NËSE NUK KENI UDHËTUAR NDONJËHERË NË RRUGË FSHATI, është e kotë për mua që të ju tregoj për to; nuk do ta kuptonit gjithsesi. Por nëse e keni provuar, do ishte më mirë të mos jua kujtoj.
Për të treguar shkurt një histori të gjatë, shoferi im dhe unë shpenzuam ekzaktësisht njëzet e katër orë për të përshkuar njëzet e dy milje që ndajnë qytezën e Grachyovka nga spitali i Muryovo. Me të vërtetë, aq ekzaktësisht njëzet e katër ore sa ishte e çuditshme: në orën 2 p.m. të 16 Shtator 1916 ishim tek dyqani i fundit i tregtarit të misrit në skajet e qytezës së jazhtëzakonshme të Grachyovka dhe në orën dy e pesë minuta më 17 Shtator në po të njëjtin vit të paharrueshëm të 1916, isha në pavionin e spitalit të Muryovo, duke qëndruar mbi bar të shkelur dhe të tharë, i rrafshuar nga shirat e Shtatorit. Këmbët më ishin eshtërzuar nga i ftohti aq shumë sa ndërkohë që qëndroja aty i hutuar, shfletova në mendje fletët e librit me një përpjekje prej të çmenduri, për të kujtuar nëse ekzistonte ndonjë ankesë e tillë si eshtërzim i muskujve apo nëse ishte ndonjë sëmundje që e kisha ëndërruar kur isha duke fjetur një natë më parë në fshating Grabilovka. Si dreqin ishte në latinisht? Çdo muskul dhimbte në mënyrë të papërballueshme, si dhimbje dhëmbi. Nuk mund të them asgjë për gishtat e këmbëve – rrinë të palëvizur në çizme, si trungje të ngurtë peme. E pranoj që në një vërshim prej frikacaku, shqiptova një mallkim të pëshpëritur profesionit të mjekut dhe formularit të aplikimit që i kisha dorëzuar pesë vite mëparë rektorit të universitetit. Gjithë kohës një shi i imët rridhte poshtë si përmes një site. Palltoja më ishte fryrë si sfungjer. Më kot u mundova të kap valixhen me gishtat e dorës së djathtë, por si përfundim përshtyva me neveri në barin e lagur. Gishtat e mi ishin të paaftë për të kapur ndonjë gjë. Ishte ai momenti kur aq i mbushur sa isha me të gjitha llojet e dijes nga librat interesant të mjekësisë, befas mu kujtua emri i sëmundjes – paralizë. “Paralizë”, i thashë vetes i dëshpëruar, Zoti e di pse.
“Duhet kohë për t’u mësuar me rrugët tuaja”, mërmërita me buzët blu dhe të ngurta, duke shikuar i mërzitur shoferin edhe pse gjendja e rrugës nuk ishte faji i tij.
“Ah, shoku doktor”, mu përgjigj ai, me buzët njëlloj të ngurta nën mustaqet e drejta, “Kam pesëmbëdhjetë vite duke ngarë dhe akoma as unë nuk jam mësuar me to”.
U dridha dhe vështrova rrotull mjerueshëm, spitalin e bardhë dy katësh të rrjepur, muret prej trungjeve te zhveshur të shtëpisë së ndihmësit, dhe rezidencës time të ardhshme që ishte një shtëpi dy katëshe e rregullt, me dritare të bardha misterioze si gur varri. Lëshova një psherëtimë të gjatë. Befas në vend të fjalëve latine, një kujtim i largët më behu në mendje, një frazë e ëmbël, që një tenor i fuqishëm me geta blu këndonte në kokën time të mpirë dhe të tronditur: Salut, demeure chaste e pure… Lamtumirë, lamtumirë, do kalojë shumë kohë deri sa të të shoh sërish, o teatri Bolshoi i kuq floriri, Moskë, dritaret e dyqaneve…ah, lamtumirë.
