VOAL

Shqipëria e parë me sytë e Fred C. Abrahams Nga Gjergj Erebara

By voal.ch | March 11, 2016

Please follow and like us:

twitter
Follow
facebook
linkedin

Voal – Fred Abrahams qe një djalë i ri kur erdhi në Shqipëri bashkë me dy amerikanë të tjerë po ashtu të rinj, me detyrën për të ndihmuar studentët e katedrës së sapohapur të gazetarisë në Universitetin e Tiranës, për të publikuar një gazetë modeste me bazë gazetarinë e pavarur dhe të paanshme, siç duhet të jetë zakonisht gazeta. «Qëllimi ynë është të prezantojmë lajmin ashtu siç e shohim, jo si e ndjejmë, e imagjinojmë apo dëshirojmë të jetë», shkruan studentët në numrin e parë. «Detyra jonë është të ofrojmë informacion objektiv dhe të balancuar, të lirë nga ngjyrimet politike apo ideologjike».

Kjo qe më e lehtë të thuhej se sa të bëhej.

Gazeta me emrin «Reporteri» nuk e pati jetën e gjatë. Ajo u mbyll me urdhër të presidentit të kohës, Sali Berishës, i cili u ndje i fyer rëndë nga ideja e të pasurit lajme të tilla me opinione të kundërta.

Fred Abrahams duket se shpejt pas kësaj, në vend se të bëhej gazetar i paanshëm, u bë aktivist i të drejtave të njeriut. Ai jetoi për periudha të gjata në Shqipëri dhe Kosovë, mbajti shënim për gjithçka dhe punoi për të zbardhur ngjarje që kishin ndodhur. Ai është një aktivist i të drejtave të njeriut që shqyrtoi çdo informacion me skrupullin e faktit për të raportuar për ngjarje që shtrihen në një periudhë prej më shumë se tre dekadash.

Informacioni u mblodh prej tij nga një numër i konsiderueshëm intervistash të kryera përgjatë 25 vitesh, të ballafaquara me dokumente arkivore të grumbulluara në Shqipëri si dhe në arkivat amerikane përmes kërkesave për të drejta informimi.

Historia që ai zbardh në librin «Shqipëria moderne», i cili u publikua në shqip nga shtëpia botuese Dudaj, me përkthimin e Idlir Hoxhës, është një burim i paçmuar dhe ndriçues për informimin mbi atë që ka ndodhur në kohën tonë.

Të humbur mes lajmeve të shkurtra propagandistike, ne nuk kemi mundësi të informohemi në mënyrë faktuale dhe koncize për ato ngjarje që ne i kemi jetuar vetë, për shkak se ajo lloj gazetarie e synuar nga gazeta «Reporteri» mungoi përgjatë dekadave që pasuan, duke na lënë ne viktima të keqinformimit apo dezinformimit edhe mbi ngjarjet më të rëndësishme.

Kjo është arsyeja se pse ky libër na shërben.

Në një vend ku ka shumë pak histori të shkruar mbi fakte, libri i Fred Abrahams shërben para së gjithash për shqiptarët e brezit të ri, të cilët kanë nevojë të mësojnë se çfarë ndodhi në vitin 1991, se si u organizuan protestat e para antikomuniste në Kavajë dhe Shkodër, se si rrodhën ngjarjet në vitin 1997 apo se si shqiptarët filluan të zbulojnë rreth vitit 2005 se klasa e tyre sunduese nuk dallonte shumë nga njëra-tjetra dhe se si vuajtjet e së shkuarës komuniste u përdorën për galvanizimin e qytetarëve naivë.

Pjesa më e rëndësishme e librit është ndoshta përshkrimi i ngjarjeve të periudhës nga viti 1990 deri në vitin 1997. Ngjarjet e asaj kohe, të cilat qenë edhe hapat e para të Shqipërisë postkomuniste, por që, për shkak të propagandës së palëve të ndryshme, ne dimë shumë pak gjëra.

