Vazhdojnë të shkruhen dhe publikohen shkrime dhe portrete, kushtuar Hytbi Tarellit, artistit, mjeshtrit të penelit dhe të daltës. Falënderoj z. Ardian Radovicka, për këtë shkrim dhe portret të punuar ngrohtë dhe me dashuri.

Ndiqni dedikimin:

Kjo tablo është bërë 3-vjet më parë në kujtim të piktorit patriot Hydbi Tarelli, i dashur dhe i nderuar për komunitetin shqiptaro-kanadez.

Elisi i biri po e vazhdon me sukses rrugën e shtruar nga i ati. Punimet e tij po zvogëlojnë përmasat, por po rrisin përmbajtjen dhe cilësinë. Ai është në kërkim të dimensioneve të reja. Ka filluar e gjen frymëzimin në mrekullitë dhe bukuritë e pafundme të Universit. Mbase nga engjëlli i tij mbrojtës.

Ardian Radovicka.

Piktor. Toronto. Kanada

        Trockij me disa miq amerikanë gjatë mërgimit në Meksikë, 1940

Në vitet 1930, revolucionari me përvojë ruse dhe piktori akoma i panjohur meksikan jetoi një histori dashurie të shkurtër por të fortë.

Më 1937 Frida Kahlo pikturoi një portret të mirënjohur të Lev Trockij, të internuarit Sovjetik që mbërriti në Meksikë në të njëjtin vit. Ajo kanavacë nuk është një homazh i thjeshtë. Fsheh pas saj një marrëdhënie të vërtetë dashurie, mbeti e fshehur mes palave të kohës.

Në Meksikë, për ta mirëpritur revolucionarin rus, gruan e tij Natal’ja Sedova dhe nipin e tij Seva (të mbijetuarit e vetëm të familjes), pasuesit e tij të paktë meksikanë ishin mbledhur, midis radhëve të të cilëve u dallua figura e Frida Kahlo.

Frida Kahlo:  Trockij ( portret)

Piktorja – si dhe burri i saj, muralisti popullor Diego Rivera – ishte një komunist i flaktë, siç tregohet edhe në filmin biografik Frida, shfaqur në vitin 2002. Në vitin 1928 Rivera, një vit para dasmës, kishte portretizuar Fridën në ciklin e afreskeve në mur. në galeritë e oborrit qendror të Pallatit Kombëtar në City of Mexico, e cila përfaqëson historinë e vendit nga viti 1520 deri në vitin 1930. Në pikturën Ballada e revolucionit proletar Frida vesh një këmishë të kuqe dhe shpërndan armë tek njerëzit së bashku me fytyra të tjera të famshme, siç është Tina Modotti, fotografe aktiviste dhe aktor me origjinë  nga Udine me të cilin Kahlo lidhi një miqësi të fortë (të pakufishme edhe me një lidhje dashurie), me azilantin kubanez, Julio Antonio Mella dhe me piktorin e muraleve David Alfaro Siqueiros.

Përkushtimi i Fridës për kauzën meksikane ishte aq pasionante saç e paraqiti ajo veten, ndërsa lindi në vitin 1910, viti i fillimit të Revolucionit Meksikan, sesa në vitin 1907, data e vërtetë e lindjes së saj. Ajo e quajti veten “një vajzë të revolucionit”, marshoi me njerëzit që mbështesin idealet e Karl Marksit. Së bashku me bashkëshortin e saj, u futën në Partinë Komuniste Meksikane, nga e cila, megjithatë, të dy u dëbuan pa shumë komplimente kur kundërshtuan linjën dominuese Staliniste, duke parapëlqyer rrymën e mendimit të Trockit dhe duke kaluar në shërbim të Internacionales së Katërt. Për këtë arsye, kur ish-revolucionari rus e gjeti veten të përplasur mes vendeve të ndryshme të Evropës, duke ikur vazhdimisht nga atentatorët Stalinistë, çifti i ofroi atij azil politik në shtëpinë e tyre, Shtëpinë e famshme Blue në Coyoacán, një lagje të Qytetit të Meksikës.

Frida Kahlo me burrin        Diego Rivera më 1932,

Në atë kohë, Trockij ishte 58 vjeç, një jetë e vështirë pas tij, bënte luftëra dhe sakrifica, për shkak të të cilave ai kishte humbur edhe katër fëmijët e tij, të cilët përfunduan të vrarë nga policia ose kryenin vetëvrasje. Freskia e 30 viteve dhe atmosfera, atmosferë ekzotike që emocionoi Fridan e goditën dhe e pushtuan.

Frida, nëse nga njëra anë ishte e magjepsur nga personaliteti “i rëndësishëm” i revolucionarit, nga ana tjetër ajo gjithashtu dëshironte të gjente në të një mënyrë për të shpenguar veten nga të gjitha tradhëtitë e pësuara nga Diego Rivera, i famshëm për të qenë një  libertinë i pafytyrueshëm i pafalshëm. Georgij Černjavskij, autor i biografisë së Trockij, shkruan: “(Frida) tentonte, përmes tradhëtisë me ‘mësuesin” e burrit të saj, të shkatërronte Diegon, të hakmerrej për tradhtitë e tij të shumta “. Si një djalë, Trockij e ndoqi atë në oborr; ndoshta si një shaka e këndshme, pasi Frida nuk ishte në gjendjen fizike që të mund të lëvizte lehtë – një aksident gati  e kishte vrarë atë disa vite më parë. Ajo e linte veten të merrej dhe e shoqëroi në dhomën e saj, ku mbizotëronte një shtrat i madh ortopedik, fillimisht vetëm për ta lënë të admironte pikturat e tij.

Nga ana e tij, Trockij gjithashtu dukej i mbingarkuar nga ndjenja; në një letër ai i shkruante Fridës:

“Më ktheve rininë time dhe më hoqe arsyen. Kur jam me ty, ndihem si një djalë shtatëmbëdhjetë vjeçar “.

          Frida nel 1926                                Frida Kahlo (1932)

.                     .

Tradhtia jshte bërë edhe më pikante nga prania e gruas së Trockit,   jo vetëm në të njejtën shtëpi në të cilën  ndodhnin  takimet galante, por shpesh edhe në të njëjtën tryezë ku mblidheshin për të ngrënë.  Biseda zhvillohej gjithnjë në anglisht, një gjuhë e panjohur për Natal’jan e tallur, e cili asistonte  e pavëmendshme ndaj deklaratave të dashurisë, të shkëmbyera pikërisht nën hundë.

