gjëra të pamundura

Mundohem bëj çmos të shpëtoj nga e shkuara

në të cilën prej kohësh… zemra më hutoi

shumë u desh ta merrja vendimin

për ta lënë pas atë,

që si një sirenë më tërhiqte me këngën e saj,

por  e kisha mbledhur veten dhe… e mposhta  trishtimin

(tani së voni më godet shpesh

mendimi se çfarë ishte ajo që  si një vegim kaloi ?)

Vendos ta lë pas, si një kafshë të dashur, ta harroj, të mos e ushqej

të vdesë nëse kështu duhet të jetë

dyer e dritare  mezi i mbaj të mbyllura

perdet e lëshuara, mbaj veshët me duar dhe i ul grilat

mos ta ndjej atë muzikë prej së cilës ndjehem i shëndrruar!

Por  një çast vendimit i qëndroj …

ja kaq mjafton,… ta ndiej

nuk është asgjë e pamundur

jetime do ta le të kaluarën,

asnjeri me faj nuk do të më bëj e megjithatë…

I afrohem dritares, duke mënjanuar perden

atje jashtë më ngjan se është ajo, me sy të përlotur

në pritje që  ta kërkoj sërish e të ndjehem kështu, i mundur

tani që ajo kaloi, e kthimin

e ka të vështirë e thuajse pa mundësi…

Oh jetë e shtrenjtë,

sa herë kemi menduar se të gjetëm

pa dashje ndoshta,

atë që na duhej më shumë, e kemi humbur!

këmbanë

Këmbanë, kumbimi  i përhapur gjer larg

tejpërtej përshkuar rreth e  rrotull botës

udhën e saj  zgjedh mes diellit që përflak

mendimin e vyer, rrahjen e fortë të aortës

Mbi vete stoli, vështrimin e zilinë e gjithkujt

marrun mbi shpinë, si shpagë a si çmim

djegur dëshirash… Ti nëse e do shpaguaj

me kohën e falur të padukshmes, që ka kuptim…

muzikë…

Të ndiej o jetë që ikën ngadalë
Muzikë pa fjalë!…

   moment

 Përjetësia dhe  ajo… që jemi

në të cilën na përcakton rasti…

Ne të lindur nga përjetësia

të mashtruar nga… çasti!

                 pluhur

Diku aty ishe ti krejt  në skaj

kisha kohë s’të kisha  vënë re

shkova dorën aty dhe u ndjeva në faj…

“Ç’është ky pluhur kështu  që rri ndër ne”?!

Pa kam vendosur që  tani e mbas

do ta pastroj… Ta përftoj, ta kem për vete

pamjen e pastër e të qartë

që shfaqet gjithandej, kur fshihen qelqet…

ekologjike

Pasi të kapëm me njëmijë hile

pasi u betuam se të pëlqenim,

të premë në besë me fjalë të bukura

gënjyem  me ato betime, 

të vumë në gjumë,

si dritëshkurtër nuk ditëm të të donim, nuk e vumë re

fustanin tënd gjithë lule e gjithfarë fluturash

të dhunuam e të kapëm me përdhunë,

të zhveshëm , të lamë duke u dridhur lakuriq nëpër udhë….

Pastaj  u ngritëm e të shamë

të thamë: “kurvë!”