Gjurmimi skrupuloz i organizatorëve të protestave të para antikomuniste përmes intervistimit të protagonistëve dhe ballafaqimit të dëshmive me dokumente arkivore të policisë në këtë libër, ndoshta nuk mjafton për të zbardhur historinë në tërësinë e saj, por shërben si një pikënisje për mënyrën se si të vërtetat historike duhet të kërkohen dhe ballafaqohen larg përdorimit propagandistik të ngjarjeve nga partitë e ndryshme politike.

Abrahams raporton mbi ngritjen e Sali Berishës si udhëheqës autoritar, urdhërues të gjyqeve false, të arrestimeve politike të pabaza dhe rënies së tij. Ai përshkruan me detaje se si bashkësia ndërkombëtare fillimisht e pa të arsyeshme të mbyllte sytë para tendencave autoritare të Berishës, se si diplomatë të ndryshëm zgjodhën ta mbështesin atë dhe se si disa prej diplomatëve justifikonin shkeljen e rëndë të të drejtave të njeriut në emër të argumentit se në anën tjetër të spektrit politik nuk kishte një alternativë apo se Berisha ndihmonte në stabilitetin e Ballkanit.

Përshkrimi në detaje i zgjedhjeve të vitit 1996 si dhe i qëndrimit thellësisht defektoz të vëzhguesve ndërkombëtarë shërben mirë për të kuptuar gabimin që aktualisht shumë shqiptarë e bëjnë, duke i dhënë ndërkombëtarëve një rol magjik të padiskutueshëm në zgjidhjen e problemeve të vendit.

Ngjarjet më të vona, si qeverisja e parë e socialistëve 1998-2005 apo qeverisja e mëvonshme e demokratëve janë pasqyruar ashtu si shumë shqiptarë i shohin. Për Abrahams, ministrat socialistë që qeverisën vendin deri më 2005 nuk kishin kurrfarë skrupulli nga origjina e tyre komuniste, ata përqafuan kapitalizmin më ekstrem dhe u pasuruan pa limit. Berisha dhe Rama, që të dy, në sytë e Abrahams kanë një prirje të theksuar autoritariste, se Rama duket se ka lidhje me një grup oligarkësh dhe i detyrohet shumë atyre dhe se Meta është «i korruptuar në mënyrë spektakolare».

Por Abrahams është gjithashtu i interesuar për figura dytësore politike, të cilët i ka pyetur për gjëra që gazetarët shqiptarë shpesh nuk i kanë pyetur. Për shembull në vitin 2005, ai pyet Arben Imamin se si ndodhi që ai u kthye te Berisha, pasi u rrah në vitin 1996 prej tij. Apo se si Paulin Sterkaj garoi për socialistët pasi kishte shërbyer si shef komisariati për Berishën një dekadë më parë.

Në fund, libri shërben mirë si një hyrje në historinë bashkëkohore shqiptare dhe krijon mundësinë për të parë në kohë atë që ndodhi nga grahmat e fundit të komunizmit deri në zgjedhjet e vitit 2013.

(http://www.reporter.al/libri-i-fred-abrahams-nje-histori-e-shkurter-e-shqiperise-bashkekohore/)

Please follow and like us:

Fjalë kyçe: Fred Abrahams, Gjergj Erebara, Shqipëria

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

Visar Zhiti: Qani Sadiku iku në amshim

Ai, që përballoi me dinjitet të lartë njerëzor vuajtjet e mëdha të burgut, kur nuk lejohej të ishe dhe aq njeri, i urtë, mik i mirë me të mirët, por ndër më guximtarët ndërkohë, i papërmbajtur kundër së keqes, sfidant, që theu pathyeshmërinë e atyre që mbronte komanda e keqe e burgut, shteti i diktaturës, bashkëpunëtorin e tyre, spiunin, dëshmitarët e rremë, kur vetë dhe i vetëm i ndëshkoi duke marrë mbi supe vite të tjera burgu, ridënimin, qëndrestar deri në heroizëm, etj, bashkëvuajtësi ynë me emrin Qani Sadiku, u shua sot, – na vjen lajmi nga larg, – duke pikëlluar familjen dhe të dashurit e tij, këdo që e njohu.

