Sapo ka dalë nga shtypi dhe tashmë është në qarkullim libri i sociologut, “Mjeshtër i Madh” Gëzim Tushi: “Pandemia-Asgjë nuk do jetë si më parë”. Autori, gjatë gjithë kohës së pandemisë, ka qenë i përfshirë përmes analizave të veta në shtypin e përditshëm, por edhe në median televizive, në të cilat ka shfaqur aftësinë e gjerë të analizave psikosociale, të efekteve të pandemisë në jetën shoqërore. Ishte e natyrshme që shfaqja e virusit Covid-19 dhe kthimi në përmasa pandemike, të bëhej objekt për debat intelektual, polemika mjekësore, profesionale, politike, etike gjatë gjithë vitit 2020. Ndoshta një nga “debatet planetare”, me spektrin më të gjerë të mundshëm të përfshirjes publike. Në të u përfshinë të gjithë. Besoj se pesha e trajtesave të ndikimeve të pandemisë në jetën shëndetësore, ekonomike, financiare etj., të sociologut të njohur Gëzim Tushi, është e ndjeshme. Një ndjeshmëri qytetare e sociaologjike e pandërprerë pothuaj gjatë gjithë vitit pandemik 2020, e cila u kurorëzua me një punë shumë serioze e këmbëngulëse të autorit, që tashmë e kemi të sintetizuar në librin e tij “Pandemia-Asgjë nuk do jetë si më parë”. Sociologu Tushi ka ndjekur me shumë vëmendje e profesionalizëm reagimet sociale, intervenimet publike e mediatike, diskutimet e transformuara në shumë raste në formë polemikash politike, të cilat, sipas tij, nuk kanë ndihmuar apo ndriçuar realitetin patologjik të sëmundjes, sidomos impaktet sociale të saj.

Libri ka përmasa të gjëra e të gjithanshme të analizës së situatës, sidomos në rrafshin kontekstual të pasojave në jetën tonë individuale dhe shoqërore. Sipas autorit, pandemia është një faktor, i cili do të ndikojë në transformimin, ndryshimin e drejtimeve të zhvillimit të shoqërisë shqiptare në shumë aspekte e drejtime. Në këtë kontekst, sociologu Tushi nuk ka lënë “cep të shoqërisë” ku ka ndikuar pandemia pa e analizuar, jo vetëm në aspektin e ndikimeve aktuale, por edhe të perspektivës. Libri është shkruar me pasion dhe me bindjen e plotë të autorit se “asgjë nuk do jetë si më parë” në epokën postpandemike. Me një vullnet të veçantë e forcë analizuese e argumentuese të gjerë, autori e ka shkruar librin në kohë të shpejtë dhe “flakë për flakë” me pandeminë, pa pritur, sipas teorisë së distancës, për t’i parë gjërat. Emergjenca e situatës e ka shtyrë atë që reflektimet e veta t’i hedhë sa më shpejt në letër, duke bërë trajtime psikosociale të efekteve dhe kundërefekteve të pandemisë në jetën e shoqërisë tonë. Këtë libër, sociologu Tushi e ka shkruar në periudhën shtator-dhjetor 2020 dhe ka munduar të diagnostikojw disa dukuri, fenomene e fusha të reflektimit psikosocial të pandemisë në jetën e shoqërisë shqiptare. Ndoshta kjo vepër është rezultat i faktit që autori u angazhua intelektualisht e profesionalisht që në fillimet e shfaqjes së virusit. Ai u angazhua seriozisht dhe në mënyrë të pandërprerë në shumë biseda televizive, shkrime në shtypin periodik, i bindur dhe duke menduar se virusi Covid-19 nuk do ishte thjeshtë një “patologji kalimtare”, sezonale, pa efekte të thella.

Ai thotë se nga zhvillimet e virusit dhe zgjerimi intensiv i infektimeve të ardhura prej tij, u kuptua që ishim në vorbullën e “kohës pandemike”. Sipas autorit, është historia që na mëson se pandemitë kanë kurbën kohore, statusin e efekteve të tyre në jetën e shoqërisë. Kjo ishte arsyeja pse autori e “zgjeroi optikën” sociologjike të shikimit në këtë libër, duke qenë i bindur se pandemia ishte një faktor që do sillte shumë pasoja ekonomike, sociale, zakonore, institucionale dhe shëndetësore të dukshme, të prekshme, shpesh edhe tragjike. Duke u nisur prej kësaj analize komplekse, autori në këtë libër është përpjekur jo vetëm të bëjë analiza e reflektime të çasit apo sipërfaqësore, por dhe të bëjë parashikime e të nxjerrë disa konkluzione specifike të ndikimit për periudhën post-pandemike.

Autori është i ndërgjegjshëm për vështirësitë për ta sintetizuar tërë ontologjinë e pandemisë kaq shumë të ndërlikuar në një libër. Kjo, sepse situata aktuale dhe koha kur u shkrua libri, ishte dhe është disi kaotike, e paqartë e pasigurtë. Kjo, megjithë përpjekjet sociologjike që ka bërë sociologu Tushi, brenda mundësive njohëse të fenomenologjisë virusale, sipas tij, përsëri e bën sidoqoftë të vështirë parashikimin me saktësi të ndryshimeve të së ardhmes së afërt dhe të largët. Libri ka një mesazh të qartë, të qëndrueshëm dhe optimist. Sipas autorit, kjo situatë kërkon me patjetër që si shoqëri të zgjerojmë më shumë “kufijtë” e arsyes sociale, në mënyrë që të ndërgjegjësohemi komunitarisht për rrezikun.

Në këtë libër, sociologu Gëzim Tushi, është marrë gjerësisht me “plasaritjet” e thella që po shfaqen në strukturën, performancën e institucioneve sociale, shfaqjen e anktheve dhe pasigurive që kanë cënuar disa parametra të “arsyes individuale”.

Autori ka një kolanë të gjerë librash në fushë të sociologjisë dhe analizës së detajuar të dukurive në jetën sociale dhe individuale, në të cilat ai “diagnostikon” shumë dukuri të jetës postmoderne, që sipas tij po bëhet gjithnjë e më shumë likuide, e rrëshqitshme, e pasigurtë, ide, të cilën akoma më shumë e ka theksuar në këtë libër, duke arritur në përfundimin se ndryshimet që do të ndodhin, duan trajtuar me kujdes nga që, sipas tij, pothuaj “asgjë nuk do të jetë ashtu si ka qenë më parë”. Gjërat, mendon autori, do të ndryshojnë me ritme të ndryshme. Pavarësisht se disa me shpejtësi të madhe, me ndryshime thelbësore e të menjëhershme, ca të tjera me gradualitet dhe ritme më të ngadalta. Por një gjë është e sigurtë, sipas mendimit të sociologut Tushi, Covid-19, thotë ai, do jetë “gurë caku”, që do shënojë piketa të reja të orientimit social, ndryshimeve që do të ndodhin në tipologjinë e jetës sociale dhe individuale. Mbase deri në nivelin, që mund të shërbejë si “vijë ndarje” e mënyrave të sjelljeve të sotme, nga ato që do duhen dhe janë të dobishme për të ardhmen. Me këtë bindje, ai, në librin e tij, bën analiza të zgjeruara dhe refleksione për efektet polivalente dhe pasojat e pandemisë në jetën individuale e sociale, duke u bazuar në idenë se pandemia ka ndikuar në “rishikimin” e sistemit të vlerave sociale, të cilat do të ndikojnë edhe në mënyrën e sjelljes individuale të njeriut në raport me veten, tjetrin dhe shoqërinë në tërësi. Në libër ka trajtesa të zgjeruara e konkluzione të qarta për ndikimet e izolimit në jetën psikologjike të individit, për lidhjet dhe marrëdhëniet e reja midis brezave dhe ndikimet kontraversale të pandemisë. Autori është marrë dhe ka vlerësuar në këtë libër punën heroike të mjekëve, duke vlerësuar ridimensionimin pozitiv të “pushtetit të dijeve“ të tyre, bashkë me magjinë e padiskutueshme që patën “bluzat e bardha” në këtë kohë të shqetësimeve pandemike.

Libri ka trajtesa për rolin e familjes dhe funksionet polivalente të saj, e cila mori përsipër disa role e funksione, të cilat nuk mund t’i realizonte shteti. Sociologu Tushi trajton rolin e shtëpisë si institucion me rëndësi i jetës private, e cila gjithashtu na solli në mend se sa i rëndësishëm është ky institucion për njeriun, për sigurinë fizike e morale.

Në të njëjtën kohë ai bën analiza të marrëdhënieve midis pjesëtarëve të familjes dhe ndërlikimet e tyre në kushtet e një izolimi, të cilin ai e quan “bunkerizim shtëpiak”. Doemos nuk mund të ishte jashtë vëmendjes dhe analizës së tij shkolla, e cila gjithashtu ju nënshtrua ndryshimeve të shpejta të tipologjisë klasike të mësimdhënies. Një përpjekje gati në përmasa ekesperimentale për zhvillimin e mësimit në distancë. Po kështu ai analizon ndryshimet që kanë ndodhur në “botën e punës” dhe reflektimet e punës në distancë në tregun e punës.

Autori e mbyll librin me një kapitull përfundimtar, që e titullon “E nesërmja”, në të cilin ai bën konkluzione përmbyllëse të librit. Sikurse shkruan autori, “ajo që kam dashur të evidentoj në këtë libër, është ideja se në shoqërinë shqiptare të “kohës post-pandemike”, edhe pse shoqëri rezistente, me “taban të fortë” tradicional, inerci sociale, qëndresë të njohur ndaj ndryshimeve, duket se pandemia e ka vënë në lëvizje të përshpejtuar “trenin e ndryshimeve” sociale. Ai ka filluar të dalë nga “stacioni i vjetër”…

Ky është libri i fundit i sociologut Gëzim Tushi “Mjeshtër i Madh” në kolanën e gjerë me mbi 20 vëllime të shkruara prej tij në fushën e politologjisë, sociologjisë dhe shkencave humane. Libri “Pandemia-Asgjë nuk do jetë si më parë” besoj se është me vlerë për t’u lexuar, sepse është adekuat me kohën dhe problemet që jetojmë dhe ndihmon për perceptimin e duhur të zhvillimeve psikosociale në jetën tonë. Për sot dhe për nesër…!

Realiteti shqiptar paraqitet tepër konfliktual i krijuar tashmë edhe brenda shoqërisë së sotme.Jetojmë në një kohë tepër intensive,ku nuk ka më kohë njeri të dëgjojë lloj-lloj fjalësh të bukura apo versione demagogjike të panevojshmë nëpër mitingje apo në kolltuqet e stacioneve televizive,por të ngrejmë zërin e pandërprerë për të gjitha problemet që shqetësojnë shoqërinë e sotme shqiptare si papunësia,çmimet e larta në raport të zhdrejtë me pagat e pensionet,të shoqëruar me varfërinë e thellë të familjeve shqiptare,mungesa e ujit e dritave,ambjentet sociale tepër të ndotura,shumë linja të energjisë elektrike të amortizuara dhe rrugë të shkatërruara etj.Këto pasoja vijnë nga mungesat e politikave ekonomike shtetërore sidomos për të rinjtë,pra janë çështje përmanente dhe që kërkohet të preukopojë çdo pushtetarë të zgjidhur me votën e lire të popullit.Kur bisedon me punonjës të administrates vendore kopton se nuk ka asnjë strategji afat shkurtër apo afat mesëm në zbutjen sadopak të varfërisë,por mbretëron gjithçka e përgjithshme në objektiva,asgjë e përcaktuar qartë për premtimet e bëra,pra me një mungesë cinike të transparencës.Këtu më vjen ndërmend një thënie e Xhorxh Sorasit i cili thekson:“Ka dy lloj mbijetesash,është ajo e atyre që mezi sigurojnë jetën,por edhe atyre që kanë shumë pasuri”.

