Benjamin von Wyl

Historiani zviceran Oliver Jens Schmitt shpjegon situatën në Kosovë dhe mangësitë e Zvicrës dhe vendeve të tjera perëndimore.

SWI swissinfo.ch: Edhe pse Rusia ka promovuar, duke përfshirë ushtarakisht, separatizmin pro-rus në Abkhazi, Osetinë Jugore, Transnistria dhe padyshim në Ukrainën lindore, presidenti rus Vladimir Putin gjithmonë ka hedhur poshtë çdo kritikë, duke deklaruar se NATO-ja e ka bërë këtë vetë duke mbështetur Kosovën në 1999. A është ky një krahasim i pranueshëm?

Oliver Jens Schmitt: Jo, ato janë dy gjëra krejtësisht të ndryshme. Njëra ishte një ndërhyrje humanitare për të parandaluar një nga krimet më të mëdha që nga viti 1945. Tjetra është politika cinike e pushtetit që synon dobësimin e shteteve sovrane.

Rusia po përpiqet të ndërtojë një teori të së drejtës ndërkombëtare që injoron qëllimisht kontekstin. Serbia, duke filluar nga fundi i viteve 1980 nën Millosheviçin, ndoqi qëllimin e diskriminimit dhe përfundimisht të dëbimit të shumicës shqiptare në Kosovë. Serbia ka kryer krimet më të rënda kundër të drejtave të njeriut: ka vrarë sistematikisht, ka përdorur dhunë seksuale kundër popullsisë, ka shkatërruar 40,000 shtëpi dhe një pjesë të madhe të trashëgimisë kulturore.

Një qeveri që vepron në këtë mënyrë kundër popullit të vet e humb të drejtën për ta qeverisur atë. Komuniteti shqiptar i Kosovës kishte shpallur tashmë pavarësinë e tij në vitin 1991. NATO ndërhyri në vitin 1999 me qëllim të garantimit të të drejtave themelore të njeriut dhe parandalimit të dëbimit masiv.

Ndryshe është situata në territoret e pushtuara aktualisht nga Rusia. Këto janë ish-republika sovjetike, kufijtë e të cilave u tërhoqën qëllimisht nga Stalini, në mënyrë që vende të tilla si Gjeorgjia dhe Moldavia të përfshinin zona me minoritete që do të destabilizonin shtetet e reja nëse do të shkëputeshin nga Bashkimi Sovjetik. Kjo është pikërisht ajo që ndodhi. Putin, ndryshe nga NATO, nuk mbrojti të drejtat e pakicave, por krijoi qëllimisht konflikte.

SWI: Kosova është një rajon plot kontraste. Cilat janë ndryshimet midis kujtesës serbe dhe asaj shqiptare?

Oliver Jens Schmitt: Deri në pavarësinë e vitit 2008, Kosova nuk ishte shtet sovran dhe para vitit 1945 as entitet territorial. Kishte termin “Kosovë” për një territor. Megjithatë, një identitet rajonal nuk ekzistonte për një kohë të gjatë, por vetëm perceptimi i një rajoni, me kufij të paqartë.

Komuniteti serb dhe ai shqiptar tregojnë histori të ngjashme, por që përjashtojnë komunitetin tjetër. Në Perëndim, për një kohë të gjatë, perceptohej vetëm versioni serb. Historia është si vijon: sllavët arritën në Kosovë në mesjetën e hershme, dhe në vitin 1389 serbët u mundën në mbrojtjen e Ballkanit kundër osmanëve. Prandaj lindi miti i Betejës së Kosovës, në të cilën princi serb Llazari humbi jetën duke luftuar për krishterimin dhe kombin serb.

Ky mit u përdor nga shteti serb në fund të shekullit të 19-të për të justifikuar pretendimet e tij ndaj rajonit. Sipas opinionit serb, katastrofa në Kosovë filloi me emigrimin e komunitetit shqiptar. Ata thonë se kjo ka ardhur në fund të shekullit të 17-të dhe se ka përfituar nga sundimi osman.

Mirëpo, hulumtimet historike tregojnë se komuniteti shqiptar është një nga grupet më të vjetra gjuhësore në Evropë dhe ka jetuar në Kosovë shumë kohë përpara emigrimit të sllavëve. Versioni ahistorik serb pohon pikërisht të kundërtën. Madje, në vitet 1980, Akademia Serbe e Shkencave ka avancuar tezën se komuniteti shqiptar po bënte “gjenocid biologjik” ndaj komunitetit serb për shkak të natalitetit të lartë.