Ndoshta në të gjithë librat e burgut ai është personazh, çami besnik, që i janë kushtuar dhe poezi, edhe filma dokumentarë… Dhe kështu do të mbetet në kujtesën e përbashkët, natyrshëm burrëror dhe i përzemërt, kurajoz deri në fund, buzagas me shokët dhe i sakrificës, punëtor dhe i përkushtuar ndaj kauzës.

Qani Sadiku iku në amëshim, nga pas la hijen e njeriut, aq sa i thjeshtë, po aq dhe i papërkulur. Tani edhe përballë harresës… Bashkëvuajtës dhe mik!

Me tiparet e saj dalluese krijimtaria letrare e autorit Prof. Isuf Bajraktari, shpreh më së miri karakterin shqiptar – Nga Hysen Ibrahimi

Recension për veprat poetike ”Natë e trishtuar” dhe Poezi e shpirtit”, të autorit Prof. Isuf Bajraktari.

Ängelholm, Nëntor 2021

Ideja kritike e mirëfillt e letërsisë nuk është kritikë që rrënon, por përkundrazi, është kritikë që ndërton. Nuk varet vetëm nga pikëpamja filozofike, por që ka zotësi të shtron strukturimin artistik, letrar e poetik të jetës së autorit për veprimtarinë e tij krijuese. Dhe në këtë rast, kur njeriu shkruan për krijues siç është Prof. Isuf Bajraktari, i diplomuar në Fakultetin e Filologjisë, drejtimi Gjuhë dhe Letërsi Shqipe, si veteran i arsimit, veprimtar i dalluar në Suedi i cili prej ditëve të para në Suedi është angazhuar vullnetarisht dhe ka punuar në arsim si mësues i gjuhës amtare shqipe me fëmijët shqiptarë në shkollat e organizuara nëpër vendstrehimoret e refugjatëve, pa pagesë, anëtar i shumë asociacioneve letrare, kulturore e kombëtare dhe tani nënkryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë ”Papa Klementi XI Albani”, Suedi, pa dyshim të bënë që ti kushtohesh me një kujdes të veçantë, sepse e meriton shumë.

Ndaj me shumë kënasqësi, sot referoi për veprat e tij letrare dhe mund të them lirisht se veprat me poezi të titulluara “Natë e trishtuar”, (2020) dhe ”Poezi të shpirtit” (2021) të autorit Prof. Isuf Bajraktari, kanë tërhequr vëmendjen e lexuesit. Megjithatë, përveç vperimtarisë së tij atdhetare, ai nuk ka qenë i njohur në tërësi se ai poesedon një bagazh të madh në fushën e krijimtarisë letrare, poetike dhe as që ka pasur ndonjë botim në këtë fushë deri para dy viteve. Mirëpo në dy vitet e fundit, si duke Prof. Isuf Bajraktari, ka shpërthyer dhe ka nxjerrë dy vëllime me vlera të veçanta letrare e poetike të cilat ndriçojnë aktualisht aq sa është e mundshme për jetën dhe veprën e tij, sepse siç shofim, ai nuk ka të ndalur së krijuari.

