That day they fired Enea from the Institute of Arts, for the second year in the row. Enea was the most talented kid actor that Albanian Cinema had ever seen, yet not enough for the Communist teachers of our school. They could not chanal him. He did not compromise with that misery that the mentality of the Communist System had to offer for a living. He was the first “Rebel” student of ILA that opened up many minds, that this communism shit had to go. There was a world out there and we were too scared to even dream of it. He was my hero, he sacrificed himself and his talent not to be another tool in the hands of dictatorship. ….

VOAL- I lindur më 20 maj 1943 në Cellino San Marco, në provincën e Brindisit, këngëtari i talentuar Albano Carrisi zbuloi qysh në fëmijëri profesionin e tij të madh për muzikën.

Ai trashëgon një zë të jashtëzakonshëm nga nëna e tij Iolanda, si në timbër ashtu edhe në intensitet. Në një moshë shumë të re ai tashmë i bie kitarës dhe pjesën më të madhe të kohës e kalon në fshatin e të atit, duke luajtur nën hijen e pemëve.

Adoleshent, në moshën vetëm 16-vjeçare, ai u largua për në Milano, duke ndjekur gjurmët e Domenico Modugno, atëherë një model autentik për ata që ëndërronin një karrierë në botën e muzikës.

Në Milano, për të mbajtur veten, ai kryen punë nga më të ndryshmet. Albano fillon kështu të përplaset me vështirësitë e para të jetës, periudhë që në moshë të pjekur do ta kujtojë si “Universiteti i jetës”. Duke iu përgjigjur një njoftimi të “Clan Celentano”, një kompani diskografike e themeluar nga Claudia Mori dhe Adriano Celentano, e cila ishte në kërkim të zërave të rinj, Albano Carrisi u punësua menjëherë: kështu ai hodhi hapat e tij të parë në botën e muzikës pop italiane. Siç është zakon mes artistëve, Albano zgjedh edhe emrin e tij artistik: thjesht bëhet Al Bano.

I pajisur me një zë të pagabueshëm, me gamë të gjerë dhe intonacion të përsosur, Al Bano shpejt bëhet një i dashur i publikut. Ai vetë shkruan pothuajse të gjitha këngët e tij.

Pas pak më shumë se dy vitesh ai nënshkruan kontratën e tij të parë të madhe me labelin EMI. Ishte viti 1967 kur ai regjistroi këngën “Nel sole”, një nga këngët e tij më të bukura dhe e kërkuar edhe sot nga fansat e tij. Suksesi rekord është dërrmues: janë shitur një milion e treqind mijë kopje. Në të njëjtin vit Al Bano merr pjesë në turneun italian të Rolling Stones.

Në vazhdën e suksesit të madh ai shkroi këngë të tjera të mëdha (“Io di notte”, “Pensando a te”, “Acqua di mare”, “Midnight of love”). Disa prej tyre janë të bazuara në filma shumë të suksesshëm. Këto janë vitet në të cilat kinemaja ndjek muzikën dhe nuk është e rrallë të gjesh filma të ndërtuar rreth suksesit të një kënge. Gjatë xhirimeve të filmit “Nel Sole”, Albano takohet me Romina Power, vajzën e aktorit Tyron Power, me të cilën martohet më 26 korrik 1970 dhe me të cilën do të ketë katër fëmijë.

Albumet e Al Bano-s gjithashtu pushtojnë vendet e para në listat përtej Alpeve: Austri, Francë, Belgjikë, Zvicër, Gjermani, Spanjë për të arritur në Amerikën e Jugut.

Aktiviteti live është gjithashtu intensiv dhe ka sukses të madh: Al Bano fluturon nga Japonia në Rusi, nga Shtetet e Bashkuara në Amerikën Latine. Shpesh, rrugëtimet muzikore të artistit mblidhen në dokumentarë muzikorë, të drejtuar nga vetë Al Bano, më pas të transmetuara nga RAI. Pasioni i Al Bano-s për kamerën gjendet edhe në disa video, duke përfshirë “Nel cuore del padre”, një homazh për babain e tij Carmelo Carrisi.

Suksesi i Al Bano shpërblehet në të gjithë botën: ndër çmimet më domethënëse janë 26 rekorde ari dhe 8 rekorde platini. Në vitin 1980 ai fitoi “Çmimin Kawakami” në Tokio (në festivalin Yamaha Pop). Në vitin 1982 në Gjermani ai mori një “Evropë të Artë”, çmim që shkon për artistin që ka shitur më shumë disqe. Gjithashtu në vitin 1982 Al Bano vendos një rekord absolut në Itali, duke u shfaqur në paradën e hiteve me katër këngë në të njëjtën kohë. Në vitin 1984 ai fitoi Festivalin e Sanremos me këngën “Ci sarà”, së bashku me gruan e tij Romina Power.

Në vitin 1991 çifti festoi 25 vjet karrierë artistike me një antologji që përfshin 14 këngët më të njohura të repertorit të tyre të gjerë. Në vitin 1995 albumi “Emotional” u publikua në Itali, për të realizuar të cilin Al Bano përfiton nga bashkëpunimi i kitaristit të famshëm Paco De Lucia dhe sopranos së madhe Montserrat Caballé.

Në gjysmën e dytë të viteve ’90 hapet një fazë e re artistike për Al Bano Carrisin, i cili rikthehet si solist në Festivalin e 46-të të Sanremos, duke marrë një vlerësim të madh me këngën “E’la mia vita”. Pa neglizhuar asnjëherë muzikën pop, dëshira për të provuar dorën e tij në opera bëhet gjithnjë e më e fortë, një tundim i natyrshëm për një artist me aftësi kaq të jashtëzakonshme në të kënduar. Kështu Al Bano performon në Bad Ischl (Salzburg, Austri) me ekselencën e tenorëve të mëdhenj “Placido Domingo dhe José Carreras duke demonstruar cilësi të shkëlqyera. Me këtë rast Domingo dhe Carreras i dhanë Albanos diskun e dyfishtë platin për “Concerto Classico”.

Pas tragjedisë së humbjes së vajzës së tyre të madhe Ylenia, rrethanat e së cilës shumë vite më vonë janë ende të mbuluara me mister, Al Bano dhe Romina hyjnë në një krizë që do t’i çojë në ndarje në mars 1999; Askush nuk e imagjinon dot sa të lumtur kemi qenë për 26 vite”, deklaroi Albano.

Në vitin 2001 mori pjesë në Festivalin e Muzikës Italiane në Moskë në sallën e koncerteve të Kremlinit. Në muajin nëntor të po këtij viti ai drejtoi në rrjetin televiziv Rete 4, “Una voce nel sole”, një program i tipit “one man show”; përvoja përsëritet në mars 2002 me transmetimin “Al Bano, Histori dashurie dhe miqësie”. Në vitin 2003 iu dha “Çmimi Austriak” në Vjenë (së bashku me Robbie Williams dhe Eminem). Në Austri, Al Bano kishte prezantuar CD-në e tij më të fundit me titull “Carrisi canta Caruso”, një homazh për tenorin e madh. Vepra mori një vlerësim të madh në mbarë botën, duke arritur në krye të top-listave për disa javë në Austri, si dhe në Gjermani. Sukses i madh edhe në vendet lindore, veçanërisht në Rusi.

Më pas, në vitin 2001, Albano takohet me një partnere të re, Loredana Lecciso, e cila do t’i sjellë dy fëmijë si dhe disa dhimbje koke, kur, midis viteve 2003 dhe 2005, dëshira e Loredanës për t’u shfaqur si një personazh televiziv do t’i japë imazhit të çiftit tronditje.