                 Festa e humbur

Trumpetat ranë, muzika kumboi. së paku isha i sigurtë

se ajo, (bukuria), do të kalonte në atë çast,

duke e bërë rrugën të rëndësishme

 pse jo më pastaj  ta thërrisnin këtë rrugë, fatlume,  me emrin e asaj

që do ta mbështillte  gjithë botën, me sytë e qielltë  plot dritë

Vrapova, dola me nxitim dhe këpucët

i futa në këmbë pa i lidhur , …një bluzë hodha krahëve

zemra ime më bënte ta kuptoja momentin e mundshëm

pa u rregulluar aspak, por me një shpresë ndezur, si një zjarr

sikurse  shkohet në vendtakim, kur do ta takosh të bukurën

Ajo po kalonte… unë e ndala vrapin

sytë më mbetën andej prej nga rrezatonte…

Thirrja e saj ishte zëri i gjithë kësaj bote magjike  tërheqëse, ndërkohë

ndërsa trupi i përkryer vallzonte,  nuk mund të them ecte

më hodhi sytë e saj plot zjarr…

Atë çast m’u duk se më pa vetëm mua

“eja pas meje!”- sikur më thoshte ashtu

u nisa atëherë, por ndërkaq  u pengova nga  lidhëset e harruara të këpucëve

nga nxitimi  rashë por shpejt u ngrita , u shkunda nga pluhuri

gjithçka ndodhi në sytë e botës, në mes të rrugës

Ata që më panë përreth meje u habitën, kur më vunë re

ngritur ashtu vetëtimthi  e nga mundimi i përflakur

(oh –thanë njëzëri-je zbardhur nga flokët, krejt je zbardhur)

nëpër xhamat e dyqaneve e pashë veten krejt ndryshe,

sikur kishte kaluar një kohë e gjatë, atë e humba prej syve,

ndoshta një sekondë me atë do të thotë kalimi i viteve…

Isha ngritur në këmbë, për aq pak sekonda

gjithçka kishte mbaruar

më atë nuk e pashë,

sa e kisha nxjerrë prej vështrimit , si një kristal ishte thyer

fluturonte botës së re e të lashtë duke lënë pas gjithnjë

në përfytyrimin tim  , …shenjën e qenies së përkryer!

   parfumeri

Në dyqanin e parfumerisë shkova dhe formulova pyetjen,

për gjërat që shiteshin aty

“Ky parfum  është për burra,”- më shpjegonte  shitësja

“ky këtu  për të rinj,

ndërsa ky parfum është për gra

ky tjetri për vajzat në punë,

ndërsa ky tjetri, 

kur vajzat shkojnë në takim”

Në një raft veças e pashë edhe një parfum tjetër

“ky është… dhe më pa me një palë sy

“është …pëdoret kur vdesin,… për njerëzit,

…pra , për njerëzit kur vdesin”

“Ma jep atë parfum!” – i thashë pa u menduar shumë,

“se ne… të vdekur jemi!”

          letër dashurie qytetin tim

                       (Kurbneshit qytetit të fëmijërisë)

Jam i mbështjellë me ty

me dashurinë tënde!

Je brenda meje

brenda festave , dhuratave të Vitit të Ri

vezëve të Pashkëve që i mbanin fshehurazi nëpër duar,

kur nëpër to vizatohej fytyra e habitur e Zotit,

se pse  nuk e donim më?!

Të gjitha janë atje tej  qyteti im i fëmijërisë;

shkronja  ime e parë  shkruar me dorën që më dridhej,

kënga e parë dhe lulja që së pari e këputa

në bjeshkën tënde mbjellë me ëndrra të dëborta,

vajza e parë për të cilën mbeta zgjuar,

Helenën e trojës dhe Parisin e përgjakur nga dhurata e pranuar

Ofelinë e dashuruar dhe Hamletin prej tradhtisë helmuar

Oliver Tuistin jetim e Koperfildin e shpërblyer

të gjitha herët e para të shumë e shumë gjërave, në mes tyre

vjersha e parë, pas së cilës mbeta lidhur e robëruar

I  ka mbuluar bari tashmë;

rrugët e tua të bukura dikur,

lumi i kthjellët mezi shihet ,kur gjarpëron në rrugën e zakonshme, si  kaherë

tash aq e aq gjëra duket se  ti po i “fsheh’

ndoshta nga inati, se ne që të deshëm tani vijmë rrallë e më rrallë,

siç i fsheh vajza që duam hiret prej vështrimeve të  hedhura

Qytet magjik! Asnjëherë nuk të harrova që ditën që të pashë

hapi sytë mirë e më shih , më ndjej , jam tani këtë çast aty

sapo e fsheha  kokën time të thinjur në harresën tënde të gjelbërt

dhe….qava,se nuk ishim ma bashkë!