Edhe pse po kalojnë 30 vjet në tranzicion,shteti ynë vazhdon të qëndrojë ndër vendet më të varfëra në Europë,me nivel të lartë kriminaliteti,ku O.B e shëndetësisë e rendit Shqipërinë në vendin e tretë në botë për vetëvrasje për shkaqe ekonomike,me të papunë të shumtë,rritje galopante të çmimeve, me paga qesharake të buxhetorëve,thellim i defiçititit tregtar buxhetor në vend të shoqëruar këto me investime tepër të ngadalta dhe mjaft të ulëta etj.Kemi fshatin,që ende prodhon emigracion,punë të zezë,pa asnjë mbështetje e siguri shtetërore për të ardhmen.Në qytetet tona sheh punëtorë që qëndrojnë shesheve për punë nga mëngjesi deri në mbrëmje vonë.Janë me qindra krahë të lire pune që kthehen darkave në shtëpitë e tyre pa asnjë qindarka të fituar për të soguruar bukën e gojës.Ky është rrugëtimi i përditshëm i tyre nga fshati për të garantuar një ditë pune në qytet.Ndaj bashkitë dhe njesitë vëndore kërkohet të ndërtojnë dhe menaxhojnë me efektivitet strategji me afat shkurtër dhe të mesëm punësimi të punëtorëve sezonalë për krahun e lire të punës brenda dhe jashtë Shqipërisë,në mënyrë që të ndihmojë sadopak në zbutjen e varfërisë në qytet dhe në fshat.

Aktualisht,kemi të bëjmë me një kontigjent të dëshpëruarish,që askush nuk interesohet për ta ndihmuar.Me pak fjalë duhet nënvizuar thekshëm se,tregu i pasurisë makute është tepër mbytëse,ku janë ngritur kulte të rreme të pasanikëve injorantë,ca administrues pa kulture,drejtues profane,rryshfetxhinj dhe bezdisës përpara komunitetit,ndërsa dinjiteti i tyre ka dale në treg dhe shitet e blihet si mall demode.Përballë tyre,njerëzit në nevojë po humbasin të drejtën e lirisë duke thenë se kërkojnë ritmikisht ujë dhe drita dhe asgjë më shumë.Dhe harrojnë se sovraniteti i tyre shkon më tej tek pasuritë kombëtare,tek pronat publike,tek kultura kombëtare,tek trashëgimia historike dhe përgjegjësitë ndaj partneritetit institucional ndërkombëtar. Shqiptarët e gëzojnë të drejtën të shfaqin vullnetin e mire,se duan të ndryshojnë jetën e tyre.Megjithatë thellimi i reformave në strukturat e shoqërisë mbeten ende një vullnet spontan i pamotivuar dhe shpesh bëhet çuditërisht i nxitur,të përfaqësuar nga ata politikanë e pushtetarë,që tregohen shpesh inkopetent në planin ekonomik e financiar.Institucionet e shtetit shqiptar,janë aq larg problemeve e halleve të qytetarëve,sa kanë qënë afër tyre organet e antishtetit të dikurshëm socialist,pra strukturat institucionale janë larg të qënurit të standartizuar.Është shansi për të thënë të vërtetën si vend dhe si komb,për t’u ngritur e për t’i thenë “ndal” të keqes qe na ka kapluar.Kjo shton zgjuarsinë intelektuale,kurajon qytetare,pjekuri e maturi në gjetjen e rrugëve fiktive demokratike e ligjore në mbrojtjen e fjalës së lirë,duke shkarkuar përfundimisht nga supet,barren e rëndë që ka pllakosur shumë familje shqiptare.Shikojmë çdo ditë mosfunksionimin e institucionit të eprorit direkt,në disa njësi administrative publike e vendore,që kanë vendosur një skemë fictive të shërbimit civil në këto njesi vendore.Ka bashki e njësi vendore të fryera,jo funksionale,jo efiçente,me shpenzime të tepërta të cilat nuk e justifikojnë detyrën që kryejnë dhe lojën që po luajnë në kurriz të taksapaguesve të sotëm shqiptarë.Në administratë qoftë në nivel qëndror dhe lokal,sot ka mjaft nëpunës që kanë lënë vendet për arsye absurde,po ashtu siç ka mjaft të tjerë që i kanë zënë vendet pa asnjë lloj merite,përveç të qënit militant ose taraf me shefat e fuqishëm shtetërorë.Fatkeqësisht po rritet në mënyrë galopante kultura e bakshishit, që po kalon çdo ditë nga qytetatri hallexhi,tek nëpunësit privatë apo ai shtetëror,por me një etikë të mangët administrative dhe këto dukuri negative po dalin çdo ditë në emisionet televizive si ato të topit apo në fiks fare.

Mirëpo këto të ardhura dytësore dalin nga xhepat e njerëzve në nevojë dhe si pasojë po rëndojnë çdo ditë buxhetin ekonomik të shqiptarëve.Me keqardhje,duhet të pranojmë se administrata aktuale e këtij vendi mbetet më e korruptuara në historinë e shtetit shqiptar,ku zyrat e regjistrimit të pasurive të paluajtshme për të cilën unë shpreh zhgënjimin tim si gazetar,kanë kryer veprime të shëmtuara,kanë zhvatur rryshfete kundrejt një shërbimi të paligjshëm,ku me uzurpimin e shumë trojeve e pronave të tjera të palujtshme “të mbetura pa zot”,pasi i kanë hipotekuar i kanë gllabëruar ato në bashkëpunim dhe me disa pushtetarë të korruptuar lokalë.Nëpunësit aktualë kanë vite qëndrimi në një vend punë të palëvizshme,ndërsa shumë prej tyre janë bërë tepër të përfolur dhe etiketuar si rryshftexhinj dhe marifetxhinj të vërtetë.Dhe për këta individë të përfolur heshtin drejtuesit e qarqeve,bashkive dhe drejtuesit e pushtetit vendor.Nëpunësi në kontakt me qytetarin do kohë që të edukohet dhe këtë edukim të tij e bën ligji i shtetit të së drejtës.Këtu kërkohet urgjentisht reformim të thellë të hierarkisë administrative,racinalizim i hallkave të burokracisë,kontrolli i rreptë efektiv dhe vertikal i institucioneve,përdorimi i teknikave administrative të dobishme,kështu mund t’u vihet fre brenda një kohe të shkurtër këtij fenomeni tronditës,por që rrit koston e jetesës së qytetarit për shkak të keqfunksionimit administrative të hallkave të ndryshme të aparatit shtetërorë. Braktisja masive e aktivitetit nga rinia dhe inteligjenca që varion deri në 40% shifër qe tregon nivelin e papunësisë masive në vendin tonë,ku vetëm për femrat arrin në 75% shifër kjo marrë nga organet qëndrore të shtypit,fshatra të tëra të braktisura nga njerëzit dhe vendosja e tyre në zona urbne me një mbipopullim të rënduar,duke krijuar zona të reja informale dhe probleme për qeverinë aktuale.Ka zona të Shqipërisë me mësues pas arsim përkatës,fshatra e zona me shkolla të dëmtuara,e me fëmijë analfabetë dhe mbi njëmijë fëmijë të ngujuar nga fenomeni i gjakmarrjes.

Gjatë këtyre viteve,thuajse askush nuk ka menduar apo mendon të pyesë se çfarë pune të frytshme po bëjmë për këtë vend,por vetëm diskutojmë sa para e prona ka përvetësuar ky apo ai politikan e pushtetar,sa fëmijë ka shkolluar jashtë shtetit,sa ka sistemuar të afërmit e tij etj,se çfarë detyrimi ka deputeti apo përfaqësuesi i zgjedhur nga populli ndaj këtij vendi,që nesër të mos ndihemi të turpëruar përpara vetes dhe fëmijëve tanë nuk e diskutojmë.Kështu,sot mund të numërojmë arritje individuale,por kurrsesi nuk mund të themi se po bëjmë atë që na duhet për t’iu krenuar brezave.Dhe konkretisht çfarë na afron çdo ditë ne shqiptarëve,përveç luftrave banale, kërkesave absurde në dëm të këtij populli fukara,për t’i mbijetuar mentaliteteve të vjetra,injorancës,boshllëkut shoqëror etj.Përveç zakonit tradicional të shqiptarit si hakmarrja,gjakmarrja,meritë personale, tani është e shtrirë masivisht droga ,prostitucioni ku është e ngatrruar edhe politika,interesat e saj të ditës,intrigat,etje për lavdi,karrjerë,pasuri e çfarë tjetër?

Në Shqipëri opinioni publik duhet të veprojë si sanksion si një ndër të vetmit mjete shtrënguese ndaj këtyre dukurive negative për shoqërinë tonë.Pra ka ardhur koha qe duhet ta kalojmë shoqërinë shqiptare në një shoqëri që zbaton rregullat,në një shoqëri institucionale.Këtu më vjen ndërmend një frazë e akademikut Rexhep Qosja i cili pohon se:“Kur politika shkëputet plotësisht nga morali,atëherë çdo gjë është e mundur…”.Mënyra më e mirënë këtë rast është që shqiptarët të jenë të hapur për njerëz të denjë dhe të pafalshëm për kapadainj që tërë jetën e tyre mbetën pushtetarë të përjetshëm.Dhe ajo që është më fatale, kur kërkon të bisedosh me ta për ndonjë shqetësim çasti nuk të përfillin fare ose perdorin rrugë dredhimi për t’i ndarë nga shqetësimi i qytetarit dhe më e keqja ndërtojnë dhjetëra justifikime të paqena vetëm për të nxjerrë përfitime personale të paligjshme.

Unë besoj tek shumë njerëz të mirë dhe të drejtë që punojnë në administratën publike,janë të ndryshëm nga “të mençurit”,janë kundër intrigave,rrushfetit,janë kundër atyre që nëpërkëmbin çdo ditë parimin e barazisë dhe të drejtësisë. “Njerëzit çmohen nga lartësia e shpirtit,nga gjërësia e mendjes dhe bukuria e pamjes, –ka thënë Gorki.Ai që shkel ligjin,shkel institucionin dhe padyshim nuk ka një moral të tijin,të vërtetë…”.Mënyra më e mire është që shqiptarët të jenë të hapur edhe për ata punonjës publik që kërkojnë para në zyrat e shtetit. Këto të fundit arrijnë edhe të përfitojnë edhe nga mungesa e kordinimit të qytetarëve me njëri-tjetrin dhe synimi injorant për t’i kryer sa më shpejt dhe me lehtësi punët.