Natal’ja, Frida e Trockij

Për të kaluar kohën në shoqëri të këndshme, ata shpesh takoheshin fshehurazi në shtëpinë e motrës së Fridës, Cristina, në Calle Aguayo. Suksesi i fryrë i deklaratave të dashurisë të fshehura midis librave që Trockij e kishte muzën e tij përmes mbikëqyrësve ose sekretares, takimet e fshehta dhe aludimet e rrezikshme në tryezën e konvikteve zgjatën për disa muaj, deri në Natalia, tani e vetëdijshme për gjithçka dhe e djegur nga tradhëtia, ajo gjeti guximin të përballet me burrin e saj. Pas një grindjeje të egër mes bashkëshortëve, Trockij shkoi të jetojë në një fermë rreth 120 km larg Shtëpisë së Kaltër, siç raportohet në Natalja Sedova Trotsky (1862-1962) Për një biografi që akoma duhet të bëhet nga Diego Giachetti.

E gjithë adrenalina e dhënë nga fshehtësia e raportit u shkatërrua së bashku me pretendimin e “dashurisë” ndaj piktorit meksikan; Trockij, në korrik 1937, tashmë ishte duke e lutur gruan e tij që ta falte dhe ta merrte përsëri me vete përmes një letre që për fat të keq nuk është ruajtur. Natal’ja pranoi dhe Trockij ishte në gjendje të kthehej në Coyoacàn. Ai vendosi të largohej nga Frida, duke sqaruar me kujdes këndvështrimin e tij dhe i kërkoi asaj që t’i kthejë të gjitha letrat që i kishte kushtuar asaj, për t’i parandaluar ato të binin në duar të gabuara. Sidoqoftë, Frida duket se ka reaguar me indiferentizëm. Edhe vala e pasionit nga ana e tij ishte zbehur, pak më parë ai i kishte zbuluar një shoku se ishte “i ngopur me plakën”.

FRIDA KAHLO: PORTRET I KOMPOZUAR

Të dy, me marrëveshje të ndërsjellë dhe paqësisht, u kthyen në jetën e tyre të martuar.

Më 1937, Frida i dhuroi ish-dashnorit të saj një pikturë, Autoportret kushtuar Lev Trockij. E quajtur gjithashtu midis perdeve, ajo është e mbushur me simbole që kujtojnë botën bashkëkohore ruse të kohës: perdet, të ngjashme me ato të një skene, janë të bardha, një ngjyrë shumë pak e përdorur në pikturat e Fridas, të cilat piktori dëshiron ta kontrastojë këtu me të kuqen të fraksionit përballë Trockij. Skaji merr motive lulesh tipike të artit rus. Në duart e saj, gruaja, me një vështrim të fortë dhe krenar, mban një tufë lulesh dhe një letër ku shkruhet: “Para Leon Trotsky me todo cariño, ia kushtoj këtë pikturë, el dia 7 de Noviembre de 1937. Frida Kahlo. En San Angel, Meksikë ”.

Për revolucionarin, megjithatë, historia e dashurisë me piktorin ishte tani aq larg, saqë, kur erdhi koha për të lëvizur nga Shtëpia e Kaltër, ai madje harroi të merrte punën me të (burime të tjera sugjerojnë se ishte Natalia që pretendonte se piktura ishte lënë në vend). Sidoqoftë, arratisja nuk kaloi pa pasoja për piktorin e egër meksikan. Pas vrasjes së Trockij në duart e Ramón Mercader (xhaxhai i Christian De Sica) në 1940, Frida u mor në pyetje nga policia dhe u burgos me dyshimin se kishte marrë pjesë në krim për arsye personale. Ai ishte në gjendje të kthehej në liri vetëm falë ndërhyrjes së Presidentit të Meksikës, Lázaro Cárdenas del Río.

Para një muaji u nda nga jeta një nga pionieret e skenës vonjate, Parashqevi Gjergji, ose Paçi i “kinemasë”, siç e njihnin vlonjatët e mirë, por që mjerisht e harruan titullarët , pushteti lokal, njerëzit e  kulturës, institucioni ku ajo shkriu jetën, Teatri “Petro Marko”. Si nuk u kujtua njeri për të xhanëm? Mirë pushtetarët se merren me “punë të mëdha”, por qytetarët, ata që e kishin duartrokitur për gjysmë shekulli, si nuk u kujtua për të së paku një vlonjat që ta përshëndeste largimin e saj nga kjo botë me dy fjalë falënderimi, për vlerat e saj si kërcimtare?!

Sa e vështirë është rruga e artit, për këdo, por veçanërisht për një vajzë të re. Ishte kohë e egër, aq më  tepër në Vlorën me mentalitet mesjetar, ku opinioni dënonte çdo vajzë të re që dilte të kërcente në skenë: Por Paçi, si shumë vajza të tjera, që dolën mbi kohën, realizoi vetëveten . Dëshira për t’i shprehur e zhvilluar dhuntitë , me të cilat kishin lindur, bënë që Paçi dhe shoqet e saj të dilnin jashtë kornizave të kohës duke u bërë protagoniste të skenës vlonjate dhe të të gjithë Shqipërisë, apo më gjerë. Me këtë rast po kujtoj lindjen e elementëve të parë të artit koreografik në qytetin e bukur bregdetar, në qytetin e diellit, në  Vlorën e dy deteve . Si në të gjithë Shqipërinë, edhe në trevën e Vlorës kënga dhe kërcimi( vallja popullore) kanë qenë  pjesë e festave, e gëzimeve familjare apo atyre qytetare . Veçanërisht  vallja ishte shprehje e kulmit të kënaqësisë dhe gëzimit nëpër dasma. Dikur kërcehej “Vallja dyshe e grave”, “Vallja e grave  në rreth”, të shoqëruara me këngë. Por ato që e karakterizojnë Toskërinë ku bënë pjesë Vlora, kanë qenë vallet e burrave, si: “Nën hijen e ullinjve”, “Vallja e Kapedanit”, “Bejkulo kërcen me kordhë”,etj…

