Milot, Asesori i kultures Nino Daniele, Matteo Lorenzelli, Liu Ruowang e kryebashkiaku i Napolit Luigi De Magistris

Napoli kryeqendra e artit kontemporan ne jug të Italisë keto dite u “pushtua ” nga 100 ujqër kinezë! Një ekspozitë në qiell të hapur, ku skulptori kinez Liu Ruowang ka sjellë instalacionin e tij monumental në sheshin qendror të qytetit italian të kuruar nga artisti i njohur shqiptar – Italian Alfred Mirashi Milot , bashke me galeristin famos milanez Matteo Lorenzelli.
Ky eshte padyshim instalacioni me i madh ne historine e artit kontemporan te Italise , ku pothuajse idea dhe iniziativa eshte e Artistit e kuratorit italo- Shqipetar Milot i cili eshte shok dhe mik i ngushte i artistit kinez ku bashke me te ka bere shume ekspozita bashke .
Ekspozita vjen si një qasje me përmbajtje të shumëfishtë, ku estetika gërshetohet me mesazhin kuptimplotë që skulptori i madh kinez kërkon të përcjellë te publiku vendas dhe përtej atij. Një instalacion i përplotësuar nga prania e 100 uqërve të derdhur në hekur, të cilët vërtiten rreth e rrotull një luftetari që kërkon t’i mbajë larg ato, duke kërkuar t’i trembë me shpatën ndërduar të ngritur lart […]. I gjithi ky inskenim shpërfaq një gjendje tensioni, gadishmërie, frike dhe ankthi, por edhe forcën e pushtetit diktatorial të një realiteti të panjohur për Perëndimin… mesazhi është i fuqishëm, gati therës për çka ai perceptohet si i atillë në sytë e një realiteti ndryshe nga vendi ku artisti është formuar.
Padyshim që kuratori Milot ne bashkepunim Komunen e Napolit , Kryetarin e Komunes Luigi De Magistris , asesorin e Kultures Nino Daniele dhe me miqte e tij napoletanë ka arritur të trondisë me përzgjedhjen e këtij instalacioni, duke përzgjedhur dhe qytetin në të cilën do të ekspozohet, pasi bën bashkë njëherazi jo vetëm dy realitete sa të kundërt aq dhe të përbashkët. – Ujku simbol i të zhdukurve, i perandorisë së nuhatjeve të forta dhe armik i përbetuar i qenies njerëzore, gati-gati edhe i hyjnive..! Një kafshë e vrullshme, me energji të pashtershme dhe që nuk njeh kufizime aq sa e shpien njeriun të humbasë pushtetin e vetkontrollit.
Të gjitha këto si përbërës të konceptit kuratorial që vendos ballë për ballë qenien njerëzore dhe forcën natyrës, Perëndimin dhe Lindjen, dritën dhe errësirën, pushtetin dhe gjunjëzimin, kapitalizmin dhe komunizmin, kulturën kineze me atë vendase napoletane… – një botë e egër ashtu si Ophois hyu i luftës në Egjiptin e lashtë, ai që shoqëron kufomat e të vdekurve gjatë luftime drejt varrit […]. Në të vërtetë skulptori kinez na vërteton nëpërmjet figurës së ujkut atë çfarë në Kinë e konsiderojnë si mbrojtësi i mbretërisë qiellore, sikurse në mitologjinë greke ujku ishte mishërimi i Apollonit kur ai mbante rolin e rrezatimit diellor, por dhe ruajtësi i tempullit të tij në pyllin e shënjtë.
Në këtë vështrim ekspozita-instalacion e artistit Liu Ruowang e kthen vetë qendrën e qytetit në qendrën e një realiteti tjetër, aty ku përballen kulturat dhe estetikat. Padyshim që kuratori Milot shok i ngushte I artistit per me shume se 7 vite , ka evidentuar nëpërmjet kësaj vepre monumentale shpirtin luftarak të popullit kinez, duke e konceptuar atë të shtrirë në të gjithë sipërfaqen e sheshit dhe me vendosje të çrregullt, por të gjithë me drejtimin për të shkuar tek ushtari luftarak, si një mënyrë për të joshur kureshtjen e qytetarëve dhe për t’i bërë ata pjesë përbërëse të vetë veprës artistike. Një vepër, ku publiku lëviz brenda saj, e prek veprën, ballafaqohet me të, komunikon dhe shtron pyetje […]. – Qendra e instalacionit nuk është më qendra e sheshit, por luftetari i stilizuar, i cili ka një qendrim sulmues dhe gati futurist, ku dhe krijon një “koreografi” tipike të qendrimit të ushtarëve kinez. Një element i kapur me shumë mjeshtëri nga skulptori Ruowang që tenton nëpërmjet dinamikës dhe shumëllojshmërisë së lëvizjeve të uqërve të materializoi gjendjen e gadishmërisë dhe të tensionit në çdo cast. Kjo e lidhur edhe me zhvillimet social-kultuore dhe politike në vendin e tij të lindjes, Kinë, ku fryma dhe propaganda komuniste ka arritur të tulasë shpirtin e qenies njerëzore, duke e tjetërsuar dhe vendosur brenda një realiteti surreal, aq sa vetëm fuqia e përbashkuar e “uqërve” dhe egërsia e tyre mund të ndryshojë drejtimin e tatëpjetës ideologjike në të cilën kanë rënë […].

Matteo Lorenzelli, Milot e Liu Ruowang

Luftetari si qendra e instalacionit, por edhe si figura që mbart dy kahet e psikologjisë së realitetit midis kinës dhe Napolit, midis arrogancës se perditshme dhe delirit të një force qe po shkaterrojne cdo gje , midis të mirës dhe të keqes, pasi ajo çfarë del në pah është se si një ideologji përkthehet në një koncept bashkëkohor dialogues mes qenies njerëzore dhe materieve të vdekura si hekuri! 100 uqërit krijojnë pakuptuar një dialog me qytetin, me arkitekturën që i rrethon, e cila nuk është ajo e habitatit të tyre natyral, por që i bën ato fitmitar ndaj njeriut-individ (ideologjisë së kohës), duke i zhvendosur ato në zemër të një realiteti me përmasa njerëzore dhe jo më si krijesa periferike thjesht të egra.
Ne Napoli shikojme kete installacion Ku ne te kenaqur jane adoleshentet qe luajne me ujqerit e Liu Ruowang, i prekin , ka krijuar nje kontakt positiv Ku bejne foto turiste e qytetare nga e gjithe
bota .Ky është rrugëtimi sa joshës aq dhe komunikues midis tre realiteteve të largta mes tyre Kinë, Shqipëri dhe Napoli, por që i përbashkon e tashmja me fenomenologjinë për mbijetesë në kapitalizmin e fillim shekullit të XXI.
Ekspozita eshte sponsorisuar nga Galleria ”Lorenzelli Arte ” Milano .