“Radhën tjetër, do të vesh pallto me lëkurë deleje”, i thashë vetes me zemërim të dëshpëruar, duke tërhequr valixhen nga rripat me duart e ngrira. “Unë do të…edhe pse radhës tjetër do të jetë mes Tetori, do më duhet të vesh dy pallto me lëkurë deleje. Me siguri nuk do të shkoj në Grachyovka për një muaj. Vetëm mendo…Mu desh të kaloja natën në rrugë! Pasi kishim udhëtuar vetëm pesëmbëdhjetë milje dhe ishte aq zi si varr… Ishte natë… Duhej të ndalonim në Grabilovka, një mësues shkolle na sistemoi. Këtë mëngjes u nisëm në shtatë të mëngjesit, dhe ja ku jemi… Zot, ishte më ngadalë për të ngarë deri këtu se sa po të kishim ardhur në këmbë. Një gomë ngeli në kanal, tjetra fluturoi në ajër, çanta ime ra dhe mu përplas në këmbë, rrëshqitëm nga njëra anë në tjetrën, duke u përkulur para një moment, the mbrapa momentin tjetër. Gjithë kohës një shi i imët pikonte poshtë dhe kockat e mia ktheheshin në akull. Kush do mund ta besonte se mund të ngrish kaq lehtë në mes të një Shtatori gri të mjerueshëm si në thellësitë e dimrit? Epo mirë, ti mesa duket mundesh. Ndërkohë që vdes nga një vdekje e ngadaltë nuk ka asgjë që të shikosh veç monotoninë e njëjtë të pafundme. Në të ndjathtë fushat e zhveshura të valëzuara dhe në të majtë një zabel i shkatërruar me përbri rreth pesë apo gjashtë kasolle gri të rrënuara. Asnjë shpirt i gjallë në to, mesa duket dhe asnjë tingull nuk dëgjohet”.
Më në fund valixhja u dorëzua. Shoferi u shtri me bark dhe e shtyu poshtë mbi mua. U mundova ta kap nga rripi por dora ime refuzoi të performojë dhe ajo gjë e përbindshme, e mbushur me libra dhe gjithlloj mbeturinash, ra poshtë në bar, duke u përplasur te këmbët e mia.
“Oh, Zo…” shoferi filloi i frikësuar, por unë nuk u ankova. Këmbët e mia nuk ishin më të ndjeshme se sa dy shkopinj druri.
“Hei, ka njeri në shtëpi? Hei!” shoferi thirri dhe i tundi krahët ashtu siç i tund një gjel flatrat e tij. “Hey, kam sjell doktorin!”
Menjëherë shfaqën fytyra, të ngjeshura pas dritareve të errëta të shtëpisë së ndihmësit. Një derë u përplas dhe pashë një burrë me pallto të rreckosur dhe çizme të vjetra duke çaluar drejt meje. Me nxitim dhe respekt ai hoqi kapelen, u afrua duke u ndaluar dy hapa larg meje dhe duke buzeqeshur disi i druajtur më mirëpriti me një zë të ngjirur:
“Mirëdita, shoku doktor!”
“Dhe kush jeni ju?” pyeta unë.
“Unë jam Yegorich,” e prezantoi ai veten, “jam roje këtu. Këmi qënë duke ju pritur.”
Pa humbur asnjë moment ai mbërtheu valixhen, e hodhi mbi shpatullat e tij dhe e mori brënda. Çalova pas tij, duke u përpjekur pa sukses të fusja dorën në xhepin e pantallonave të mia për të nxjerrë kuletën.
Nevojat bazë të burrave janë pak. E para ndër to është zjarri. Atje në Moskë, kur mësova se duhet të shkoja në Muryovo-n e largët, i premtova vetes se do sillesha në mënyre dinjitoze. Pamja ime prej të riu e bëri jetën time të patolerueshme në ato ditë të para. Gjithmonë prezantohesha si “Doktor kështu dhe ashtu” dhe pashmangshmërisht njerëzit ngrinin vetullat e tyre dhe thonin:
“Me të vërtetë? Mendova se je akoma student”.