Elementët e parë të artit koreografik në Vlorë janë vazhdimësi e traditës së trevës, me zanafillë vallen popullore. Grupi i parë nismëtar ka filluar në shtëpinë e Pionierit, me vajzat: Parashqevi Gjergji, Asqerie Bushi Bala, Ana Billa, Pëllumbesha Dalliu, motrat, Sanie e Tefta Çiraku, Shpresa Bute, Gjinovefa Golemi,( Milika Marsi & Belina Opingari), dy të fundit i mori  Ansambli i Këngëve dhe Valleve në Tiranë . Ndërkohë  erdhën Pandora Gjeçi dhe Leonora Valkova. Kurse më pas, grupit iu basnkuan vajzat e Shkollës Pedagogjike, “Jani Miga”, Lina Rrumbullaku dhe Elpiza Gazhga. Nga meshkujt kanë qenë: Kadri Sharra, Nuri Borshi, Kristaq Pema, Gjon Batalli, Fitim Haxhiraj, Musa Deromema, Viktor Konomi, Cane Myrto, Besnik Elbasani. Po ata që mbetën gjatë dhe kaluan me Estradën profesioniste si amatorë, ishin katër çifte: Parashqevi Gjergji e Fitim Haxhiraj;  Ollga Gjergji e Kadri Sharra; Pandora Gjeçi e Gjon Batalli; Leonora Valkova e Cane Myrto. Para vitit, 1961, ky formacion punoi nën drejtimin e koreografëve , Shefqet Resuli dhe Tefta Çiraku, Në fund të vititi1961 erdhi Jani Kosta me Ollga Gjergji. Më 1962 Jani filloi si koreograf profesionist dhe trupa e baletit punoi me Estradën profesioniste të Vlorës.

Me këtë trup baleti kanë punuar shumë koreograf me emër,  si: Gëzim Kaceli, Petrit Vorpsi, Bujar Aliaj, i cili ka punuar më gjatë me grupin Vlorës.

Medalja e Festivalit të Moskës, 1957 , akorduar Parashqevi Gjergjit

Cila ishte Parashqevi Gjergji?

Ajo ishte vajza vlonjate, “Paçi”  që debutoi për gjysmë shekulli  në skenën vlonjate dhe në ato të të gjithë qyteteve dhe fshatrave të vendit.

Parashqevia ishte e bija e Palit dhe Sofijes, lindi në Vlorë më 15 gusht, 1942. Arsimin e ultë dhe të mesëm e mori në qytetin e lindjes, në Vlorë. Aktivitetin artistik e ka nisur herët, qysh në bangat e shkollës, si kërcimtare dhe këngëtare, e përgatitur në Shtëpinë e Pionierit. Ndërsa në skenë, para publikut, doli në moshën 15 vjeçare.Gjithashtu ka debutuar në kuartetin vlonjat që përbëhej nga Meliha Doda, Reshat Osmani, Kostandin Thana dhe Parashqevi Gjergji.

Paçi jo vetëm ka kërcyer dhe ka kënduar, por i ka rënë edhe  Daires.

Në vitin 1957, kurteti vlonjat iu inkuadrua në  Ansamblin e Shtetit, Tiranë,i cili ka përfaqësuar Shqipërinë në Festivalin e Moskës. Ansambi dhe kuarteti i Vlorës, veç Festivalit në Moskë ,dhanë koncerte  edhe në Republikat e tjera të ish Bashkimit Sovjetik.Për debutim të nivelit të lartë artistik, Paçi është vlerësuar nga Juria e Festivalit me medalje ari. Kjo vajzë, kjo bashkëshorte, kjo nënë dhee gjyshe vlonjate punonte në skenë  me shumë sakrifica, sepse iu paralizua nëna. Ishte e martuar me Todi Kolën , me të cilin lindi një vajzë dhe një djalë.  Me kalimin e moshës kaloi si rekuizitore, grimiere dhe shitëse biletash në Teatrin “Petro Marko” deri sa doli në pension. U nda nga jeta në datën 2 shkurt 2020.

Siç e theksova më sipër, Paçi ishte ndër femrat e para të emancipuara në qytetin e Vlorës. Me gjithë vështirësitë , ajo ia doli mban dhe e sfidoi opinionin bashkë me kohën,  duke u treguar bashkëqytetarëve të saj se sa e aftë është një femër kur ka një synim në jetë. Në fund të fundit, letërsia, arti i të gjithë gjinive, apo kultura në tërësi në një qytet apo shtet, tregon shkallën apo nivelin kulturor të një kombi. Nuk kish si të ndodhte ndryshe, pasi vlonjatët lindën buzë dy deteve, Adratikut, që me kaltërsinë e tij, u ka dhuruar qetësinë dhe bukurinë shpirtërore. Kurse Joni  i thellë, ngjyrë blu u fali me të tepërt bujarinë banorëve të Rivierës shqiptare, se kjo është Parajsa, ku  kanë folenë dhe prehen Perënditë. Këto ndjesi kanë provuar vlonjatët nga artistët e qytetit.

Paçi dhe gjithë artistët e Vlorës, u kanë falur kënaqësi dhe qetësi shpirtërore  bashkëqytetarëve. Nuk ka vlonjat që të mos e ketë njohur Paçin .

Kurse unë, si Fitim Haxhiraj dhe si partner baleti, e njihja mirë, pasi kam jetuar në një apartament me familjen e Paçit. Unë me bashkëshorten, Vilhelme Vrana dhe dy fëmijët, jetonim në një dhomë të vogël pa diell, kurse familja e Paçit kishte dhomën tjetër dhe kuzhinën. Familja ime ruan konsideratë për nënë Sofinë dhe për Parashqevinë. Në 17 vjet bashkëjetese në një apartament me dy dhoma e një kuzhinë, me Paçin kemi kaluar shumë mirë, prej së cilës ruajmë veçse kujtime të mira.

Falënderojmë vjehrrin e vajzës së saj, Evës,  poetin, Meto Hoxha që na lajmëroi…, sepse siç e nisa shkrimin askush nuk u kujtua të jepte një njoftim për Parashqevinë .

U shprehim ngushëllimet tona të sinqerta djalit dhe vajzës.

I qoftë e lehtë balta dhe t’i prehet shiprti në paqe!

Vëllazërisht e me dhembje!

