internuar aty ku ata vetë mendonin e gjykonin. Në mes të kësaj të keqeje të madhe, diçka më ka ngrohur disi brenda vetes gjatë gjithë kohës. Në dokumentet personale, të paktën, kurrë nuk i mohonin aftësitë e mia, cilësuar prej tyre si aftësi të mira profesionale. Askush nuk mundi ta mohonte talentin tim, edhe pse isha vetëm 22 vjeç dhe pjesë e një familjeje të deklasuar. Nga Tirana, nga një emër i adhuruar prej të gjithëve, me energji krijuese, plot pasion për muzikën, pasi isha në lulen e rinisë, më largojnë në Fushë-Arrëz.

Ishte sistemi, ishte kohë diktature. E kam shkruar dhe thënë shpeshherë në media. Edhe ne në atë kohë ishim të rinj si të rinjtë sot, plot ëndrra e pasione. Por edhe pse jetuam në një sistem totalitar, komunist, tejet të vështirë, ne i gjetëm dritaret për të rrëfyer botën e të rinjve, shpirtin e tyre, që s’ka regjim në glob që t’ua mbylli dyert dhe dritaret. Çfarë krimi kisha bërë unë, përveçse i isha përkushtuar profesionit që në bankat e shkollës dhe i kisha dhuruar kënaqësi rinisë e më gjerë me krijimet e mia. Askush nuk më kërkoi falje mua dhe të tjerëve si unë, edhe kur diktatura ra në vitet ‘90 dhe demokracia trokiti.

Lashë pas ëndrrat e bukura të Institutit të Lartë të Arteve, punën në Orkestrën e Radiotelevizionit Shqiptar, në Big Bendin e Gaspër Çurçisë. (Muzikanti Gaspër Çurçia, mjeshtër i trombës dhe i xhazit, një i talentuar i jashtëzakonshëm, pati një fund tragjik. U ekzekutua nga diktatura më e egër e kohës).  Njëzet e tre vjeç djalë u nisa drejt veriut të vendit, me kurajën për të gjetur edhe atje vetveten. Por jo pa dhembje. Përpara meje do të shfaqej një tjetër botë. Një tjetër shoqëri duhej të krijoja rishtazi, por me kujdes për ta ruajtur veten nga gojët e liga, të cilat gjenden në çdo kohë, në çdo epokë dhe kudo. Por si e mora vesh emërimin tim në Fushë-Arrëz?

Është e tmerrshme për mua sa herë që e kujtoj. Kisha shkuar për plazh në Durrës. Atje takova një shokun e klasës, i cili gjithnjë na jepte lajme të këqija. Për këtë arsye i kishim vënë nofkën “Fatkeqësia”. “Ndërsa po shëtisja buzë detit, më del përpara dhe i shtangur them: “Obobooo, Fatkeqësia! Kushedi ç’mandat do të më japë!” Shoku, pa u afruar mirë, më thirri: “Hej, Franko, ç’kemi? E more vesh ku të kanë emëruar? Unë s’e dija vërtet. “Je emëruar në Fushë-Arrëz”. Ngriva në vend. “Po ku më dole përpara këtu, o Fatkeqësi!?” – thirra. As det, as plazh nuk kishte më për mua atë ditë. Shkova në shtëpi si një re e zezë nga mërzia. “Ç’mund të bëj unë në Fushë Arrëz?” – u thosha familjarëve duke hyrë e dalë nëpër shtëpi. Më shumë u mërzit nana. “Ç’u ka ba djali jem që ma degdisët në Fushë-Arrëz, që u lança Zotin!” – turfullonte ajo pikë e vrer.