Të kërkosh sot një të drejtë nuk është e lehtë.Duhet të dish ku,si dhe kur e kerkon atë.Dhe për më tepër,në rast se duke qenë në rregull me këto tre gjëra,përsëri nuk arrin tek e drejta,por kjo arrihet vetëm përmes rryshfetit.Provo njëherë të bësh një ankesë zyrtare në strukturat qëndrore apo lokale të qytetit apo rrethit,të frenosh ndonjë shfaqje të hapur të korrupsionit.Kjo do të ishte rruga më e gjatë,më e lodhshme dhe pse jo ndoshta edhe më e kushtueshmja,por vetëm kjo do të ishte rruga e drejtë ajo që do të bënte në fund të fundit qytetari sepse kështu ai do të ndjehej më mirë me veten.Në administratën qëndrore e lokale ka mjaft intelektualë të përkushtuar dhe të ndërgjegjshëm për shqetësimet e komunitetit të tyre,por fatkeqësisht është edhe një kategori tjetër personash të pandërgjegjshëm dhe të përfolur shumë dhe përsëri qendrojnë në vende pune kyçe në administratën publike dhe komuniteti vazhdon të flasë në adresë të tyre.Qytetari i vërtetë i këtij vendi nuk duhet të heshtë kur drejtuesit e administratës publike tallen me hallet e këtij populli.Prandaj, duhet t’i themi ndal korrupsionit në administratën publike.Zgjedhësit nuk duhet të mbeten “robër” të politikës,e cila jo rrallë herë ka dhënë shembuj për keq,ajo ka ditur ta përdorë intelektin e tyre vetëm në shërbim të politikave të saj.Dëgjojmë njerëz të të gjitha kategorive që flasin për korrupsion,paaftësi,abuzim dhe asgjë nuk ndryshon për mirë.Në shëndetësinë dhe në drejtësinë tone të sotme ka korrupsion dhe jo rrallë herë ky fenomen shkon deri tek kufijtë e krimit ekonomik dhe financiar,duke zhveshur këtë profesion kaq humanitar nga çdo lloj ndjenje humanizmi,por kurrsesi nuk futen në një thes gjithë personeli mjekësor në sherbim të masës.Në radhët e bluzave të bardha ka me qindra punonjës të ndershëm që janë të detyruar të jetojnë me të ardhurat zyrtare.E shikon se një veprim i kryer i mjekut apo gjyqtarit ndaj qytetarit,ka brenda korrupsion,duhet të përfundojë në kallëzim penal,që kërkon lek,para se të operojë apo të gjykojë. Këto janë një pjesë të shqetësimeve të përditëshme që për ne janë bërë të zakonshme,por që qeveria dhe shteti shqiptar duhet t`i ketë në qender të vëmendjes për të ardhmen e vendit.

E besoj plotësisht thënien popullore: “Rastësia mbreti i jetes”, sepse më ka ndodhur shpesh, siç mund t’i ketë ndodhur gjithkujt.

U njoha vonë me Isak Ahmetin, më konkretisht në ditët e para të shtatorit 2020. Madje duhet thënë se, shkak u bë miku ynë i nderuar, poeti Delo Isufi, studiuesi Viron Kona, shkrimtari Bashkim Saliasi dhe poete Marina Prenga (studente), që bashkuan mes tyre edhe shqiptarin e Kosovës, profesorin e nderuar Isak Ahmeti. Ata së toku, u trimëruan ndaj kërcënimit të “kovid 19”, s’pyeten për të, e mësynë Durrësin për një takim me krijues durrsak, në një lokal në bregdet të Currilave, ku mikpritësit ishim: Kadri Tarelli, Shpendi Topollaj dhe Merita Kuçi-Thartori.

Kuvendi (jo në odën e burrave si qëmoti), ishte i ngrohtë dhe me shumë shaka, recitime, foto dhe shkëmbim librash. Fjalët që thashë më sipër nuk e thonë të tërën, karshi gjallërisë që u krijua në ato dy orë që ndenjëm bashkë. Çaste të paharruara mes poetësh dhe botues librash, të “çliruar” nga kushtet e karantinës, ku lëvizja dhe takimet janë të kufizuara.

Që nga ajo ditë, nuk kanë reshtur bisedat telefonike, shkëmbime shkrimesh dhe takimet mes nesh, kur miku ynë është ndodhur në Durrës. Në një nga takimet e ditëve të fundit, më dhuroi librin: “Shtigjet jetësore të profesorit, shkrimtarit, studiuesit dhe politikanit Isak Ahmeti”, punuar mjeshtërisht dhe letrarisht nga Marjan S. Sopi.

Libri në vetvete është një lloj jetëshkrimi për profesor Isakun, si krijues, shkrimtar e pet, njohës dhe përkthyes i disa gjuhëve të huaja, studiues, drejtues vendor dhe politikan. E bukur gjetja artistike e ndërtimit të librit, sepse e gjitha shtrihet jo në formën klasike, ku përmbajtja ruan disa struktura e forma të ngurta. Në tërësi mbizotëron një intervistë, por më së shumti janë plot personazhe të tjerë që flasin për Isakun, i ndodhur në kohë dhe ngjarje të ndryshme, madje edhe mbajnë qëndrim ndaj burrërisë, zgjuarsisë, veprimeve të matura e të pjekura, guximit në çastin e duhur në mbështetje e kauzës së çlirimit, përballimi i pushimit nga puna, nxjerrja nga shtëpia e familjes, deri edhe kërcënim të jetës.

Vallë çfarë duhet të bëjë më shumë një njeri, një drejtues shkolle, një mësues e misionar i dijes, një punëtor i palodhur i letrave shqipe, një atdhetar, një intelektual dhe veprimtar politik, që të adhurohet nga lexuesit, e ca më shumë nga ata që e njohin personalisht, apo që kanë qenë në krah të tij në zërin e protestës dhe të luftës për liri. Pikërisht këtë na e tregon ky libër i vogël në përmasa, por i rëndë në përmbajtje.

Mjaftojnë vetëm këto pak fjalë, për të rrëfyer gjithçka rreth figurës së Isak Ahmetit: “Prof. Ahmeti ka ndihmuar në përgatitjen dhe lekturimin e teksteve për botim të librave tona, atëherë kur njerëzit “Strukeshin” nën petkun e ideologjisë dhe politikës…”. Don Lush Gjergji. Recensa. Faqe 9.

Siç thashë pak më sipër jam takuar disa herë, por të them të drejtën dija shumë pak gjë nga krijimtaria e tij e shumanshme dhe aq më pak për veprimtarinë publike e politike, në shërbim të bashkësisë dhe qytetarëve të vet. U mrekullova për mikun tonë Isak Ahmeti, jo thjesht për listën e librave, përkthimet dhe studimet letrare, gjuhësore, disa kushtuar edhe figurave të kulturës tonë kombëtare të cilat janë vlerësuar edhe me çmime.

Ja si shprehet Don Viktor Sopi: “Profesori ynë, pa pritje përfitimi, pa etje lakmitare, arriti të krijojë emër si profesor e pedagog i shumë gjeneratave, duke i profilizuar në binarin e atdhedashurisë. I tillë ishte edhe si politolog”. Duke vazhduar më tej: “Të rrallë janë sot politikanët tanë, që mund t’i përngjajnë Prof. Isakut tonë të dashur”. Hyrje. Faqe 6-7.

Se ç’peshë ka figura e prof. Isakut në qëndrimin parimor dhe të vendosur në mbrojtje të çështjes kombëtare, do të mjaftonin vetëm disa dokumenta të kohës, të shprehura e të botuara nga zyrtarët serb dhe gazetat serbe. Po përmend shkurt:

“Vendimi i Serbisë, dt. 11. 04. 1989, nr. 06 233, për largimin e Isak Ahmetit nga funksionet shoqërore-politike, thuhet: “Isak Ahmeti mban përgjegjësi, sepse në mënyrë të drejtpërdrejtë, publikisht dhe energjikisht iu ka kundërvënë politikës së Serbisë, organeve të komunës, krahinës, republikës dhe LKJ……..”. Faqe. 15. Qëndrimi i tjj parimor në mbështeteje të çështjes shqiptare, detyron shtypin e Beogradit që të merret më të dhe me shumë tët tjerë, siç është gazeta “Novosti”. Besoj se nuk është pak….!

Nuk dua të hallakatem në shumatoren e librave dhe shkrimeve të profesorit të nderuar, pas lexuesit e shumtë në Dardani dhe tash edhe në Shqipëri i kanë nëpër duar dhe në bibliotekat e tyre. Po mjaftohem të përmend vetëm katër studime monografike, si: “Kosova” (viti 1996), “Bibla në letërsinë shqiptare” (Viti 1999), “Letërsia kishtare  dhe filozofia e saj” (viti 2000), “Kur’ani në lëtërsinë shqiptare” (viti 2006).

Të them të drejtën, më tërhoqën këta tituj studimesh, pse ta mohoj, nuk i kam ndeshur me parë. Në këtë rast po citoj pak fjalë nga intervista e tij: “Janë studime monografike, ku kam prekur ato fusha të artit, të letërsisë dhe kulturës sonë, ku kishte mungesë studimesh të mirëfillta…. Aty kam trajtuar tema fare të pa prekura në studimet tona historiko-letrare”. Jo më kot i theksova fjalët e një interviste, sepse më dhemb trishtimi e më vret mendimi: Ç’bëhet me lidhjen dhe bashkëveprimin e krijimeve dhe studimeve në të dy anët e gardhit, Dardani-Shqipëri? Ç’ka në këtë mes që na ndan: mosnjohja, (S’ma merr mendja), cmira dhe xhelozia, (mund të jetë, por me durim e mençuri kapërcehen), mosdashja, (këtu duhet ndalur dhe gjykuar me qetësi, sepse këtu është çelësi i të keqes që na lidh duart, këmbët dhe na shkurton gjuhën).

Me këtë rast po më kujton një intervistë të dhënë TV. Mitrovica në gusht 2017, ku me disa shokë nga Tirana dhe Durrësi, ishim për një vizitë, të ftuar nga Hysen Ibrahimi dhe Bajram S. Muharremi, përkatësisht Kryetar dhe n/kryetar i shoqatës letrare-artistike “Papa Klementi. XI. Albani”, që vepron në Suedi.

Gazetari, Fazli Muharremi-Tali: – Si janë sot raportet Shqipëri-Kosovë, po mendoj në aspektin e botimit të librave?

– Kadri Tarelli: – “Raportet Kosovë-Shqipëri janë të mira, por jo aty ku duhen të jenë. Përshembull vijnë libra nga Shqipëria në Kosovë, vijnë libra nga Kosova në Shqipëri, por lexuesit nuk janë fort të gatshëm për t’i përthithur këto libra….”. Kështu u shpreha atë mot, kur kisha parasysh lexuesin e thjeshtë. Kërkoj ndjes, se nuk u kujtova për lexuesin e kënduar, që lexon, por edhe është në poste vendimarrëse. Janë ata që duhet të kujtohen, të gjejnë shtigjet, e të veprojnëë në të mirë të përbashkët në mbarë trojet shqiptare.

Po detyrohem të shprehem kështu, ngase Prof. Dr. Shyqri Galica, shkruan: “Tashmë vepra kërkimore-shkencore e poetit përkthyesit dhe studiuesit Isak Ahmeti, shfrytëzohet si literaturë e detyrueshme në universitetin e Prishtinës dhe është futur në programet e letërsisë….”.

Gjithsesi, ajo që i ve kapakun këtij shkrim vlerësues për librin dhe “Heroin” e tij, janë fjalët që dalin nga shpirti idealist i Isak Ahmetit: “Vepra ime letrare në përgjithësi është motivuar kryesisht nga dashuria dhe pasioni për artin, për artin e mirëfilltë, për shkencën e mirëfilltë, jashtë kufizimeve ideologjike….. Kam ecur dhe vazhdoj të eci kryesisht në tre shtigje krijuese, që janë: Poezia, përkthimi dhe shkenca…..”.

Shpreh mirënjohje për autorin Marjan S. Sopi, që përgatiti këtë libër me vlera njohëse e përgjithësuese për Prof Isakun, sepse ka bërë një punë të dobishme për ne dhe brezat që vijnë, duke i ngritur një përmendore në fushën e letrave shqipe, si intelektual i përmasave përtej tokave shqiptare.

Duke shfletuar këtë libër, ndjej admirim për Prof. Isakun, si krijues, shkrimtar, poet, studiues, përkthyes, publicist dhe politikan i thekur i atdhetarizmit.

Urime në libra të tjerë po kaq të arrirë artistikisht dhe letrarisht!

Kadri Tarelli

Durrës. Dhjetor 2020.

Dje në internet rastësisht lexova një lajm të bukur, për një gjuhëtar dhe studiues të veçantë, i cili më gëzoi.