“Jo. Jam i kualifikuar”, përgjigjesha i ngrysur, duke menduar: “Duhet të filloj të vendos syze, kjo është ajo që duhet të bëj.” Por kjo nuk kishte kuptim, sepse kisha shikim perfekt, syte e mi akoma të kthjellët nga përvoja. Në pamundësi për të vendosur syze si një mbrojtje kundrejt atyre buzëqeshjeve të pandryshueshme me dashuri toleruese, provova të zhvilloj një sjellje për të imponuar respekt. Provova të flas i qetë dhe rëndë, të shtyp lëvizjet impulsive sa më shumë të mundesha, të ecja dhe jo të vrapoja siç bëjnë njëzet e katër vjeçarët që sapo kanë lënë universitetin. Duke shikuar pas, tashmë e kuptoj që tentativat nuk u përcollën aspak. Në momentin në fjalë nuk iu binda kodit tim të pashkruar të sjelljes. U ula i kërrusur para zjarrit, pa këpucë, jo në dhomë, po në kuzhinë, si një adhurues i zjarrit, zellshëm dhe me pasion i tërhequr drejt drunjve që flakëronin në furrë. Në të majtën time, një vaskë e përmbusur me çizmet e mia sipër dhe ngjitur me to një gjel i rrjepur me qafë të gjakosur dhe puplat shumëngjyrëshe grumbull pranë tij. Akoma i ngurtë prej të ftohtit, disi kisha arritur të bëja një sërë veprimesh jetësore. I kisha konfirmuar gruas së Yegorich, hundë mprehtës Aksinya, pozicionin e saj si kuzhinierja ime. Prandaj dhe ajo prej kësaj kishte therur gjelin që unë kisha për të ngrënë. Sipas radhës isha prezantuar me të gjithë. Asistenti im mjekësor, pjesërisht i kualifikuar, quhej Demyan Lukich, mamitë ishin Pelagea Ivanovna dhe Anna Nikolaevna. Më kishin treguar spitalin rreth e rrotull dhe nuk kisha asnjë dyshim që ishte i pajisur mjaft mirë. Me të njëjtën siguri mu desh të pranoja (së brëndshmi, sigurisht) që nuk e dija për çfarë shërbenin shumë nga kto instrumente të shndritshme dhe pa njolla. Jo vetëm që nuk i kisha pasur ndonjëherë në duar, por të them të vërtetën nuk i kisha parë kurrë më parë.
“Hm,” mërmërita dukshëm, “më duhet të them që keni një set të shkëlqyer instrumentesh. Hm…”
“Oh zotëri,” u shpreh ëmbëlsisht Demyan Lukich, “kjo është e gjitha falë parardhësit tuaj Leopold Leopoldovich. Shiko, ai operonte nga agimi në muzg.”
Djersë të ftohta më mbuluan menjëherë dhe vështrova i pikëlluar raftet që shkëlqenin. Pastaj shkuam rreth pavioneve bosh dhe e binda veten që lehtësisht mund të mbanin dyzet pacientë.
“Leopold Leopoldovich ndonjëherë kishte pesëdhjetë këtu,” tha Demyan Lukich këshillueshëm dhe Anna Nikolaevna, një grua me një kurorë flokësh gri zgjodhi të thotë:
“Doktor, ju dukeni kaq i ri, shumë i ri…është thjeshtë e mahnitshme. Ju dukeni si student.”
“Oh, dreqin,” I thashë vetes, “vërtet, duket sikur e bëjnë me qëllim!”
Me dhëmbët e shtrënguar murmurita:
“Hm… jo, epo, Unë…po, pamje si i ri…”
Pas kësaj shkuam poshtë te farmacia dhe një shikim ishte mjaftueshëm për të më lënë të kuptoj se ishte e furnizuar me çdo ilaç të mundshëm. Dy dhomat e zymta kishin një erë të fortë bimësh, dhe raftet ishin të mbushur me një llojshmëri të pafund preparatesh. Madje kishte dhe ilaçe të huaja, të cilët, më duhet të shtoj, nuk kisha dëgjuar më parë për to.
“Leopold Leopoldovich i porositi këto,” Pelagea Ivanovna raportoi me krenari.
“Ky Leopoldi nuk ka qënë asgjë më pak se sa një gjeni,” mendova dhe u mbusha me respekt për misteriozin Leopolod që e kishte lënë pas tij këtë fshat të vogël të qetë të Muryovo-s.
Përveç zjarrit, njeriut i duhet edhe të gjejë drejtimin. Kishte kaluar kohë që kur e kisha ngrënë gjelin, Yegorich e kishte mbushur dyshekun tim me kashtë dhe e kishte mbuluar me një çarçaf dhe një dritë po ndriçonte në zyrën time. I magjepsur sikur isha, u ula dhe vështrova arritjen e tretë legjendare të Leopoldit: Rafti librave ishte i tejmbushur me libra. Numërova rreth tridhjetë volume të manualeve të kirurgjisë në Rusisht dhe Gjermanisht dhe librat mbi terapitë! Atlaset anatomike të lidhur bukur me lëkurë!
Mbrëmja erdhi dhe fillova të orientohem.