Liu Ruowang e Milot

Është modestia e lindur dhe e trashëguar e një ndjesie plot ngrohtësi prej piktori, si e Hytbi Tarellit, një përfaqësues i një veprimtarie plot jetë në artet pamore. Aty spikat një epokë e tërë, e sjellë mjeshtërish në art. Është Elisi, pinjoll i familjes Tarelli, tek i cili shohim një krenari të ligjshme, si ndjekës në gjurmët artistike, me përmbajtje të thellë ideore të veprave të të atit. Njëkohësisht një plotësim të një dëshire “të mohuar”, që na shpie drejt mbajtjes së një premtimi, ku thuhet: “Amanet i mbajtur”.

Bashkim Kadiu

Ishte fryma novatore dhe atdhetare, plot shkëlqim e shumë veprave të artit, që e shtyn drejt një hapësire të gjerë, ku dominon ndërgjegjshëm puna e tij si artist dhe mëmëdhetar i thekur. Të gjitha veprat shpalosen në mes një freskie dhe ndjesie të prekshme me realitetin, duke futur dhe ruajtur në shpirtin e tij krijues, madhështinë e artit me brumë nga vendlindja shqiptare, që pasqyron një mendje e shpirt idealist, njerëzor e fisnik. Pikërisht këtu hasim ritmin e një jete plot vrull e mundim, të artistit me vlera dhe virtyte të larta, të piktorit dhe skulptorit Hytbi Tarelli, figurë mjaft të njohur në rrethet artistike në mbarë trojet arbërore dhe në Kanada. Artisti i ri Elisi, me një krenari dhe nderim të thellë për këtë, ndjen dhe ndjek me përkushtim gjurmët e të atit, në krijimet dhe punimet e tij plot hijeshi dhe magji arti.

Në rrugën e gjatë dhe të vështirë në art, të të atit, vazhdon i biri, ky talent i trashëguar i aftësive dhe dëshirave të babait të tij, të guximit, qëndresës, durimit, këmbënguljes, si mësues dhe mjeshtër i penelit dhe daltës, i cili kishte një brengë dhe amanet të “pa tretur”, të bëhej artist i shkolluar. Fjalë e thënë dhe e dhënë, që u mbajt nga Elisi, si një gur i çmuar në gjerdanin e jetës të familjes së madhe “Tarelli”.

Elisi ndoqi studimet e larta pranë universitetit në Toronto-Kanada, ku dhe u diplomua për artet pamore moderne. Ky djalosh, i lidhur denjësisht me veprat e të atit, ndjekës i përkushtuar i mësimeve dhe porosive të tij, bëri të mundur realizimin e një ëndrre, e mbetur si brengë shpirti, për atë që s’mundi të bëjë i ati, në rininë e hershme të tij. Ai, tashmë i plotësuar shkollarisht dhe i pjekur artistikisht, në bashkëpunim me artistë të tjerë shqiptar dhe kanadez, është organizator dhe pjesëmarrës në hapjen e shumë ekspozitave në Toronto dhe në qytete të tjerë, të atij vendi ku jeton dhe punon prej disa vitesh.

Elisi është një nga piktorët dhe dekoratorët modernist të kohës, me plot talent, dëshira, ëndrra dhe njohuri akademike, i cili është duke trajtuar të gjallë dhe fuqishëm pikturën klasike modernizuese. Krijimtaria e tij është e lidhur ngushtë me atë çka ideon dhe kompozon, vërtetësinë e dëshirave të tij, duke na ngacmuar shpirtin me ndjeshmëri dhe admirim arti, për të vërtetën që na rrethon. Puna e tij na bind, se kemi të bëjmë me një talent artistik që premton dhe është në rritje. Një shembull i tillë, na detyron të jemi krenarë për vlerat e veprave të tij, si vazhdues i traditës shqiptare dhe familjare: “Amanetin e mbajtur”.

Suksese dhe krijimtari të begatë, në vazhdimësi të veprave të tua Elis, në gjurmët e babait tuaj, Hytbi Tarelli.

Bashkim Kadiu

Durrës më: 09, 11, 2019     

Në foto regjisori Andrea Zef Skanjeti (1906-1992)

Ka një grupim njerëzish (soj robi – thotë populli)  me mentalitet të ngulfatur në vitet e komunizmit, që gjithçka e lidhin me atë kohë të mbrapsht. Kështu ishte për përvjetorin e Ushtrisë,10 korriku,  por u bë mirë që e ndryshuan dhe ja lanë meritat të vërtetës historike. Po kështu bënin për përvjetorin e Policisë, por edhe atë mirë bënë që e rregulluan. Se shteti nuk ka lindur kur vendosi diktaturën Enver Hoxha me pushkët me gjalmë.

Këto ditë të fillimit të nëntorit, Shkodra festoi plot me bujë 70 vjetorin e Teatrit. U bënë ceremoni, dekorime, u botua libri. Mire bene qe u bene. Kemi nevojë për pak gëzim, qofte dhe pa shkak te arsyeshëm. Mirëpo hesapet bëhen gjithherë pas dasmës.

Regjisori Andrea Zef Skanjeti, një prej nipave të Motrës Tone dhe Kol Idromenos, regjisor me reputacion e kontributin më të madh në Teatrin e Shkodres ka shkruar një libër me titull “100 vjet teatër në Shkodër 1879-1979:  botuar nga shtëpia botuese KAD 2002. Mendoj se më mirë se i ka ditur punët i ndjeri Andrea Skanjeti, nuk i di sot askush brenda apo jashtë atij teatri. Aq me tepër që festojnë 70 vjetorin e teatrit “Migjeni” kur ky emër i është vënë Teatrit në Shkodër kur u bë ndërtesa e re në vitin 1958. Pra nëse festohet përvjetori i Teatrit “Migjeni” duhej thënë 60 vjetori Ndërtesë -Teatrit. Nëse festohej teatri profesionist ( i kohës se komunizmit) nuk do te ishte e arsyeshme të përmendej emri i Migjenit  sepse ai ju vu 10 vjet më vonë.