(parathënie e mundshme për Ix libër!)
“Ti nuk shkruan sepse dëshiron të thuash diçka. Ti shkruan sepse ke diçka për të thënë”.
Skot Fitzelarg, shkrimtar
dilemë
Kjo, që do të lexoni (nëse fare e lexoni), nuk është jetëshkrim, as biografi, në kuptimin e mirëfilltë të fjalës.
Çfarë është, pra?
Ose kurrgjë hiç, ose është gjithçka. Nuk do të është jetëshkrim, as biografi, është e sigurt. Jashtë çdo dyshimi.
Një pjesë e (auto)biografisë sime tashmë është shpërndarë në tregime e sajesa të tjera proze edhe vargje poetike, përmbledhur në një vëllim më poezi, të parë e të fundit në jetën time!
Në ecje e ka titullin ajo “autobiografi në vargje”.
Shumë herët madje, sa nisa të merresha me krijime letrare, qita në letër një sajesë, paksa më të gjatë, me titull “Memoaret e Tafos”.
Me ironi thosha: e po, kur gjithkush shkruan dhe boton memoare, pse mos ta bëjë një gjë të tillë edhe Tafo i gjorë?!
Po kush ishte Tafo?
Një buzëprerë, tamam si unë.
Shtatshkurtër e thatim, si unë.
Me fytyrë të gjerë, me një hundë të madhe, të shtypur e të deformuar, si imja. Sytë e bardhemë, me shumë bojë qielli mbi ta, si unë.
I paushqyer, leckaman dhe lakmitar i pandreqshëm, si unë.
I pesëmbëdhjeti fëmijë i një nëne e një babe, si unë.
Veshje e mbathje, shtrojë e mbulojë… e kishte varfërinë. Shtresat e trasha të saj. Me një fjalë – isha unë vetë.
(Prishtinë, 2007)

Pa shpresë zemra ime, e lodhur nga çdo gjë
Me dëshirat e saj, fatin nuk do ta shqetësojë
Më lini vetëm luginën e fëmijërisë
Një strehë, për një ditë, që vdekjen të pres.

Kjo rrugë e ngushtë, në këtë luginë të errët
Anës saj, prej pemëve, degë të rënda varen
hijet që formojnë mbi ballin tim lakohen
në heshtje, me paqe trupin ma mbulojnë.

Ja, nën urën e gjelbër, dy përrenj kullojnë
që duke u spërdredhur, luginën kufizojnë,
takohen për një çast dhe ujërat pëshpëritin
më pas, sërish ndahen dhe pa zë largohen.

Si këto ujëra rrjedhin ditët e jetës sime
të panjohura në heshtje, ikin pa u kthyer,
uji i kthjellët, por shpirt i turbulluar
një ditë të bukur, kurrë s’ka pasqyruar.

Freskia e ujërave dhe hija që i mbulon,
më mbajnë të lidhur pranë gjithmonë,
tundur si fëmijë, me këngë monotone
në pëshpëritjet e ujërave, shpirti im fle.

Këtu i rrethuar nga një gardh i gjelbër
horizont i kufizuar për sytë më mjafton,
këtu më pëlqen t’i lë gjurmët e mia,
i vetëm në natyrë, qiellin të vështroj.

Ndjeva, dashurova shumë në këtë jetë
i gjallë po vij, qetësinë e Lethës kërkoj
zbukurohuni për mua ju o brigje të harresës,
se vetëm në harrim, unë kënaqësinë gjej.

Me zemër të çlodhur, shpirti në qetësi,
tani zhurma e jetës po zhduket ngadalë,
nga larg një zë i shuar, i ndrojtur,
i shtyrë nga era, veshin më ngacmon.

Nga këtu, përtej reve shoh pamjen e jetës
Së mbetur, që zhduket si hije e së kaluarës.
Dashuria mbijetoi si imazh i vetëm
pas zgjimit, nga një ëndërr e porsaharruar.

Në këtë strehë të fundit çlodhu, ti o shpirt,
ashtu si udhëtari me zemrën plot shpresë
që para se të kalojë portën e qytetit, ulet i qetë
merr frymë një çast, erën e mbrëmjes ndjen.