Duke qenë recensent në librin e parë dhe redaktor në librin e dytë të tij, kam arritur të zbuloj, se autori është i vaçantë se si shtron të gjitha idetë kryesore, që e kanë brengosur gjatë gjithë jetës së tij, me një vështrim tërësor poetik e historiko-letrar. Veçse, të krijuara si poezi, i janë nënshtruar kritikës së rrept të redaktorëve, recensentëve dhe të lektorëve të dy veprave të tij, siç janë, Nezir Prokshi,

Hysen Ibrahimi, Agim Desku, Leonora Laçi, Prof. Fidan Baliu e Prof. Muhamet Ibrahimi, kritikë kjo që ngritë lartë krijimtarinë poetike të Prof. Isuf Bajraktarit,

duke i analizuar në hollësi, duke i parë e duke i vendosur si poezi me peshë letrare në përfshirje të proceseve historike të kohës.

Me tiparet e saj dalluese krijimtaria letrare e autorit Bajraktari, shpreh më së miri karakterin shqiptar, sidomos për të dëshmuar para botës evropiane se krijimtaria shqiptare është në vijë me botën Perendimore, në të gjitha sferat, e po ashtu edhe në kulturë, letërsi dhe krijimtari poetike. Kështu poeti Prof. Isuf Bajraktari përveç se na del si një krijues i mirëfillt në fushën poetike, duhet ditur lexuesi se ai është merrë me shkrime shumë herët dhe mund t’a gjejmë nëpër shumë vepra të autorëve tanë në perëndim, si studiues, opinionist dhe poet. Është fitues i shumë çmimeve e mierënjohjeve gjatë pjesëmarrjes në takime letrare poetike, përurimin e veprave dhe në shumë sesione shkencore. Ndaj, duke u nisur nga parimi se ideja e qëlluar për botimin e çfarëdo vepre, nevojitet virtyti njerëzor, intelektual, ideor dhe i vendosur, gjë që të gjithas këto me shumë sukses i poesedon poeti ynë i dashur Bajraktari.

Krejt në fund, mund të themi se autori, në krijimtarinë e tij, ka arritur shkallën artistike të poezive të shkruara me ndikim nga rilindasit tanë, dhe nga horizonti aktual i kohës me ide edhe për të ardhmën, që shkrihet plotësisht në idealin kombëtar SHQIPTAR.

Ju lumtë Prof. Isuf Bajraktari.

PROFESORË! * – Poezi nga PËRPARIM HYSI

In memoriam:Profesorëve të mi në NORMALEN e ELBASANIT!

Sot kam ardhur në ELBASAN,
Se sot aty është “NJË DITË E MADHE”
DITË E MADHE për KOMBIN mbanë
Më 1 dhjetor 1909 u hap SHKOLLA NORMALE!

PROFESORË! Asnjërin nga ju nuk mund të veçoj
SE JU,që të gjithë,ishit të mrekullueshëm!
Kurrë,sa të jem gjallë,nuk mund t’ju harroj
Dhe loti i mallit është i papërballueshëm!.

Ju që të gjithë punonit me përkushtim
Ishit modele që duheshit ndjekur
Për të gjithë Ju kam të veçantë adhurim
Mjerisht,të gjashmit me JU,kund s’i kam gjetur.

E di që nga kjo botë kini ikur
Por shpirtërisht vij dhe puth çdo pllakë varri
Sado i moshuar dhe kokëthinjur
Për JU lot lëshoj nga malli.

* kam qenë maturant në vitin 1959,në 50-vjetorin e shkollës.

Tiranë,1 dhjetor 2021

I madhi Zot, qofsh lëvduom – Poezi nga PJETËR BUDI

I madhi Zot,qofsh lëvduom
për gjithë kaqë të mirë
që së kam u’ merituom
me ndoonjë shërbetyrë;

qi më dhee kaqë hijr
këtë kafshë me mbaruom,
si q paçë zanë fijll,
gjithëherë tue shkruom.

Posi mendja më përcijll
nd’Arbënë me ua dërguom,
për kishë e për munështjir
pak ndë mend me i trazuom.

Ata merrë mbë dëshijr
mkatit me u peenduom,
posi pemëtë ndë prijll
ndë shpijrt me lulëzuom;

e si zogzitë ndë pyyllt,
Zoti im me të lëvduom,
ndjerë vetë nata mbyyllt,
me një zaa t’amblëtuom.