Por problemi më i rëndësishëm, që e sjell këtë festim në stonaturë të plotë është se Shkodra nuk ka pas vetëm një sallë Teatri në kapërcyell të shekullit të 20 pra rreth vitit 1900 e pak me parë apo pak më pas.

Shkodra kishte jo një, por shtatë (7) lokale teatrore:

1- Salloni i Kolegjit Saverian ndërtuar më 1890 me 450 vende.

2- Salloni i Shkollës Franceskane me 300 vende.

3- Salloni i Shkollës Stigmatine me 250 vende.

4- Salloni i Shkollës së Parrucës ndërtuar nga Austro-Hungarezet si Kino-Teatër me 400 vende.

5- Kinoteatri “Rozafa” me 400 vende.

6- Salloni i Shoqerisë “Bogdani” me 350 vende.

7- Salloni i Shoqërise “Vllaznia” me 400 vende.

Vazhdoni e festoni për gjysmagjelin e përrallës apo po deshët kokërrmisrin, ndërsa faktin se në fillim të shekullit të shkuar Shkodra ishte një nga qëndrat teatrore më të mëdha jo vetëm në Shqipëri por në mbarë Ballkanin. Këtë fakt historik lëreni në harresë, siç latë nën hije në këtë përvjetor Andrea Skanjetin, autor i 22 dramave e komedive melodramave e tjerë, ka përkthyer 27 pjesë teatrale, ka vënë në skenë 75 pjese teatrale shqiptare dhe të huaja me 20 platforma regjisoriale, që është figura më emblematike e Teatrit të Shkodrës, pinjoll i përbashkët i dinastisë Idromeno- Skanjeti që qëndron denjësisht në historikun e artë të kulturës shkodrane dhe asaj kombëtare.

Nuk ka asnjë alibi nëpërkëmbja e historisë se një populli, ku ndër të tjera hyn dhe kultura. Nuk e di pse duhej festuar me theks 70 vjetori i Teatrit, se Shkodra ka nje histori me teater 140 vjeçar. Lexoni librin e Andrea Skanjetit. Diferencën në art nuk e përben fakti se aktorët i paguan shteti apo e nxjerrin rrogen e vet me krijimtari te pavarur. Pastaj që në 1945 ka pas një trupë teatrore në Shtepinë e Kulturës në Shkodër. Është vënë në skene edhe pjesa “Juda Makabe” e Gjergj Fishtës me regjisor Zef Zorbën, poetin që e burgosën, por që duhej nderuar në çdo përvjetor Teatri.

Ju kujtoj se askush nuk mund ti dalë përpara Andrea Skanjetit, mirëpo nuk e pashë në listen e atyre që u lauruan. Gjithësesi Trupa e Teatrit në Shtëpinë e Kultures ka qenë pa pagesë e aktorët punonin me pasion. Nëse e duam me çdo kusht atë ditë, pra ditën e Themelimit të Partise së Enver Hoxhes 8 nëntor (1949), si ditë e themelimit të Teatrit të Shkodrës, shumë mirë ta quajnë 70 vjetori i marrjes se rrogave nga shteti komunist. Por arti teatral nuk ka filluar në atë ditë. Mua më vjen keq se disa që na shiten për të djathtë e kinse antikomunistë, bëjnë politikën e ekstremistëve fanatikë të mbetura si rudimente të monizmit.

Kur do të zhveshemi nga slloganet dhe mëndësia e kohës së poshtër të komunizmit që po na ndjek nga pas deri na varr?

Nëntor 2019

Koleksioni më i madh i veprave të Leonardo da Vinci do të hapet në një ekspozitë në muzeun e Louvre-it në Paris për një periudhë dy mujore me rastine 500 vjetorit të vdekjes së gjeniut.

Da Vinci la Italinë për të kaluar vitet e fundit të jetës së tij në Francë, me ftesë të mbretit të atëhershëm.

160 skulptura, piktura e letra nga periudha e Rilindjes do të shfaqen nga 24 tetori në këtë muze. Pjesë e koleksionit që do të shfaqet për publikun janë edhe 10 piktura që i atribuohen Da Vincit; përveç atyre që gjenden në Louver, disa vepra janë huazuara nga institucione të tjera.

Mes objekteve që do të ekspozohen ka edhe disa vizatimeve të Da Vincit që shkojnë në Paris nga Venezia, përfshirë të famshmin “Njeriu vetruvian”.

Edhe Mbretëresha Elisabeth ka dërguar një sërë skicash e vizatimesh nga koleksioni i saj.

Kuratori i ekspozitës në muze, Vincent Delieuvin tha se ishte shumë i lumtur që do të ekspozonin edhe punimet e rralla: “Muzeu duhej të bënte diçka në vitin 2019, pasi Leonardo da Vinci vendosi të vinte në Francë në vitin 1516 dhe vdiq pikërisht këtu 500 vite më parë. Jemi me fat pasi kemi 5 piktura të tij në muzeun tonë”.

Mona Liza nuk do të jetë pjesë e koleksionit, pasi rreth 30 mijë vetë mbajnë radhë çdo ditë për ta para atë në muzeun e Louvre dhe autoritetet druhen se përfshirja e saj do të rrezikonte tejmbushjen e ambientit.

VOAL – Catherine Fabienne Dorléac, e famshme ekskluzivisht me mbiemrin e nënës së saj dhe e njohur më mirë si Catherine Deneuve, lindi në 22 tetor 1943, në kryeqytetin francez, Paris. Një aktore me famë ndërkombëtare, asokohe prezantuese e disa programeve televizive, ajo ishte një nga më të dashurit nga publiku i gjerë midis viteve 60 dhe 70, falë bukurisë së saj. Ajo është gjithashtu një këngëtare e njohur si dhe një ambasadore e UNESCO-s.

Katerina e vogël lindi dhe u rrit në një familje arti, ku kinemaja dhe aktrimi janë artet e preferuara të të gjithë anëtarëve të saj. Babai i tij është aktori i vlerësuar Maurice Dorléac, i njohur për publikun mbi të gjitha si M. Teynac, dhe nëna e saj, gjithashtu një aktore, është Renée Deneuve. Katerina është e treta nga katër vajzat, të gjitha aktoret: François, Sylvie dhe Danielle, të gjitha këto mbajnë mbiemrin e tyre atëror.