Jeta artistike e Al Bano nuk është e shkëputur nga besimi i tij i thellë fetar. Në planin personal, ishin ndriçuese takimet me Papa Gjon Palin II, në prani të të cilit këngëtari performoi disa herë. Veçanërisht i gjallë është kujtimi i Padre Pios, i njohur në vitet 1950, në kujtim të të cilit u emërua një çmim i dhënë së fundmi këngëtarit.

Një tjetër sukses i madh personal për Albano Carrisi ishte njohja si ambasador i OKB-së kundër drogës. Atij iu caktua posti prestigjioz nga Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, Kofi Annan. Më në fund, Al Bano u emërua edhe ambasador i FAO-s.

Përveç muzikës dhe familjes Al Bano, ai ndan angazhimet e tij edhe me kantinë e tij dhe fshatin e tij të pushimeve (një strukturë hoteli e zhytur në fshatin Salento), aktivitete për të cilat artisti kujdeset dhe i ndjek me shumë pasion.

Al Bano ishte një nga protagonistët e edicionit të vitit 2005 të programit të suksesshëm televiziv “Ishulli i të famshëmve”.

Rreth një vit më vonë, në nëntor 2006 boton autobiografinë “È la mia vita”.

Merrni pjesë në Festivalin e Sanremos 2009 me këngën “Love is always love” dhe në Festivalin e Sanremos 2011 me këngën “Amanda është e lirë”; me këtë pjesë të fundit ai fiton vendin e tretë në fund të eventit.

Në prill të vitit 2012 doli libri i tij me titull “Unë besoj në të” në të cilin ai përshkruan përvojën e tij fetare dhe sa i rëndësishëm është besimi në Zot për të. Në fund të 2013 dhe përsëri në dhjetor 2014 ai drejton në Rai Uno “Così lontani così vicini”, me Cristina Parodi: një program në të cilin tregohen historitë e njerëzve që kërkojnë ndihmë për të gjetur të dashurit e tyre, me të cilët prej kohësh nuk kanë mundur të kontaktojnë.

Në fund të vitit 2016 ai iu nënshtrua një operacioni pas një ataku kardiak. Vetëm pak ditë më vonë u zyrtarizua pjesëmarrja e tij në Festivalin e Sanremos 2017: Al Bano prezanton këngën “Di rose e di spine”./Elida Buçpapaj

VOAL- Anna Bolena (latinizimi i emrit anglez të Anne Boleyn) ka lindur në vitin 1507, megjithëse data nuk është e sigurt (ajo mund të ketë lindur në 1501), në Kështjellën Hever në Kent, Anglia juglindore. Familja e saj është me origjinë fisnike, babai Thomas Boleyn është Earl of Wiltshire, ndërsa nëna është vajza e Thomas Howard, Duka i dytë i Norfolk. Anna ka një motër dhe një vëlla dhe rritet në një familje të pasur që nuk mban ende poste në oborrin mbretëror, edhe pse xhaxhai i saj i fuqishëm, Duka i Norfolkut, është një nga këshilltarët e mbretit. Megjithatë, Thomas Boleyn është një burrë dhe diplomat i aftë dhe arrin që të dy vajzat të shkollohen në oborrin e mbretit të Francës, fillimisht atë të Louis XII dhe më pas atë të Françeskut I.

Veçanërisht Anna do të mbajë një lidhje të fortë me oborrin e Françeskut I për disa vite dhe po ashtu edhe motra e saj. Pas kthimit në atdheun, Anna Bolena bëhet damë e oborrit të Mbretëreshës Katerina të Aragonit. Mbretëresha është një grua e fortë, me besim të palëkundur me një vetëdije të fortë për rolin dhe fatin e saj, por ajo ka një dobësi: nuk mund t’i japë një djalë mbretit, i cili dëshiron një trashëgimtar më shumë se çdo gjë tjetër.

Mbreti është Henriku VIII, një njeri i ndritur, me një kulturë të fortë humaniste dhe me një predispozitë dhe prirje të veçantë për artet dhe kulturën. Ai është një djalë i ri kur martohet me Katerinën, ai është 18 vjeç dhe përgjegjësia e tij si mbret, i hipur së fundi në fron pas vdekjes së babait dhe vëllait të tij, e shtyp atë si një barrë e madhe dhe megjithatë ai shkon mirë dhe ndoshta dashuron Katerinën, e cila nuk është vetëm tezja e perandorit Charles V, por edhe një grua e dashur nga njerëzit dhe e respektuar nga të gjithë.

Henri bëhet mbret në të gjitha aspektet dhe jeton ankthet e një trashëgimie dhe vazhdimësie të familjes së tij, Tudorëve, të cilët u ngjitën në fron falë babait të tij që fitoi “Luftën e Trëndafilave”. Kur Anna Bolena mbërrin në oborrin mbretëror, martesa me Katerinën tashmë është dëmtuar dhe Anna bëhet një nga kurtizanet e tij, duke u vënë re nga mbreti. Pothuajse menjëherë mes të dyve fillon një marrëdhënie, e cila edhe nëse mbahet e fshehur, njihet nga të gjithë, përfshirë edhe mbretëreshën.

Edhe kryekëshilltari i mbretit, Thomas Wolsey, kryepeshkop dhe burrë shteti, mëson për këtë dhe kundërshton Anën dhe familjen e saj, por ai nuk mund të bëjë asgjë përballë dashurisë së mbretit, i cili humbet interesin dhe besimin ndaj këshilltarit të tij. Figura e Anës në këtë pikë bëhet më e paqartë, sepse armiqtë e saj janë të shumtë dhe sepse fakti i rrëshqitjes në shtratin e mbretit e shfaq atë si një vjedhëse bashkëshorti në sytë jo vetëm të njerëzve të shquar, por edhe të popullit. Edhe babai edhe xhaxhai i saj e mbrojnë dhe e ndihmojnë të rritet brenda ekuilibrit delikat të oborrit anglez.

Ndërkohë, mbreti e humb plotësisht mendjen dhe vendos të martohet me të. Më 1533 ai u martua me Anna Bolenën, ndërsa këshilltarët e tij kërkuan të gjitha mbështetjen ligjore dhe teologjike për të zhvlerësuar martesën me Katerinën. Kur martesa zyrtarizohet, sovrani e sfidon atë para ligjit, por humbet kauzën dhe bie në turp dhe për këtë arsye detyrohet të largohet nga pallati mbretëror. Anna është tashmë shtatzënë kur martohet dhe sjell në jetë Elizabeth I-në e ardhshme të Anglisë. Henri vendos ta kurorëzojë atë në maj 1533, por njerëzit nuk e njohin respektin që ai i kishte bërë Katerinës.

Ndërkohë, Papa Klementi VII vendos të shkishërojë mbretin duke mos e njohur martesën dhe duke nisur përçarjen që çon në lindjen e Kishës Anglikane, e cila ekziston edhe sot.

Në vitet në vijim, kjo martesë dhe përçarja midis dy Kishave çoi në një sërë pasojash shkatërruese si në politikë ashtu edhe në institucionet fetare.

Ndikimi i saj ndaj mbretit u rrit dhe në tre vitet pas martesës familja Bolena, veçanërisht babai dhe vëllai, u pasuruan nga mbreti duke marrë toka, tituj dhe poste diplomatike. Gjatë këtyre tre viteve bashkëshortët mbretërorë përpiqen të kenë fëmijë të tjerë, por pa sukses: Anna pëson tre aborte të ndryshme dhe lindjen e një fëmije të vdekur. Mbreti ndërkohë kalon një periudhë paqëndrueshmërie të fortë, mbretërimi i tij ka probleme me Francën dhe Spanjën, ekonomia vuan dhe komplotet e pallatit e ndjekin atë. Mungesa e një trashëgimtari bëhet më pas një problem shtetëror dhe Anna fillon të bëhet e padëshirueshme.