(1618)

O i paafati njerii – Poezi nga PJETËR BUDI

“O i paafati njerii,
Gjithë ndë të keq harruom,
I dhani ndë madhështii,
Ndë mkat pshtiellë e ngatëruom;

Ndo plak jee, ndo j rii,
Përse s’shtie të kuituom,
I vobeg ndo zotënii,
N ceije iee kriiiuom?

Balte e dheu cë zii,
E io ari cë kulluom,
As engjiishi cë tii,
Ndo guri cë paaçmuom;

Kaha të vien n dore tyy,
Mbë të madh me u levduom,
Ndë sqime e ndë madhështii,
Tinëzot me kundrështuom?

Lavdinë tand të levduom,
Ti pa vene ree vetë,
Ame cote idhënuom,
Kuur leve mbë këtë jetë,

Aty s’prune begatii,
As vistaar të levduom,
As urtë a diekëqii,
As gurë të paaçmuom;

Aty s’prune madhështii,
As dinje me ligjëruom,
As vertyt as trimënii,
As vetiu me ndimuom;

Aty s’prune zotënii,
Kual të bukur as të çpeitë,
As dinje gjak e gjeni,
As të mirëtë as të keqtë;

Po leve gjithë mëndryem,
Ame n cote idhënuom,
Tue qaam mallënjyem,
Me një zaa të helmuam (24)…

29 janar 1622, imzot Pjetër Budi i dhuron “Doktrinën e Kërshtenë” Bibliotekës së Vatikanit

Më 29 janar 1622, ipeshkvi e shkrimtari shqiptar, imzot Pjetër Budi i dhuroi Bibliotekës së Vatikanit kopjen e veprës së parë të tij “Doktrina e Kërshtenë“ (Dottrina Christiana), përkthim i katekizmit të shën Robert Belarminit, që u botua në Romë në vitin 1618. Në fund të faqes së veprës shkruan “Autor dono dedit Bibliothecae Vaticanae. 29 Januari 1622” .

R.SH. – Vatikan

Kujtojmë se si sot, më 29 janar të vitit 1622, ipeshkvi katolik e shkrimtari shquar shqiptar, imzot Pjetër Budi i dhuroi Bibliotekës Apostolike të Vatikanit kopjen origjinale të veprës së parë të tij “Doktrina e Kërshtenë “ (Dottrina Christiana), përkthim i katekizmit të shën Robert Belarminit, që u botua në Romë në vitin 1618. Në fund të faqes së veprës shkruan “Autor dono dedit Bibliothecae Vaticanae. 29 Januari 1622″ (Autori ia dha [këtë kopje] dhuratë Bibliotekës së Vatikanit. 29 Janar 1622.

Veprat e ipeshkvit të jashtëzakonshëm imzot Pjetër Budit (1618-1621). Dy breza pas dom Gjon Buzukut, vjen figura e dytë më e madhe e letërsisë së hershme brenda Shqipërisë, ajo e Imzot Pjetër Budit (1566-1622), autorit të katër veprave fetare, me përmbajtje të doktrinës së krishterë, në gjuhën shqipe.

Imzot Pjetër Budi lindi në fshatin Gur i Bardhë, në krahinën e Matit. Vajti e mësoi për prift në Kolegjin Ilirik të Loretos (Collegium Illyricum ), afër Ankonës, në Itali, ku studiuan shumë të rinj e priftërinj shqiptarë, si të viseve tjera të Ballkanit e të Evropës Qendrore.