Katerina e re dhe ambicioze menjëherë pati disa mosmarrëveshje me motrat e saj, veçanërisht me fëmijën e saj të parë, François, i cili vdiq para kohe në moshën 24 vjeç në një aksident me makinë, saktësisht në vitin 1967. Për të dalluar veten nga tri të tjerat, megjithatë, ajo merr pothuajse menjëherë mbiemrin e nënës së tij, Deneuve.

Debutimi arrin shumë herët. Kur ajo ishte vetëm adoleshente, në moshën trembëdhjetë vjeç, e vogla dhe e talentuara Catherine Deneuve bëri debutimin e saj në filmin “Le collegegiali”, nga André Hunebelle, daton më 1956.

Është fillimi i një karriere të shkëlqyeshme, e cila megjithatë merr vetëm në dekadën vijuese. Në fakt, filmi i vitit ’56 pasohet nga pjesë të vogla në filmat mediokër.

Për të ndryshuar jetën personale dhe artistike të Katerinës së re, është drejtori Roger Vadim, i cili sapo bën njohjen e tij bie çmendurisht në dashuri me të. Është ai që e imponon atë si një ikonë të re femër të kinemasë franceze të viteve ’60. Pasi e admiroi në “Les Parisiennes”, me regji nga Marc Allégret, në vitin 1961, dhe në “Caldi amori” nga Grisha M. Dabat, vitin e ardhshëm, Vadim e dëshiron atë në filmin sensual “Ves dhe virtyt”. Një vit më pas, atëherë, saktësisht në 18 qershor 1963, duke konfirmuar pasionin e tyre të lulëzuar, të dy kanë edhe një djalë, aktorin Christian Vadim.

Ndërkohë, Deneuve vazhdon të luajë rolin e femme fatale, si në filmin e vitit 1963, “Antologjia Seksuale”, nga Pierre Kast. Viti 1963 është gjithashtu i rëndësishëm për pjesën e mbuluar në filmin episodik me titull “Mashtrimet më të bukura në botë”. Një vit më pas, në vend të kësaj, ai u bashkua me të madhin Jean-Paul Belmondo në komedinë “Gjuetia e meshkujve”, ndërsa në vitin 1965 erdhi takimi me regjisorin amerikan Roman Polanski, duke nënshkruar fortesën dhe në atë kohë një film skandaloz me titull “Repulsion”.

Catherine Deneuve largohet nga Vadim dhe martohet me pasionin e saj të ri, fotografin dhe regjisorin David Bailey. Të dy u martuan në 19 gusht 1965. Fatkeqësisht, megjithatë, ata nuk arritën të ishin të lumtur dhe pas disa vitesh, tashmë në 1972, u divorcuan.

Aktorja luan dhe lidh veten në një miqësi të fortë me aktorin e madh Philippe Noiret, me të cilin punon në filmin “L’armata sul sofa”, daton më 1965. Një vit më pas ajo takohet me Michel Piccoli, në “Krijesa”, të cilin e rigjen në muzikalin “Josephine” të vitit 1966, me aktorin Gene Kelly.

Këto janë vitet më të suksesshme për Deneuve që arrijnë kulmin e artit dhe popullaritetit të saj kur regjisori Luis Bunuel e merr te “E bukura e ditës” në vitin 1967, i cili menjëherë bëhet një film kult i zhanrit dhe e sheh atë interpretojnë rolin e një borgjezeje të mërzitur, e cila, për tri orë, e shndërron shtëpinë e saj në një shtëpi takimesh. Interpretimi i saj, sipas “Revistës Premiere”, është përfshirë ndër njëqind më të mirët e ndonjëherë në kinema ndërkombëtare.

Edhe në Itali arrin talenti i saj. Dhe Katerina e bukur shkon të punojë përkrah Ava Gardner-it të mrekullueshme dhe aktorit James Mason, në filmin anglez “Mayerling”, më 1968. Vitin vijues fillon një marrëdhënie e re e zjarrtë, si dashurore ashtu edhe profesionale, ajo me babanë e nouvelle vague, regjisorin François Truffaut. Ai e dëshiron atë me Jean-Paul Belmondo në filmin “Droga ime quhet Julie”, në vitin 1969. Pavarësisht martesës me Bailey, i cili në këtë kohë fillon të fundoset, të dy artistët kurorëzojnë dashurinë dhe kur Deneuve ndërpret raportin, Truffaut pëson goditje, duke rënë viktimë e një avarie nervore.

Thirrja nga Hollywood më në fund arrin. Filmi që sjell Catherine Deneuve në teatrot amerikane është “Ndjej diçka po më ndodh”, datë 1969, në të cilën ajo luan krahas Jack Lemmon. Disa vjet më vonë, më 1975, ajo luajti me dy aktorë të shkëlqyer të kinemasë së yjeve dhe vijave, Ernest Borgnine dhe Burt Reynolds, në filmin “Një lojë jashtëzakonisht e rrezikshme”. Sidoqoftë, aktorja, jo shumë entuziaste për rolet që prodhimet amerikane i rezervojnë, vendos të rikthehet në Evropë.

Italia tani është shtëpia e dytë e artistes franceze. më 1972 në fakt, në setin e filmit “La cagna”, nga Marco Ferreri, ai u takua me aktorin Marcello Mastroianni dhe u dashurua plotësisht me të. E divorcuar nga Bailey, Deneuve lind vajzën e saj Chiara Mastroianni më 28 maj 1972. Është fillimi i një prej marrëdhënieve më të diskutuara dhe të fotografuara ndonjëherë, të paktën në Itali. Me Mastroiannin aktorja franceze e gjen veten në filma të tjerë të suksesshëm, siç janë “Asgjë e rëndë, burri i saj është shtatzënë”, më 1973, dhe “Non toccate la donna bianca”, nga 1974, ku interpretoi me të madhin Ugo Tognazzi.

Në vitin 1977 Catherine Deneuve është një nga “Shpirtrat e Humbur” të filmit homonim të Dino Risi, së bashku me Vittorio Gassman, suksesi i përsëritur me singularin “Casotto”, në të njëjtin vit dhe drejtuar nga Sergio Citti.

Tetëdhjetat shënuan për artisten pariziane shoqërinë e saj artistike me “mbretin e bardhë” Gérard Depardieu. Filmi i parë që ata xhirojnë së bashku është “Të dua”, nga viti 1980, i ndjekur nga “Metroja e fundit” në të njëjtin vit, në të cilin, për herë të fundit nën drejtimin e Truffaut, Deneuve fitoi César si aktorja më e mirë dhe David di Donatello për interpretimin më të mirë të huaj. Në vitin tjetër, përsëri me Depardieun, ajo aktroi në “Codice d’onore”, ndërsa në vitin 1982 ishte me Philippe Noiret në “Pushimet Afrikane”.