Vilhelme e Fitim Haxhiraj

Vlorë,4.3.2020

Meliha Doda,Reshat Osmani dhe Parashqevi Gjergji në Festivalin e Moskës, 1957

Është hapur në Napoli një ekspozitë nën kujdesin e gazetarit dhe kritikut të artit Giovanni Ruggero, me fotografi të tij dhe objekte që ka mbledhur në Shqipëri, të cilat pasqyrojnë eksodin dhe dhimbjen, ëndrrën dhe pritjen…
Autori i ekspozitës thotë se ka qenë i frymëzuar nga Vepra e Visar Zhitit: “…ad ispirare questo mio lavoro è stata una frase…” prandaj dhe në “Pavionin Visar Zhiti” është vendosur në shqip dhe ajo frazë: “Anija – varr, gjigande lëvizi. U nis. U sul mbi dallgët e aventurës. Atdheu tretej si vajtimet e nënave, që hidhnin lule mbi bregun e kaltër. Dhe zgjoheshin natën. ‘E mjera unë , i kam kthyer kurrizin detit. Djalit!’”.
Autori Giovanni Ruggero vazhdon dhe shpjegon: “…ecco qui le altre opere ‘albanesi’ con foto che ho fatto in Albania nel 1992, nel 1998 e nel 2012.” Ekspozita ka tërhequr vënëndjen e shikuesit dhe do të të jetë e hapur gjatë gjithë muajit mars…

‘Fryderyk Franciszek Chopin, (versioni i francezuar: Frédéric François Chopin) ose Shopen 1 mars 1810- 17 tetor 1849, ishte kompozitor nga Polonia.

Dy dekadat e para të jetës, Frederik Françez Shopeni i kaloi në Poloni si biri i një francezi dhe një nëne polake e cila i japi atij mësimet e para në piano. Po si tetëvjeçar duartrokitej si një fëmijë çudibërës. Në Varshavë, ai vizitojë liceun e në fund të liceut edhe konservatoriumin ku edhe e gjeti mësuesin e tij më të rëndësishëm Xhozef Elsneri (Joseph Elsner 1769-1854). Në moshën tetëmbëdhjetëvjeçare Shopeni për herë të parë udhëton për në Berlin, pas një viti (1829), udhëton për në Vjenë, Pragë dhe Dresden. Më 1831 ai vendosi të udhëtonte për në Paris. Në udhëtim e sipër ai morri vesh për okupimin e Varshavës nga rusët dhe nga kjo kohë Shopeni kurrë nuk u kthye më në vendlindje. Parisi u bë vendlindja e ti. Këtu u krijua E Madhja e tij Overes, të cilën kryesisht ja kushtojë luajtjes në piano. mirëpo dy koncertet e tija të njohura në piano, e-Moll (op.11) dhe f-Moll (op.21) u krijuan në kohën e Varshavës dhe atë të dytin koncert në piano në f-Moll (1829/1830) para të parës në e-Moll (Pranverë/Verë 1830).

Për nga struktura dhe karakteri që të dy koncertet kanë ngjashmëri njëra me tjetrën. Që të dyja janë në tri radhë, që të dyja qëndrojnë – kjo vlen vetëm për radhën e parë të të dy koncerteve – në Moll. Radhët e ngadalshme (Largetto) flasin një gjuhë të ndjeshme romantike dhe sipas gjithë asaj që ne dimë ato japin disa pjesë nga autobiografia, saktësisht pjesë të dashurisë së Shopenit për Konstatina Gladkovskën (Constatina Gladkowska). Radhët përmbyllëse (Vivace) janë të ngarkuara me energji vallëzimi; në koncertin f-Moll tonin e jep një Mazurka ndërsa në koncertin e-Moll një Krakowiak. Si në krye të dy koncerteve (Maestro gjegjësisht Allegro maestro) paraprinë momenti virtuozë i pianos ndërsa orkestra ka rëndësi të dorës së dytë. Shopeni nuk lë të shihet ndonjë tendencë e veçantë simfonike. Për shkak të nevojës së madhe të artizanatit për instrumente të nevojshme shumë përpunues kanë ra në dert me parituten e Shopenit.

Shopeni shkroi Vepra tjera për piano dhe orkestër të njohura si Polonaise brillante précédée d’un Andante spianato (op.22,1831-1832) dhe, në vitet para 1831 variacionet B-Dur La ci darem la mano mbi një temë të Moxartit Don Giovanni (op.2), më tej ekziston një fantazi për tema polake ()A-Dur, op.13 dhe një krakoviak (F-Dur, op.14)

VOAL – Kompozitor i shkëlqyeshëm, shumë i shkëlqyeshëm, madje edhe i jashtëzakonshëm dhe kjo nuk është gjithçka. Një artist me një karakter të veçantë që ka ditur të imponojë në kohëne  tij emrin e Italisë në botën e qytetëruar dhe që është sinonim i italianitetit edhe sot: emri i tij përfaqëson një nga arsyet për të qenë krenarë ata që i përkasin këtij Bel Paese.

Gioacchino Rossini lindi në Pesaro më 29 shkurt 1792, djali i një instrumentisti orkestredhe një këngëtareje operiste aktive në teatrot provinciale italiane. Me talent muzikor shumë të hershëm, ai është një nxënës i Matteit në Konservatorin e Bolonjës, ku studion në veçanti veprat e Cimarosa, Haydn dhe Mozart.

Në moshën njëzet vjeç, ai tashmë shkruan “vepra argëtuese” dhe “vepra serioze” për teatrot e ndryshme italiane, duke treguar freski dhe vitalitet befasues.

Në atë kohë ndarja midis këtyre dy zhanreve ishte shumë e ngurtë: Opera serioze gjithnjë përbëhej nga tri akte (me shumë aria) të cilat përjashtojnë skena gazmore dhe zbavitëse ndërsa, siç mund ta merrni me mend, Opera buffa është në thelb një komedi muzikore shpesh e bazuar në “Commedia dell’arte”.

Për më tepër, Opera serioze gjithashtu qëndron në dukje se ka një model fiks të situatës dhe roleve duke u shënuar nga “fundi i lumtur”, domethënë nga pajtimi i kontrasteve dhe kontradiktave në fund të veprës. Rossini në karrierën e tij do të kontribuojë shumë në përmbytjen e shumë prej këtyre rregullave të operës.

Pas suksesit të “Tancredi” dhe “L’italiana in Algeri” fillon një ngritje e pandalshme. Ai bëhet shumë e popullarizuar falë gjallërimit të papërmbajtshëm të ritmeve të tij, bukurisë së melodive, temperamentit të papërmbajtshëm dhe forcës teatrale që qarkullojnë në kompozimet e tij.

Nga 1816 deri më 1822 Barbaja, imprezar i fuqishëm dhe mendjemprehtë i Teatrit San Carlo në Napoli, shkruan për të ngjallur forcë të re në botën në rënie të operës napolitane. Duke pasur një teatër të vetin, një orkestër të mirë dhe këngëtarë të shkëlqyeshëm, Rossini maturohet si dramaturg dhe zgjeron mjetet e tij muzikore të cilat kulmojnë me operën “Semiramide”, e fundit e periudhës së tij italiane. Në Napoli Rossini hedh themelet për pasurinë e tij financiare dhe martohet me kontraston Isabella Colbran, spanjolle, e cila me talentin e saj të madh vokal kontribuon në suksesin e veprave të tij.