“Nuk është faji im,” i përsërita vetes kokëfortë dhe i mërzitur. “Kam diplomën dhe madje të klasit të parë. A nuk iu thashë atyre në qytet që doja të filloja si partner i ri në praktikë? Por jo, ata vetëm buzëqeshën dhe thanë, “Do e gjesh drejtimin.” Pra tani më duhet të gjej drejtimin. Po sikur të më sjellin një rast me hernia? Më thuaj si do bëja me një rast të tillë? Për t’u thelluar më tepër, çfarë do ndiejë pacienti me hernia kur të vendos duart e mia mbi të? A do e gjejë ai drejtimin e tij për në botën tjetër?” Mendimi bëri që gjaku të më vërshojë i ftohtë.
“Po për peritonitis? Oh jo! Ose laringit, që fëmijët e fshatit kanë? Kur urdhërohet për traketomi? Edhe nëse nuk ka nevojë për traketomi, do jem pak a shumë në det…Po sikur…po sikur… lindjet! Harrova për lindjet! Pozicionet jo të rregullta. Çfarë mund të bëj? Çfarë budallai isha! Duhet ta kisha refuzuar këtë punë. Me të vërtetë duhet ta kisha refuzuar. Ata do kishin gjetur një tjetër Leopold.”
Mjerueshëm hidhja hapat lart e poshtë zyrës si në muzg. Kur iu afrova llampës, shikimi më kapi reflektimin e fytyrës time të zbehtë dhe të dritës së llampës në dritare të vendosur kundrejt errësirës të pafundme të fushave.
“Unë jam si Dmitry Pretenduesi – asgjë tjetër veçse mashtrues,” mendova si budalla dhe u ula në tavolinë sërish.
Kalova rreth dy orë të vetmuara duke torturuar veten dhe ndalova vetëm kur mendja nuk mund të përballonte më tmerret që kisha ngjallur. Pastaj fillova të qetësohem dhe madje të planifikoja një plan veprimi.
“Pa të shohim… Më thonë që pranimet janë thuajse zero për momentin. Ata po thyejnë li në fshat, rrugët janë të pakalueshme…”
“Pikërisht në atë kohë ata të sjellin një rast me hernia,” më gjëmoi një zë i vrazhdë në mendje, “sepse një njeri me ftohje nuk do e marrë mundimin të udhëtojë në rrugët e pakalushme, por të jesh i sigurtë që do të sjellin një me hernia, doktori im i dashur.”
Kishte diçka në atë që zëri tha. U dridha.
“Rri urtë,” i thashë. “Nuk ka pse të jetë një me hernia. Mjaft u solle si neurotik. Nuk mund të tërhiqesh kur ke filluar.”
“Ti e the!” mu përgjigj zëri me inat.
“Në rregull atëherë… Nuk do bëj asnjë hap pa librin tim të referencave… Nëse më duhet të jap recetë për diçka mund ta mendoj ndërkohë që laj duart dhe libri referencave do të jetë i hapur sipër regjistrit të pacientit. Duhet të bëj receta gjithëpërfshirëse por të thjeshta, le të themi, sodium salicylate, 0.5 gram si pluhur tre herë në ditë.”
“Mundesh edhe të japësh receta për sodë buke! Pse nuk jep thjesht receta për sodë buke?” Zëri po tallej me mua.
“Çfarë lidhje ka soda? Do të jap receta edhe për infuzion të ipekakuanë, 180 c.c. ose 200 c.c. nëse nuk e ke bezdi.”
Edhe pse askush nuk po kërkonte ipecacuanha pasi isha i ulur aty vetëm pranë llampës, si dele shfletova fletët e pharmacopoeia dhe kontrollova ipekakuanë; ndërkohë automatikisht lexova shkarazi dhe kishte një lloj substance që quhej “insipin” që nuk nuk është asgjë tjetër veç “sulfat eterik i acidit kinin-diglikolik”. Mesa duket nuk ka shijen e kininës! Për çfarë është? Si jepet receta për këtë? Çfarë është, pluhur? Në djall të vejë!
“Kjo është në rregull, por çfarë do bësh për hernian?” Zëri i frikës vazhdoi të më ngacmojë.
“Do i vendos në banjë,” Mbrojta veten i irrituar, “dhe do mundohem ta reduktoj atë.”
“Po sikur të jetë hernie e mbytur, o shoku? Banjot nuk të hyjnë në punë në atë rast, apo jo? Një hernia e mbytur!” Frika këndoi me një zë djallëzor, “Do të duhet ta këpusësh…!”
U dorëzova totalisht, vetëm në lot nuk shpërtheva. Nisa një lutje errësirës jashtë dritares: të lutem, çdo gjë vetëm një hernia të mbytur jo.