1983 është i famshëm për performancën e saj së bashku me aktoren Susan Sarandon, në tmerrin atipik “Miriam zgjohet në mesnatë”, në të cilin ajo luan pjesën e një vampiri. Filmi bëhet një kult sidomos për skenën në të cilën aktorja franceze lejon që të shkojë me kolegun e saj amerikan në një moment safi që shkon nëpër botë.

Pas “Fort Saganne”, më 1984, me Depardieu dhe Noiret, ajo mori thirrjen nga regjisori i madh Mario Monicelli, i cili në vitin 1986 e dëshironte atë në filmin e paharrueshëm “Le të shpresojmë se është femër”.

Me filmin “Indochina” ajo mori nominimin e saj të parë për Oscar, më 1992, pothuajse për çudi. Dy vjet më vonë ajo u emërua nënkryetare e Jurisë në Festivalin e Kanës, botimi 1994.

Një vit më pas regjisori Manoel De Oliveira e dëshiron atë në “Il convento”, me aktorin e mirë amerikan John Malkovich. Është fillimi i një partneriteti artistik me regjisorin që e rikujton atë për filmat “Kthehu në shtëpi”, në vitin 2000, dhe “Një film i folur”, në 2003. Ndërkohë, pas Ariut të Artë të nderit në Festivalin e Berlini, falë “Tetë gra dhe një mister”, të vitit 2002, fitoi Ariun e Argjendtë për aktoren më të mirë. Në vitin 2000 ajo gjithashtu punoi me regjisorin polemik dhe origjinal danez Lars von Trier, në “Dancer në errësirë”.

Debutimi si shkrimtare vjen pas filmit të vitit 2004 “Kohët e ndryshimit”, me ditarin “A l’ombre de moi-meme”.

Në vitin 2006 Catherine Deneuve u emërua Presidente e jurisë së Festivalit të Filmit në Venecia. Më në fund, midis 2007 dhe 2010 mori pjesë në disa filma pak a shumë të rëndësishëm si “Vajza në tren”, “Racconto di Natale” dhe “Bancs Publics”, si dhe “The Big Picture” dhe “Potiche – Statuja e bukur ”, ku gjen mikun dhe kolegen e saj Depardieu./Elida Buçpapaj

Sadik Kaceli pati një jetë relativisht të gjatë dhe brenda kësaj periudhe kohore pati gjithashtu një krijimtari të bollshme artistike. Pra, kësaj jete të gjatë tetëdhjetëegjashtë vjeçare që ai e jetoi si individ, si bir, si vëlla, si bashkëshort, si prind, si edukues, si qytetar, si mik, si njeri …. i duhen superpozu edhe shtatëdhjetëvjetët e fundit të krijimtarisë. Për këtë hark kohor të aktivitetit të tij artistik është folur shumë dhe gjithsecili ka mënyrën e tij të reflektimit. Nga kritika e tanishme vihet re një farë tendence për ta vendos këtë artist në një pozicion si lidhës mes orientit e oksidentit në fushën e arteve figurative. Kjo kryesisht bazuar në krijimtarinë e tij të hershme të viteve ’30, ku paraqet si gra të mbuluara të asaj kohe në Shqipëri, po ashtu dhe nudo që si student duhej t’i realizonte gjatë viteve të Akademisë së Artit në Paris në po këto vite. Për hir të së vërtetës, krijimtaria e tij është shumë më e gjerë se sa vetëm fokusimi në segmente të tilla të kufizuara, të cilat i përkasin një kohe të krijimtarisë së hershme në rininë e tij, realizuar nga artisti për qëllime të caktuara. Mendoj se duhet parë më në kompleks krijimtaria e tij artistike shtatëdhjetë vjeçare. Gjithsesi secili është i lirë të reflektojë në mënyrën e vet mbështetur në njohuritë e tij, thellimin që bën në veprën e artistit, këndvështrimi i tij personal, intelektual, fetar, moral etj. Pavarësisht të mendimit tim personal mbi krijimtarinë e plotë të Sadik Kacelit, nuk qe qëllimi im në këtë shkrim për t’u ndalur në këtë pikë. Ia lë këtë gjë kohës, kritikës objektive artistike. Jo më kot përmenda në fillim të këtij shkrimi se Sadik Kaceli krijoi vetëm për rreth shtatëdhjetë vjet në fushën e artit figurativ, por jetoi tetëdhjetëegjashtë vjet dhe brenda kësaj jete pothuajse shekullore jetoi dhe kontribuoi në shoqëri mbase akoma edhe më tepër si njeri, si edukator, si qytetar. Eshtë e qartë se para se të jemi artistë apo çfardo lloj profesioni tjetër në fushat e jetës, së pari jemi njerëz. Mendoj se jeta që na është dhuruar duhet konsideruar si një detyrë, si një mision i rëndësishëm per secilin që me aq sa mundet të përpiqet për përmirësimin e shoqërisë njerëzore. Dhe kushdo mund të bëjë diçka në mënyrën e tij, mund të lë gjurmë, pavarësisht prejardhjes, statusit shoqëror, profesionit etj., mjaft të inspiroje në këtë drejtim. Në këtë konteks profesionin e shoh më shumë si një instrument, një prej elementëve që na ndihmon, ta ndërtojmë jetën në atë mënyrë se si ne e perceptojmë atë. Për këtë arsye mendova të ndalem fare shkurtimisht, pikërisht në kontributin që Sadik Kaceli ka dhënë si njeri, qoftë në jetën e tij personale qoftë edhe në aspektin si prind, si edukator, si qytetar. Kjo parë nga pozicioni im si bijë e tij, nëpërmjet disa episodeve apo ngjarjeve që kanë lënë mbresë tek unë në atë periudhë pothuajse gjysëm shekullore që jetova me të.