Prej më shumë se dy dekadash m’u mohua e drejta të krijoj atë çka dëshironte e çka ndiente shpirti im i lirë. Pranoj me plot ndërgjegje se gjatë viteve të qëndrimit larg Tiranës, krijimtaria ime muzikore ka qenë mjaft e kufizuar dhe jo ajo e zemrës. Shkëputja ime prej shumë vitesh jashtë muzikës, jashtë profesionit, ka lënë gjurmë, la gjurmë në atë kohë, sepse një muzikanti, një kantautori, kur i heq të drejtën e profesionit, nuk ka gjë më të tmerrshme. Aty ku isha, ishte e vështirë të bëja muzikën time. Ishte e vështirë që unë të dilja jashtë karakterit tim. Muzika nganjëherë është edhe vulë e kohës, kështu që çdo gjë shkoi edhe me kohën. Dikush u burgos, dikush u internua, të tjerë u ndëshkuan në forma të ndryshme. Por për një artist, për një krijues, vuajtja më e madhe është të të ndalojnë krijimtarinë. Një muzikanti apo një artisti, i cilitdo zhanri qoftë, kur ti i heq të drejtën e botimit apo publikimit të krijimtarisë së tij, ti në fakt e ke vrarë, e ke fyer personalisht, e ke poshtëruar atë”. Kohët më të vështira të jetës sime kanë qenë vitet e para në Fushë-Arrëz. Flinim në një mjedis të ftohtë, barakë druri, me dritare e dyer të çara e plot vrima, ku era frynte si të ishe jashtë. Temperaturat natën shkonin deri minus 20 gradë! Unë e ndieja dhe e vuaja shumë të ftohtin, mërdhija shumë, siç thotë populli. Më trishtonin netët e ftohta të dimrit atje.

Mbulohesha me 5-6 batanije. Vitet e fjetjes në barakë ishin ferri i jetës sime… Ishte drejtori i Shtëpisë së Kulturës në FushëArrëz, Josif Papagjoni, ai që më ndihmoi tek autoritetet e kohës për të dalë në skenën pukjane. Dhe kjo do të thoshte shumë për mua, edhe pse jo si Franko i vërtetë, për sa u përkiste shijeve muzikore. Fillova të dal nga fshehtësia apo skuta ku më kishin strukur e të bëhem pjesë e skenave të ndryshme, ku trupa amatore e Fushë-Arrzit, jepte koncerte.

Më dha shansin që të rikthehem në kujtesën e spektatorit për të mos u harruar. Kjo, falë edhe punës sime të madhe me këtë trup, për t’i dhënë standard sa më profesional. Largimi nga Tirana nuk ma shoi kurrë vullnetin dhe pasionin për muzikën dhe instrumentet muzikore. Punova fort edhe në atë vend verior ku gjeta njerëz të thjeshtë, të cilëve u mbetem mirënjohës për respektin dhe besnikërinë e treguar, virtuoz si Ndue Shyti, rapsodin e shquar Frok Haxhia e të tjerë të rinj, që vërtet më donin dhe më respektonin.

Fillova të eksperimentoj me instrumentet popullore, me çiftelinë, sharkinë dhe instrumente të tjera që kishte folklori i zonës. Krijova dhe grupe aty dhe më vjen mirë që e kam bërë atë punë. Unë mundohesha të justifikohesha se nuk kam ardhur si i dënuar, por nuk më besonin. Pse, kot erdhe këtu? Ti ishe dikushi në Tiranë. Ishe një muzikant i njohur. Pra, edhe ata e kuptonin pozicionin tim. Gjithsesi, afro një dekadë në FushëArrëz, ishte një shkollë tjetër për mua në shumë aspekte. Në aspektin shoqëror, për të njohur realitetin e vërtetë, njerëzit, ndërkohë që instrumentet e çiftelisë etj. shoqëruan krijimtarinë time muzikore krahas instrumenteve moderne në vitet më pas. Ato janë pjesë e fondit tim të veglave muzikore, relativisht të pasur.