Lodhja pastaj këndoi:
“Shko në shtrat, mjek i mërzitur. Fli mbi të. Qetësohu dhe mos ji neurotik. Shiko sa e palëvizshme është errësira jashtë dritares, fushat janë të ftohta dhe flenë, nuk ka hernia. Mund të mendosh për të në mëngjes. Do të sistemohesh…Fli…lëre atë libër diagramash, nuk do zbulosh fatin me të…gryke herniale…”
Nuk e mbaj mend atë të mbërrijë. Mbaj mend vetëm shulin që gërvisht derën, një britmë nga Aksinya dhe një karrocë që kërciste në oborr.
Ai ishte pa kapele, pallton e tij me lekurë deleje të zbërthyer, mjekrrën të çrregullt dhe kishte çmenduri në sytë e tij.
Bëri kryq mbi vete, ra në gjunj dhe goditi ballin në tokë. Kjo për mua!
“Jam njeri i humbur,” mendova i dërrmuar.
“Mirë, mirë – si është puna?” thashë nëpër dhëmbë dhe e tërhoqa prej mëngës së tij gri.
Fytyra iu shtrembërua dhe filloi të murmuriste pa frymë një përgjigje jo koherente:
“Oh doktor, zotëri…zotëri…ajo është gjithçka që kam, ajo është gjithçka që kam, ajo është gjithçka që kam”, shpërtheu ai papritmas me një zë prej të riu dhe të fuqishëm sa mbajtësja e llampës u dridh. “Oh, zotëri, oh…”I përdrodhi krahët në mjerim dhe filloi të godiste ballin në dërrasat e dyshemesë sikur të donte t’i thyente. “Pse? Pse po ndëshkohem? Çfarë kam bërë të meritoj zemërimin e Zotit?
“Si është puna? Çfarë ka ndodhur?” thirra teksa ndjeja gjakun të më ikte nga fytyra.
Ai u ngrit në këmbë, nxitoi drejt meje dhe pëshpëriti:
“Çfarë të duash doktor, zotëri… Do të jap para, merr sa para të duash. Sa të duash. Do të paguajmë me ushqim nëse do. Vetëm mos e lër atë të vdesë. Mos e lër të vdesë. Edhe nëse ajo do të mbetet sakate, nuk e kam problem!” Bërtiti ai tavanit. “Kam mjaftueshëm për ta ushqyer atë, mund të ia dal.”
Mund të shikoja fytyrën e zbehtë të Aksinyas në katrorin e zi të derës. U pushtova nga ankthi.
“Epo, çfarë është? Flit!” thirra i irrituar.
Ai ndaloi. Sytë iu zbardhën dhe pëshpëriti sikur të ishte duke më treguar një sekret:
“Ajo ra te tornoja.”
“Torno…Torno? Çfarë është?
“Li, ata po thyenin li, doktor,” Aksinya pëshpëriti për të shpjeguar, “e di, tornoja, thyen li…”
“Ja një fillim i mbarë. Kjo është. Oh pse erdha këtu?” I thashë vetes me tmerr.
“Kush?”
“Vajza ime”, u përgjigj ai me pëshpëritje dhe pastaj bërtiti, “Më ndihmo!” Sërish ra në dysheme dhe flokët e tij të prera si leckë me stil fshatari, i ranë në sy.
Llampa me presion me mbulesën e anuar prej teneqeje digjej me rreze të forta drite. Ajo ishte e shtrirë në tavolinën e operacionit, me mushama të bardhë me aromë të freskët dhe kur e pashë atë, të gjitha mendimet për hernian mu zhdukën nga mendja. Flokët e saj të drejtë, thuajse të kuq vareshin poshtë nga tavolina në një grumbull të ngjyrosur. Ajo kishte një gërshet që arrinte në dysheme.
Fundi saj prej basme ishte grisur dhe i ngjyer me gjak që kishte hije të numërta nga kafe, në kuqërremtë të ndezur. Drita e llampës vajguri ishte e verdhë e ndezur në krahasim me fytyrën e saj të bardhë si letër, dhe hundën që po fillonte të mprihej. Në fytyrën e saj të bardhë, të palëvizur, si e vendosur me allçi, një bukuri me të vërtetë e rrallë që po zbehej para syve të mi. Rrallë dikush sheh një fytyrë të tillë.
Salla e operacionit ishte plotësisht e heshtur për rreth dhjetë sekonda, por pas dyerve të mbyllyra erdhën tingujt e mbytur të dikujt që bërtiste dhe përplaste kokën herë pas here.