Ndër veprat e tij më të famshme kujtojmë gjithashtu: Vjedhësi i magjistarit, Hirushja, Barberi i Seviljes.

Pas një qëndrimi në Vjenë dhe Londër, ku vihen në skenë dy festivale të veprave të tij, në 1824 Rossini shkoi në Paris si drejtor i Théâtre Italien. Këtu ai sshfaq veprat e tij më të mira duke i rishikuar për t’i përshtatur ato me shijet e shoqërisë pariziane, pastaj me “William Tell” (Guglielmo Tell) ai përballet me një temë të re romantike: me këtë vepër ai arrin të bashkojë elementët e stilit italian dhe francez, duke i hapur rrugën “grand-operas”, lloj shfaqjeje me një temë historike, plot efekte skenike, balete dhe masa korale.

Sidoqoftë, në kulmin e famës ndërkombëtare, Rossini mbyll aktivitetin e tij të operës, mbase për arsye shëndetësore ose mbase për lodhje kreative, pas vitesh aktiviteti intensiv kompozicional, por edhe për arritjen e sigurisë financiare. Ai ende qëndron në Paris duke u kujdesur për biznesin e tij, duke ndjekur skenën e kompozitorëve bashkëkohorë dhe duke i lejuar vetes udhëtime të shumta.

Më 1836 u kthye në Bolonjë në një gjendje të keqe fizike dhe mendore dhe u transferua në Firence. Pas kthimit në Paris në 1855 ai rifilloi të kompozojë pjesë të shkurtëra dhome.

Ai vdiq në Passy më 13 nëntor 1868.

Njëzet vjet më vonë, trupi i tij u transferua në kishën e Santa Croce në Firence, ngjitur me atë të italianëve të tjerë të mëdhenj.

Ka shumë merita dhe shtigje të hapura nga ky kompozitor i jashtëzakonshëm italian. Ai ishte në gjendje ta bënte orkestrën të ndritshme dhe të paparashikueshme, duke ringjallur ngjyrat instrumentale dhe duke theksuar dinamikën me përdorimin e famshëm të krescendos (më vonë e quajtur pikërisht “Krescendo Rossinian”), dhe koncertatos finale. Rossini rregulloi gjithashtu të ashtuquajturin “bel canto”, deri atëherë lënë në shijen e interpretuesve, dhe iu dha zërave një intonacon tejet virtuoz. Shprehja muzikore përfton kështu një efekt teatral, me një ndikim gati fizik, i cili është historikisht unik dhe inovativ./ Elida Buçpapaj

Në  jetë, shpesh fjalen Art dhe Artist, e përdorim në shumë aspekte edhe kur nuk kemi të bëjmë me artet e bukura. Po, ndodh që të kemi pranë një artist shumëdimensional, atëherë kjo fjalë zë vend shumfish. Arti si prodhim i së bukurës, edhe kur të shëmtuarën e jetës na e paraqet bukur.  Ajo është artiste, tashmë e shpalosur në shumë dimensione. Prej fillemeve të saj është një artiste unike dhe fort e dashur për publikun e të gjitha moshave. Nuk është kopje e askujt në çdo sjellje arti. Në genet e saj vlon një gjak i pastër i atdhetarisë dhe humanizmit të pashoq.

Dhimbjen e një fëmije, të tronditur nga tërmeti, që fle në një garazh bagëtish, apo të moshuar që gdhinë e ngrysin ditët në çadra mbi një tokë të ngrirë. Këtë dhimbje dhe shëmtim të natyrës ta kthesh në një gëzim, nëpërmjet guximit, humanizmit dhe shijes estetike të një artisteje.

Ajo të befason, është e paparashikueshme. Ti e merr në tel, të takoheni të çmallesh pasi ka ardhur prej largësive mijra kilometrike. Ajo të thotë se po shkoj në fshatin Bubq, me pas në Nikël, e kështu ditë të tëra. E ndjej veten pak ngushtë që nuk jam me të në këto nisma. Është një vajzë delikate, me një trup mesatar, me një zë të ëmbël. Ku e gjen këtë forcë, të vjen në mëndje menjeherë pyetja.

Arti është skllavëri thotë filozofia. Eshtë “Anti Fat.” Dhe të fitosh mbi këtë skllavëri, e të ngrihesh mbi këtë  antifat, do forcë të madhe shpirtërore. Dhe ajo Ermira Babaliu e bën këtë, me një forcë dhe dashuri të madhe.  Të ardhurat që i siguron kjo pjesë antifat, e cila do aq shumë mund e sakrifica kudo, jo vetëm në vendin e saj ku të bësh art kushton shtrenjtë sa vetë jeta.

Ajo i merr këto të ardhura të fituara me mund dhe kërkon ti kthejë në një tjetër art, në ndihmë të atyre që fati i rezervoi  një fatkeqësi natyrore. Ato, nuk i bën këngë të kënaq egon e saj estetike, por i kthen në fatin e dikujt tjetër dhe kjo i sjell gëzim. Artistja ka treguar shpesh talentin e saj në organizimin e eventeve  festive. Ndaj di të organizojë mjaft mirë gjithçka, ashtu e vetme duke vënë në lëvizje miqtë e saj, bisnesmenë shqiptarë që kanë ecur me mundin dhe talentin e tyre, në ato shtete ku nuk ecet përpara e ndërtohet me korrupsion.  Mbledh fonde, vjen per një muaj në atdhe, dhe bëhet e pakapshme për miqtë dhe shoqërinë. Porosit kontinjerët aty ky është më të mirë dhe më lirë, më një hapsirë të mjaftueshme. Siguron transportin  dhe nuk trembet nga vështirësitë  e terenit ku shkon.  Merr informacione se ku është më e domosdoshme ndihma e saj. Dhe shkon. Inkurajon dhe ndihmon drejtuesit e makinave të mëdha të ecin në rrugë të vështira  malesh dhe mbrin atje ku kanë dalë t’a presin. Ajo përlotet. Ata e kthejne në heroinë, e falenderojnë, i dhurojnë lule, përpiqen ta gostisin me çfar munden dhe Ermira, është shumë e lënduar.  Nuk do të duket, ndaj ka shumë emocione kur flet, ajo që nuk e njeh emocionin as në skena  të mëdha. Këtu përpara dhimbjes së kthyer në art, i mbahet goja, nuk mund të përzgjedhë fjalët e duhura. I ka lumturuar njerzit me zërin dhe këngët e saj. Me fjalë e paska të vështirë. Udhëton të ndihmojë në zonat e vështira. Në Bubq, në Kepin  e Rodonit. Në ndihmë i vinë gazetaret e terenit të cilët e njohin vendin në çdo pëllëmbë. Mahnitet nga peisazhet, mëson historinë e secilit vend. Tek Kepi i Rodonit ngrihet Kalaja madhështore e Skëndërbeut. Pak më tej, Kisha e vjetër e Shën Na Ndoit.  Në Nikël ka kaluar Skëndërbeu, aty në male u bënte pritë armiqve. Po pse luftoi kryeheroi. Pse këta njerëz të varfër këtu majë malesh.? Përgjigjia i vjen vetvetiu. “Jemi brenda një loti të madh…Mbetëm dhimbje!” – Këtë mesazh e merr me vete  larg.  Kërkon ta kthejë në këngë. Ky mendim i vjen këtu në mes malesh.