Në Gjermani sapo është botuar Fjalori Frazeologjik anglisht-shqip i Akademik, Prof.Dr.Eshref Ymerit. Ndaj nuk munda të heshtja, pasi heshtja është anashkalim, përjashtim, harresë e qëllimshme, ndaj veprave të tilla dhe autorëve, ndaj lihen në heshtje, madje shpërfillen si të pavlerta. Fjalori u botua nga ShB..Globe në dy vëllime (I & II).

Ne shqiptarët jemi të çuditshëm. Dihet se vendi ynë i vogël që nuk është në gjendje të mbrojë shkencërisht  identitetin kombëtar (Lashtësinë e Gjuhës Shqipe dhe Autoktoninë e shqiptarëve), si mund të jetë në gjendje të reklamojë, të botojë apo ta vlerësojë këtë studiues, frazeologun e shquar Eshref Ymeri? Theksoj se, Akademik Ymeri, i vetëm, pa bashkëautor, me një punë këmbëngulse, studimore dhjetra vjeçare i ka dhuruar fondit të artë të Kulturës Kombëtare tre fjalorë-frazeologjik (3): Italisht -shqip-Rusisht shqip, dhe anglisht -shqip, si dhe dy libra studimor për përkthimin, botuar në një hark kohor të shkurtër, duke pasuruar gjuhën shqipe me mijëra shprehje frazeologjike që përbëjnë një thesar të çmuar leksikor të gjuhës sonë.

Pse është kaq e pasur gjuha jonë, ndaj dhe pellazgjishtja , gjuha e të parëve tanë, paraardhësve Iliro-Trakas-Shqiptarë është ajo gjuhë e fillimit të gjuhëve në kontinentin plakë, e cila ka të njëjtat vlera si dhe pellazgët që njihen si shtetformuesit e kombeve të Evropës.

E dini pse ndodh kjo? Sepse Eshref Ymeri është autor  shumëdimensional apo shumëplanësh,i cili si studiues, përkthyes,  publicist apo frazeolog, nuk i përket Realizmit Socialist. Ai ka një Portret, Individualitet dhe Personalitet ndryshe, pasi këndvështrimi i tij mbështetet në relitetin real të kombit dhe situatave politike në rajon e më gjerë.

Shqipëria e vogël që ka furnizuar botën me bijtë e saj të kulifikuar në fusha të ndryshme, në çdo periudhë historike edhe sot ka mjaft njerëz të shquar. Po për fatin tonë të keq, ne jemi të mirët e botës dhe të ligjtë e vetes. Ashtu si kemi lënë në harresë historinë,  kemi harruar elitat, të cilat i kami, por i mohojmë, i fundosim, i baltosim derisa  i mbulon pluhuri i harresës.Kurse bota nuk i ka njerëzit e shquar, i krijon dhe i ngre në piedestal duke i vënë në panteonin e kombit. Pavarësisht se ç’ kombësi kanë, ç’ngjyrë janë, ç’gjuhë flasin apo ç’besim kanë , gjithsesi  i nderojnë dhe i përjetësojnë për vlerat që i kanë dhënë kombit të tyre.

Çfarë kanë bërë Akademia e Shkencave, Ministria e Kulturës dhe e Arsimit për Personaliete të tilla si Eshref Ymeri, që dijet, studimet, gjuhët e huaja dhe kulturën e gjerë,i përdori në dobi të kulturës kombëtare, si dhe të unitetit dhe identitetit  kombëtar.

Të vjen të ndohtë kur dëgjon se “X” Paçavure, Gënjeshtar, Sajues  apo Mashtruses të historisë së kombit marrin tituj të lartë deri te “Nder i Kombit” dhe nuk e zë me gojë askush punë e pallogaritur të Prof Eshrefit.  Për çfarë meritash vallë marrin një vlerësim maksimal? Çfarë kanë bërë për atdheun?! Ballafaqoni punën e cilitdo dhe vini pikat mbi “i”. Jo kështu, jo nuk mund të bëhet ! Nuk mund të jepen dekoratat me fushata. Nderimet dhe vlerësimet i takojnë ati personaiteti që ka derdhur djersë, mund dhe dije…jo ta marrë ai /ajo që ngre flamurin nga fryn era e politikës…

    Iu lutem institucioneve shtetërore  të hedhin sytë nga njerëz me potencial si Prof.Dr.Eshref Ymeri, që ka dhënë dhe po jep shumë dhe nuk ka marrë asgjë…

Çudi e madhe!  Puna voluminoze dhe e nivelit të lartë shkencor e Eruditit Eshref Ymeri i ra në sy një shtëpie Botuese në Gjermani dhe nuk i bije në sy Institutit të Gjuhësisë, Akademisë së Shkencave,Ministrisë së Arsimit dhe asaj të Kulurës në Tiranë. Këto fjalor me mbi 2500 shprehje frazeologjike secili, që u vijnë në ndihmë gjithë Katedrave, shkollave të mesme dhe të nivelit akademik, përkthyesëve, shkimtarëve dhe kulturëdashësve.

Botimi i Fjalorit Frazeologjik Anglisht -Shqip në Gjermani është një vlerësim i merituar i punës madhore të Prof.Eshref Ymerit!

Urime Pofesor Eshrefi! Rrugë të ndritur Fjaloit Frazeologjik Anglisht- Shqip dhe urojmë që t’u hapet rruga botimit të veprave tuaja të vyera!

Fitim-Vilhelme &familja Haxhiraj

Vlorë, 24.11.2020

Skënder Demaliaj sapo ka dalë para lexuesit me librin e ri “Kthimi i shpejtë i shqiptarëve të Kosovës në trojet e tyre mijëvjeçare në verën e vitit 1999”.

Një monografi e cila me fakte dhe argumente rrëfen nga një këndvështrim origjinal krimet shekullore serbe mbi shqiptarët. Një libër konçiz, publicistik dhe shkencor me një qasje të re adekuate rreth problemit të luftës për çlirimin e Kosovës, me dritëhijet dhe të vertetat, të cilat vijnë pasi lufta ka mbaruar, dhimbjet sadopak janë fashitur, por nuk është shuar plaga që kullon e gjenocidit dhe etnocidit, trishtimi i të pagjeturve akoma dhe ajo çka vertet ndikon fuqishëm në mentalitetin tonë bashkëkohor. Përpjekja komplekse për ta errësuar qellimin e luftës çlirimtare dhe bartësit e saj dhe për të ndrruar në të gjitha format e mundshme rrjedhjen e historisë për shqiptarët dhe fatin e tyre kombëtar…

Autori mbështetet në dokumentacione të kohës, në argumente historike të autorëve shqiptarë dhe të huaj, duke spikatur dhunën e pandalshme serbe qindravjeçare ndaj shqiptarëve, apelon për të mos heshtur dhe aq më pak për të harruar, paralel me thirrjen për të ridimensionuar qendrimet politike dhe jo vetëm ndaj raporteve strategjike me historinë e marrëdhënieve tona kudo në rajon dhe më tej.

Kthimi i shqiptarëve në atdheun e lirë si simbol me krahasim biblik, ndjenja e respektit për token e vet nga ana e shqiptarëve si raporti i Zotit me besimtarët e vet të përjetshëm, e bën librin lehtësisht të dëshirueshëm nga çdo lloj lexuesi, sidomos pjesën e dytë të tij ku kujtimet, esetë dhe reportazhet e bëjnë atë më të ngrohtë dhe më të prekshme nga ana e tyre.

Që nga evokimi i kujtimeve familjare, tek amanetet dhe përjetimet e dëshmorëve të krahinës, epilogu i librit natyrshëm sjell përfundime logjike dhe emocionale të autorit, por dhe refleksione komplekse të kristalizuara në memorien serioze, e cila garanton në themele ruajtjen e vlerave të një epoke, e cila padyshim shënoi një rrjedhë të re në udhëtimin e kombit tone kah e ardhmja evropiane dhe jo vetëm.

Nga kthimi në atdheun e lodhur nga lufta dhe të përlotur në plagët e rënda deri tek synimi aktual për të përfaqësuar të vertetën historike para botës demokratike, krejt kjo sagë madhështore përshkruhet objektivisht dhe realisht nga autori, në një përpjekje fisnike dhe emocionale, në këtë libër që shënon një vlerë të rëndësishme jo vetëm në trashëgiminë familjare, por edhe në udhetimin e tij intelektual.

TROPOJE, NENTOR 2020

Le ta themi qysh në fillim se “DITA“ bëri mirë që botimin e librit të ri “ Antitabu – Këshilla për miqtë” e pasqyroi si ngjarje për politikën, publicistikën dhe diplomacinë tonë. Kjo jo vetëm se ky është i libri i 14 i Mjeshtrit të Madh Shaban Murati; por për vetë emrin, përvojën gati 50 vjeçare diplomatike, dy herë Ambasador, për 15 vite drejtor i Drejtorisë së Analizës dhe i Akademisë Diplomatike në MPJ dhe Këshilltar Special i Ish-Ministrit të Jashtëm. Këtë radhë autori vjen me një sintezë sa intriguese aq dhe interesante ngjarjesh. Ndryshe nga opinionistë dhe komentues të tjerë dhe si analist elitar, Shaban Murati nuk flet “ pas pilafit”; ai u paraprin me kohë dinamikave, dhe me rekomandime praktike për politikbërësit dhe vendimarrësit. Antitabutë në të 170 faqet e këtij libri shfaqen, preken dhe “thyhen” falë një bollëku esesh, aforizmash, thënieve të urta, referencave historike, kontrasteve me hapësirë dhe gjeografi inter-kontinentale, me theks të veçanë në 3 dekadat e fundit. Shqetësimi thelbësor që e përshkon librin është krijimi dhe funksionimi i një sistemi modern demokratik, jo si “ shtet fisi”, me politikë, media, qytetari të vërtetë, me diplomaci kurajoze, krijuese dhe vizionare.

Duke u ndalur në lëmin e politikës së jashtme, autori e thotë troç se një vend me keqqeverisje të brendshme, i mbështetur mbi parime farefisnore, nepotike, ku « bijtë e ish sekretarëve të parë bëhen ambasadorë e drejtorë » në një vend ku « kulti i individit zëvendëson kultin e shtetit »nuk mund të ketë politikë të jashtme produktive. Me po këtë shqetësim shtjellohen dhe deficitet e shumta në trajtimin e diplomatëve, larg frymës, standardeve ndërkombëtare dhe promovimit në karrierë. Kjo e vërtetë e dhimbshme tregohet bindshëm me një ndodhi në Gran Canaria, ku autori festonte 65 Vjetorin e lindjes; si dhuratë nga e bija e tij, Arba, Zonjë e nderuar dhe eksperte e proceseve zgjedhore në Bruksel e gjetkë. Ai u habit kur të nesërmen i sollën në dhomë një shampanjë, tortë me kartolinën e urimit; befasim i këndshëm kur i thanë se dhuratat ishin nga Drejtorja e Hotelit, e cila ia kishte parë ditëlindjen në pasaportë. I mrekulluar, autori pohon se këtë kënaqësi nuk e kishte patur në Tiranë, ndonëse kishte qenë Drejtor dhe Ambasador !

Më tej, duke përmendur thënien e njohur se « Ambasadori është një njeri që dërgohet jashtë për të gënjyer për interesat e vendit të vet » shprehet keqardhja se në Shqipëri, diplomatët dhe shefat e tyre gënjejnë vendin e vet. Po e aktualizoj këtë ide me justifikimet për dështimin në negociatat me BE-në. Ndonëse dhe » bufi » e di se këto negociata nuk çelen pa plotësuar 5 apo 15 kushtet e njohura, Kryeministri Rama pretendon se fajtore janë dinamikat e brendshme dhe zgjedhjet në disa vende europiane! Mirëpo, sipas kësaj logjike, i bie që negociatat të mos çelen asnjëherë, sepse zgjedhje dhe dinamika do të ketë përherë në në Francë, Holandë, Gjermani e gjetkë !