Mbreti vendos ta heqë qafe atë dhe kështu ai e akuzon mbretëreshën për magji dhe se e kishte nënshtruar atë në një magji për ta nxitur të martohej me të; për më tepër, falë dinakërisë së Thomas Cromwell, një ish-aleat i Anës dhe familjes së saj, ai ngre një gjyq në të cilin pesë burra pretendojnë se kanë pasur marrëdhënie seksuale me mbretëreshën, përfshirë vëllain e saj. Të gjithë dënohen me vdekje, duke përfshirë Anna Bolenën, e cila për një kohë banon në Kullën e Londrës me shpresën se mbreti do ta falë atë. Megjithatë, kjo nuk ndodhi, dhe më 19 maj 1536 Anna Bolena u ekzekutua duke i prerë kokën dhe kështu ndodhi edhe me pesë të dënuarit e tjerë. Thomas Boleyn shikon i pafuqishëm teksa vdesin vajza dhe djali i tij, sepse ai falet nga mbreti i cili e urdhëron të largohet nga oborri mbretëror.

Mbretëresha Anne Bolena është një figurë mbi të cilën vitet e fundit është hedhur pak më shumë dritë, duke vënë në dukje cilësi që janë lënë pas dore gjithmonë nga historiografia, si vëmendja e saj ndaj humanizmit dhe ndaj një reforme të kishës jo në aspektin heretik, por teologjik./Elida Buçpapaj

VOAL- Francesco Nuti lindi në Prato më 17 maj 1955. Ai ishte student kur filloi të interpretonte si aktor amator, duke shkruar tekstet e tij, të cilat i vazhdoi deri në vitin 1978. Ai ra në sy nga Alessandro Benvenuti dhe Athina Cenci, një çift tashmë aktiv në skenën e kabaresë me emrin Giancattivi. Nuti i bashkohet: fillimisht sukseset duket se mbërrijnë me bollëk edhe falë transmetimeve televizive si “Non stop” dhe “Black Out”.

Giancattivi mbërriti në kinema në vitin 1981 me “Ad ovest di Paperino” “Në perëndim të Paperinos” (regjia e Alessandro Benvenuti): në film ripropozohet një pjesë e repertorit të kabaresë.

Më 1982 Francesco Nuti zgjedh të ndahet nga shokët e tij: luan tre tituj me regji të Maurizio Ponzi: “Madonna, che silenzio c’è stasera” “Madonna, çfarë heshtjeje ka sonte” (1982), “Io, Chiara e lo Scuro” (1983), “Son contento” ( 1983). Filmat marrin fatura të konsiderueshme dhe fitojnë një famë të jashtëzakonshme për Francesco Nuti; në veçanti falë “Io, Chiara e lo Scuro”, një parodi e “Lo spaccone” (1961, me Paul Newman).

Që nga viti 1985 shkon pas kamerës: “Casablanca, Casablanca” (1985) është debutimi i tij regjisorial ku i shkel syrin me mirësjellje filmit legjendar Bogart-Curtiz dhe në të cilin ripropozon personazhet e “Io, Chiara dhe lo Scuro”; më vonë ai shkruan, xhiron dhe interpreton histori të zhytura në romancë të çuditshme si “Blame Heaven” (1985) dhe “Bewitched” (1986). Edhe veprat e mëposhtme “Caruso Pascoski di padre polacco” “Caruso Pascoski i një babai polak” (1988), “Donne con le gonne”  “Gratë me funde” (1991), “Willi Signori e vengo da lontano” “Willi Signori dhe unë vij nga larg” (1989), duket se marrin një përgjigje të mirë.

Në vitin 1988 merr pjesë si këngëtar në Festivalin e Sanremos me këngën “Sarà per te” “Do të jetë për ty”, këngë që më pas do të regjistrohet nga Mina. Katër vite më vonë, në vitin 1992, ai dueton me Miettën në këngën “Lasciamoci Respirare” “Le të marrim frymë”.

Më 1995 ishte produksioni i trazuar i “OcchioPinocchio”, një film i shtrenjtë me ambicie të mëdha dhe të pavend, i cili fatkeqësisht pati një sukses shumë të ulët.

Nuti u rikthye në vitin 1998 me “Il signor Quindicipalle”, një film i bukur (me Sabrina Ferillin) që arrin të rikuperojë të paktën pjesërisht audiencën e Francesco Nutit.

Drejtoi “Io amo Andrea” në vitin 1999, një komedi e këndshme dhe njëkohësisht delikate, me Françeska Nerin; i vitit 2000 është “Caruso, zero in condotta” “Caruso, zero në sjellje”.

Pastaj rënia. Në këtë periudhë avancoi depresioni dhe zgjedhja e keqe e artistit për t’u strehuar te alkooli.

Në maj të vitit 2006 Nuti ishte protagonist i një interviste për Radio 24 gjatë së cilës u zbuluan problemet psiko-fizike për të cilat flitej prej disa kohësh.

Në fillim të shtatorit të po atij viti ai u shtrua me urgjencë në Policlinico Umberto I në Romë me një prognozë të rezervuar, për shkak të një hematome të rëndë kraniale të shkaktuar nga një aksident në familje, nga një rrëzim nga shkallët.

Në fillim të qershorit 2008, ish-bashkëshortja Annamaria Malipiero me të cilën kishte vajzën e saj Ginevra në vitin 1999, njofton se aktori ka dalë nga spitali dhe vazhdon rehabilitimin.

I kufizuar në një karrocë me rrota dhe i heshtur që nga aksidenti, një dokumentar me titull “Francesco Nuti … dhe unë vij nga larg” i kushtohet Nutit, i prezantuar në Festivalin e Filmit në Romë më 2010.

Me këtë rast, vëllai tha se ndjente “një ndjenjë të re dhe të fortë: detyrën për t’i dhënë zë vëllait tim, një detyrë e pamundur për mjekun”. Më 18 nëntor 2010, aktori dhe regjisori rishfaqet në publik në kinemanë Eden në Prato me rastin e prezantimit të CD-së Le note di Cecco, të punuar nga vëllai i tij Giovanni dhe Marco Baracchino. Më 29 nëntor në vijim, pas katër vitesh mungesë, ai kthehet për t’u shfaqur në TV si i ftuar i transmetimit Rai 2 I fatti tua, ku dëmtimi neurologjik i aksidentit është i dukshëm, përfshirë pamundësinë për të folur dhe për të lëvizur: Letra e shkruar nga vëllai i tij Xhovani, i cili në mënyrë ideale i jep një zë Françeskut, pohon këmbënguljen e tij për të vazhduar të jetojë. Më 16 janar 2011 ai shfaqet në transmetimin në kohën kryesore të Canale 5 Stasera che sera !, të drejtuar nga Barbara D’Urso. Kjo ndërhyrje ngjalli kritika të konsiderueshme dhe kontribuoi pjesërisht në mbylljen e programit, i cili, sipas kritikëve, nuk do të kishte hezituar ta bënte spektakolare vuajtjen e artistit.