Ermira beson në Zot. “Se njeriu nuk e ka krijuar vetë egzistencën e tij. Ai evoluon mes forcash të cilat janë përtej tij.” Ajo i njeh mirë forcat brenda saj. Sepse përpos artit, ka mbaruar  studimet për filozofi. Kjo e ndihmon të gjejë arsyen e kulluar në çdo rast. Nëse e pyet si ja del prej 25 vitesh, shkon e vjen aq shpesh nga larg, dhe punon aq shumë duke u kujdesur për njerzit e afërmëm dhe ata të largët, në të dyja vendet  ku jeton dhe i ndajnë oqeanet. Po sepse ajo e di : “Puna është vetë morali në veprim. Është mëshirimi i vlerave në realitet”

Një nga detyrat e larta të individëve përballë shtetit është të jenë pjestarë të shtetit, të marrin pjesë në qeverisje. Dhë këtë të drejtë duhet tjua sigurojë vetë shteti. Thotë Hegel. Përsërit shpesh ajo.

Duke e  parë dhe dëgjuar mendon se ku e gjen kjo artiste gjithë këtë vullnet. Kujtojmë se Vullneti, është dëshirë absolute, por jo gjithmonë e arrijmë atë që dëshërojmë. Ermira  ja mbrin dëshirës me vullnetin e mirë.  Dhe keto veprime të vullnetëshme, shprehin përsonalitetin e saj të plotë. Të cilin e ka të trashëguar nga gjaku i prejardhjes së saj. Kishte shumë dëshirë të rrinte pranë gjyshes së saj zëmërbardhë që gjithë jetën ishte në shërbim të njerëzve. Mbante shtëpinë,  priste e përcillte njerës, duke u shtruar bukën me gatimet e rralla të guzhinës së Çollakëve. Mysafirë të mëdhenj e të vegjël. Të rriste fëmijë të shumtë të familjes, të bënte gjithçka që i duhej shtëpisë. Të kënaqte dhe gëzonte nipërit dhe mbesat, të priste shokët e shoqet e tyre e ti përcillte me duart plot gjithmonë. E mbi gjithçka, ledhatimet dhe buzëqeshja e saj ëngjëllore. Edhe përpara një realiteti të hidhur. Kur dy djemtë  e mëdhenj, Reshit Çollaku i studiuar në akademitë e perëndimit, dhe i vëllai Muharremi mësues në krahinat e vendit dhe Kosovës, do të jepnin jetën për lirinë e atdheut të tyre. Ndërkohë biri tjetër Qaniu, do të vuante tmerrësisht mungesën e kësaj lirie për të cilët luftuan dy vëllezërit e tij. Ai një erudit i veçantë, do tu spjegonte nxënësve, Çehovin, Bodlerin, Dostojevskin, Lasgush Poradecin, Mitrush Kutelin dhe letërsinë e epërme  botërore, do kërkonte lirinë e merituar të cilën nuk e gjeti në atë sitem të mallkuar, ndaj u largua kësaj bote shumë i ri.

Vetitë humane të familjes së saj, i trashëgoi edhe nëna e saj Verka, po në një tjetër kohë krizash ekonomike, kur shteti  kish konfiskuar  gjithçka. Po bujaria dhe mirësia e trashëguar ishte më e madhe se pasuria. Ato pak gjera që ndodheshin në shtëpi, ishin për miqtë e njerzit në nevojë. Mbi gjithçka ishin këshillat dhe mendimet pozitive për njerzit, dashamirësia dhe humanizmi pa skaj. Ermira nuk mund të mos kujtoj ngjarjet dhe tregimet për gjyshin Babaliu, mjek i studiuar në botën perëndimore për një kohë të gjatë, u kthye në vendin e tij, në situate të vështira për jetën dhe popullin e rrobëtuar. Ku gjyshi me humanizmin dhe zotësinë e tij, mbuloi mjeksinë në shumë krahina të Korçës e Pogradecit, jo vetëm në qytet. E plot histori e kujtime të familjes së saj. Ajo ishte e vogël atëherë kur Myzejen Kokoshi, e dashura e dajos së saj, Reshit Çollakut, i cili u vra nga gjermanët në Luftën e Pojskës, si komandant i Çetës së Mokrës. Prindërit e Myzejenit dhe familja e saj e nderuar Kokoshi, ishin atdhetarë të flaktë që kontribuan në krijimin e shtetit Shqiptar, ishin burgosur dhe interneuar nëpër kampet famëkeqe të komunizmit. Ajo erdhi nga Vlora dhe  jetoi  deri në fund të jetës, midis vëllezër e motrash me dashuri e përkujdesje të veçantë  nga  Çollakët.

Këto ngjarje tashmë në moshën e pjekurisë Ermirës, i vijnë si kujtime, dhe kthehen në forcë për të ecur përpara me vullnetin dhe dëshirën e saj për të kontribuar shpirtërisht dhe materialisht. Zëri dhe gjaku i të parëve  e thëret  në misionin  human, në vendin e saj dhe njerzit kudo ndodhen. Këto kujtime e ndërgjegjësojnë më tepër se ky humanizëm nuk është as për mburrje dhe as për interesa. Është një diçka modeste që  burron nga shpirti i saj prej artisteje. Dhe shpërblimi vjen nga lart, nga qielli. Vjen nga urimet e përlotura dhe buzëqeshjet e ngrohta të njerzve të mirë. Të lumtë Ermira!