“I ka ikur mendja atij”, mendova. “Infermieret duhet të kujdesen për të. Pse është kaq e bukur? Edhe pse ai ka një strukturë të mirë kockore; e ëma duhet të ketë qenë me të vërtetë e bukur. Ai është i ve…”
“Ai është i ve?” pëshpërita pa menduar.
“Po, është,” Pelagea Ivanovna u përgjigj qetësisht.
Pastaj Demyan Lukich, sikur të ishte i inatosur, i shqeu fundin nga anët te beli, duke e zhveshur atë menjëherë. Shikova dhe çfarë pashë ishte dhe më keq nga sa kisha pritur. Për ta thënë saktësisht nuk kishte këmbë të majtë. Nga gjuri i copëtuar dhe poshtë kishte vetëm copa të gjakosura, mish i kuq i gjymtuar dhe copa kocke të bardhë që dilnin nga të gjitha anët. Këmba e djathtë kishte frakturë në kërci sa majat e të dy kockave kishin shpuar lëkurën dhë këmba e saj rrinte pa jetë në anë, si të ishte e shkëputur.
“Po…”Mjeku asistent shqiptoi butë dhe kjo ishte gjithçka ai tha.
Aty për aty i thirra mendjes dhe fillova t’i ndjej pulsin. Kyqi i saj i ftohtë nuk jepte asnjë shenjë. Vetëm pas pak sekondave dallova një valëzim të parregullt mezi të perceptueshëm. Kaloi dhe më pas një pushim, gjatë të cilit kisha kohe të shikoja buzët e saj të bardha dhe vrimat e hundës, që po bëheshin blu. Më erdhi të them që “Ka mbaruar gjithçka” por për fat e kontrollova veten…kishte një tjetër shenjë pulsi.
“Fundi i një qënieje njerëzore të dërrmuar”, I thashë vetes. “Nuk ka me të vërtetë asgjë tjetër për të bërë.”
Por papritmas thashë ashpër, me një zë që nuk e njoha:
“Kamfur”.
Anna Nikolaevna u përkul te veshi im dhe pëshpëriti:
“Për çfarë, doktor? Mos e torturo. Çfarë kuptimi ka ta dërrmojmë dhe më tepër? Ajo pritet të vdesë çdo minutë tashmë…nuk do e shpëtosh.”
I dhashë një shikim të inatosur dhe thashë:
“Kërkova kamfur…” ajo u skuq dhe e penduar shkoi te tavolina e vogel dhe theu një ampulë. Mjeku asistent qartë nuk ishte dakort me kamfurin. Megjithatë shkathtësisht mori shiringën dhe vaji i verdhë shkoi poshtë lëkurës në shpatullën e saj.
“Vdis. Vdis shpejt”, i thashë vetes. “Vdis. Ndryshe çfarë do të bëj me ty?”
“Ajo do vdesë tani”, pëshpëriti mjeku asistent sikur të ishte duke lexuar mendimet e mia. Hodhi një vështrim plot kuptim te çarçafi por mesa duket ndërroi mendje. I vinte keq ta njolloste me gjak. Por pas pak sekondave iu desh ta mbulonte. Ajo rrinte e shtrirë si kufomë, por nuk vdiq. Papritmas, koka mu bë mjaft e kthjellët, sikur të isha duke qëndruar nën tavanin prej xhami të sallës së anatomisë në atë shkollë të largët të mjekësisë.
“Kamfur serish,” thashë i ngjirur.
Dhe sërish mjeku asistent duke u bindur injektoi vajin.
“Me të vërtetë nuk do vdesë?” mendova i dëshpëruar. “Do më duhet vërtetë të…”
Gjithçka u ndez në mendjen time dhe befas u bëra i vetëdijshëm pa asnjë libër, pa asnjë këshillë apo ndihmë (dhe bindje të patundur), që tani, për herë të parë në jetën time do duhej të bëja një amputim në një person që po vdes. Dhe që ky person do vdiste nën thikë. Ajo ishte e destinuar për të vdekur nën thikë; pas të gjithave, nk kishte më gjak të mbetur në trupin e saj. I kishte rrjedhur i gjithi nga këmba gjatë gjashtë miljeve dhe nuk kishte asnjë shenjë që ajo ishte e vetëdijshme. Ajo ishte e heshtur. Oh, pse nuk vdiq? Çfarë do më thojë babai i saj i tërbuar?