Më 29 shtator 2011 u botua nga shtëpia botuese Rizzoli biografia “Sono un bravo ragazzo – Andata, caduta e ritorno”, e redaktuar nga vëllai i tij Giovanni Nuti. Më 17 maj 2012, me rastin e ditëlindjes së 57-të të aktorit dhe regjisorit toskan, bëri debutimin e tij shfaqja Unë jam një djalë i mirë, me regji të Milo Vallone dhe me protagonist Francesco Epifani. Shfaqja, me në qendër jetën e aktorit dhe regjisorit toskan, është marrë nga biografia me të njëjtin emër të shkruar nga vetë Nuti dhe redaktuar nga vëllai i tij Giovanni. Në vitin 2013 u prezantua në internet videoklipi muzikor Olga tu mi fai morir, një këngë e shkruar nga vëllai i tij Giovanni dhe e frymëzuar prej tij, e kënduar nga Niki La Rosa dhe e propozuar, por e refuzuar, për Festivalin e 63-të të Sanremos. Më 11 maj 2014 ai mori pjesë në një festë të organizuar për ditëlindjen e tij të 59-të nga miqtë e tij të vjetër, Leonardo Pieraccioni, Carlo Conti, Giorgio Panariello dhe Marco Masini në Forumin Mandela në Firence, ku morën pjesë rreth 7 000 njerëz.

Më 5 gusht 2014 vihet në skenë shfaqja teatrale/muzikore Francesco Nuti – Andata, caduta e ritorno nën drejtimin e romakit Valerio Groppa. Shfaqja, e marrë nga biografia e tij, interpretohet nga aktori dhe kantautori nga Prato, Nicola Pecci, i shoqëruar nga një grup prej pesë elementësh, të drejtuar nga kitaristi nga Livorno, Marco Baracchino. Më 21 shtator 2016 ai u shtrua në spital në kushte shumë të rënda në CTO të Firences pas një rënieje tjetër. Pas aksidentit, ai u strehua në një klinikë të specializuar romake. Në korrik 2017 vajza e tij Ginevra Nuti vjen në moshë dhe i ofron të jetë kujdestarja e saj ligjore, duke deklaruar në një intervistë për Corriere della Sera: “Françesko është dhe do të jetë gjithmonë babai im edhe nëse nuk mund të flasë më, të lëvizë duart dhe të ecë dhe është e drejtë që unë të kujdesem për të”. Më 7 dhjetor 2019 ai mori çmimin ndërkombëtar Vincenzo Crocitti 2019 “Alla Carriera”,  të cilin e mori në dorëzim vajza e tij Ginevra me rastin e mbrëmjes, që rezulton të jetë çmimi i parë i karrierës që i është caktuar në historinë e tij kinematografike dhe artistike.

/Elida Buçpapaj

Vjosa Osmani – Sadriu (e lindur më 17 Maj 1982) është juriste dhe Presidentja e pestë e Republikës së Kosovës që nga data 4 Prill 2021. Dy palë zgjedhjet e fundit të mbajtura në Kosovë e nxorën Vjosën si gruan deputete më të votuar në historinë e Kuvendit të Republikës së Kosovës. Ajo ka ligjëruar në Universitetin e Prishtinës, në R.I.T. Kosovo dhe në Universitetin e Pitsburgut.

E lindur dhe e rritur në qytetin e Mitrovicës, Vjosa Osmani u bë aktiviste politike dhe studioi drejtësi në Prishtinë si dhe në Shtetet e Bashkuara në Pittsburgh. Ajo ka punuar si këshilltare e presidentit të atëhershëm të Kosovës Fatmir Sejdiu para se të zgjidhej në Kuvend. Vjosa Osmani ka mbajtur pozitën e kryetarit të Kuvendit nga shkurti i vitit 2020 deri në mars 2021, si dhe ka shërbyer si ushtruese detyre e presidentit në periudhën nga nëntori 2020 deri në mars 2021 pas dorëheqjes së presidentit Hashim Thaçi. Pas zgjedhjes së saj si presidente, Vjosa Osmani u bë gruaja e dytë që mban këtë pozitë, si dhe është personi i parë që ka shërbyer si ushtrues detyre dhe presidente e Kosovës.

Vjosa Osmani ka kandiduar me sukses në një platformë kundër korrupsionit dhe ka shprehur dëshirën për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

Biografia

Vjosa Osmani – Sadriu u lind më 17 maj të vitit 1982, në qytetin e Mitrovicës, Kosovë.[2] Shkollën fillore dhe atë të mesme, e përfundoi me sukses të shkëlqyeshëm në qytetin e saj të lindjes. Studimet themelore i përfundoi në Fakultetin Juridik të Universitetit të Prishtinës, ndërsa studimet master dhe doktoraturën e përfundoi në Universitetin e Pitsburgut, në SHBA, ku u dallua në mesin e qindra studentëve ndërkombëtarë. Përgjatë të gjitha fazave të studimit, ajo ishte bursiste. Si profesoreshë universiteti në Kosovë ajo ligjëron lëndë nga fusha e së Drejtës Ndërkombëtare, ndërkaq në Amerikë ligjëron lëndën “Shtet-ndërtimi dhe e Drejta: Përvoja e Kosovës”.

Në përbërjen e Kuvendit të kaluar ka qenë kryetare e Komisionit për Punë të Jashtme, Diasporë dhe Investime Strategjike. Më herët ka shërbyer si Kryetare e Komisionit për Integrime Evropiane dhe nënkryetare e Komisionit për Reforma Kushtetuese në Kosovë. Në zgjedhjet e 6 tetorit të viti 2019 u zgjodh deputete e Kuvendit të Kosovës. Në zgjedhjet e 14 marsi të viti 2021 u zgjodh deputete e Kuvendit të Kosovës. Më. 4 prill. 2021 u zgjodh kryetare e Kosovës.

Krahas ndërtimit të karrierës së suksesshme, Vjosa është martuar dhe është nënë e dy vajzave binjake.

Veprimtaria

Angazhimi politik i familjes së Vjosës, ndikoi në formimin dhe angazhimin e saj politik. Karriera politike e Vjosës filloi qysh në adoleshencë, kur edhe ishte aktiviste e LDK-së, për t’u ngritur më pas ndër vite. Më 27 gusht të vitit 2009, Vjosa Osmani – Sadriu u zgjodh shefe e stafit të Presidentit të atëhershme të Republikës së Kosovës, Fatmir Sejdiu. Tash e tri mandate, Osmani është deputete e Kuvendit të Kosovës nga radhët e LDK-së, me ç’rast në dy mandatet e fundit, ishte deputetja grua më e votuar në Kosovë.

Ndonëse në moshë të re, ajo njihet për kontributin e saj të dhënë për pavarësimin e Kosovës, saktësisht njihet kontributi i saj në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë (GJND), ku në atë kohë ishte pjesë e palës kosovare në mbrojtjen e ligjshmërisë së pavarësisë së Kosovës, rast të cilin Kosova e kishte fituar kundrejt Serbisë. Në këtë proces jetik për pavarësimin e vendit, Vjosa ka shërbyer si përfaqësuese e Kosovës.

Çmimet dhe shpërblimet

Vjosa i përfundoi studimet e nivelit bachelor në Kosovë me bursë, e cila iu nda nga Ministria e Arsimit, duke u vlerësuar nga e njëjta si studentja më e mirë e Fakultetit Juridik në Kosovë. Njëherësh, ajo u zgjodh edhe një ndër pesë studentët më të mirë të vendit nga të gjitha fakultetet. Në vitin 2004, ajo ishte përfituese e bursës për përfundim të studimeve të nivelit master në Universitetin e Pitsburg-ut në SHBA. Në vitin 2005 është shpërblyer dy herë me Çmimin “Excellence For The Future Award”, nga Universiteti i Pitsburgut. Në vitin 2009, falë suksesit të treguar, kishte fituar përsëri bursë të plotë studimi, për përfundim të studimeve të doktoraturës në të njëjtin universitet, ku u fokusua përsëri në fushën e Juridikut, konkretisht në fushën e së Drejtës Ndërkombëtare. Po ashtu, për kontributin e saj në fushën e të drejtave të njeriut, ajo u vlerësua me Çmimin “Sheth International Achievement Award”, nga Universiteti i Pitsburgut.