Si ai, nga këmbët tona pluhurin ta shkundim,
nga kjo rrugë ku njeri kurrë nuk do të kalojë,
si ai dhe ne të shijojmë në fundin e kësaj jete
këtë qetësi të parakohshme të pavdekësisë.

Ditët e tua të errëta dhe të shkurtra si ditë dimri
rrëzohen, ashtu si hija që bie nga majat e larta
miqësia të tradhtoi dhe mëshira të braktisi
tani i vetmuar ti po zbret në rrugën e varreve

Por natyra është këtu, ajo të do dhe të fton
zhytu në gjirin e saj që hapur është gjithmonë
natyra është po ajo, kur për ty çdo gjë ndryshon,
ja, edhe dielli vete, çdo ditë ngrihet e ndriçon

Me dritë dhe me hije ajo akoma të rrethon
largoje dashurinë nga pasuria që humbe
adhuro këtu ushtimën që donte Pitagora(*)
dëgjo me kujdes dhe ti koncertet hyjnore

Në qiell ndiq dritën dhe hijen ndiq në tokë
në hapësirën e ajrit, me shqiponjën fluturo
shoqërohu me rrezet e këtij ylli misterioz
nën hijet e luginës, mes pemëve qëndro

Zoti për ta formuar, përpara bëri zgjuarsinë
jetën më së fundi mbi këtë natyrë zbulo!
nën heshtjen e saj, një zë nga brenda të flet
Cili në zemrën e tij, këtë zë s’e ka dëgjuar?

Libri më i rëndësishëm
është libri i jetës së vet,
që s’mbyllet dot e s’çelet kur
qejfi do ta ketë.
Pasazhi interesant aty
dy herë s’lexohet,
Që fleta e pashmangshme
vetiu rrotullohet:
Të ktheheshim do deshëm
te faqja që na kënda,
Dhe ja ku na zë gishti faqen
me vdekjen brenda.

Alphonse de Lamartine, poet romantik dhe burrë shteti. Figurë komplekse dhe e shumanshme. Ka një karakterizim të Marksit për Alphonse de Lamartine-in: “Ai ishte mishërimi i vetë Revolucionit të shkurtit 1848, i kryengritjes së përgjithshme me iluzionet e saj, me poezinë e saj, me përmbajtjen e saj imagjinare, me frazat e saj. Nga gjendja e vet dhe nga pikëpamjet e veta, ky përfaqësues i revolucionit të shkurtit i përkiste borgjezisë”. Kemi të bëjmë me një status, pak të thjeshtëzuar.

Figura e Alphonse de Lamartine-it është e paharrueshme.

Gjatë sundimit të Francës nga mbreti Lui Filipi situata ishte shpërthyese.

Më 28 shkurt 1848, Alphonse de Lamartine-i mbajti në një restorant të Madlenës një diskutim grishës, ku protestonte ashpër dhe me një stil elegant (siç i kishte hije Alphonse de Lamartine-it) kundër veprimeve të qeverisë mbretërore. Ai bëri thirrje “për një revoltë të ligjshme”.

Ai tha: “Nëse duket se bajonetat shkatërrojnë ligjin, unë e di zotërinj se ne do ta mbrojmë lirinë dhe të ardhmen e popullit, në fillim me fjalët tona, pastaj me jetët tona”.
Mbrëmjen e 21 shkurtit 1848, ministrat e Lui Filipit as nuk e kishin idenë se mund të ekzistonte rreziku i një revolucioni. Më 22 shkurt, studentët dhe punëtorët, duke kënduar “Marsejezën” e kryen revolucionin.

Emri i Lamartine-it në këtë rast kishte shkëlqimin e një steme.

Lui Filipi, ky mbret kokëfortë abdikoi.

Më 3 mars 1848, në muzg, dy persona hipën në portën e Havrit, në një anije të vogël me avull të marrë me qira nga konsulli i Britanisë së Madhe. Pasaportat e tyre ishin britanike, – bëhej fjalë për zonjën dhe zotin Smith. Zoti Smith mbante syze të mëdha, të errëta. Zonjusha Smith shpërtheu në lot, duke u futur me ngut në kabinën e saj.