Kujtojmë se së fundmi presidenti serb Aleksandar Vuçiq iu ankua Vladimir Putinit për spastrimin etnik të supozuar ndaj popullit serb të Kosovës. Vuçiq e tha këtë pas një përshkallëzimi të tensioneve që çoi në vdekjen e katër personave në përleshjet mes policisë së Kosovës dhe serbëve të armatosur me lidhje kriminale.

Kush është populli serb i Kosovës? Ata ndajnë esencaaleat në dy grupe. E para është komuniteti që jeton në vendbanime të shpërndara në Kosovë. Nuk ka probleme të mëdha. Kjo është një popullsi shumë e moshuar. Shumë të rinj largohen nga Kosova për shkak të mungesës së perspektivës dhe nuk janë shumë të ndryshëm nga bashkëmoshatarët e tyre shqiptarë.

E dyta është një grup më i madh dhe më kompakt që jeton në veri dhe formon një lloj shteti brenda shtetit, i financuar nga Beogradi. Kjo gjithashtu ofron përfitime materiale. Pensionistët marrin dy pensione, njëra nga Kosova dhe tjetra nga Serbia.

Kosova veriore është gjithashtu një qendër kryesore e krimit të organizuar. Në praktikë, në rajon nuk ka forcë policore. Krimi i organizuar ka interes të pengojë hyrjen e policisë kosovare. Çdo veprim i policisë është etiketuar si dhunë e supozuar etnike. Lidhja e ngushtë mes krimit të organizuar dhe dhunës politike u theksua nga incidenti që përmendët. Doli gjithashtu se shumë nga këto grupe kriminale janë të lidhura me Qeverinë e Beogradit.

Tema është plot me implikime. Kushtetuta e Serbisë i kushton rëndësi të madhe Kosovës – një shteti të pavarur – dhe të gjitha institucionet serbe kanë për qëllim që ta kthejnë Kosovën nën kontrollin e tyre. Nacionalizmi dhe imagjinarja janë pengesa në rrugën e Serbisë drejt demokracisë dhe shtetit të së drejtës. Vendi është ende shumë larg tij për momentin.

Imazhi i Bill Clinton (në murin e pasmë djathtas) në Prishtinë: në kryeqytetin e Kosovës gjendet një rrugë me emrin e ish-presidentit të Shteteve të Bashkuara. © Keystone / Jean-Christophe Bott

SWI: Serbia është ekonomikisht e varur nga Rusia. A ka ndryshuar këndvështrimi i jashtëm për Kosovën pas luftës së agresionit rus në Ukrainë?

Oliver Jens Schmitt: Fillimisht u mendua se Kosova do të përfitonte nga ndryshimi gjeopolitik, sepse marrëdhënia e Ukrainës me Rusinë ka shumë ngjashmëri me atë të Serbisë me Kosovën: Rusia dhe Serbia kontestojnë jo vetëm shtetësinë e një vendi tjetër, por edhe ekzistencën e saj, si popull. Ata duan ta shpërbëjnë, ta integrojnë ose ta përzënë. Ekzistojnë edhe teori serbe sipas të cilave shqiptarët në të vërtetë janë serbë të konvertuar në islam.

Megjithatë, deri në aktet e dhunës nga ekstremizmi serb në shtator të vitit 2023, ishte më tepër Qeveria e Kosovës ajo që ishte e izoluar, sepse qeveria serbe ka një lidhje të mirë me Shtetet e Bashkuara falë furnizimeve me municione luftarake në Ukrainë. Aleksandar Vuçiq, i orientuar ideologjikisht nga Rusia, nuk është një demokrat, por një sundimtar autoritar dhe brutal. Fakti që Perëndimi po i afrohet është gjithashtu i rrezikshëm sepse Kosova është e vetmja demokraci funksionale në rajon.

Ndërkohë që me të drejtë thuhet se në Ukrainë po mbrohen vlerat perëndimore, si demokracia, Perëndimi – Shtetet e Bashkuara para së gjithash – duke mbajtur qëndrim në favor të Vuçiqit po e dëmton Kosovën, ku këto vlera respektohen më shumë se sa. në Serbi.

SWI: Pra, a e konsideroni pozitiv zhvillimin e institucioneve demokratike në Kosovë pas pavarësisë në vitin 2008?