Fokusi politik i Vjosës është në luftimin e korrupsionit dhe krimit të organizuar dhe për sigurimin e një juridiksioni të pavarur. Po ashtu, ajo është e fokusuar edhe në politikën e jashtme, veçanërisht në procesin e integrimit euro-atlantik të Kosovës dhe në ruajtjen e marrëdhënieve me Shtetet e Bashkuara. Përveç gjuhës amtare, flet edhe anglishten, turqishten, spanjishten dhe serbishten.

Tituj të veprave

Ka publikuar libra, artikuj, monografi dhe punime nga fusha e të Drejtës Ndërkombëtare dhe Komerciale, si në gjuhën shqipe, ashtu edhe në atë angleze.

The Role of the Parliamentary Diplomacy in Shaping the Foreign of the Policy of the Republic of Kosovo (University of Pittsburgh, Law Review, excepted publication: FALL 2014);
Arbitration – A Guide for judges and practitioners (published by USAID, 2008);
Balkans – Foreign Affairs, Politic and Socio-Cultures (co-author of section of Kosovo’s Foreign Policy (EPOKA University Publications, Tirana, October 2011,ISBN:978-9928-4044-4-2);
Kosovo’s foreign policy: Five Years On (in “Political Thought: Foreign policy and aspects of international diplomacy”, co-author, Year 2011, No 43, September 2013 Konrad Adenauer Stiftung;
Bar Exam Manual – Section on Commercial Law (published by UNDP and Kosovo Chamber of Advocates, co-author, 2008);
Representing Kosovo before the International Court of Justice( published by the Center of the International Legal Education (CILE Notes), September 2010, University of Pittsburgh – School of Law;
Business Law – Authorized Lectures (published by Riinvest University, Kosovo, 2008);
The Big Impact of a Small Program in the Development of the Rule of Law in Kosovo (in “The Export of Legal Education: Its Promise and impact in transition countries, published by Ashgate, 2009);
MONOGRAPH: “Street Children in Kosovo”, (published by the Finnish Human Rights Program in the Kosovo in three languages (English, Albanian, Serbian, 2004) Wikipedia

Koreografi i shquar Agron Aliaj u nda nga jeta më 17 maj 2012, voal.ch e riboton këtë intervistë si Memorie për veprën e ndritur.

Norbert Jokli (1877-1942)

Albanologu i njohur austriak prof. dr. Norbert Jokli, (që ia kushtoi gjithë veprimtarinë e gjithë jetën studimit të gjuhës shqipe), mbante kontakte të vijueshme me shqiptarë dhe ishte i lidhur me ndjenja miqësie të ngushtë me mjaft prej tyre, studentë universitarë në Vjenë ose figura të shënuara të jetës kulturore e shkencore të Shqipërisë.

(M. Domi, SF 1986/2:157)

Këto fjalë të prof. Domit flasin shumë për një figurë madhore të studimeve albanologjike.

Norbert Jokli, lindi më 25 shkurt 1877 në Bisenz (Bzenec, Moravi Jugore), ndërsa shumë herët u shpërngul  në Vjenë, ku vijoi shkollimin dhe studimet.

Fillimisht studioi për jurisprundencë dhe u diplomua në këto shkenca më 1901, për të punuar një kohë jo shumë të gjatë në praktikën juridike. Në moshën 25 vjeçare iu kthye studimeve të rregullta për gjuhësi krahasuese indoevropiane dhe sllave, gjermanike, romane.

Në vitet 1903 – 1923 punoi si bibliotekar kryesor në Universitetin e Vjenës dhe paralelisht zhvilloi studime e  mësimdhënie sidomos për fushat e gjuhësisë fino-ugriane dhe filologjisë sllave-baltike-shqiptare. Më 1929 u zgjodh anëtar i Akademisë  Romune të Shkencave, ndërsa më 1936, në kohën kur albanologu dhe indoevropianisti Holger Pedersen ishte kryetar i Akademisë së Shkencave  Daneze, u zgjodh anëtar i saj.

Më 1937 Mbreti Zog i dha “Urdhrin e Skënderbeut”.

Qysh më 1916 Jokli kishte nisur të bashkëpunonte me Vjetarin indoevropian, dhe jepte shënime të begatshme për shqipen.

Norbert Jokli studimet për shqipen i bëri objekt kryesor të punës hulumtuese të tërë jetës së tij.

Prof. dr Çabej këtë mjeshtër e cilëson si një sjellës së frymës së re  të këtyre studimeve në krahasim me paraardhësit e tij të mëdhenj, solli gjerësinë  e vështrimeve,  solli risi në metodat e hulumtimit, e thelloi qenësisht njohjen e gjuhës shqipe. (Çabej,I-1986:17)

Si specialist për gjuhët sllave, baltike e shqipe, Jokli pati nisur hulumtimin për gradën “Doktor i Shkencave” me titull: “Një ligj i lashtë (para) sllav i denazalizimit” të mbrojtur  më 1907, ndërsa më 1912  “Studime për  etimologjinë dhe fjalëformimin e shqipes”.

Gjatë jetës së tij Jokli pati botuar dy vepra të veçanta: “Studien zur albanesischen Etymologie und Wortblildung” (1911) dhe “Linguistisch-kulturohistoriche Untersuchungen aus dem Breiche des Albanischen” (1923).

Më 1942, në valën e përndjekjeve naziste për hebrenjtë në Vjenë, Jokli ishte vënë në pozitë të vështirë. Përpjekjet e miqve e të kolegëve austriakë, italianë e shqiptarë (madje dhe të zyrtarëve shqiptarë) nuk kishin qenë të mjaftueshme për ta shpëtuar albanologun shqiptar nga kthetrat e nazistëve…

Për rrethanat e zhdukjes së Joklit, ashtu si dhe për veprat e tij, kanë shkruar shumë studiues të ndryshëm. Mendohet se ndoshta më 6 ose 8 maj 1942 me një transportim hebrenjsh për në kampet e përqendrimit në Poloni , ose të jetë ekzekutuar në Vjenë. Ka edhe disa zëra që mund t’i ketë dhënë fund vetë jetës.

Vdekja e tij e parakohshme qe një humbje e madhe për gjuhësinë shqiptare, pasi ai i pati hyrë hulumtimeve për një fjalor të madh etimologjik dhe  një gramatikë historiko-krahasuese të shqipes.

Studime për etimologjinë dhe fjalëformimin shqip

Ai në studimet e tij i jepte përparësi historisë së fjalës, por burimin etimologjik të fjalës synonte ta mbështeste në një pamje sa më të plotë të saj, të formimit dhe të historisë së saj në të gjitha zhvillimet.

Studimet etimologjike të Joklit i shquan, përveç thellësisë së shqyrtimit të gjithanshëm, edhe shoshitja e elementeve të kulturës materiale.

Vepra e Joklit nuk ishte përfunduar. Vetë Jokli mendonte të përfundonte një gramatikë historike krahasuese të shqipes dhe një fjalor të madh etimologjik.