Për pasojë, diplomacia jonë nuk ka ende një mendim të formësuar dhe konsoliduar. Jo se nuk ka hapa, demarshe dhe ndonjë arritje, deri te kryesimi i OSBE-së; por sepse mendimi diplomatik është shumë më i gjerë, me afate të gjata kohore dhe jo me improvizime spontane, sipas oreksit dhe midesë politike të liderit të radhës në pushtet. Faktor tjetër negativ me ndikim është censura dhe ndalimi i shprehjes së lirë të mendimeve të diplomatëve të kualifikuar; vetë Shaban Murati tregon se si e ka pësuar tri herë mbi shpinë këtë dukuri negative në 20 vitet e fundit. Gjithsesi, fatkeqësia më e madhe është se të vërtetat që tregojnë këta analistë dalin sheshit shpejt, sepse « nuk mbulohet dielli me shoshë »! Deficitet tona diplomatike janë pasojë dhe e politikave të jashtme koniunkturore. Lidhur me këtë, autori kërkon kujdes « që të mos shajmë si ata që na duan dhe ata që nuk na duan; ndryshe « mund të na ndodhë që të mos na duan dhe ata që na duan » E keqja tjetër, siç pohon autori është se « vetëm te ne liderë dhe politikanë të ndryshëm kthehen brenda natës nga filo – në anti- grekë, serbë, rusë, kinezë, amerikanë, europianë, etj !

Ashtu si dhe te « Kalvari diplomatik i shtetit të Kosovës » autori përmend me theks të veçantë mungesat, mangësitë dhe vonesat e pajustifikueshme në procesin e shtetbërjes së saj. Ai është ndër të parët që krahas vlerësimeve, i ka përcjellë me kundërshtime, sugjerime e rekomandime të dobishme qëndrimet e ndryshme politike shqiptare. Nga viti 2005 – 2006 e në vazhdim, ai është shprehur kategorikisht kundër tezës për zhvillimin normal të marrëdhënieve me Serbinë, pavarësisht qëndrimeve të saj ndaj Kosovës. Dhe pse në pamje të parë duket si qëndrim i moderuar dhe europianist, ajo tezë nuk shkonte fare përballë realiteteve dhe specifikave të hidhura serbe ; natyrisht ajo ka ditur t’i shfrytëzojë në interesin e saj këto teza të syleshëve tanë politikë. Në fakt, ajo tezë duhej formuluar dhe zbatuar nën një këndvështrim tjetër afirmues dhe kushtëzues – siç ndodh zakonisht në diplomaci : « ok, t’i zhvillojmë marrëdhëniet me Serbinë, por paralelisht dhe në vartësi të qëndrimeve të saj ndaj Kosovës »

Për fat të keq ky lloj qëndrimi është forcuar më tej dhe pas vitit 2013. Ja shihni, më 9 Nëntor, dhe pse Thaçi me shokë dilnin përpara Gjykatës Speciale në Hagë, Rama dhe Vuçiç nuk e anulluan Takimin gjysmak të Mini-Shengenit, ndonëse të nesërmen ishte Samiti i Sofjes BE – Ballkani Perendimor! Tirana zyrtare nuk e pati për gjë të padiste Ish-Kryeministrin Haradinaj për shpifje, mirëpo ajo u tregua pothuajse « memece » kur Vuçiç e konsideroi masakrën në Reçak « thriller perendimor » apo dhe javën e kaluar, kur e krahasoi Kosovën me Nagorni Karabakun !

Në vijim, analizohen shkaqet e pasojat dhe dënohen ashpër « tezat e kufirit » të shpallura dy vite më parë. Autori thekson me shqetësim se ato ishin gafa trashanike që mund të çonin deri në një Konferencë të re të Londrës, duke vënë në diskutim gjithë demarshet dhe arrritjet e deritanishme historike dhe vetë Luftën Çlirimtare të Kosovës.

Më tej, jepen argumenta bindëse se Kosovës të këqiat nuk i kanë ardhur nga ekonomia, nga mungesa e rrugëve dhe autostradave, por nga politika shtypëse e Serbisë, krimet dhe genocidi, mosnjohja dhe fushatat për çnjohjen e saj ! Për pasojë, megjithë rëndësinë e tyre, ekonomia, tregtia, rrugët madje dhe lëvizja e lirë nuk kanë shans për sukses të qëndrueshëm, pa zgjidhur nyjen gordiane politike – njohjen e Kosovës nga Serbia dhe nga pesë shtete të BE-së, nga Spanja e Borrell dhe e Slovakia e Lajçak. Shihni, Maqedonia e Veriut ka patur e ka marrëdhënie diplomatike, tregti dhe investime të mëdha me Greqinë dhe Bullgarinë. Megjithatë, e para e bllokoi për 25 vjet për antarësim në NATO dhe në BE, ndërsa e dyta e bllokoi tani për çeljen e negociatave! Ndaj, autori « bërtet » me të madhe, se çdo gjë, çdo nismë e proces fillon nga NJOHJA e pavarësisë së Kosovës ! Ndryshe, gjithçka mbetet në kuadrin e llomotitjeve boshe !

Natyrisht në të gjithë këtë « mesele » sipas autorit ka përgjegjësinë e vet të madhe dhe BE-ja, sidomos ish Përfaqësuesja e Lartë, Mogherini. Me mendimin naiv që « të mos u ikë nga duart Serbia e të bjerë në prehrin e Rusisë/Kinës ». Ndryshe nga qëndrimet e saj me Kosovën, BE është treguar sa kurnace në kritika, aq dhe bujare në lumenj me lëvdata ndaj Serbisë » Dhe Beogradi ka ditur të shfrytëzojë me mjeshtëri këto « dhurata » nga Brukseli, por çuditërisht dhe nga Prishtina e Tirana zyrtare; ai ia ka dalë mbanë që të kalojë nga « loja me karrike muzikore » te katërkëndëshi strategjik – « ta ketë grurë » me BE, SHBA-të, Rusinë dhe Kinën, ama pa lëvizur asnjë centim nga« embargoja » politike dhe diplomatike ndaj Kosovës.

Me po këtë ashpërsi në libër shigjetohet i ashtuquajturi « Mini-Shengen » Të kuptohemi, Shaban Murati, por dhe kundërshtarët e tjerë ku bën pjesë dhe autori i këtyre radhëve mbështesim të katër liritë e mëdha europiane në rajon, të mishëruara te CEFTA, zona e tregtisë së lirë në Balkanin Perendimor, e mbështetur nga Procesi i Berlinit, BE-ja dhe SHBA-ja. Ajo çka kundërshtohet është protagonizmi dhe keqamballazhimi i tyre me « Shengenin serb » Madje, në kohën e gabuar, kur BE-ja ende nuk po jepte PO-në për negociatat, kur Kosova lëngonte nën peshën e krizave të brendshme dhe agresivitetit serb lidhur me ç’njohjet e saj ; pa harruar dhe pse jo vitin 1946, kur ish – Jugosllavia bëri demarshe të njëjta. Atëhere përse ky ngut, kur Kosova dhe dy vende të tjera hezitonin dhe kundërshtonin? Kur nuk kishte asnjë analizë dhe studim mbi kostot/ përfitimet, edhe pse Serbia dilte fituesja më e madhe ekonomike por dhe politike, plus imazhit të saj të kuruar për bukuri dhe me stil, falë ndihmesës së « levantinëve » tanë politikë, ama në dëm të Kosovës ? Se sa të drejtë ka autori i librit këtë e tregoi më 10 Nëntor Samiti i Sofjes BE – Ballkani Perendimor ; ai e mbylli kapitullin e » Mini-Shengenit që ishte kthyer në « mollë sherri » duke e zëvendësuar atë me « Tregu i Përbashkët Ballkanik dhe « Zona Rajonale Ekonomike. »

Mungesa e vizionit dhe mendimit të duhur diplomatik vitet e fundit është shfaqur dhe te asimetria, mosreciprociteti dhe përparësitë e duhura në marrëdhëniet me Greqinë fqinje. Krahas anëve pozitive, në libër ka konstatime dhe kritika të drejta nga këndvështrimi i realpolitikës për diplomacinë tonë folklorike, pa frymë e taban ; sidomos lidhur me çështjen e detit, ku Shaban Murati është shquar me qëndrimet, shkrimet dhe një libër të veçantë. Ai denoncon mungesën e transparencës publike, të argumenteve bindëse e sidomos strategjinë e mëparshme dështake të diplomacisë sonë, kur u futën « të gjitha vezët në një shportë » Për pasojë, u përzien keqazi çështjet kapitale që ulërasin për zgjidhje, duke vepruar me « aksion me goditje të përqëndruara » Edhe dërgimi i dosjes së Detit në Hagë në fakt është dështim i diplomacisë dhe vetëm një shtyrje me disa të panjohura në axhendë, por jo më shumë. Duke shtjelluar parimin e shenjtë të reciprocitetit, në libër tregohet se Greqia nuk i përmend dhe as i vlerëson si shqiptarë kapedanët tanë dhe trimat e tjerë që kontribuan në Revolucionin grek të vitit1821, ndërkohë që kërkon gjithandej varreza për të « rënët « e saj në Shqipëri. Autori përmend dhe faktin tjetër se kryediplomati grek nuk iu bashkua me 13 Qershor 2019 Letrës së 13 homologëve që kërkonin çeljen e negociatave dhe në Tetor abstenoi.

Vëzhgime e vërejtje të drejta bëhen dhe për « tabu » të tjera, sidomos trajtimin e pakicave. Autori e thotë « shqip » se « shpikja e minoriteteve duke vendosur rekord ballkanik nuk forcon integritetin territorial, as pozitën rajonale dhe integrimin europian; kështu vetëm kthehemi në subjekt ndërkombëtar të vetvrasjes kombëtare, shtetërore dhe diplomatike » Këtu është domethënës shembulli i Presidentit turk Erdogan, i cili gjatë vizitës më të fundit në Greqi më 8 Dhjetor 2017 shkoi në vendbanimin e tyre dhe drekoi me përfaqësues të 150.000 shtetasve me origjinë turke, duke kërkuar dhe njohjen e tyre si pakicë kombëtare ; ndërkohë që liderët dhe kryediplomatët tanë në 25 vitet e fundit nuk kanë shkuar të takojnë « qoftë dhe për një kafe » arvanitasit e pse jo, të kërkojnë njohjen e tyre si minoritet!! Ja pse, këto e shumë fakte e dukuri të tjera të përshkruara me stil tërheqës, të thjeshtë e plot ngjyrime, i bëjnë antitabutë e librit të ri të Shaban Muratit shumë më tepër se Këshilla për miqtë.»