Oliver Jens Schmitt:Sot Kosova ka një skenë të gjallë feste. Në të njëjtën kohë, vende si Serbia dhe Shqipëria kanë mbetur prapa në zhvillimin e demokracisë. Aty zhvillohen zgjedhje jo të lira ose opozita nuk i pranon rezultatet dhe bllokon Parlamentin, të paktën përkohësisht.

Natyrisht, në Kosovë ka ende shumë probleme, siç është korrupsioni i përhapur në agjencitë shtetërore. Nga ana tjetër, duhet të kemi parasysh situatën fillestare të këtij shteti: një popullsi e traumatizuar nga shtypja, lufta dhe dëbimet, një vend – në çdo aspekt – gjerësisht i shkatërruar. Por testi i lakmusit i çdo demokracie është se një qeveri që është votuar, kur humbet, pranon humbjen.

Debatet për qeverinë e Albin Kurtit janë të ndezura. Megjithatë, ndryshimet në Qeveri janë të mundshme përmes zgjedhjeve. Shoqëria nuk është aq e ngërthyer në autoritarizëm si ai i përhapur ende në Serbi apo Shqipëri.

SWI: Zvicra e njohu pavarësinë e Kosovës në muajin që u shpall. Duket se është një nga momentet e pakta kur Berna ka lënë gjurmë në politikën e jashtme. Çfarë ka mbetur nga kjo ngjarje?

Oliver Jens Schmitt: Njohja ishte e ngathët sepse ishte spontane dhe jo pjesë e një strategjie. Sot diplomacia zvicerane në Kosovë nuk është shumë e dukshme, më pak se ajo e Austrisë, në raport me rëndësinë e Zvicrës në Kosovë dhe të diasporës kosovare në Zvicër. Figurat politike zvicerane, për shembull, mezi janë të dukshme në Kosovë. Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, megjithatë është aktiv në fushatën zgjedhore zvicerane në emër të partisë së tij partnere, PS-së.

Besoj se Konfederata duhet të tregojë përkushtim më të madh në ofrimin e informacionit për opinionin publik kosovar, në veçanti për sistemin politik zviceran.

SWI: Pse?

Oliver Jens Schmitt: Gjatë vizitës sime të fundit në Kosovë, vura re se idetë islamiste po përhapen mes tyre pjesë e brezave të rinj. Ky zhvillim shqetëson edhe shumicën laike të Kosovës.

Perëndimi është gjithashtu pjesërisht përgjegjës për ngritjen e rrymave islamike. Për një kohë të gjatë, populli kosovar ishte i vetmi vend në Ballkanin Perëndimor që nuk kishte lirinë të udhëtonte pa viza. Në vend të kësaj, ai mund të udhëtonte kryesisht në vendet islame, të cilat janë shumë aktive në vetëpromovim, për shembull përmes bursave.

Prandaj, në Perëndim, nuk duhet të habitemi nëse të rinjtë dhe të rejat kthehen nga Turqia ose shtetet e Gjirit me mentalitetin e regjimeve të atyre vendeve. Këto shtete kanë investuar edhe në shkolla, universitete dhe spitale në Kosovë.

Kosova është e vogël. Me përdorim të qëndrueshëm, por të përqendruar të fondeve dhe politika më të forta simbolike, vendet e pasura si Zvicra mund të arrijnë shumë. Megjithatë, kam përshtypjen se politika zvicerane po mbyll një sy. Nga e majta në të djathtë, ende nuk ka një strategji koherente se si të veprohet me diasporën e madhe kosovare. Përderisa kosovarët dinë shumë për Zvicrën, as elita politike në Konfederatë nuk ka një ide të qartë për Kosovën.

Nga David Eugster

Përkthimi: Zeno Zoccatelli

Burimi Swissinfo.ch

Historiani i Bazelit Oliver Jens Schmitt është profesor në Institutin e Historisë së Evropës Lindore në Universitetin e Vjenës. Fushat e tij të specializimit përfshijnë zhvillimet sociokulturore në Ballkanin shqiptar, fashizmin në Evropën Lindore – me fokus të veçantë në Rumani – dhe shoqërinë dhe politikën në Perandorinë e vonë Osmane. Shkroi librin “Kosova: histori e shkurtër e një territori qendror ballkanik”. Wikimedia Commons

https://www.swissinfo.ch/ita/politica/-la-serbia-non-nega-solo-la-statualit%C3%A0-del-kosovo–ma-anche-l-esistenza-del-popolo-kosovaro-/48857952?fbclid=IwAR2_3ff6Asmd7V7O4vwxB35i1d1Wjs_4dr_X_bSZC8a-VRcfX8m6pu-n9ec