“Përgatituni për një amputim”, i thashë asistentit me një zë që nuk ishte i imi.
Mamia më dha një shikim të egër por mjeku asistent shfaqi një shkëndijë simpatie në sytë e tij dhe filloi duke u marrë me instrumentat. Një furrë primus filloi të hungërinte. Çerek ore kaloi. I ngrita kapakët e saj të ftohtë të syve dhe pashë me frikë supersticioze, syte që po mbaronin. Si mundet një gjysëm kufomë të jetë gjallë? Pika djerse më rridhnin në mënyrë të pakontrolluar në ball nga poshtë kapeles së bardhë dhe Pelagea fshinte djersën e kripur me fashë. Çfarë kishte mbetur nga gjaku në venat e vajzës tashmë ishte holluar me kafeinë. A duhet të injektohet apo jo? Anna Nikolaevna butësisht po masazhonte enjtjet të shkaktuara nga solucioni prej saline. The vajza vazhdonte të jetonte.
Mora thikën, duke u munduar të imitoja njerium që një herë në jetën time kisha parë të bënte një amputim në universitet. Iu luta fatit mos ta linte të vdiste të paktën në gjysëm orën në vijim. “Le të vdesë në pavion, kur të kem mbaruar operacionin…”
Kisha vetëm gjykimin praktik për t’u mbështetur dhe u nxit në veprim nga situata e jashtëzakonshme. Si një kasap me përvojë, bëra një prerje rrethore të saktë në kofshën e saj më një thike të mprehtë brisk dhe lëkura u nda pa nxjerrë as pikën më të vogël të gjakut. “Çfarë do bëj nëse enët fillojnë të nxjerrin gjak?” mendova dhe pa kthyer kokën hodha shikimin te rreshti i pincave. Preva përmes një cope të madhe mishi femre bashkë me një nga enët e gjakut – dukej si një tub në të bardhë – por asnjë pikë gjaku nuk doli prej tij. E mbylla me një pincë dhe vazhdova të shtrëngoja pinca kudo që dyshoja ekzistencën e një ene gjaku. “Arteria…arteria…si dreqin quhet?” Salla operacionit kishte filluar të merrte një pamje mjaft profesionale. Pincat vareshin grumbull. Asistentët e mi i tërhiqnin pas me fasho, duke tërhequr mishin dhe ngadalë fillova të sharroj kockën e rrumbullakët me një sharrë me dhëmbë të mprehtë ndriçues. “Përse nuk po vdes? është e mahnitshme… Zot, si kapen njerëzit pas jetës!”
Kocka ra. Demyan Lukich mbeti me atë çfarë kishte qënë këmba e një vajze në duar. Copa mishi dhe kocke. Kjo e gjitha u hoq dhe në tavolinë kishte mbetur një vajzë e re e shkurtuar, ashtu siç ishte, me një të tretën, me një trung të lënë mënjanë. “Edhe pak… Të lutem mos vdis”, uroja me entuziazëm, “vazhdo deri sa të të dërgojnë në pavion, më lër të dal nga ky episod i frikshëm me pak nder”.
Ata i lidhën ligamentet dhe pastaj, me gjunj që trokiteshin, fillova të qep lëkurën me qepje të gjera. Papritmas ndalova, erdha në vete nga një mendim i frymezuar: Lashë një hapësirë për kullim ku futa një filter fashë. Sytë më ishin errësuar nga djersa. Ndihesha sikur të isha në një banjë avulli.
Lëshova një psherëtimë lehtësimi. Pashë i lodhur trungun dhe fytyren e saj dyll dhe pyeta:
“A është gjallë?”
“Po, gjallë është”, erdhi menjëherë dhe thuajse pa tingull zëri i mjekut asistent dhe Anna Nikolavna-s të cilët u përgjigjën përnjeherë.
“Do të durojë ndoshta dhe një minutë ose diçka të tillë”, tha mjeku asistent thuajse pa zë në veshin tim. Pastaj ai hezitoi dhe tentoi të sugjeronte:
“Ndoshta, nuk duhet ta prekësh këmbën tjetër doktor. Mundemi dhe thjesht ta fashojmë, e di… ndryshe nuk do zgjasë deri në pavion…më kupton? Më mirë të mos vdesë në sallën e operimit.”
“Le të marrim allçinë”, shqiptova i ngjirur, i shtyrë nga një forcë e panjohur.