KUMTI: “Kur refuzohet qasja paqësore e arsyes,

e domosdoshme është qasja e  dhunës dhe forës”

Kryekreje theksoj se ideja për të  krijuar dramën  “Izraelitë dhe Filistinë” e Nolit nuk lindi si një shqetësim poeti\k i dramaturgut, por si një mendim polititik dhe filozofik i patriotit. Drama u botua më 1907 në Boston Mass nga Tipografia  Kombi. Në fund të tekstit të dramës lexohet:  “Shkruar n’Athinë në vjeshtë I të motit 1902”. Nga Pasthënia e librit citoj:  “Ata që kuptojnë do ta marrin  menjëherë vesh që  “Izraelitë dhe Filistinë“ s’është dramë, por vetëm një sqelet drame, e cila duhej zgjeruar dhe endur më shumë.Tër  libra s’është veç pak vija të parregullshme dhe pa formë të fundme, përmbi të cilat ishte për të vijosur një pikturë të madhe. Duke pritur një kohë të përtejshme dhe një ndodhje të mendjes dhe të shpirtit që ta ndreqja e ta zgjeronja, shkuan pesë vjet pothua. Ishte me të vërtetë një mëkatë që kurrë do mos ia ndjeja vetes sime që e nxora në shesh këtë foshnjë drame pa shpërngij”

2

Një pohim i tillë ia rrit vlerat intelektuale dhe morale  Nolit. Jo kushdo e njeh vetveten, jo kushdo është i sinqertë me veten dhe të tjerët, perveç njerëzve të ditur, të emancipuar e qytetëruar  dhe me integritet. Le të shërbejë si model njohja e vetvetes nga Noli, për shkrimtarët, dramaturgët, artistët, e veçanërisht për politikanët e froneve të larta të cilët nga mosnjohja e vetvtes së vërtetë, kalojnë në deliromani e në të njetën kohë bien në kurthin e madhështisë së  marrëzsë.

3.

Noli e shkroi “Izraelitë e Filistinë” kur ishte njëzet vjeç. Ai thotë: “Ata që do të vënë re rrethrasjet  (rrethanat M.P.) që më shtrënguan ta bëj këtë gjë, në mos ndjefshin auktor, patriotin e tyre që ndodhet në Amerikë do ta ndjejnë”. Ishte pikërisht patrioti që nxiti dramaturgun të hedh në letër ide e mendime të rëndësishme politike, filozofike dhe atdhetare  që t’i fliste kohës me gjuhën e artit dramatik e cila komunikon me publikun estetikisht dhe mendërsiht.

4

Shoqërinë shqiptare në fillim të shekullit XX e shqetësonte çeshtja kombëtare për  t’u  liruar nga zgjedha pesëqindvjeçare  e Perandorsë Osmane dhe  për të fituar pavarësinë me çdo mjet. Lëvizja kombëtare  dialogonte e debatone për dy alternativa: atë të dhunës  & për  udhën paqësore. Noli iu referua një historie të vjetër fetare të luftrave midis  izraelitëve dhe filistinëve, e cila jepte mundësira të shumta që, duke i  shndërruar idetë fetare, patriotike dhe filozofike në art, t’u fliste bashkëkohësve në momentin e duhur historik.

***

Auktori i  hyri me pasion punës krijuese  në rrafshin e dramaturgjisë, i ndikuar dhe magjesur nga veprat e Shekspirit, përkthyer me mjeshtëri sipërore, që krarahasohet vetëm me vet. Por punën krijuese e nisi pa ditur not, sipas thënjes popullore se noti mësohet duke notuar, E rrëmbeu pasioni i patriotit, ndonëse se kishte mësuar gjuhën e artit dramatik.

5

Duke u mbështetur te mendimi i Sami Frashërit se shqiptarët për të fituar lirinë, kishin në dorë edhe të drejtën edhe forcën, në veprën e tij i jep përparësi të drejtës & arsyes. Vetëm kur këto refuzohen, forca del në plan të parë. Këtë e shpreh në mënyrën e vet edhe edhe Profesor Vehbi Bala në parathënien e librit:  ”Mësimi që nxirret nga disfata e Samsonit  tregon sa i rëndësishëm është përdorimi i forcës në gjendjen që ndodhej Shqipëria për t’u çliruar nga pushtuesit: por që të   ngadhënjejë e vërteta dhe  e drejta, duhet të bëhet punë bindëse, para se të përdoret. Forca”.

6

Sipas meje kështu ndodhi edhe me Serbinë e Millosheviçit. SHBA dhe bota e qytetëruar bënë të gjitha përpjekjet, ndoqën të gjitha rrugët që çeshtja kosovare të zgjidhej me dialog, me udhë paqësore të cilën e refuzoi tirani Millosheviç, Si kasap , sadist e demon, bëri  genocid të tmershëm mbi kosovarët. Në këtë rrethanë tragjike SHBA dhe  Europa për të mbrojtur të drejtat e kosovës aplikuan alternativën  e forcës dhe i dha mësimin e madh historik Serbisë tiranike e në të njejtën kohë edhe kumtin diktaturave të egra që skllavërojne & mjerojnë edhe popullin e vet, se nëse dështon dialogu si alternativa më e mirë, në plan të parë  del alternativa e forcës siç thoshte Sami Frashëri.

7

Këto ide  shndërrohen në art në dramën “Izraelitë dhe Filistinë“ si nëpërmjet veprimeve  të personazheve, por sidomos të  linjës së Samsonit dhe bëmave të tij,

të cilin e konsideroj edhe si zëdhënës të autori. Kjo për faktin se ai bart idenë themelore të dramës, në raportin e të drejtës e arsyes me forcën, që jepen në situata të ndryshme e të larmishme, sipas rrethanave.

8

Në fillim Samsoni është për udhën paqësore, por pasi i ngrenë kurthin, pasi i presin mjekrën tek e cila qëndronte tërë forca e tij, pasi i nxjerrin dhe sytë, ai pëson zhgënjim tw madh… Qorton veten dhe i jep të drejtë Rabinit: ”Unë më s’shikoj, po dëgjoj të qeshurit e tyre që më qeth zemrën dhe i jap të drejtë Rabinit me gjithë shpirt: Ah, sa të drejtë kish! Lipsej të veja me ushtri izraelitësh dhe ta digjnja, ta dërrmoja gjithë këtë botë të kalbur e të gënjeshtërme”.

***

Në skenat e mëpastajshme, kur i vjen fuqia, sapo i rritet mjekra, Samsoni rifiton fuqi mbinjerzore,  e tund tempullin e Boallit dhe e shkatërron. Filistinët mbeten nën gërmadha, ndërsa  Samsoni  vetësakrifikohet, sepse u zhgënjye nga vetvetja, ngaqë i  besoi forcës së arsyes me ata që s’kishin arsye, mbivlersoi vetveten, nënvleftësoi kundërshtarin i cili duke përdorur dinakërinë dhe pabesinë e futi në kurth  duke e joshur me kënaqësitë  e  dashurisë,  sa e bënë të  braktis detyrën.  Parë nga kjo pikeveshtrimi akti i vetvrasjes ishte zhgënjim  ndaj vetvetes, hakmarrje ndaj grackës së filistinëve, sakrificë për të vërtetën, Perëndinë dhe për Izraelitët.

***

Samsoni është figurë komplekse,  bartëse e ideve substanciale  të dramës. Kjo. do kërkonte  që autori të futej e të  depërtonte në mendjen & botën e përbrendhsme te figurës, nëpër labirinthet e shpirtit dhe të fshehtat e zemrës e t’i shpaloste ato me mjeshtëri të lartë që figura të ngrihej në nivelin e ideve që bart.

9

Dramën “Izraelitë dhe Filistine” e përshkon edhe ideja e luftës për të vërtetën kundër gënjeshtrës,  e nënshtrimit  ndaj arit, të vesit mbi virtytin, të pasionit të dashurisë e lajkave të bukurisë së gruas  si mjeshtre e  kurtheve e  grackave ku bie Samsoni.

Namik Resuli  do të thoshte: “ I magjepsur nga bukuria dhe lajkat e Dalilies bie vetë në grackë  dhe i harron fare qëllimet e mira të misionit që iu ngarkua nga të parët e Izraelit. I rrëfen Dalilës se fuqia e tij e jashtzakonshme qëndron te flokët. Me të dëgjuar këtë  rrjedhin filistenjtë, i presin leshrat, e vërbojnë dhe e venë në pranga.”.

Ndërsa Martin Camaj në shqyrtimin analitik që i bën  dramës shkruan: “ Sikur del nga këto pak krahasime që po rrjeshtoj më poshtë popullit të zgjedhur (izraelit) i kundërvihet Bota pagane e mbrapsht dhe amorale (filistine);- ndjekim mandej kontrastet e tjera gjithashtu binare: e Vërteta &  Gënjeshtra; fuqia fizike e morale e një vetje, pra e Samsonit – fuqia tërësore e forcës armike. Sistemi binar si tezë dhe antitezë shtrihet edhe në sintetizimin e tipareve dalluese te vetjet: Ahazi (mohues i fesë)- Samsoni që flijohet për fenë dhe Izraelitët; Rahilë-Dalilë e para në përfytyrimin e dashurisë së pastër familjare, e dyta të dashurisë së shfrenueshme, të lirë dhe jo të pastër.”

10

Dramën “Izraelitë e Filistinë” e përshkon edhe skematizmi që shfaqet jo vetëm në strukturën e dramës por edhe te persobazhet e saj. Që në aktin e parë ku veprimi zhvillohet në Synagonj, filistinët paraqiten personazhe negativ, ndërsa izrealitët pozitiv, Rabini e Samsoni si heronj. Madje nuk shquaj ndonjë  proces psikologjik ne dialogët dhe debatet e personazheve, në disa skena. Autori nuk ka mundur të futet në  botën e brendshme komplekse të  tyre, e të jap dilemat, qëndrimet e  ndryshme, veprimet psikofizine në situate e rrethana të caktuara  ku monologu e dialogu me vetjen  do të gjente format e  shprehjes  artistiko-skenike.  Citoj nga teksti: Një filistin i thotë turmës:”Të fala shumë ju dërgon Mbreti ynë. Për paqe vijmë, jo për luftë. Që të mos derdhen gjakrat më kot, herdhmë t’ju lutemi, të na dërgoni më të ndriçuarit  e popullit izraelit, se jemi gati të adhurojmë Perëndinë tuaj kur të na bindni se  është perëndi e vërtetë”. Rabini pa e analizuar këtë, në mënyrë kategorike thotë: ”Hapni sytë, izraelitë, filistini flet me dhelpëri”. Po kështu edhe filistinët, pa asnjë proces arsyetimi i flasin prerë Rabinit: Me dhelpëri?…, Pusho ti”!  No oomment.

11

Në aktin e dytë,  skematizmi shfaqet në  skenat  I, III, IV, VI, VII, ndërsa në   Skena II Samson – Dalilë, ku ngjarjet  zhvillohen te filistinët në shtëpi të saj, për çudi skematizmi braktiset, spikat mjeshtëria dramaturgjike. Është ndër skenat me vlera të konsiderueshme të dramës. Dialogët midis tyre mishërojnë dhe shprehin  artistikisht idenë e gëzimit të jetës në botën e vërtetë, të cilën Samsoni e shikon edhe përtej vdekjes fizike, ndërsa Dalila në këtë botë. Ajo i thotë Samsonit: ”Pse të çuditem me natyrën?.. Të filozofis?..Shikoj natyrën që të puth më nxehtë buzën tënde, që të dashuroj më fellë, ashtu po, pra po, nuk ndryshe. Dua të ndritoj dielli që të më japë zjarr syve të sharmojë shtazat e egra; e dua natën që të m’fshehnjë nga bota ëndrrat e ëmbla me të hertit e saj të vulpcetimit. Ardh vera? Ardhi për mua. Ku është i dashuri im t’i dërgoj njëmijë të puthura…”.

Pas këtij monologu  të gjatë që vazhdon, Samsoni menjëherë e shtrëgon me mall Dalilën, ajo e puth dhe pëshpërit me vehte: ”Gjëmbi i parë”.