Ishte fillimi i viteve ’50, kur terrori komunist po e profilonte edhe më mirë karakterin e tij gjakatar. Incidenti i bombës në ambasadën sovjetike të vitit ’51 në Tiranë, mori jetën e njëzetedy qytetarëve të ndershëm e të pafajshëm, plagosi kaq familje, u rritën kaq e kaq jetimë. Por bisha komuniste nuk ngopej me kaq. Sundimi i terrorit të kuq kërkonte mënyra akoma edhe më të sofistikuara për të shkaktuar akoma më shumë viktima të reja të pafajshme, për të mbjellë akoma më shumë terror e frikë. E për të realizuar këto qëllime diabolike, i duheshin sigurisht veglat e saj të verbërta… Në një nga ambjentet e një ekspozite të atyre viteve dikush pa rënë sy e tërhoqi

Sadik Kacelin në një ambjent mënjanë. Iu prezantua dhe pa shumë zbukurime hyri në temë direkt. Ishte agjent i Sigurimit të Shtetit dhe i kërkonte Sadik Kacelit të punonte dhe ai për të. Iu kujtua se ishte vëllai i Jonuz Kacelit të sapo pushkatuar në incidentin e bombës në ambasadën sovjetike. Sa për dijeni, Jonuz Kaceli, pasi qe pushkatuar në qelitë e Ministrisë së Brendshme, u lidh ashtu i vdekur me 21 të gjallët e arrestuar të tjerë e u ripushkatua bashkë me ta në afërsi të Tiranës atë natë të errët shkurti. E tashti ky Sadik, vëllai i Jonuzit, xhaja i Fadilit të arratisur, bir i familjes së mirënjohur tregtare Kaceli, një nga familjet më të vjetra autoktone të Tiranës përbënte një profil të përshtatshëm për Sigurimsat për realizimin e planeve të tyre. Njerëzit e serës së tij, duke e njohur Sadikun si njeri të ndershëm e besnik, që rridhte nga një familje fisnike me tradita patriotike, me “biografi të keqe” për kohën, do t’i konfidoheshin atij, do të qanin hallet e dertet e tyre që nuk ishin të pakta në ato vite. Këtë gjë padyshim ata nuk mund t’a bënin as me Sigurimsat, as me komunistat as me Kryesinë e Frontit Demokratik. E detyra e Sadikut duhej të ishte t’ua përcillte xhelatëve hapjen e sinqertë të zemrës së tyre të vuajtur, rrëfimet e moskënaqësitë e tyre të drejta. Por ata i kishin bërë hesapet jo mirë. I premtun Sadikut nga më të ndryshmet, nga më të paarritshmet e asaj kohe si shpërblim. Ishte e pamundur. Kur e panë se nuk ia dolën me premtime ia nisën me kërcënime, deri me revolver tek koka. Pak a shumë parulla “O me ne, o kundra nesh”.

Kur erdhi në shtëpi, nuk e njoha Sadikun, tregonte nëna ime mirë, shumë shumë vite mbas monizmit. Fytyra e Sadikut ishte nxirë, tregonte ajo, thënë kjo jo vetëm në mënyrë figurative. E thirrën edhe disa herë të tjera, duke i bërë presion të rëndë psikologjik. “Njëherë do të vdes kishte thënë babai i katër fëmijëve, po qe se duhet të vdes në këtë mënyrë, ky paska qenë fati im. Nuk dua t’i hyj në hak askujt. Kam frikë Zotin!” I druhej babai im i mirë asaj dite, kur do të dilte para Tij. E panë se ishte e pamundur as me premtime as me kërcënime jete i thanë së fundmi, atëherë nënshkruaj se nuk do t’i tregosh kurkujt për sa folëm, gjë të cilën e bëri. Vonë, vonë në vitet e demokracisë e kemi dëgjuar këtë histori të dhimbshme. U mbyll në vetvete dhe punonte shumë për të mbijetuar vetë i gjashtë, gruaja e papunë e katër fëmijë. Vetëm besimi tek Zoti më ka dhënë forcë, thoshte ai. Megjithë “biografinë e tij të keqe” pjesërisht të trashëguar e pjesërisht falë sjelljes së tij të ndershme, (kjo gjithmonë sipas Kodit të Moralit komunist), ai sillej mirë me të gjithe, besnik e i ndershëm në maksimum me këdo, i donte shokët sinqerisht, të cilët mund t’í përkisnin shtresave të ndryshme sociale, profesioneve, racave, prejardhjes, niveleve nga më të ndryshmet. Falë edukatës e bindjeve të tija fetare e morale, ai i respektonte njeriun, thjeshtë si njeri, si krijesë, pa asnjë lloj paragjykimi qoftë edhe të imponuar prej kohës së atëhershme. Shokë a miq të tij të vjetër që ishin zhdukur prej vitesh burgjeve a internimeve të komunizmit, qofshin ato borgjeze apo ish-komuniste, ai i takonte hapurazi në mes të sheshit me të njëjtën dashuri e sinqeritet ashtu si i kish dashur gjithmonë. E mos harrojmë se ishin vitet e tmerrshme të monizmit, ku vetë Sadiku e familja e tij kishin hequr mjaft e ishin në shënjestër. Nuk do e harroj kurrë një citim mjaft domethënës të Dritëro Agollit në aktivitetin që organizoi Lidhja e Shkrimtarëve e Artistëve në vitin 1994, me rastin e 80-vjetorit të lindjes së tij. Ishin vitet e para të demokracisë, ku Parlamenti e gjithë shoqëria “vlonte” nga të katër anët. Ishin aty të pranishëm nga të gjitha llojet e njerëzve: parlamentare komuniste e parlamentare demokrate, artistë e punëtorë, intelektualë, të rinj e të vjetër. “Që Sadiku që na bashkoi sot të gjithëve neve këtu”, tha me sinqeritet Dritëroi. E vërtetë që një takim i përbashkët tejet miqësor prej të gjithëve. Atë që nuk e bënte politika e kishte bërë në atë çast pikërisht natyra humane e paqësore e Sadikut që e donte njeriun pa dallim, e respektonte atë, e ndihmonte atë qoftë edhe me një fjalë a me një këshillë. Sa i dashur ishte në familje e në rrethin familjar. Sa me dashuri e butësi na rriste e na edukonte ne fëmijët. Përveç principeve bazë të edukimit që ishin themelore për të, na ushqeu neve gjithashtu edhe dashurinë për të bukurën, për përparimtaren. Në ato vite të errëta kur ndër të tjerat, udhëtimi jashtë shtetit për klasën tonë ishte më se i pamundur (e krahasueshme për mua sot të mendoj për një udhëtim në kozmos), babai jonë na fliste e na fliste pa u lodhur për Parisin, për shokët e tij studentë, për jetën studentore, për rrugët, parqet, kafetë, muzetë e Parisit, ekspozitat, takimet e tij me artistë të dimensioneve botërore qysh në atë kohë. Mbresat e tij për Parisin ishin të pafund. Ishte një lloj nevoje e brendshme shpirtërore e tij, një farë soj mbijetese kulturore për të treguar mbi Parisin, por edhe “një lloj lëngu jetësor” për edukimin tonë. Përpiqej babai jonë i mirë për t’i dhënë sa të mundë një kolorit të gëzueshëm atij realiteti të zymtë të kohës. I tregonte vazhdimisht mbase të njëjtat histori, por aq bukur, aq me ndjenjë, aq me dashuri tregonte për mbresat e atij qyteti të madh të zhurmshëm, kryeqyteti i artit të asaj kohe, sa të dukej gjithmonë sikur i dëgjoje ato histori për herë të parë, përjetoje mbresat e tij me një vërtetësi të çuditshme. Ishte vetëm disa vite më parë që unë vizitova Parisin për herë të parë. M’u duk vetja çuditërisht sikur kisha qenë prej vitesh këtu. Pata ndjesinë si rikthim në një realitet mjaft të njohur, këtë herë jo virtual….