Nadire Buzo

Tiranë me 20.02.20202

VOAL – Lindur në 6 Mars 1475 në Caprese, një qytet i vogël në Toskan, afër Arezzo, Michelangelo Buonarroti ende në pelena u soll në Firence nga familja e tij. Djali i Ludovico Buonarroti Simoni dhe Francesca di Neri, ai u dërgua nga babai i tij për studime humaniste nën drejtimin e Francesco da Urbino. Por ai shpejt tregoi prirje për vizatim dhe, ndryshe nga planet e të atit, shkoi në shkollën e tashmë të famshmit Mjeshtër Firence Ghirlandaio. Mjeshtri është i mahnitur kur sheh vizatimet e bëra nga trembëdhjetë vjeçari Michelangelo.

Duke pasur një personalitet shumë të fortë dhe një vullnet të hekurt që në moshë të re, Michelangelo duhej të mbetej, me kontratë, të paktën tri vjet në dyqan në Ghirlandaio, por brenda një viti ai hoqi dorë nga akomodimi i rehatshëm, edhe për shkak të pasionit të tij të madh për skulpturën që ai ushqeu, për të kaluar në Kopshtin e San Marcos, një shkollë falas e skulpturës dhe kopjen e antikës që Lorenzo de ‘Medici sapo kishte krijuar në kopshtet e San Marco (ku, përveç të tjerash, Medici kishte mbledhur tashmë një koleksion të shquar statujash klasike), duke vendosur në krye skulptorin Bertoldo, dishepull i Donatellos.

I vërejtur nga Lorenzo i Madhërishëm, Michelangelo është i mirëpritur prej tij në pallatin e tij, ku, në kontakt me mendimtarët e mëdhenj humanistë (përfshirë Marsilio Ficino, Pico della Mirandola, Poliziano), ai ka mundësinë të pasurojë kulturën e tij. Në gjykatën e Medici ai bëri skulpturat e tij të para, “Beteja e Centaurs” dhe “Madonna della Scala”. Më 1494, i frikësuar nga thashethemet për një rënie të ardhshme të Medici (në nëntor të atij viti Charles VIII kishte hyrë në Firence), Michelangelo iku në Bolonjë ku, duke admiruar lehtësimet nga Jacopo della Quercia, ai skaliti një basoreliev për Katedralen e San Petronios.

Pas një udhëtimi të shkurtër në Venecia, ai kthehet në Bolonjë dhe qëndron për rreth një vit si mysafir i Gianfrancesco Aldrovandi, duke iu përkushtuar studimeve letrare dhe përbërjes skulpturale të arkës së San Domenicos.

Ai u kthye në Firence më 1495 dhe – në të njëjtën periudhë në të cilën Savonarola gjëmoi kundër luksit dhe artit pagan – ai krijoi Bacchus Ubriaco (Bargello). Ai më pas shkoi në Romë, ku skaliti në Vatikan të famshmen “Pietà”.

Midis 1501 dhe 1505 ai ishte përsëri në Firence, iu nënshtrua disa sugjerimeve Leonardesque dhe prodhoi një seri kryeveprash: “Tondo Doni” (Uffizi), “Tondo Pitti” (Muzeu Bargello), afreskun e “Betejës së Kaskinës” dhe Davidin e famshëm në mermer, i vendosur në hyrje të Palazzo Vecchio si një simbol i Republikës së Dytë, por edhe si kulmi i idealit të Rilindjes së njeriut të lirë dhe arkitektit të fatit të tij.

Në mars të vitit 1505 Papa Julius II e thirri artistin në Romë për të porositur monumentin sepulkral, duke filluar kështu një histori të kontrasteve me pontiffin dhe trashëgimtarët e tij, e cila do të përfundonte vetëm më 1545 me realizimin e një projekti shumë të vogël krahasuar me planin e madh fillestar: mosarritja e kësaj pune ishte shumë e dhimbshme për Michelangelo, i cili foli për të si një “tragjedi varrosjeje”.

Ndërkohë, angazhimet e vazhdueshme e detyrojnë artistin të lëvizë vazhdimisht midis Firences, Romës, Carrara dhe Pietrasanta, ku ai personalisht kujdeset për guroren e mermerit për skulpturat e tij.

Në maj të vitit 1508, pas një pushimi të bujshëm dhe pajtimit me Papën Julius II, ai nënshkroi kontratën për dekorimin e tavanit të Kapelës Sistine, të cilit ai priste vazhdimisht nga vera e atij viti deri në 1512. Pesëqind metra katrorë të dekoruar nga një i vetëm njeri në katër vjet punë të zjarrtë dhe që përfaqëson shprehjen e plotë të idealeve artistike të Rilindjes, i besuar një interpretimi neo-platonik të Zanafillës.

Julius II vdiq në 1513 dhe problemi i monumentit të funeralit u ngrit përsëri: nga kjo detyrë e dytë ne kemi mbetur me Moisiun dhe dy Skllevërit (Schiavo Ribelle dhe Schiavo Morente) të ruajtura në Louvre, edhe nëse në fakt varri i plotë do të përfundojë vetëm në 1545, me një version i fundit, i besuar kryesisht në ndihmë.

Sidoqoftë, Michelangelo gjithashtu punon në projekte për fasadën e San Lorenzo, dhe mbi ato për varret e Medici, mbi Krishtin për Santa Maria sopra Minerva. Në vjeshtën e vitit 1524 Papa i ri i Medici, Clement VII, filloi punën për bibliotekën Laurentian mbi artistin dhe vazhdoi ato për varrin, i cili, filloi në 1521, do të përfundonte vetëm në 1534, vit në të cilin Michelangelo përfundimisht vendoset në Romë.

Nga shtatori 1534 u bënë negociatat e para për Gjyqin e Fundit, i cili ishte për të mbuluar pjesën e altarit të Kapelës Sistine; kjo punë, e cila duhej të provokonte kaq shumë sukses dhe aq shumë fanatizëm, do të përfundojë nga artisti më 1541.

Ngjarjet personale të kësaj periudhe kanë një jehonë edhe në artin e Michelangelo-s, veçanërisht miqësia e tij me Tommaso de ‘Cavalieri, të cilit i kushton poezi dhe vizatime, dhe dashuria e tij për poeten Vittoria Colonna, markeze nga Pescara, e cila e afron për problemet e reformës dhe idetë që qarkullojnë në mjedisin e Valdes.