12

Te Dalila shohim  procesin mjeshtëror të mashtrimit  ndaj Samsonit  Ai jepet pas dashurisë, e shtrëngon Dalilën, por në të njëjtën kohë shfaqet tek ai dilema për të Vërtetën dhe Gënjeshtrën që jepen në këtë monolog:  “Perëndia ma dha shpirtin si udhëheqës të rrojtjes së vërtetë dhe zemrën si rrufjane të gënjeshtërmes. Në vafshim pas zemrës, prishemi: në vafshim pas shpirtit devierim udhën e qëllimit të rrojtjes. Cili ka të drejtë? Asnjë. Më i lumtur është ai që s’merr vesh nga kjo dilemë e frikshme.” .(Dalila s’ka asnjë dilemë) “htrohu në pëlqit tim – i thotë – pra,  guxo të thuash se dashuria është dilemë. Nuk, këtë dilemë e ka ay që s’ka ide të qëruar për veten e tij… Sot ca pak shpirt, nesër ca pak zemër, pasnesër ca pak gjumë, domethënë rehat  për të dyja”.

13

Në përgjithësi në këtë skenë ka një procedim të rrjedhshëm e luftë të brendëshme të personazheve, të cilët realizojnë  me art veprimet psikofizike, sipas veçorive individuale të karakterit dhe qëllimeve të tyre si peronazhe duke aktruar bukur.Te Dalila shquaj dinakërinë, mashtrimin, pabesinë & lojrat mjeshtrore të dashurisë gënjeshtare. Ndërsa te Samsoni pasioni mbyt arsyen, sa e çon të bjerë në kurthin e sirenës, dashurisë. Vetëm në një situatë dyshuese, ai braktis vetveten, bie në krahët e dilemës dhe nuk i jep të drejtë as atij që shkon pas shpirtit, as tjetrit që shkon pas zemrës. Dalila orientohet më mirë, ndonëse qëllimi i saj është i keq, ajo thotë një të vërtetë që ka përmasa universale, ndonëse mund të mos pranohet prej të gjithëve. Ajo pranon edhe shpirtin edhe zemrën edhe të Vërtetën edhe Gënjeshtrën, pak nga njëra, pak nga tjetra. Megjithatë të dy si Samsoni ashtu edhe Dalila janë personazhe  kompleks..

14

Në aktin e tretë struktura dramaturgjike është formësuar me profesionalizëm. Ngjarjet zhvillohen në Tempullin e Boallit dhe Molohut, mbushur me statuja nga të gjitha anët, Filistinët festojnë fitoren. Në Sqenën I,  kemi një hapsirë skenike funksionale, që mundëson lëvizjet skenike të prersonazheve, kur drama do vihet në skenën e teatrit Në tekstin e dramaës dialogu i personazheve është ekspresiv  me gjuhë të pastër e kolor, ndërsa Kryeprifti monologon me racionalitet me një gjuhë dramatike që ka forcë shprehëse. Në Sqenë  II dhe III, dialogu bëhet më ekspresiv, më dinamik, struktura e skenave ka një frymmarrje më të gjerë, madje dhe veprimi i personazheve dhe bota e tyre e trazuar jepet disi më e plotë dhe emocionale.

Samsoni, këtu, flet me një gjuhë që buron nga zhgënjimi, ku krahas dëshpërimit qëndron protesta, përballë humbjes; zemërimi, kundrejt gjymtimit, urrejtja përballë pabesisë dhe padrejtësisë,  forca shkatërruese e të gjithëve dhe e vetvetes.

15

Kur mbaron së lexuari dramën “Izraelitë e filistinë të Nolit, të mbetet në mendje Samsoni që luftonte për të vërtetën, për Perëndinë, për jetën e përtejme, për lumturinë, paçka se gëzimet në këtë botë i quan gënjeshtër. Po ky Samson është  viktimë e vetvetes, bie në një vetëkurth me dashje, sepse ai nuk i zuri veshët përpara kurthit të sirenës së dashurisë së Dalilës. Theksojmë se zemra fitoi mbi shpirtin, pasioni mbi detyrën që sollën katastrofën e tij. Për këtë ai përdor armën e tmerrshme të hakmarrjes, përmbys tempullin e arit dhe të dashurisë, përmbys gjithshka, filistinët dhe veten.   

16

Drama mbyllet me këngën e Dalilës:

”Në botë sejcili që hin/ dëbiret,dëbiret shkretë/ Fuqia e shpirtit i shkrin/ dhe dashja e mirë humbet”, që më tepër është në rolin e korit se të personazhit që përfaqëson. Këtu absolutizohet shpirti, ndërsa të tjerat “humbasin e dëbieren”.

KONKLUZË

Nga drama “Izraelitë dhe Filistinë” nxirren shumë mësime, po do të theksoj njërin prej tyre, i cili sipas meje ka vlera të gjithëkohëshme edhe per kohen e realitetin tonë sot.  Autori ka një koncept realist, të drejtë dhe  universal . Sipas rrethanave vlerësohet me parësi udha paqësore me dialog të arsyeshëm e bindës, ndërsa udha e forcës, e dhunës, të  përdoret  në situatën kur refuzohet e para. Kjo është vlerë sipërore e mesazhit të dramës, ndonëse artistikisht nuk ka shkëlqimin e artë të ideve sepse autori si dramaturg ishte minor përballë intelektualit, dijetarit dhe patriotit  të madh NOLI.

“Lidhja e gjuhës shqipe me shkollën është e shumanshme :me gjuhën lidhen të gjitha kategoritë  e shkollave, që nga sistemi parashkollor deri tek universitetet.” (“Çështje të shqipes standarde” M.Çeliku, f.233)

Është e vërtetë , gjuha shqipe është e lidhur drejtpërdrejt me shkollën se aty përgatiten shkrimtarët,  aktorët, artistët, folësit e radio-telivizioneve, politikanët, mjekët , mësuesit  etj. Fillimisht këta në shkollë aftësohen të flasin , të lexojnë dhe të shkruajnë sipas normave të gjuhës standarde, prandaj për çdo mangësi fajësohet shkolla.

Por a është me të vërtetë i gjithë faji i shkollës?

Ky debat e zhvillohet shpeshherë mes kolegëve mësues, por edhe dashamirëve të gjuhës si në Shqipëri dhe në Kosovë . Debati ka kohë që është hapur. Por a është vetëm faktori shkollë që ndikon në këtë çështje ?

Jo! U lumturova pa masë para disa vitesh kur u vendos ndarja e

gjuhës amtare nga letërsia në gjimnaz, porse mendimi im shkon edhe më tej: gjuha amtare duhet të ndahet nga letërsia qysh në arsimin fillor, përkatësisht që nga klasa e dytë.

Përvoja ka treguar se mësuesit si në arsimin e mesëm të ulët dhe në arsimin e mesëm të lartë vuajnë pasojat e boshllëqeve të letrare e gjuhësore. Nxënësit kalojnë në ndërrimin e cikleve shkollore  pa njohuri të mjaftueshme letrare,  a gjuhësore, kjo pasi lënda nuk i lë hapësirën e duhur për përvetësim njohurish.

Kjo jo për fajin e mësuesve apo punës së tyre në arsimin e mesëm të ulët, por për atë që u quajt shkrirja e gjuhës me letërsinë, shkrirje që për mendimin tim nuk pati asnjë rezultat, por krijoi boshllëqe në të dyja lëndët. Këto probleme u trashëguan në breza të cilët sot janë gazetarë, politikanë , mësues etj.

Tekstet e kahershme kanë qenë cilësor, e të ndarë veç e veç, edhe si lëndë trajtoheshin më vete. E në saje të atyre teksteve janë formësuar shumica e intelektualëve .

Por ç’rezultate dha integrimi i gjuhës me letërsinë?

Asnjë rezultat për mendimin tim, pasi tekstet ishin (dhe janë) të mbushura   më së shumti me informacion të ngjeshur teorik dhe shumë pak praktik. E mësuesit në të shumtën e rasteve e duhet të jetë i trysnuar, e të mendoj kë të jap e si tua paraqesë nxënësve.

Gjuha e përdorur  në tekste është  ajo e auditorëve, e papërshtatshme me moshën  e arsimit fillor dhe atij të mesëm të ulët. ( Rrallë here ndeshen edhe qëndrime të gjuhëtarëve mbi nocione a çështje të ndryshme gjuhësore.)

Ndaj jam i mendimit që tekstet të jenë unik, të hartohen nga specialist që kanë përvojë në mësimdhënien e këtyre shkollave.

Në programe (kurikula) që nga klasa 6-9  kemi veç përsëritje njohurish. Në njohuritë gjuhësore nuk  zen vend sa duhet  format e pashtjelluara, fjalitë e ndërkallura , periudhat , njohuritë fonetike, dialektore etj.

Në njohuritë  letrare nuk zen  vendin e duhur autorët e Kosovës, Maqedonisë Veriore, arbëreshve, njohuritë mbi teorinë e letërsisë janë të vakëta.

Mësimi i gjuhës amtare dhe letërsisë në këto kushte nuk dha rezultate për afro dy dekada. Nxënësit dhe mësuesit hasin vështirësi kur dy orë do të marrin njohuri letrare e katër orë gjuhësore, e i duhet të përsëritin. Ndaj sa nuk është vonë le t’i kthehemi traditës sonë  e cila ka qenë frytdhënëse.

Nëse vërejmë se  gjatë përdorimit të përditshëm në komunikim, nxënësit e përdorin keq gjuhën shqipe, kjo ndodh se mësojnë elemente të shkëputura të saj. Pra  gjuha, si shkencë, duhet të mësohet në të gjitha elementet e strukturës së saj, me një vëmendje të veçantë për zbatimin e strukturës dhe karakteristikave të shqipes në komunikim sipas standardeve dhe modeleve të gjuhës letrare kombëtare.

Si përfundim:

Jam i mendimit  që programet e gjuhës amtare dhe të letërsisë duhet të jenë të njëjta me të Kosovës.

Gjuha të zhvillohej  katër orë në javë ashtu edhe letërsia.

Të zenë vendin e duhur diktimet dhe hartimet.

 Të rikthehen  provimet me gojë, pasi ndikojnë edhe në ftësimin e të folurit.

Emërtimi i lëndës të jetë gjuhë amtare.

Në tekste të përdoret leksiku sipas grupmoshave, madje të pajisen edhe me fjalorth.

 Mësuesit e gjuhës amtare dhe letërsisë të kualifikohen sa më shpesh,  të kenë trainime etj.

Bledi Filipi

Ose: (Poezisë së bukur nuk mund t’ia ndalësh frymën…)

Tixhe Rexha Gërqari: “Bukuri e gurëzuar” poezi, SHB Klubi letrar  “Gjon Nikoll Kazazi”,2020  Gjakovë.

“ Jam e ftohur akull dhe digjem flakë”                                            (autorja)

Libri i parë me poezi i autores Tixhe Rexha Gërqari, prezantohet si  një paranjoftim meritor tek  lexuesi hapësirave tona, duke na  njohur në detaje me synimet e rrugëtimit të një poeteje serioze ,e cila  mjeshtërisht harmonizon unitetin e mendimit personal në kohështrirje  të caktuar, për gjëra të preferuara e të adaptuara me  përjetimet nëpër kohë të ndryshme. Autorja e librit poetik ”Bukuri e gurëzuar”, nuk është e  “sotme”, por një poete me prirje poetike  shumë kohë më parë, madje e adhuruar me paraqitjet e saja para dashamirësve të artit letrar,në revista e gazeta vendore.

Vetë jeta është begatia më e mirë, ku përvoja  individuale ose kolektive, reflektojnë në procesin e shpërthimin krijues për të identifikuar veten dhe të tjerët nëpër kohë. Kur e dimë se autorja është bartëse e shumë aktiviteteve që nga vitet 80-ta,bashkë me shumë shokë, studentë e studente të Mitrovicës e jo vetëm, atëherë mjafton të dimë edhe për peshën e vargut nga libri “Bukuria e gurëzuar”.