Dyshemeja ishte e mbuluar me pika gipsi. Të gjithë ishim të larë në djersë. Trupi shtrihej pa jetë. Kemba e djathtë ishte e mbështjellë në allçi dhe kërciri dukej aty ky në një moment tjetër frymëzimi kisha lënë një dritare që përkonte me frakturën.
“Ajo është gjallë”, tha asistenti i habitur.
Pastaj filluam ta ngrinim dhe një njollë e madhe mund të dallohej nën çarçaf – kishim lënë një të tretën e trupit të saj në tavolinën e operacionit.
Hijet fluturuan nëpër korridor, infermieret u vërsulen ktej andej dhe pashë një figurë të çrregullt mashkulli pranë murit që lëshoi një kujë të mbytur. Por u përcoll tutje.
Heshtja ra.
Në dhomën e operimit lava gjakun që më kishte njollosur krahët deri te brrylat.
“Besoj se keni bërë shumë amputime doktor?” Ana Nikolaevna pyeti papritmas. “Ishte punë shumë e mirë, aspak më keq se Leopoldi”.
Ajo e shqipëtonte pa ndryshime emrin Leopold sikur të ishte duke folur për dekanin e shkollës së mjekësisë.
Pashë me dyshim në fytyrat e tyre dhe dallova respekt dhe mahnitje në të gjitha, duke përfshirë edhe Demyan Lukich me Pelagea Ivanovna.
“Hm, epo, në fakt kam bërë vetëm dy…”
Përse gënjeva? Akoma dhe sot nuk e kuptoj.
Spitali ishte totalisht i heshtur.
“Kur të vdesë, sigurohuni që të më njoftoni,” i thashë asistentit me një nënton dhe për ndonjë arsye në vend që thjesht të përgjigjej “Në rregull”, ai tha me respekt:
“Shumë mirë, zotëri”.
Pak minuta më pas po qëndroja pranë llampës me mbulesë jeshile në zyrën e dhomave të doktorëve. Nuk dëgjohej asnjë tingull.
Një fytyrë e zbehtë reflektohej në dritaren e zezë sterr.
“Jo, nuk duk dukem si Dmitry Pretenduesi dhe a e di që më duket sikur jam plakur, ka një rrudhë mes vetullave të mia…tani do ketë një trokitje…dhe ata do thone, “Ajo vdiq”.
“Po, do shkoj, do hedh një shikim të fundit, çdo minutë tani do ketë një trokitje…”
Kishte një trokitje në derë. Ishte dy muaj e gjysëm më pas. Një nga ditët e para të shndritshme të dimrit po ndriçonte përmes dritares.
Ai erdhi brenda; dhe vetëm atëherë e pashë me të vërtetë. Po, përfundimisht kishte tipare të mira. Dyzet e pesë vjeç. Sy xixëllues.
Pastaj një kërcitje. Një vajzë e re e një bukurie magjepsëse erdhi duke ecur me paterica; ajo kishte vetëm një këmbë dhe ishte e veshur me një fund shumë të gjerë me një kufizim të kuq në skaje.
Ajo më pa dhe faqet iu bënë rozë.
“Në Moskë… në Moskë…”, thashë dhe fillova të shkruaja adresën, “ata do të rregullojnë me një protezë – një këmbë artificiale”.
“Puthja dorën”, babai papritmas urdhëroi atë. Isha aq konfuz sa e putha në hundë në vend të buzëve.
Pastaj, duke u varur në paterica, zgjidhi një deng prej te cilit ra një peshqir borë i bardhë, i zbukuruar me një qendisje jo artistike të një gjeli të kuq. Pra kjo ishte çfarë ajo fshihte nën jastek kur bëja kontrollet në pavion! Po në fakt, mu kujtua që kisha parë disa penj në tavolinën pranë shtratit të saj.
“Nuk mund ta pranoj”, i thashë ashpër, madje tunda dhe kokën. Por ajo më dha një lloj vështrimi dhe e mora.
Peshqiri varej në dhomën time të gjumit në Muryovo dhe pastaj vinte me mua në udhëtimet e mia. Në fund filluan ti dilnin penj, u zbeh, u vjetërua dhe u zhduk ashtu si kujtimet zbehen dhe zhduken.
*Tregimi “PESHQIRI ME QENDISJEN ZBUKURUESE” është i pari nga libri me tregime të shkurtra, i titulluar “SHËNIMET E NJË DOKTORI FSHATI” (A Young Doctor’s Notebook).
shkruar nga Mikhail Bulgakov./Shënim i përkthyesit
Komentet