Ky çift i maskuar nuk ishte gjë tjetër veçse mbreti i francezëve Lui Filipi me të shoqen. Njëzet minuta më vonë anija lëvizi mes mjegullës detare.

Mbi mbretin e rrëzuar figura e poetit u ngrit!

Ndërkohë, Lamartine-i ishte në krye të triumfit. Ky njeri ende ishte deri atëherë në dilemën e zgjedhjes së rolit mes letërsisë dhe revolucionit. Lamartine-i e ndjeu shijen e athët të madhështisë së revolucionit.

Sa hap e mbyll sytë, fjalët e Alphonse de Lamartine-it krijuan rizgjimin e popullit, në fakt hapjen e një porte të re të historisë. Në Qeverinë e Përkohshme republikane Alphonse de Lamartine-i ishte një ministër që nuk i përkiste në të vërtetë asnjë partie, por që ndihej mbi të gjitha partitë. Ai ishte një idealist kalorësiak, aristokrat në gjak dhe në shpirt, por edhe një politikan radikal.

Alphonse de Lamartine-i adhuronte Rusonë, parimin e sovranitet popullor dhe republikanizmin, por urrente socializmin.

Revolucioni i shkurtit kishte megjithatë diçka kaotike. Lamartine-i u përpoq të shmangte një terror të ushtruar në rrugë, por përpjekjet e tij ishin shpesh kërcime në boshllëk. Pjesa tjetër e Lamartine-it ka një karakter më pak epik. Ai kishte qenë dikur burri i shtetit për të krijuar një yll në kujtesë, por në tërësi ishte Lamartine-i, poeti i madh francez.
Ky karakter i dyzuar midis politikës dhe artit e ka skalitur individualitetin e tij. Historia do të thandrojë shumë imtësira dhe motive të imagjinatës së këtij poeti.

Romantizmi i tij ishte i përzierë me politikë aq sa të mos satanizohej nga politika.

Kryevepra e tij poetike “Liqeni” (Le lac) është meditimi i një udhëtimi nëpër ujëra. Ai flet për kohën e kaluar, për përjetësitë plot hije, për një qetësi të shqetësuar të sendeve dhe të universit. Alphonse de Lamartine-i pyet: “Ju sende të pashpirta, mos keni një shpirt vallë,që lidhet fort me timin dhe e lidh të dashurojë?”.

Një poezi e shkurtër e Lamartine-it ka një simbolikë domethënëse:

***

Libri më i rëndësishëm
është libri i jetës së vet,
që s’mbyllet dot e s’çelet kur
qejfi do ta ketë.
Pasazhi interesant aty
dy herë s’lexohet,
Që fleta e pashmangshme
vetiu rrotullohet:
Të ktheheshim do deshëm
te faqja që na kënda,
Dhe ja ku na zë gishti faqen
me vdekjen brenda.

***

Lamartine-i ka pasur lidhje me dy poetë shqiptarë:

një lidhje të drejtpërdrejtë (një takim historik) me De Radën dhe një lidhje shpirtërore (pa asnjë takim fizik) me Naim Frashërin.

Më 1895, Naim Frashëri boton librin e tij poetik në greqisht “O Eros” (Dashuria). Në një nga poezitë e librit është edhe kjo strofë katërvargëshe.

S’kërkoja ato të Homerit
derisa s’ka mundësi,
o Lamartin shumë i dashur,
i kërkoj hiret nga ty!

A është esklamative dhe e sinqertë kjo gjë te Naimi?

Në 1896, Naim Frashëri përkthen këngën e parë të “Iliadës”, që e shoqëron me një shënim eseistik të shkurtër. Naimi përmend si poetë të mëdhenj të njerëzimit Homerin, Pindarin, Euripidin, Sofokliun. Virgjilin e quan Homeri II, lartëson Danten, pas Dantes flet për Torkuato Tason që “shkroi luftërat e Jerusalemit”.