Poezitë e bartura gjatë në subkoishencën e saj si ngarkesë, si përjetime e frymëzime, si perceptime të futura në thellësi të qenies, dëshmojnë në vazhdimësi subjektin poetik ku është gjithmonë njeriu, vuajtja ,liria,  atdhedashuria, varfëria, padrejtësia, okupimi nga i huaji, pra përpëlitjet shpirtërore;që poetët gjithmonë e mbajnë në thellësi shpirti gjithë lirizmin poetik, deri në vlimin e ekstazës shpirtërore, si autorja  e librit “Bukuri e gurëzuar”.

Vargjet e librit ”Bukuri e gurëzuar”, janë  shkoqitje copash nga shpirti i ndezur dhe përjetimet flakëruese “që ndezin flakë shpirtin” nëpër hallkat e jetës  së vuajtur. Momentet nuk vijnë kurdo që i dëshiron ,ato ofrohen duke u sjellë rreth e rreth ngjarjeve jetësore,që njeriu  duhet ti shfrytëzojë në interes personal dhe kolektiv. Këtë “formulë” si zgjedhje e ofron poetja me elegancë në poezinë e saj ”Koha e koka” në faqen 26 të librit kur shkruan:

”Koka s’e mati kohën/Koha s’e mati kokën/Koka e nënvlerësoi kohën/Koha e zbardhi kokën/Koha e koka/Jeta jonë me dy rrota!”

Se sa përmbajtesor dhe i fuqishëm është intimiteti poetik i zonjës Tixhe Rexha Gërqari, vërehet në këto vargje që reflektojnë edhe peshën filozofike të vet vargut poetik. Pra ,çka ofron dilema në momente të veçanta jetësore?!

Një refleksion i tillë filozofik reflektohet edhe në disa vargje të  tjera, të cilat librit ia shtojnë vlerën dhe cilësinë harmonizuese. Kur një poete, në vargjet e veta paraqet edhe kulturën e saj letrare, karakterin dhe edukatën e pjekur  kombëtare si tani poetja në fjalë, poezia si mbretëreshë e letërsisë, merr krahë në këto kohë të zymta për krijuesit. Poezia “Koha është”, paraqet një korpus mendimesh në aspektin kombëtar, duke shtruar para lexuesit trimërinë dhe guximin ,atdhedashurinë, urtësinë ,maturinë, dhe paqen ndërnjerëzore, që në këto momente, përcjell një mesazh të fuqishëm.

Sjellë poezinë në fjalë:

“Koha është të kaluarës t’ia mbledhim/kockat copë-copë/e të themi: Te këtij skeleti jemi!/Koha është/të tashmes me urtësi t’i themi:  Mos i trego dhëmbët/se epidemi e tyre është tani! Koha është/të ardhmes t’i themi: Zgjati duart se të bashkuar do jemi!”…

Vargje madhështore  për t’i shijuar,  edhe antologjike për t’i analizuar…..

Temat shoqërore dhe satira….

Poetja, Tixhe Rexha Gërqari, siç e cekem më lart, duke qenë e angazhuar dhe  kontributdhënëse në moshën e saj të re,  përmes  ngjarjeve historike të viteve 80-ta e deri te liria, ka bartur gjithë pezmin e përjetuar nëpër vite . Për të shprehur gjithë unin e saj të brendshëm, artin poetik e përdor si arenë lufte ndaj të keqes, si “opozitë” ndaj të pamirës në mënyrën e shtetndërtimit të vendit tonë.

Duke dalë nga një luftë e tmerrshme,ku armiku nuk kurseu asgjë nga vetja për të shkatërruar këtë vend e këtë popull liridashës, poetja në vargjet e veta reagon ashpër duke parë se gjërat nuk ecin ashtu siç e kishte idealizuar lirinë në shpirtin e saj.

Në poezinë “Zhgënjimi”, vërejmë gjithë pezmin e saj  tronditës, por shumë real. Mes tjerash autorja shkruan :

”E ndrydha zemrën/helm më pikoi/Nga zhgënjimi/ ka harruar të gjakojë. Kosova ime/bishti doli në kokë/koka në fund mbeti…”

Njëherit edhe tek poezia “Nuk blihet…” ndeshemi në një reaksion të fuqishëm poetik ,si shkak i situatave të pavolitshme në shtetndërtimin e vendit:

”Nuk blihet terapi për dhembjen e shpirtit/Nuk blihet dashuri e fëmijës/Nuk blihet edukatë e shtëpisë/Nuk blihet dritë dielli për terr….”

Poetja Tixhe Rexha Gërqari, me talentin e saj  dhe vizionin e poetik të theksuar, më vargje të zgjedhura, i referohet “demokracisë” ne mesin e shoqërisë sonë, me një stil karakteristik, do thoja fannolçe, ku ironizon mrekullueshëm këtë term, retorikë ditore, që nuk po e gjen veten në mesin tonë shoqërorë. Ja vargjet:

”Para diellit e padielluar/ Para lumit e pafreskuar/ Para ahengut e padisponuar/Para gëzimit e pagëzuar/Para buke e urtuar/Para ujit e eçtuar….”

Librit poetik “Bukuri e gurëzuar”, me një volum prej 150 faqeve, ndarë në katër qerthuj, kap një gamë të gjerë të problematikës njerëzore e shoqërore, duke  vjelë gjithë nektarin frymëzues të shpirtit të saj të pasur. Autorja mrekullueshëm i përkushton vargje rinisë së saj të përvuajtur, njerëzve meritorë  në kulmet e ngjarjeve të historisë sonë, të cilët popullit i shërbyen kurdoherë si frymëzues dhe prijës të ngjarjeve të mëdha, siç janë Ibrahim Rugova, Adem Jashari, poetëve Din Mehmeti, Halil Haxhosaj, Ragip Syla, njerëz adhurues të poetes  etj.

Mjaft indikative dhe me peshë, si pjesë e këtij libri, është edhe poezia “Binjaket tona” ku poetja me një stil ironizues vendos në pah politikat e gabuara të dy binjakeve, (Shqipëri-Kosovë), në drejtimin e kombit kah qëllimet madhore, ku synohet me shekuj, bashkimi i kombit.

Poezia:

” Binjaket tona shumë ngjasojnë/në çdo përditshmëri gabojnë/Duke garuar me u ul në karrige/kanë harru edhe me u rrit,/binjaket tona Kosovë e Shqipëri/e plasën në zemër të madhen shqiptari…”

Poezia më emblematike e këtij libri, e cila përmban (sipas mendimit tim) gjithë tharmin poetik, gjithë vlerën e egos poetike të autores, është poezia më gjatë e librit, ”Bacë,a u krye?!”.

Poezia si art, ka ndjeshmërinë e thellë shpirtërore, më të thellë se mendimi ynë sipërfaqësor. Ndjeshmëria e shprehjes poetike është një spontanitet shpirtëror që ka lidhje të  fortë emocionale me autorin. Të dyja së bashku paraqesin si të pandarë egon shpirtërore dhe atë njerëzore. Si një reflektim në pasqyrë duhet të ngjasojë e brendshmja poetike me krijuesin e artit. Ndryshe, prezantojmë  artin anemik.

Në këtë kuptim, lexova disa herë dhe kuptova poezinë “Bacë, a u kry?” të autores Tixhe Rexha Gërqari. Poezia, përmes idesë artistike të autores i bën një analizë  sintetike kohës që nga vitet 90-ta e deri në ditët e sotme. Në veçanti, fillimi dhe mbarimi i luftës ku u derdh shumë gjak për lirinë e këtij populli, dhimbja dhe pesha e vuajtjes, janë të skalitura artistikisht. Në fund të çdo strofe poetja nxjerr pyetjen madhore “Bacë, a u kry?!…” që nënkupton se paslufta ka qenë me dështime të mëdha në shtetndërtimin e vendit tonë, me shkaktarë korrupsionin padrejtësitë, mashtrimet, abuzimet e çdo gjë e keqe brenda shoqërisë sonë.

Me guximin dhe talentin e saj të fuqishëm, autorja përmes kësaj poezie të gjatë, i bënë një analizë kohës, sa do mahniste edhe analistët profesional të sistemeve shoqërore.  Pyetja imagjinative, që autorja ia shtron komandantit legjendar Adem Jashari ,në poezinë e saj, “Bacë,a u krye?!”,është mjaft sinjifikative  për kohën dhe në brendi përmban embrionin e njerëzores universale.

Pas lufte autorë të ndryshëm kanë botuar mjaft poezi te kësaj lamie, përkushtuese, por poezi analitike me frymën e shëndetshme kombëtare, nuk kam lexuar deri me tani.

Marrë në tërësi, libri “Bukuri e gurëzuar,” me autore Tixhe Rexha Gërqari, ka plotësuar dhe begatuar poezinë shqipe me fondin e larmishëm përmbajtjesor e cilësor poetik , duke argumentuar poezinë si art me rëndësi   shoqërore e  domosdoshmëri njerëzorë.

Sikur të merreshim me analizën e gjitha poezive të autores, do duhej të shkruheshim faqe analitike nga shumë këndvështrime, por në esencë, ky libër botuar kohëve te fundit, është një dhuratë e mirë për gjithë dashamirët e librit dhe një pasurim i bibliotekave tona  në përgjithësi.

NENTOR 2020

Doli nga shtypi libri i ri “Antitabu” i diplomatit dhe studjuesit Shaban Murati, botim i shtëpisë prestigjioze botuese “Albas”, që drejtohet nga poetja e mirënjohur Rita Petro. Libri është një përmbledhje mikroesesh dhe mikroanalizash, opinionesh, tezash dhe reflektimesh për një tematikë të gjërë të zhvillimit dhe të mendimit shoqëror shqiptar, që përfshin probleme të jetës së përditëshme, të politikës, të diplomacisë, të historisë, të çeshtjes shqiptare, të etikës, të letërsisë, të estetikës, të marrëdhënieve fetare, të gjenezës, të rajonit, etj. Janë reflektime dhe nevoja intelektuale të kohës, të individualizuara nga një përvojë e gjatë studimore dhe analitike e autorit.
Libri përfaqëson një ngulmim intelektual për të trokitur dhe për të hapur dyert e rënda të tabuve të shumta, që prangosin sot shoqërinë shqiptare. Tabu të krijuara nga historia e dhimbshme e pushtimeve të gjata prej mijra vjetësh. Tabu të krijuara nga varfëria proverbiale dhe nga prirja e detyruar e mbijetesës në guackën e mbylljes në vetvete. Tabu të krijuara nga imponimet e mentaliteteve dhe kulturave heterogjene të të gjitha pushtimeve të tokës arbërore në dy mijë vjet. Tabu të krijuara nga niveli i ulët kulturor dhe nga rrethimet gjeografike dhe shpirtërore. Tabu të ngurtësuara nga baza e pashërueshme tribale e shoqërisë dhe e mendjes shqiptare. Tabu të krijuara nga regjimet autokratike dhe udhëheqësit autokratë në gjithë historinë e shtetit shqiptar. Tabu të injektuara nga shtetet fqinj, që nuk kanë dashur kurrë që Shqipëria të ecë në një hap me botën. Tabu, që nuk i theu dot as sistemi demokratik pas shembjes së komunizmit në Europën Lindore dhe që për fat të keq vegjetojnë dhe janë norma etike dhe jetese në ditët e sotme.
Janë kaq shumë tabu, të cilat duhen hapur me forcë e duhen neutralizuar, dhe ndaj Shaban Murati i analizon në librin e ri “Antitabu”, që vjen si grishje për një revolucion mendimor në shoqërinë shqiptare.
Autori troket, ngacmon dhe provokon lexuesin dhe shkencat përkatëse shoqërore për hapjemendje në kohrat moderne, për të thyer tabutë e trashëguara dhe të krijuara, për t’i nxitur shoqërisë dhe mendimit shoqëror shqiptar perspektivën e përparimit.