Prof. Çabej shënon se në gjurmimin etimologjik të fjalëve Jokli zhvilloi me kohë edhe një metodë kërkimore të vetën, në pajtim me kushtet  e veçanta të shqipes pikë së pari ai gjurmoi dhe solli për krahasim gjithë format e fjalës që çojnë peshë  në punë të historisë së saj. Për veç kësaj ai kreu një analizë të thelluar të strukturës  morfologjike të fjalëve që studioi, një tipar metode që mund të thuhet së është karakteristik për punën e këtij dijetari.

(Çabej, I -1986:19)

Qëllimi i kërkimeve të tij  nuk u kufizua vetëm rreth historive të fjalëve e për të gjetur burimin etimologjik të një fjale, por edhe për t’i dhënë një pamje të plotë fjalës, formimit dhe historisë së saj, për ta ndjekur këtë fjalë në të gjitha zhvillimet e saj.

Norbert Jokli (25 shkurt 1887 – maj 1942) ishte albanolog austriak me prejardhje hebreje. Njihet si një ndër themeluesit e albanologjisë. Por, para se me u njoftë si albanolog i madh ai ishte i çmuem si studjues i filologjisë balto-sllave dhe si bibliotekar (Oberstadtsbibliothekar) i Universitetit të Vjenës.

Jeta dhe karriera

Lindi në Bzenec (asokohe Bisenz), Moravia e Jugut, sot Republika Çeke si biri i vetëm i një tregtari hebre. Përfundoi shkollën e lartë me nota të shkëlqyera dhe hyri në fakultetin e drejtësisë në Universitetin e Vjenës. Mori këtu gradën e doktorit të drejtësisë summa cum laude më 23 qershor, 1901. Disa kohë veproi si stazhist ligjor, por më vonë vendosi t’i përkushtohej gjuhësisë. Studioi gjuhët indo-evropiane te P. Kretschmer, gjuhët sllave te V. Vagic dhe gjuhët romane te G. Meyer-Lübke; u gradua me lavdërim në këto lëme. Në vjeshtën e vitit 1903, ai u bë stazhist në bibliotekën e Universitetit te Vjenës ku punoi deri në vitin 1938. Në moshën 30 vjeçare, mësoi gjuhën shqipe, e cila gjer në atë kohë kishte qenë shumë pak e studiuar. Mësoi shqipen duke ndjekur kursin që asokohe udhëhiqej nga Dr. Gjergj Pekmezi, i cili ishte lektori i parë i shqipes në Universitetin e Vjenës. Më pas forcoi njohuritë si autodidakt më ndihmën e studentëve dhe shqiptarëve të atëhershëm në Vjenë^[2]. Ishte meritë e tij që më 1914 në Vjenë u kryen, për qëllime studimi, regjistrimet e para zanore në gjuhën shqipe me subjekte shqipfolës. Në prill të 1933, paleontologu dhe albanologu Franz Nopcsa (Ferenc Nopcsa) vrau sekretaren dhe veten e tij. Ai i la trashëgim Norbert Joklit punen e tij albanologjike. Ernest Koliqi, duke përshkruar një vizitë të bërë së bashku me Aleks Budën në shtëpinë e Joklit në dhetor të 1937, shkruante një vit më vonë te «Demokratia» e Vangjel Koçës:

“E më çoi fíll ke nji raft librash […] Botime të vjetra e të reja: Toskësh e Gegësh e Shqiptarësh t’Italís; të gjithë auktorët, të mëdhej e të mesëm e të vegjël fare; kolekcjone së përkohëshmesh shti për bukurí në kartuç, radhiteshin të dendun n’at bibljotekë të smirueshme. Shum prej atyne botimeve sot nuk gjinden mâ, sado me i pague. Sejcili vëllim mâ së miri i lidhun mbante të shkruem me gërma ari në shpinë titullin e vet. Sýt e mij shetitshin plot lakmi mbi ato tituj e zemra më ndrydhej. Paska qenë dashtë të shkojshëm larg Shqipnije, në nji vend të huej, për të gjetun bibliotekën ideale shqipe”.

Është autor i librave Studime mbi etimologjinë dhe fjalëformimin e shqipes dhe Kërkime gjuhësore – kulturore historike nga fusha e shqipes. Jokli pat krijuar një bibliotekë albanologjije e indogjermanistike me rreth 3000 ekzemplarë libra, prej të cilëve sot kanë shpëtuar më pak se 200 copë. Ndër të tjera ai ruante dorëshkrimin e një Fjalori etimologjik të gjuhës shqipe, i cili ishte vazhdimi ideal i punës së nisun prej G. Meyer-it. Mjerisht gjurmët e atij dorëshkrimi kanë humbë qysh në pranverën e vitit 1942. Duhet thanë se dëshira e tij ishte që biblioteka e vet t’i përkiste Shqipnisë. Simbas historianëve të sotëm, ka qenë pikërisht kjo dëshirë fisnike e Prof. Norbert Joklit që ka shenjue fatin e tij mizor^[1]. Kishte lidhje të ngushta me intelektualë shqiptarë të asaj kohe si Faik Konica, Aleksandër Xhuvani, Ernest Koliqi dhe Gjergj Fishta, si edhe pati nxënës shqiptarë. Admirues i madh i Fishtës, Konicës, Sqiroit, Naimit dhe traditës bektashjane, njohës i De Radës dhe i arbëreshëve, simpatizues i Shantojës dhe i Koliqit, Jokli pati një letërkëmbim të dendur me shumë personalitete kulturore dhe politike shqiptare^[1]. Në vitin 1937 kishte vizituar një herë të vetme Shqipërinë ku me rastin e 25-vjetorit të shpalljes së pavarësisë, u prit me nderime dhe u nderua me çmimin “Urdhni i Skënderbeut”.