Babai jonë,

Sadik Kaceli të edukonte me vepra, fliste pa fjalë, e përçonte mirësinë e tij tek tjetri në një mënyrë krejt të pasforcuar, më saktë e thënë: buronte natyrshëm mirësi nga personi i tij. Vetë prezenca e tij shembulli i tij personal, modestia e tij të impononte respekt, ishte e pamundur të silleshe keq në prani të tij a t’i thyeje zemrën, a ishe fëmi, adoleshent apo madhor. E jo vetëm në prani të tij, por qoftë edhe me mijëra kilometra larg prej tij të ishe, prap ndjeje peshën e përgjegjësisë morale të këtij prindi të mirë. Dikur mbas viteve të demokracisë shkova për herë të parë jashtë shtetit. Mundohesha të isha sa më e kujdesshme në çdo aspekt. Tashmë nuk ishte më ajo frika mbytëse, e imponuar artificiale se mos bëj ndonjë lapsus, dhe ndëshkohem unë dhe familja ime nga sistemi komunist i atëhershëm. Jo, ishte një lloj sedre, një lloj përgjegjësie tjetër shumë herë më e fuqishme se frika, ishte një ndjenjë që rridhte natyrshëm: ishte ndroja se mos nuk po përfaqësoja si duhet vehten time, familjen time, atdheun tim Shqipërinë. Dikush më ironizoi miqësisht: T’i sikur je ambasadorja e Shqipërisë! Jo. Unë isha thjesht një njeri anonim në shoqërinë Perëndimore, që as më njihte e as njihja askënd. Por ndjenja që prindët na kishin edukuar për me e dash atdheun, popullin tënd kudo që të jesh të mundohesh sa më denjësisht ta përfaqësosh atë, ishin rrënjosur fort tek unë. Thellë-thellë në qenien time, ideja se mund të dëmtoja sadopak imazhin e prindërve të mi, punës së tyre të palodhur për edukimin e fëmijëve të tyre, si dhe të gjeneratave të fëmijëve që ata kishin edukuar si mësues, më ndiqte gjithmonë pas.

I jam mirënjohëse prindërve të mi, i jam mirënjohëse babait tim të mirë

Sadik Kaceli, i cili më parë se të na mësonte të mbanim lapsin a penelin, na tregoi, nëpërmjet sjelljes, modestisë, ndershmërisë e dinjitetit të tij modelin më të mirë prindëror.

Ndaj më parë se t’i jem mirënjohëse

Sadik Kacelit për atë pjesë me vlerë të krijimtarisë së tij artistike, i jam mirënjohëse së pari për kontributin që ai i dha shoqërisë njerëzore …si njeri!

Falemneres babë për gjithçka të mirë që përçove tek ne!

Lumnika Triest Kaceli

19 tetor 2014

VOAL – CD-ja e re e kompozitorit të shquar shqiptar Thoma Simaku është botuar nga shtëpia prestigjoze diskografike – NAXOS, që ka shpërndarje në të gjithë botën. Midis pjesëve të tjera (8 gjithsej) është dhe një këngë shumë e dashur për shqiptarët kudo që janë – Moj e Bukura More’, (Albanian Folk Song “Moj e Bukura Moré” (version për Violin & Piano) të cilën kritika e vlerësuar veçanërisht.

CD-ja e re e Simakut është lëshuar në të gjithë botën në Naxos 21 Century Classics Series.

“Ai përdor një gjuhë muzikore shumë individuale, siç dëgjojmë në veprën hyrëse – Sinjalet për piano solo – duke përdorur momente heshtjeje për të shënuar një rezultat të përshkruar më së miri si një përmirësim i shlyerjes”, – thekson botuesi.

Në faqen e saj të internetit, Naxos ka përshkruar më tej CD-në e re si më poshtë:

“Thomas Simaku, muzika e të cilit është përshkruar si ‘vizionare dhe plotësisht origjinale” është një nga më tërheqësit dhe më të rëndësishmit e kompozitorëve bashkëkohorë. Përzierja e tij e intensitetit dhe modernizmit është ilustruar në këtë përzgjedhje të veprave të dhomës dhe instrumenteve, të gjitha këto të realizuara nga dedikuesit , secila prej të cilave zbulon aspekte të ndryshme të artit të tij. Luajtshmëria e strukturës mund të kursehet në Sinjale, ndërsa virtuoziteti është një tipar i Capriccioso. Arkitektura dhe cilësia vokale e ENgREnage tregojnë larminë e pasur të kontrasteve dhe ngjyrave harmonike që Simaku nxit në muzikën e tij . ”

Në shënimin e tij, David Denton shkruan:

“Ai përdor një gjuhë muzikore shumë individuale, siç dëgjojmë në veprën hapëse — Sinjale për solo e piano — duke përdorur momente heshtjeje për të shënuar një rezultat të përshkruar më së miri si një përmirësim i atonalitetit.” Duke gudulisur veshin me tinguj të rinj, kompozitori thotë se ka përdorur titullin, Capriccioso, për të përshkruar të dy shënimet e pikëve për violinë solo, po aq sa për formën dhe trajtën e tij “.