Në moshën njëzetenjëvjeçare Pjetër Budi shugurohet meshtar katolik, dhe dërgohet menjëherë me shërbim në Maqedoni e Kosovë. Më 1610 përmendet si ‘kapelan i të krihsterëve’ në Shkup’, kurse më 1617 si kapelan në Prokuple, në Serbinë jugore. Një vit më parë, mu në Prokuple, ishte mbajtur një mbledhje e lëvizjeve të ndryshme kombëtare kryengritëse për të organizuar një mësymje të madhe kundër turqve. Në Kosovë, dom Pjetër Budi erdhi në kontakt me katolikë françeskanë nga Bosnja, kontakte që në vitet e mëvonshme dhanë frytet e veta, sepse ndihmuan që të rritej mbështetja për qëndresën shqiptare kundër pushtuesve otoman.

Më 1599 Dom Pjetër Budi u emërua Vikar i Përgjithshëm (vicario generale) i Kishës katolike në Serbi, vend që e mbajti për shtatëmbëdhjetë vjet. Si përfaqësues i Kishës katolike në Ballkanin e pushtuar nga turqit, dom Pjetër Budi jetoi dhe punoi në një atmosferë politike pa dyshim të nderë.

Misioni i tij kishtar ishte nga shumë anë një veprimtari e jashtëzakonshme, për përforcimin e jetës shpirtërore të grigjës besimtare, që kishte në udhëheqje e nën mbrojtje, si dhe për kultivimin e vetëdijes kombëtare e të vlerave etnike e kulturore të popullit shqiptar.

Imzot Pjetër Budi digjej nga dëshira e zjarrtë për ta parë popullin e vet të lirë nga zgjedha turke dhe punoi pa pushim për arritjen e këtij qëllimi. Dihet se në këtë periudhë ai ka pasur kontakte me figura që u dëgjohej fjala si Françesko Antonio Bertuçi (Francesco Antonio Bertucci) dhe me kryengritës shqiptarë që luftonin për të përmbysur sundimin osman. Por ipeshkvi imzot Pjetër Budi nuk ishte kurrsesi nacionalist mendjengushtë. Me sa mund të gjykohet, veprimtaria e tij, atëherë e më vonë, synonte një kryengritje të përgjithshme të të gjithë popujve të Ballkanit, përfshirë edhe bashkatdhetarët myslimanë.

Më 1616 imzot Pjetër Budi shkoi në Romë ku qëndroi deri 1618 për të mbikëqyrur botimin e veprave të veta. Nga marsi 1618 e deri aty nga shtatori 1619 ai vajti për një shtegtim tetëmbëdhjetëmujor në Santiago de Kompostela në Spanjë, te shenjtërorja e njohur e Shën Jakut Apostull. Kur u kthye në Romë në vjeshtën e vitit 1619, ai u përpoq të tërhiqte vëmendjen e Kuries Romake, çka do të thotë të Selisë së Shenjtë të Romës kundrejt gjendjes së mjerueshme të të krishterëve shqiptarë dhe të siguronte mbështetje për qëndresë.

Më 20 korrik 1621 u emërua ipeshkëv i Sapës dhe Sardës (Episcopus Sapatensis et Sardensis), do të thotë i krahinës së Zadrimës, dhe u kthye në Shqipëri një vit më pas. Puna e tij atje qe njëkohësisht fetare e Kishtare dhe e natyrës kombëtare e politike.

Një nga synimet e imzot Pjetër Budit ishte që të rriteshin thirrjet meshtarake vendore, pra shqiptare, të rritej kleri vendas për të plotësuar nevojat shpirtërore e posaçërisht edhe ato kombëtare, pasi për veprimtaritë ungjillëzuese e apostolike, përkujdeseshin edhe misionarët e huaj, edhe pse jo gjithmonë arrinin t’i plotësonin nevojat e shqiptarëve vendas, veprimtari kjo që nuk do të arrihet të realizohet për shkakun e shumë vështirësive që ekzistonin, nga mungesa e strukturave si Seminaret, Kishat dhe shkollat filozofie e teologjike, deri tek mjetet për mirëmbajtjen e studentëve e tjera.

Në dhjetor 1622, pak ditë para Krishtlindjes, ipeshkvi imzot Pjetër Budi u mbyt duke kaluar lumin Drin.