Kalvari dhe Përpjekjet për ta shpëtuar

Kalvari i Joklit zë fill në maj të vjetit 1938, atëherë kur nacionalsocialistat nisën ta persekutonin e t’i mohonin të drejtat profesionale. I shtyrë prej disa miqsh – ai vendosi t’i drejtohej në vjeshtën e vitit 1939 një lutje Gauleiter-it Bürckel, komisarit të Reich-ut për zonën e Ostmark-ut, duke i kërkuar njohjen e të drejtave të barabarta me “racat e përzieme të gradës së parë”. Lutja nuk u pranua e kështu që Joklit iu mohua e drejta me konsultue deri edhe bibliotekën dhe iu revokuan të gjitha privilegjet akademike. Më 1938 Lasgush Poradeci i drejton një letër qeverisë së kohës. Kërkoi me ngulm që Jokli të vinte në Shqipëri. Lasgushi shihte një varg të mirash që mund të sillte ardhja e Joklit në Shqipëri, dhe donte vënien e tij në krye të një Instituti Albanologjik dhe intensifikimi i punëve në të gjitha disiplinat e studimeve shqiptare, duke ditur përkushtimin e rrallë të albanologut më të madh të kohës për Shqipërinë. Shqipëria ishte pushtuar në 7 prill 1939 nga Italia fashiste. Në 12 prill 1939, Viktor Emanueli III u shpall mbret i Shqipërisë dhe shqiptarëve dhe Francesco Jacomoni (ish ambasador i Italisë në Shqipëri) u bë mëkëmbës i tij me të cilin qeveria e re shqiptare nën drejtimin e Shefqet Vërlacit, nënshkroi një sërë marrëveshjesh. Kjo ishte situata në vend kur kërkohej shpëtimi i Jokl. Shqipëria shihej si vend i shpëtimit të tij për shkak të origjinës hebraike. Nga një letër e Fishtës drejtuar Jakomonit mësojmë se Shqipëria ishte vërtet vendi që u tregua i gatshëm ta strehonte, por Jokli kërkonte të nisej drejt Amerikës. Letra drejtuar Jakomonit, e nisur nga Shkodra, është e datës 23 shtator 1939. Megjithatë, në Shqipni, Prof. Jokli pati gjithmonë dashamirë dhe miq të sinqertë. Me rastin e Kuvendit të parë të organizuar prej Institutit të Studimeve Shqiptare, të zhvilluar në Tiranë prej datës 9 deri me 13 prill 1940, ishte ftuar me marrë pjesë edhe “profesor Jokli, albanologu i njohtun izraelít prej Vjenet” – kujton Francesco Jacomoni (shih: La politica dell’Italia in Albania, Cappelli, Rocca San Casciano 1965, fq. 183). Dihet se organizator i atij tubimi të randësishëm ishte ministri Ernest Koliqi. Në nji letër të shkrueme në Tiranë me datën 15 prill 1940, Aleksandër Xhuvani ndër të tjera i kumtonte Joklit: “Kemi pasë këto ditë, si do ta marrish vesh, nji Kuvend të parë të studimeve shqiptare, ku u mblodhën Shqiptarë e Italianë shkencëtarë e studimtarë, ndër të cilët edhe Bartoli e Tagliavini. Ju kemi zanë n’gojë shumë herë dhe na vinte keq që s’gjindeshit edhe ju në mes t’onë. Ju kemi dërgue të fala me disa kartolina. Gjithë përpjekjet t’ona rrahin që të të sjellin këtu ose gjetiu të veç, për të vijue punën e studimevet t’ueja, dhe shpresojmë që t’ja dalim në krye kësaj dëshire”. (shih: Jokl Nachlass Autogr. 279/114) Në tetor 1941, Ernest Koliqi iu drejtua me një letër konsullit shqiptar Nikollë Rrota në Vjenë, letër në të cilën e njoftonte se kishte angazhuar profesor Joklin si organizator të bibliotekave të Shqipërisë me një rrogë mujore prej 600 frangash ari. Albanologu mendonte të shkonte në Shqipëri e të merrte me vete edhe bibliotekën e tij personale. Në vitin 1972 Ernest Koliqi kujtonte ndër vullajt e «Shêjzave» sesi Prof. Carlo Tagliavini, albanolog i Universitetit të Padovës, me një «letër kushtrimore» të datës 14 mars 1941 i kërkonte me bâ diçka për Joklin: “…bahet fjalë me shpëtue njeriun. Dëshira e tij kishte me qenë, siç e din, me kalue vjetët që i kanë mbetë (tash âsht 64 vjeç) në Shqipni… Un t’i shkruej këto gjana që të jesh në dijeni të plotë dhe n’emën të miqsisë sonë të vjetër të lutem që të bajsh gjithçka âsht e mujtun; bahet fjalë me shpëtue njeriun, me shpëtue albanologun mâ të madh, i cili mundet me i dhanë ende shumë studimeve shqiptare”^[5]. Duhet thanë se prof. Tagliavini e kishte këshillue Joklin me ia falë me anë të nji akti zyrtar bibliotekën e tij Shtetit shqiptar, në mënyrë që me e pasë mâ të lehtë me marrë lejen për me shkue në Shqipni^[6]. Me 15 mars 1941, konsulli shqiptar në Vjenë, dr. Nikollë Rrota i shkruante Koliqit: “Në rasë të konferencës qi mbajti më 27 fruer v.v. miku i jonë, z. Prof. Tagliavini, e informova hollësisht mbi gjendjen e tmershme në të cilën ndodhet sot Prof. Jokl, kurse rryma e sotshme e Nacizmit ka marrë masa tepër të rrepta kundra çëfutënve […] parashifet qi shpejt do t’instradohet për në Poloni pa pasë mundësí as me e marrë me vehte bibliotekën e tij e as me krye mâ ndonji vepër ditunije. Siç dihet, biblioteka e tij âsht nji ndër mâ të pasunat dhe mâ të vlefshmet mbi letratyrën shqipe, sikurse mund t’a vërtetojë edhe z. Prof. dr. Ekrem Çabej”. Konsulli Rrota, siç marrim vesht prej një letre të P. Kretschmer-it kishte filluar përpjekjet për shpëtimin e Joklit qysh në prill të vitit 1940. Në ketë kohë personalitete të ndryshme të kulturës e politikës europiane dhe të vetë qeverisë shqiptare, të përfaqsuara në personen e Ernest Koliqit, po bënin çmos për m’e shpëtue Prof. Joklin – duke e ftue me jetue e me punue në Shqipërí. Ketë gja e dëshmojnë letrat e profesorave Krahe, Kretschmer, Tagliavini, Koliqi, F. Ercole, G. Schiro’ jr., e gjithashtu edhe hapat e marrun në rrugë diplomatike prej ministrit Giuseppe Bottai, prej ambasadorit italian Dino Alfieri në Berlin dhe prej konsullit shqiptar në Vjenë, Dr. Nikollë Rrotës, i cili u përpoq me aq sa mundej edhe mbas vdekjes së Joklit për me dijtë diçka për rrethanat tragjike të fundit të tij. “Sa mora letrat e Tagliavinit dhe të Rottës, kujtonte E. Koliqi në vitin 1972, unë fola me Kryeministrin z. Shefqet Vërlaci i cili pranoi menjiherë propozimin t’em me e emnue Jokl-in Organizator t’Arkiveve Shtetnore dhe të Bibliotekave shqiptare. Mblodhi Këshillin Ministruer, qi njizâni vendosi at emnim. I a dërgova dekretin përkatës Prof. Jokl-it në Vjenë dhe kumtova njikohësisht Tagliavinin dhe Rottën”. Mbas këtyne orvatjeve fillestare, Koliqi do të shkonte apostafat në Romë për me folë për shpejtimin e çështjes së Joklit me ministrin Bottai. Ndërkaq ishin dkue u bërë traktativa ndërmjet Ministrisë së jashtme italiane dhe asaj gjermane e Bottai e këshillonte Koliqin me folë me Ciano-n, në mënyrë që ky t’i shkruente J. Ribbentrop-it. Edhe Prof. Eqrem Çabej, i cili ndodhej në Romë në korrik të vjetit 1941, mbasi ishte emnue prej Koliqit si përfaqsues i palës shqiptare për hartimin e «Atlantit gjuhësor» për pjesën e arbëreshëve, interesohej në mënyrë aktive për fatin e Joklit. Me 18 tetor të vitit 1941 Prof. Tagliavini, i cili s’prânte duke u përpjekë për kolegun e vet austriak, i shkruente Koliqit se konsulli Rrota dhe Jokli kanë ndeshë në vështirësi të paprituna në marrjen e lejes së kalimit dhe se âsht nevoja që Mëkambësi Jacomoni t’i shkruente nji letër urgjente ambasadorit italian Dino Alfieri në Berlin. Jacomoni e shkroi letrën dhe ia nisi menjiherë ambasadorit italian. Megjithatë, si ministri Bottai ashtu edhe ambasadori Alfieri nuk e përmendin në ditaret dhe kujtimet e veta çështjen e Joklit. Përveç Gestapos, kishte edhe persona të tjerë që nuk donin që Jokli të gjente strehë në Shqipni, një ndër këta ishte edhe Viktor Christian, dekani i fakultetit të filozofisë në Universitetin e Vjenës. Christian kishte frikë se duke fitue të drejtën të shkonte me jetue në Shqipni, Jokli do të merrte me vete edhe bibliotekën e tij; ndërsa në rasën tjetër, biblioteka e sekuestrueme prej nazistave do t’i kalonte fondit të Universitetit. Në fakt, dekani i filozofisë Christian, që më vonë do të bëhej rektor i Universitetit, i shkruente SS-Hauptsturmführer-it Brunner se në qoftë se Jokli do të shkonte në Shqipni, biblioteka e tij s’do të mbetej në Vjenë, por në rasë se autoritetet do ta internonin në Poloni, dekani i lutej oficerit SS, që biblioteka t’i jepej fakultetit të filozofisë. Kah mbarimi i prillit të vitit 1942, dekani Christian ishte i informuem për internimin e Joklit dhe për faktin që biblioteka e tij – tue i kalue Universitetit të Vjenës – do të vendosej së shpejti në mjediset e Institutit të Indogjermanistikës ose të atij Oriental. Menjiherë do të interesohej edhe drejtori i përgjithshëm i Bibliotekës Kombtare austriake, Paul Heigl, i cili kërkonte që librat e «çifutit Jokl» të baheshin pronë e komunitetit të gjanë të studjuesve. Edhe ambasada italiane në Vjenë, në emën të së drejtës që kishte fitue Italia prej bashkimit të kunorave mbretnore me Shqipnin, bante hapat e saj për marrjen e kësaj biblioteke me përbamje albanologjike. Nji ndër gjanat mâ me vlerë që hupën prej asaj biblioteke, ishte dorëshkrimi i Fjalorit etimologjik të gjuhës shqipe. Nji fat të ngjashëm me Fjalorin etimologjik të Joklit, pati edhe Fjalori i gjuhës shqipe i Mustafa Krujës, i cili, edhe pse ekzistonte në dorëshkrim në Institutin e Studimeve shqiptare, mbas vitit 1944 i hupi fara si mos me pasë qenë kurrë. Fate të ngjashme me bibliotekën e Joklit patën edhe mâ të mëdhat biblioteka që ekzistojshin asokohe në Shqipni: biblioteka dhe arkivat e Lef Nosit, Mithat Frashërit e Eqrem bej Vlorës si edhe biblioteka dhe arkivi i Etënve françeskan dhe i atyne jezuit në Shkodër.