Pjesa Moj e Bukura Moré mund te degjohet ne kete link:

VOAL – Piktori shquar Avni Delvina me grafikën “NA GISHTIN !…NA DHE TOPET !” reagon ndaj veprimit të ambasadorit aktual të OSBE-së në Shqipëri Boschard, i cili fyeu sot qytetarët duke iu ngritur gishtin e mesit, ndërsa ata po protestonin duke thirrur “Rama, ik!”. I detyruar përballë zemërimit të opinionit shqiptar, ai më vonë kërkoi falje.

Piktori e komenton kështu grafikën e tij:

Te dashur miq ! Ju uroj nje jave te mbare me kete grafike nga xhesti fantastik drejtuar protestuesve shqiptare qe beri dje nderkombetari jone i dashur, me titull :
NA GISHTIN !…NA DHE TOPET !
Sfondin ja kam bere me ngjyren e tij orientuese ideollogjike ne Shqiperi.

VOAL – Piktori i shquar Avni Delvina reagon ndaj çmimit Nobel për Letërsi dhënë shkrimtarit kundërthënës austriak Peter Handke, i njohur, më shumë se për veprën letrare, për mbrojtjen e flaktë të kasapit Millosheviç dhe krimeve të përbindshme te bëra nga makineria e tij e luftës.

Piktori bën komentin e mëposhtëm:

Nje grafike sa per te bo qoken artistike me çmimin Nobel Handke qe provokoi nje indinjate te madhe….. sepse edhe kjo ngjarje eshte si vrazhde e nje degradimi te madh ne europe e me tej….mjafton te shikoni si eshte katandisur vendi yne dhe komportamentin e nderkombetareve ndaj tij…. Po hajt si dite e shtune… hec perpara !

VOAL – Një skulptor i famshëm për figurat e tij njerëzore, Alberto Giacometti lindi më 10 tetor 1901 në Borgonovo (Zvicër) në mes të Val Bregaglia, nga Giovanni, një piktor neo-impresionist dhe mësuesi i tij i parë, dhe Annetta Stampa. Më vonë ai do të marrë pjesë në Ecole des Beaux-Arts dhe Ecole des Arts et Metiers në Gjenevë.

Më 1921, pas një fëmijërie thelbësisht të lumtur, ai u transferua në Romë për të studiuar mjeshtrit e mëdhenj të së kaluarës. Anëtarët e familjes e lehtësojnë atë në të gjitha mënyrat e impresionuar nga talenti i tij i madh, i manifestuar plotësisht në një moshë të re (është i famshëm një portret i nënës së tij i bërë me plastelinë gjatë viteve të shkollës së mesme).

Gjatë studimeve të vetmuara ai u bë i apasionuar pas punës së Tintoretto dhe Giotto të cilët e frymëzuan me idenë e krijimit të një arti të lirë nga intelektualizmi, që synonte – anasjelltas – në origjinën e tij primitive apo edhe primitive. Në këtë periudhë interesi i tij për antropologjinë është i fortë, në këtë të ngjashme me shumë nga bashkëkohësit e tij (Pablo Picasso mbi të gjitha).

Më 1922 u vendos në Paris për të ndjekur kurset e skulptorit Antoine Bourdelle, duke eksperimentuar pjesërisht me metodën Kubiste. Siç mund ta imagjinoni, jeta e një artisti të ndërgjegjshëm dhe avangard si Giacometti nuk mund të jetë e lehtë, aq shumë sa që, pasi hapi një studio me vëllanë e tij Diego (i cili më vonë do të bëhet asistent i tij deri në vdekjen e tij) , për të jetuar, ai nuk përton të dizajnojë mobilje.

Giacometti në hulumtimin e tij të pandërprerë nuk mund të anashkalojë Surealizmin e ri, dhe në fakt ndan me disa prej bashkatdhetarëve të tij që banojnë në kryeqytetin francez simpatitë për këtë lëvizje.

Nga viti 1927 ai filloi të ekspozojë skulpturat e tij të para surrealiste në Salon des Tuileries. Suksesi më në fund troket në derën e tij, duke i dhënë mundësinë për të hyrë në një turne më prestigjioz, i cili i lejon atij të hyjë në kontakt me personalitete të jashtëzakonshme artistike si: Arp, Mirò, Ernst dhe Picasso ose shkrimtarë si Prévert, Aragon, Eluard, Georges Bataille etj. Queneau. Ndër të tjera, një partneritet i fortë lindi me Breton, themeluesin e lëvizjes surrealiste, për të cilën ai shkruan dhe vizaton në revistën “Surrealizmi në shërbim të revolucionit”.

Por Giacometti ndjen gjithashtu nevojën për t’u rikthyer në temën e “ngjashmërisë absolute” dhe, pas vdekjes së babait të tij në 1933, përfundon një periudhë e re e praktikës. Nga 1935 deri në 1940 ai u përqëndrua në studimin e kokës, duke filluar nga pamja, selia e mendimit. Ai gjithashtu përpiqet të tërheqë figura të tëra, në një përpjekje për të kapur identitetin e qenieve njerëzore individuale me një shikim të vetëm. Në këtë periudhë ai afrohet me Picasso dhe Beckett, dhe vendos një dialog me Jean-Paul Sartre që shpesh do të ndikojë në veprat e të dyve. Ai i kaloi vitet e Luftës së Dytë Botërore në Gjenevë.

Më 1946 u kthye në Paris dhe gjeti vëllain e tij Diego, duke u futur në një fazë të re artistike gjatë së cilës statujat u zgjatën dhe gjymtyrët e tyre u shtrinë në një hapësirë ​​që përmbante dhe përfundoi ato.

Në vitin 1962 ai mori çmimin e Madh për skulpturën në Bienalen e Venecias.

Vitet e fundit janë përplot me aktivitete frenetike dhe një vazhdim i ekspozitave të shkëlqyera në të gjithë Evropën. Megjithëse i sëmurë rëndë ai shkoi në New York në vitin 1965 për ekspozitën e tij në Muzeun e Artit Modern. Si punimin e tij të fundit ai përgatiti tekstin për librin “Paris pa fund”, një sekuencë prej 150 litografish në të cilat rrjedhin kujtimet e të gjitha vendeve të jetuara .

Ai u nda nga jeta më 11 janar 1966; varri i tij është në vendlindjen e tij në Borgonovo, afër prindërve të tij.

Një nga skulpturat e tij prej bronzi, “L’homme qui marche I” (Njeriu në këmbë), u shit në ankandin e Sotheby në fillim të shkurtit 2010 për rreth 75 milion euro: është çmimi më i lart në botë i paguar për një vepër arti./Elida Buçpapaj