Janë punuar me mjeshtëri e me porosi për të qenë cilësisht në nivelin e duhur nga mjeshtri dhe miku im Zef Përshqefa. Njohja e instrumenteve popullore të Rrethit të Pukës më ka vlejtur shumë. Edhe në disa këngë të suksesshme të miat, unë e kam përdorur çiftelinë. Mund të përmend edhe fituesen e çmimit të dytë në Festivalin e Këngës në RTSH, në vitin 1998, titulluar “Humba pranverën”. Por po aq i bukur ishte edhe teksti nga Agim Doçi. Agimi, si gjithmonë, di të përshtatë edhe momente të tilla. Kjo këngë mund të konsiderohet si një këngë himn për të gjithë ata shqiptarë, që e kanë provuar emigrimin, sprovën e madhe të integrimit në një botë të madhe e të egër. Për mua pushteti dhe njerëzit e thjeshtë nuk ishin e njëjta gjë. Vëzhgohesha nga struktura të caktuara të pushtetit të kohës, ashtu si shumë të tjerë të dënuar, si Violeta Paçrami, Agron Aranitasi etj. Shefat që ishin atje më kontrollonin vazhdimisht në lëvizjet që bëja.

Kam pasur probleme, sepse për çdo gjë unë denoncohesha në polici. Më thoshin: “Të ruajnë poshtë shtëpisë, aty, se mos këndon këngë jo të pëlqyeshme”. Ndryshe ishin pukjanët e thjeshtë. Ata më shikonin me një sy tjetër dhe më bënë mikun e tyre të veçantë. Ruaj kujtimet më të mira për këtë zonë e në veçanti për njerëzit e mrekullueshëm, që jetonin atje. Ata më kanë rrethuar gjithmonë me mirësinë dhe dashurinë e tyre, të cilën nuk do ta harroj gjithë jetën. Unë organizoja aktivitete të larmishme artistike, u jepja të rinjve dije për instrumentin e kitarës, teksa shikoja tek ata etje e dëshirë për të mësuar. Ndërkohë, për vete këndoja me shumë kujdes në mjedise të mbyllura për të ruajtur vlerat e vokalit dhe karakteristikat e tjera individuale që ka çdo artist. Me këtë fakt dua të tregoj se nga muzika dhe kënga nuk jam ndarë asnjëherë gjatë jetës sime. Lidhja ime me muzikën nuk ka qenë e rastësishme, por e përjetshme… AJO MËSUESE E AI I INTERNUAR, RADI: SI U NJOHA ME TEFTËN Tefta, mësuesja e letërsisë, ishte konferenciere. Shtëpia e Kulturës mbështetej pikërisht te nxënësit dhe arsimtarët e shkollës së mesme. Tefta më tërhoqi vëmendjen dhe unë menjëherë e aktivizova në Shtëpinë e Kulturës ku edhe punoja.

Fillimisht, marrëdhëniet tona ishin tepër korrekte, marrëdhënie pune. Veç kësaj, midis nesh kishte një ndryshim të madh. Ajo ishte e emëruar, kurse unë isha i dënuar, një ndër ata të Festivalit të 11-të famëkeq të Këngës në RTSH. Në të vërtetë, asgjë nuk ndryshonte midis të dënuarve dhe të emëruarve. Të dyja palët jetonim në të njëjtat kushte, flinim në të njëjtat godina, hanim në të njëjtat mensa punëtorësh apo lokale. Ndryshimi i vetëm mes meje dhe Teftës qe fakti që unë isha i vëzhguar e për gjithçka denoncohesha në Polici. Por nuk ishte e lehtë të dashuroje në atë kohë e sidomos në provinca të tilla. Po të të konstatonin, të martonin e ishe i detyruar të ndërtoje familjen atje. Unë nuk mund ta tradhtoja kurrë Tiranën. Gjithsesi, e gjithë dashuria jonë ka qenë një fshehtësi e madhe, si te poezitë e të madhit lirik, Lasgush Poradeci, apo si te kënga popullore “U deshtëm e askush s’e diti”. Kemi shtrënguar duart në errësirë, vetëm unë dhe ajo. Jemi përqafuar dhjetëra kilometra larg FushëArrëzit, kur shkonim nëpër turne e ku askush nuk na njihte. Në atë kohë dhe në ato vite, ishte tepër e rrezikshme të dashuroje ndryshe. (marrë nga libri “Françesk Radi, jetë në kitarë”). /Panorama.al