Arrestimi dhe vdekja

Fundi i jetës së tij është tragjik. Norbert Jokli u arrestua nga Gestapoja në 4 mars 1942 në banesën e tij Vjenë dy nëpunësa të Gestapos e morën profesorin prej shtëpisë së tij në Neustiftgasse 76 dhe e ndryene mâ së parit në Sperrgasse e mandej në kazermën Roßauer në Vjenë. Me një letër tjetër, e cila mban datën 1 prill 1942, Tagliavini i kumtonte Koliqit lajmin e arrestimit të Joklit dhe përpjekjet për me ndërhy nepërmjet kryeministrit Kruja. Shkruen Koliqi: “Unë nga Tirana i telefonova menjiherë Bottai-t në Romë e shkova mandej fíll tu Mustafa Kruja i cili në sý t’em mori telefonin e foli me Ciano-n tue e lutë nxehtësisht me bâ çmos për shpëtimin e Jokl-it. Ciano përgjegji se do të lutte Mussolinin me ndërhy pranë Hitlerit”. Po ky vit shënohet si vit i vdekjes së albanologut. Si nji shkencatar i vërtetë dhe si njeri i dashunuem mbas librash, ai ndihej prej kohësh i dëshpëruem vetëm prej idesë se mund të ndahej përgjithmonë prej librave të tij të çmueshëm. Madje, i kishte pohue gjuhëtarit Carlo Tagliavini, se në rasë se do t’i duhej me u nda prej librave të vet, do të preferonte me mbytë veten. Si datë e vdekjes së N. Joklit konsiderohet 6 maji 1942, por përsa i përket rrethanave të vdekjes së tij jepen variante të ndryshme. Ernest Koliqi – i informuem prej konsullit Rrota – tregon se gjatë rrugës për në nji kamp përqëndrimit në Riga, Jokli u hodh prej trenit kur po kalonte mbi nji urë të naltë rreth 100 metër dhe mbyti veten. Disa studjuesa austriakë pohojnë se Jokli vdiq nën tortura në kazermen Roßauer në Vjenë, ndërsa të tjerë pohojnë se vdiq në kampin e përqëndrimit të Maly Trostinec-it, nji lokalitetit rreth 12 km në juglindje të Minsk-ut, në Ruteninë e Bardhë. Ka gjasë që ky variant të jetë mâ i mundshmi. Kampi i Maly Trostinec-it ishte krijue qysh në nandor të vjetit 1941 në territorin e ish kolkozit «Karl Marx». Tue qenë se në gjysmën e marsit të vitit 1942 partizanët kishin sulmue kampin tue vra rojet, mbas këtij episodi kompania e rojeve ishte shtue si numër, tue arritë shifrën 250 ushtarakë. Zakonisht ekzekutimet në masë në ketë kamp bâheshin me anën e pushkatimit, i cili kryhej në pyllin e Bllagovshçinës. Simbas listave të transportit të Reichsbahn-it (hekurudhat e Reichut III), mbartja e parë e hebrenjve prej Vjenet për në t’ashtuquejtunin «Reichskommissariat Ostland», u bâ me datën 6 maj 1942. Nji gja të tillë e konfirmon edhe nji raport i detajuem komisariatit të policisë vjeneze (95. Pol. Revier), i shkruem me datën 16 maj 1942. Raporti përshkruen me hollsi «evakuimin» e 1000 hebrenjve prej Vjenet, lista e të cilëve, sqaron me nji ton të ftohtë burokratik funksionari i policisë, ishte raditë prej kapitenit SS Brunner. Mbasi përshkruen me hollësi nisjen prej Vjenet, itinerarin si dhe ndalesat e ndryshme, raporti ven në dukje faktin se me datën 9 maj – kur treni mbërriti në Kajdanowo, në afërsi të Minskut, kishin vdekë 3 burra dhe 5 gra prej hebrenjve të internuem. Emnat e tyne nuk shenjohen, por ka shumë mundësi që njeni sish të ketë qenë albanologu Norbert Jokl^[1]. Me 29 prill 1982 Senati i Universitetit te Vjenës vendosi të rradhisë emrin e Norbert Joklit në tabelën e nderit të universitetit.

Vepra

Mbas një pune të zellshme dhe të pandërprerë i shkoi për dore të botojë veprën më titull “Studien zur albanesischen Etymologie und Wortbildung” (Studime mbi etimologjinë dhe fjalëformimin e shqipes). Në këto studime i kushton një rëndësi të posaçme leksikut të trashëguar të shqipes: në 101 faqe trajton fjalët burimore shqipe, ndërsa 13 faqe ua kushton huazimeve të saj. Këtu dëshmon për burimsinë e një numri të madh fjalësh, që G. Meyer i merr për huazime të shqipes. Kjo vepër merret si arritja më e rëndësishme në fushë të shqipes pas fjalorit etimologjik të Meyerit. Etimologjia zë vendin e parë në gjurmimet e tij në fushë të leksikut të shqipes, kjo qe lëmia ku edhe kontribuoi më shumë, por një rëndësi të tillë i kushtoi edhe morfologjisë dhe fjalëformimit, kurse në fushë të fonetikës për periudhën parahistorike ai hapi shtigje të reja në punë të apofonisë dhe në konsonantizëm.