Është hamendësuar të ketë qenë viktimë e ndonjë komploti për ta zhdukur këtë figurë të rëndësishme kombëtare e kishtare, ndonëse dëshmitë për këtë nuk janë të sigurta (18).

Të dhënat biografike për këtë autor vijnë nga një letër e datuar 15 shtator 1621, të cilën imzot Pjetër Budi ia drejtonte kardinalit Gozzadini në Romë, në të cilën ai parashtron planet e strategjinë për një kryengritje në Ballkan kundër otomanëve. Në këtë letër ai theksonte edhe: “… gjatë shtatëmbëdhjetë vjetëve, me aq sa munda, nuk i kam rreshtur kurrë përpjekjet për të ndihmuar e lehtësuar ata popuj, përfshirë edhe priftërinjtë, me modele fetare, duke shkruar vazhdimisht libra fetarë në gjuhën e tyre, si në atë të Serbisë edhe në atë të Shqipërisë, ashtu siç janë parë në mbarë ato vende në ditët tona.”

Kjo do të na jepte të kuptonim se gjatë viteve të shërbimit në Kosovë e Maqedoni, ipeshkvi imzot Budi i ka kushtuar energjitë e veta hartimit dhe përkthimit të veprave me përmbajtje fetare të krishterë, tashmë të humbura. Përndryshe, si mund të shpjegohej botimi i katër veprave në gjuhën shqipe me gjithsej një mijë faqe brenda pesë vjetësh?

Vepra e parë e imzot Pjetër Budit është ‘Dottrina Christiana’ ose ‘Doktrina e Kërshtenë’, një përkthim i katekizmit të shën Robert Belarminit (Roberto Bellarmino, 1542-1621). U botua në Romë më 1618 dhe një ndër kopjet origjinale ruhet në Bibliotekën e Vatikanit (R.I. VI. 449). Kryefaqja e titullit përmban këto të dhëna: “Dottrina Christiana. Composta per ordine della fel.me. Di Papa Clemente VIII. Dal. R. P. Roberto Bellarmino Sacerdote della Compagnia di Giesv. Adesso Cardinale di Santa Chiesa del Titolo di S. Maria in Via. Tradotta in lingua albanese. Dal Rever. Don Pietro Bvdi da Pietra Biancha. In Roma, Per Bartolomeo Zannetti. 1618. Con Licenza de’ Superiori.”

(Vepra “Doktrina e Krishterë”, e hartuar për nder të kujtimit dritëplotë të Papa Klementit VIII nga Shën Robert Belarmini, prift i Shoqërisë së Jezusit, tani Kardinal i Kishës së Shenjtë të Shën Marisë in Via. Përkthyer në gjuhën shqipe nga i nderuari Don Pjetër Budi nga Guri i Bardhë. Në Romë, nga Bartolomeu Zaneti 1618. Me lejen e Eprorëve.) E shënuar me dorë në fund të faqes është “Autor dono dedit Bibliothecae Vaticanae. 29 Januari 1622″ (Autori ia dha [këtë kopje] si dhuratë Bibliotekës së Vatikanit. 29 Janar 1622).

Shën Robert Belarmini nga Montepulçano ishte Kardinal dhe Jezuit, i kanonizuar dhe i shpallur doktor i Kishës më 1930, vepra Doktrina Kristiane mjaft e përhapur e të cilit, ashtu si veprat e tij të tjera, e kishte dëshmuar si teolog të zotin në konflikt me protestantizmin dhe në mbrojtje të të vërtetave të doktrinës së krishterë, sipas Kishës katolike romake. Vepra ‘Doktrina e Kërshtenë’ e vogël e tij, një vepër që kundërreforma kishtare e rekomandonte posaçërisht për përdorim misionar, kishte qenë botuar së pari më 1597 dhe më pas qe përkthyer në një numër gjuhësh tjera. Përkthimi shqip i ‘Doktrinës Kristiane’ prej imzot Pjetër Budit përbëhet nga 169 faqe.