Midis viteve 1542 dhe 1550 artisti merret me afresket për kapelën e Paolinës, gjithashtu në Vatikan, ai iu përkushtua ndërmarrjeve arkitekturore, si përfundimi i Palazzo Farnese, rregullimi i Kapitolit, dhe mbi të gjitha punimet për San Pitro, në fabrikën e të cilit ai u emërua nga Pali III në 1547, dhe përfundoi disa skulptura, nga devotshmëria e katedrales së Firencës, për të cilën ai punoi në 1555, e deri te pambarimi ekstrem i Pietà Rondanini.

Michelangelo tashmë u vlerësua nga bashkëkohësit si artisti më i madh i të gjitha kohërave, dhe ndikoi shumë në të gjithë artin e shekullit. I admiruar pa rezerva nga disa, i urryer nga të tjerët, i nderuar nga papë, perandorë, princë dhe poetë, Michelangelo Buonarroti vdiq më 18 shkurt 1564.

Wise Man

Piktori i shquar Nazmi Hoxha i ka sjellë publikut përmes rrjetit social një nga punimet e tij më të fundit.

Një kompozim i portretit të njërës prej figurave më të dashura për Kosovën.

Prof. Anton Çetta!

Kompozimi i Nazmi Hoxhës mbështetet në filozofinë e Çettës për të pajtuar e bashkuar shqiptarët.

Siç e shihni në sfond shfaqen plisat e bardhë, që herë shfaqen si re të qiellit me një kolorit të jashtëzakonshëm, duket sikur Nazmi Hoxha ka zbuluar ngjyrën transparente të ajrit.

Piktori Nazmi Hoxha me familjen e tij jetojnë prej vitesh në New York. Artisti me artin e tij pasuron jetën kulturore të komunitetit shqiptaro-amerikan.

VOAL – Ava Max, pseudonimi i Amanda Ava Koçi (Milwaukee, 16 shkurt 1994), është një këngëtare shqiptare amerikane.

Ajo filloi të shijojë sukses me këngën Sweet but Psycho, të vënë në qarkullim në vitin 2018, e cila u përfshi në renditjet më të mira në tabelat javore të shumë vendeve.

Amanda Ava Koçi lindi në Milwaukee, Wisconsin, në emigrantët shqiptarë nga Saranda dhe Tirana. Në moshën 8 vjeçare ajo u transferua me familjen e saj në Virxhinia. joi mori pjesë në garat e shumta të këngës para se të hynte në shkollë të mesme. Në moshën 14 vjeçare ajo u zhvendos me nënën e saj në Los Anxhelos në kërkim të një karriere muzikore. Ajo e gjeti qytetin “të rëndë”, dhe u kthye në Virxhinia një vit më vonë. Ajo u transferua përsëri në Los Anxhelos në moshën 17 vjeç.

Ajo publikoi këngën e saj të parë origjinale, Take Away the Pain, në maj 2013. Pas vitesh refuzimi nga producentët muzikorë, u takua me Cirkut, ish-producentin  e Katy Perry dhe Miley Cyrus për disa nga hitet e tyre më të mëdha, në një darkë në Los Anxhelos, ku jo këndoi Happy Birthday për të. Në korrik 2016 ajo publikoi Anyone But You, një nga këngët e shumta me të cilat ka punuar në Cirkut, në SoundCloud.

Kënga tërhoqi vëmendjen e kompanive të ndryshme të regjistrimit që kontaktuan me të përmes emailit; këngëtarja më në fund zgjodhi të nënshkruajë një kontratë me Atlantic Records. Në prill 2018 publikoi këngën promovuese My Way, prodhuar nga Cirkut. Singli i parë zyrtar, Sweet por Psycho, u publikua në 17 gusht 2018. Singli u ngjit menjëherë në tabelat suedeze, për t’u bërë kënga numër një në vend në tetor në vijim; përfundimisht do të pushtojë kreun e tabelave në nëntëmbëdhjetë shtete, përfshirë Gjermaninë dhe Mbretërinë e Bashkuar.

Gjithashtu në fund të vitit 2018, këngëtarja bashkëpunoi me DJ Francez David Guetta duke kënduar këngën Let It Be Me, të përfshirë në albumin e saj 7. Single e saj e dytë, So Am I, u publikua në Mars 2019. Më 31 gusht 2019 ajo publikoi dy single provokuese, Freaking Me Out dhe Blood, Sweat & Tears. Këto u pasuan nga singli i tretë zyrtar, Torn, publikuar në 19 gusht 2019, video zyrtare e të cilit ka praninë e një Fiat Panda Trussardi dhe u përdor gjithashtu në një version të shkurtër për spotin e makinës. Në Nëntor mori pjesë në singlin Tabú me këngëtarin spanjoll-këngëtar Pablo Alborán ndërsa në 12 dhjetor në vijim ajo publikoi single-in e pestë zyrtar, Salt, tashmë i disponueshëm për t’u dëgjuar në SoundCloud nga viti 2018. Më 24 dhjetor njoftoi në Median Sociale single-in One Part II, në bashkëpunim me DJ britanik Alan Walker, që do të dilte në treg më 27 dhjetor.

Ava Max është etiketuar si një këngëtare pop dhe dance pop. Ajo u rrit duke dëgjuar Céline Dion, Mariah Carey dhe Whitney Houston. Ajo përmend gjithashtu këngëtaret Madonna, Gwen Stefani, Fergie, Britney Spears, Christina Aguilera dhe Lady Gaga midis ndikimeve të saj. Ajo shpesh është krahasuar me Lady Gaga për muzikën dhe stilin e saj.

Diskografia

Single

• 2018 – Sweet but Psycho
• 2019 – So Am I
• 2019 – Torn
• 2019 – Tabú (con Pablo Alborán)
• 2019 – Salt
• 2019 – Alone, Pt. II (con Alan Walker)

Çmime

• Global Awards
  • 2019 – Rising Star (kandiduar)
  • 2019 – International Breakthrough of the Year (kandiduar)
• Swedish Gaffa Awards
  • 2019 – International Song of the Year per Sweet but Psycho (kandiduar)

Me rastin e 100-vjetorit të Tiranës si kryeqytet (shpallja do vinte disa vjet më pas), arkitekti Artan Shkreli ka postuar imazhin më të parë të saj të realizuar ndonjëherë – në Shtator 1848, nga Edward Lear (Eduard Lir). “Kjo është pamja e pare e qytetit, shtrire krejt në fushën e Tiranës, që ju shpalos eksploratorit anglez, kur po zbriste nga ‘The Pass of Tyrana’ (Qafe Krraba) siç e quan ai”, – vë në dukje Shkreli.