Gjithashtu Naimi përmend për Europën John Miltonin, që shkroi “Parajsa e humbur”.
Dhe nënvizon (pra, jo në mënyrë të rastësishme) se në mesin e poetëve të Europës “gjatë të mbajë kryet përpjetë Lamartini”.

Naimi nuk e ka ditur, se nuk kish se si ta dinte, adhurimin e De Radës për Lamartine-in. Ata ishin dy shqiptarë që i bashkonte një francez i madh.

Nuk kemi të bëjmë me një trill, por as me një rastësi.

Ndërkaq, historia e lidhjeve të De Radës me Lamartine-in ka diçka memoriale. Ka një theks deri diku patetik, por në substancë të vërtetë. Gati një gjest kalorësiak, ndër ato që ndodhin rrallë nëpërmjet shkrimtarëve të letërsisë së ndryshme të Europës.

Është vetë De Rada që shkruan për takimin me Lamartine-in.

Po çfarë shkruan De Rada? De Rada kishte një vetëdije për famën. Ai ka shkruar me një sinqeritet çarmatosës se “dëshira për famë u bë për mua një makth i vërtetë”.

Në shtator të vitit 1844, (pra, 4 vjet më përpara sesa Lamartine-i të arrinte në apoteozën e burrit të shtetit të Revolucionit të shkurtit 1848) poeti francez vjen nga Franca për një udhëtim dhe për pushime në banjat e Iskias.

De Rada shënon: “Ai ishte në kulm të karrierës së vet të shkëlqyer e të brohoritur. I shtyrë nga padurimi për të ditur (për të kuptuar) se nëse ndjenja krenare që kisha për veten ngrihej mbi ndonjë bazë të shëndoshë, kur Ai (Lamartine-i) kaloi nga Iskia, i dërgova, me anë të një marinari, një kopje të ‘Milosaos’ me ‘Këngët e Serafinës’.

U fol, në rrethin e miqve të mi, për këtë guxim (thuhej se kishte pritur letrarët e Napolit me mirësjelljen e një njeriu që nuk i njeh) dhe shumë nga familjarët e mi pritnin që mendjemadhësia ime të merrte dënimin e merituar.

Unë kisha zënë shtratin nga dhimbjet e shpirtit, kur pas pesë ditësh, marinari u kthye me këtë letër:

‘Zotni,
Jam i lumtur për këtë shenjë vëllazërie politike mes jush dhe meje.
Poezia ka ardhur nga brigjet tuaja dhe aty duhet të kthehet.
Unë nuk kam pasur asnjë meritë tjetër veçse e kam parandjerë dhe që kam shprehur dëshirat e para për rilindjen dhe ringjalljen e Shqipërisë.
Ju më shpërblyet së tepërmi.
Më vjen keq për shkakun që më pengon t’ju shoh, dhe ju lutem që të pranoni falënderimet dhe përgëzimet e mia.’
Lamartine-i,
Iskia, 8 shtator 1844.

Kur u kthye nga Iskia, i bëra një vizitë në Hotelin e të Huajve në bregdetin e Kiarias. Më tha fjalë që do të ngjallnin një farë krenarie në zemrën e cilitdo.

Pastaj, disa ditë më vonë, ndërsa po largohesha nga vila bashkë me dy miq të mi, na kaloi pranë me familjen e Kontit Lë Fevrë, në karrocë.

Hoqa kapelën dhe e përshëndeta.

Ndërsa karroca ngjitej në të përpjetën e rrugës, vura re se zonjushat Lë Fevrë u ngritën në karrocë, kthyen kokat nga unë e më shikuan, duke m’i ngulur sytë.
Gëzimi i madh ma dehte shpirtin.”

Dëshmi lakonike, me disa detaje pikante.

Teksti i letrës së Lamartine-it ka koncizitetin e një njeriu që është në lëvizje. Por idetë i ka të qarta.