‘Doktrina e Kërshtenë’ në gjuhën shqipe u rishtyp nga Kongregata e Selisë së Shenjtë Propaganda Fide në Romë. Për këtë duhet të ketë pasur një numër relativisht të madh kopjesh nga botimet e viteve 1636, 1664 dhe 1868. Dihet se më 1759 në depot e Kongregatës Propaganda Fide kishte ende gjithsej 960 kopje të librit(19).

Me interes të madh letrar e fetar, si katekizëm, përmbajtje e ‘Doktrina e Kërshtenë’, vepra ka edhe pesëdhjetë e tri faqe me vjersha fetare apo shpirtërore në shqip, rreth 3000 vargje, shtojcë për Doktrina e Kërshtenë. Këto vargje përbëjnë poezinë më të hershme në dialektin gegë. Mjaft nga këto vargje qenë përkthyer nga latinishtja ose italishtja, por një pjesë janë origjinale.

Botimi i dytë i Budit përmban tri veprat e tij të tjera. Ballina mban titullin: “Ritvale Romanvm et Specvlvm Confessionis. In Epyroticam linguam a Petro Bvdi Episcopo Sapatense & Sardanense translata. Sanctissimi Domini Nostri Gregorii XV liberalitate typis data. Romae, apud Haeredem Bartholomaei Zannetti. 1621. Svperiorvm permissv.”
(Rituali Roman dhe Pasqyra e të Rrëfyemit, përkthyer në gjuhën epirote (shqipe) nga Pjetër Budi, peshkop i Sapës dhe Sardës. Dhënë për shtyp me bujarinë e zotit tonë më të përndershëm Grigor XV. Romë. Bartolomeu Zaneti 1621. Me lejen e eprorëve.)

Në parathënien e tij për ‘Doktrinën e Kërshten’ë, imzot Budi thotë: “Më parë hodha (d.m.th. kopjova) në gjuhën tonë dy kapituj të Ditës së Gjyqit të fundit, shkruar nga shumë i përndershmi e i devotshmi prifti Pal i Hasit.” Kjo Ditë e Gjyqit ishte një përshtatje mjeshtërore në gjuhën shqipe, sipas ritmit të saj tetërrokësh, himnit të njohur latinisht të mesjetës Dies irae, dies illa të murgut françeskan Thoma nga Çelano (Thomas a Celano, rreth 1200-1255):

“Dies irae, dies illa
Solvet saeclum in favilla,
Teste David cum sibylla.

Quantus tremor est futurus
Quando judex est venturus,
Cuncta stricte discussurus.

Tuba mirum spargens sonum
Per sepulcra regionum
Coget omnes ante thronum…”

“Ajo ditë me mënii
Qi të vinjë ndë e vonë
Këtë shekullë të zii
Ta diegë e ta përvëlonjë,

Si Profeta ban dëshmii
Me sibilënë, po thonë,
I madh gjyyq e mënii

Të vinjë për mkate tonë.
Saa dridhmë e cokëllimë
Të jeenë përgjithanë,

E n qiellshit shkepëtimë
Nd’ajërit e madhe gjamë…(23)”

Tërheqëse në lutjen-poezi të Pjetër Budit e të Pal Hasit janë ndjenja e sinqertë, bindja në forcën e uratës drejtuar Hyjit dhe shqetësimi i çiltër njerëzor për vuajtjet e një bote të mbrapshtë. Një lutje-vjershë tjetër që përcjell bukur këtë dhembshuri është ajo mbi vdekjen dhe madhështinë e njeriut që në saje të fesë në Hyjit do të ngadhënjejë mbi vdekjen për të shijuar përjetësinë, amshimin, duke mos kundërshtuar Zotin “Tinëzot me kundrështuom” . Ajo nis kështu: