Irbal Çika (Ikbal Çika), gazetarja e vetme femër në Shqipëri — Burimi : EEVA, 1 dhjetor 1935, faqe n°10

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 9 Shkurt 2025

Revista finlandeze “EEVA” ka botuar, me 1 dhjetor 1935, në faqet n°10 – 11, shkrimin e gazetares Irja Spira për Ikbal Çikën dhe rolin e gruas shqiptare, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Motrat tona në Shqipëri

Për Evën, Irja Spira

Irbal Çika (Ikbal Çika), gazetarja e vetme femër në Shqipëri — Burimi : EEVA, 1 dhjetor 1935, faqe n°10

Para disa vitesh ishte një telegram i shkurtër që më tërhoqi vëmendjen për ekzistencën e femrave shqiptare. Ky tregonte se si këto motrat tona të largëta kishin ngritur një kundërshtim kaq të fortë ndaj zyrtarëve shqiptarë dhe zotërinjve të “shoqërisë” në përgjithësi që kërkonin të martoheshin me gra të huaja, sa që parlamenti kishte ndërhyrë dhe kishte miratuar një ligj që ndalonte këtë stratagjem për çdo zyrtar, ligj që mbreti, i cili përndryshe ishte i angazhuar kronikisht në planet e martesës, dhe që për këtë arsye nuk hyri kurrë në fuqi.

Zot i shenjtë, mendova me vete, atje ka vetëm gra ! Dhe verën e kaluar, kur më duhej të shkelja nëpër fshatrat shqiptare, detyra ime e parë ishte t’i fusja në dylbi.

Por nëse meshkujt shqiptarë, e kam fjalën sigurisht për njerëzit e zakonshëm, që janë shumicë në çdo vend, nuk jetojnë jashtë, ose të paktën nuk e kalojnë pjesën më të madhe të kohës në udhëtim dhe rrugëve, atëherë seksi i bukur i këtij vendi ka një aftësi të mrekullueshme për të mbetur i padukshëm. Makina me të cilën unë dhe diplomati i ri shkuam me shpejtësi nga porti për në kryeqytet kalonte herë pas here pranë një krijese të mjerë me vello (ferexhe), por shoqëruesi im i ri kishte aq shumë gjëra interesante për të folur në atë moment sa as që vura re se krijesa që po kalonim ishte gruaja shqiptare që kërkoja.

Vetëm kur ishim në Tiranën e kuqërremtë, një diplomat më kapi për dore, duke më treguar me gisht një kafene parku që ndodhej në mes të qytetit, pranë bashkisë, ku një kamariere e re, e veshur me rroba të lehta lëvizte nga tavolina në tavolinë.

— Shiko, aty mund të shohësh një shqiptare. Gruaja ishte e mrekullueshme dhe qëndrimi i saj ishte princëror.

Lëvizjet e saj ishin fluide dhe të qeta. Fustani, i cili mbante shenjat e një gërshëre të mirë rrobaqepësi, i mbërrinte deri te kyçet e këmbës. Gjithashtu nuk kam parë kurrë një kamariere të mbante një tabaka kaq lart : në lartësinë e shpatullave, në pëllëmbën e dorës së djathtë, si një vazo.

Po atë mbrëmje u ula në atë kafene dhe së shpejti bisedova me këtë kamariere të bukur, e cila, sinqerisht, ishte si një devijim i kohës në mes të Tiranës mesjetare me xhamitë, pazaret, plisat dhe ferexhet e saj.

— Ah, zonja e hirshme flet gjermanisht !

Pasthirrma erdhi nga thellësia e zemrës sa nuk do të kisha nevojë për ndonjë shpjegim tjetër për të kuptuar se kamarierja e bukur e tipit grek në Tiranë ishte gjermane.

Ishte vetëm një hap i shkurtër për të arritur në përfundimin se në Shqipëri nuk kishte femra “fallxhore”. Edhe pse të gjithë me të cilët kontaktova gjatë gjithë ditës bënë çmos për të më shpjeguar se shqiptaret nuk kanë asnjë arsye për t’i pasur zili motrat e tjera evropiane në asnjë mënyrë : kur janë të pamartuara, asgjë nuk i detyron të bëjnë jetën morale, të vyshkur të një shërbëtoreje të vjetër; kur janë të martuara, kanë të drejtë t’u buzëqeshin pak të tjerëve sesa të dashurit të tyre dhe si një shenjë shumë e veçantë kulture, përmendej se në Shqipëri është një vajzë e re që është vërtet vajzë, në prag të zhdukjes.

Por pavarësisht gjithë këtyre historive, askush nuk dukej i gatshëm të më prezantonte me gruan, vajzat, motrat apo të afërmit e tjerë femra, për të cilat thuhej se të gjitha kishin udhëtuar në një vend të largët në atë kohë.

Nëse nuk do të kisha pasur mundësi të njihja Ikbal Çikën, gruaja shqiptare do të kishte mbetur një mister i përjetshëm për mua. Ikbal Çika është gazetarja e parë dhe e vetme në Shqipëri dhe gjithashtu gruaja e parë myslimane në vend që refuzon të mbajë ferexhenë. Ajo është një vajzë e vogël brune, plot energji, e cila në shikim të parë shihet se është shumë më e aftë me stilolaps sesa, le të themi, me gjilpërën.

S’kaloi shumë kohë, Ikbal Çika më shpjegoi se të gjitha gjërat që nuk më kishin thënë për gratë shqiptare ishin marrëzira. Megjithëse ligjet moderne shqiptare hapin dyert e pothuajse të gjithë sektorëve për gratë, ato nuk kanë të drejta politike – vendi po përjeton një regres të ngjashëm me atë të Turqisë dekada më parë, gjë që e bën të pamundur emancipimin e grave. Përveç mësueses dhe infermieres, në Shqipëri janë edhe disa nëpunëse civile, një mjeke, e cila noton në flori, sepse një mysliman paragjykues nuk lejon që gruaja apo vajza e tij të kontrollohen nga një mjek mashkull dhe më pas, Ikbal Çika. Këto femra shqiptare zakonisht janë rritur jashtë vendit, prandaj nuk janë “objekte” si femrat shqiptare në përgjithësi. Por ato nuk janë të mjaftueshme dhe as të pavarura sa për të krijuar një lëvizje të grave shqiptare. Disa burra, si Nebil Çika, vëllai i gazetares së vetme femër në Shqipëri, janë përpjekur t’i ndihmojnë për këtë, por edhe kështu lëvizja e grave shqiptare u mbyt që në fillimet e saj.

Nebil Çika, i cili u përpoq të krijonte një lëvizje të grave shqiptare, lexon Evën. — Burimi : EEVA, 1 dhjetor 1935, faqe n°10

Nga i njëjti burim kam dëgjuar – e dija edhe më parë – se shqiptari është mendjemadh dhe nga mëndjemadhësia është i lumtur të martohet me një grua që ka studiuar. Por pas martesës, ai dëshiron që gruaja e tij të bëhet një “objekt” që nuk tregon shumë pavarësi në rrugëtimin e jetës së tyre së bashku.

Çfarë bën atëherë një shqiptare në shtëpi, pasi nuk shihet kurrë jashtë ? Jo të gjithë kanë fëmijë të vegjël për t’u kujdesur ose punë bujqësore – ju siguroj se një shqiptar mund t’i bëjë ato gjëra me duart e veta, pavarësisht nga vjetërsia e tij e devotshme. Në përrallat popullore shqiptare thuhet se dredhin cigare. Duhani shqiptar është i këndshëm për t’u pirë dhe i lirë për t’u blerë. Për tre marka finlandeze ju merrni njëzet cigare të ambalazhuara bukur dhe me aromë. Gratë e familjes kalojnë ditë dhe mbrëmje të gjata duke përgatitur këto cigare, plotësisht të pavetëdijshme se sa faktor i rëndësishëm janë ato në industrinë shqiptare të duhanit. Ndërkohë, kryefamiljari i së njëjtës familje ulet në pragun e derës, duke nxjerrë shtëllunga tymi nga llulla e tij besnike. Dhe, sigurisht, duke bekuar faktin që ai ka Kuranin për ta mbështetur, në emër të të cilit mund të endesh me dembelizëm në 1935 dhe të kalosh ditë vërtet parajsore…

Jeta e përulur e një gruaje shqiptare mund të mos jetë aq e patëmetë sa i duket një nordiku, por po, të dashur miq, gjëra të mrekullueshme duhet të ndodhin në tokë përpara se ëndrra jonë më e madhe të jetë të jemi shpëtimtarja e një burri shqiptar.

Burimi : EEVA, 1 dhjetor 1935, faqe n°11