Letra e Lamartine-it nënkupton se vetë De Rada i ka shoqëruar dy librat e tij me një letër, tekstin e së cilës ne nuk e njohim. Kjo nënkuptohet te fraza “Unë nuk kam pasur asnjë meritë tjetër veçse e kam parandjerë dhe kam shprehur dëshirat e para për rilindjen dhe ringjalljen e Shqipërisë”.

Kjo frazë parakupton shumë.

Në veprën e Lamartine-it ka disa shkrime për Shqipërinë. Lamartine-i e vishte shpesh petkun e historianit, – kërkonte dhe analizonte epokat. Ai flet për kombin shqiptar dhe Skënderbeun. Ai njeh burime historike dhe kronika. Pra, emri i Shqipërisë është gati si një parafjalë për të shpjeguar atë që vjen më pas. Ai nuk e njihte De Radën, këtë poet të provincës letrare evropiane.

De Rada dukej si një plebe i letërsisë, ndërkohë që Lamartine-i ishte një aristokrat sqimatar dhe njëkohësisht një rebel revolucionar.

Lamartine-i e zotëronte famën, madje pa pasur nevojë për ta kërkuar. De Rada ishte në mospraninë e famës. Kërkimi i famës për të ishte vetëdija e një intimiteti. Një intimitet naiv, por edhe ngulmues.

De Rada besonte se ekziston një marrëdhënie e ndërsjellë dhe aspak rutinore midis pjesëtarëve të vëllazërisë universale të shkrimtarëve në botë. Ai e ndjente se si vëlla i vogël mund t’i drejtohej një vëllai më të madh.

Përtej rregullit hierarkik, marrëdhëniet dhe kontaktet midis shkrimtarëve ngjajnë më të çlirshme, përtej titujve dhe emrave. De Rada ishte i ndrojtur, nuk kishte se si të ishte i ndrojtur. Ai ka mësuar nga gazetat e kohës ardhjen e Lamartine-it në Itali. Lamartine-i ishte në një mënyrë jo totemike, idhulli i tij i shpirtit.

Takimi i De Radës me Lamartine-in duket gati i pamundur. Po ja, që edhe përtej pamundësisë së kohës së lirë – vetë Lamartine-i në letër shënon: “Më vjen keq për shkakun që më pengon t’ju shoh”, prapë se prapë takimi më në fund ndodhi në një ditë ku poetët, – i Famshmi dhe i Panjohuri, – takuan duart dhe biseduan.

Dialogu, biseda do të ketë qenë intime dhe shumë e ngrohtë. Jo aq sqimë e mirësjelljes nga ana e të parit, sesa një frymëzim rilindës për të dytin.

Vetë Lamartine-i flet për një “vëllazëri poetike”. Ndërkohë nuk duhet harruar se togfjalëshi është akoma më i plotë “vëllazëri poetike dhe politike mes jush dhe meje”. Ç’do të thotë vëllazëri politike mes Lamartine-it dhe De Radës?

Pse Lamartine-i e nënvizon këtë gjë? Pse i ka bërë përshtypje Lamartine-it ajo që i ka shprehur, kuptohet entuziazëm dhe adhurim De Rada? Kemi këtu një nyje konceptuale për të parë një ndërlidhje ose dhe një paritet pikëpamjesh. De Rada pa dyshim i ka folur për idetë revolucionare që gëlonin, tronditnin Francën dhe Europën, kështu që, theksimi i rrafshit politik përbën një tipar.

Ne nuk mund ta dimë se çfarë konkretisht kanë diskutuar të dy, por dimë aprovimin e Lamartine-it. Dhe kjo është tejet e veçantë dhe historike.

Ndërkohë, nuk duhet harruar se Lamartine-i thotë në mënyrën më sinkretike dhe të hatashme një ide të papritur, por edhe qendrore.

Pasi ka lexuar poezitë e De Radës, ndoshta edhe kalimthi, në një gjuhë të dytë, jo në origjinalin e arbërishtes (dihet që përkthimet përherë i zbehin vargjet origjinale), Lamartine-i përjeton një ndjesi gjenuine.

Dhe ai shkruan: “Poezia ka ardhur nga brigjet dhe aty duhet të kthehet”.

Një pasazh që duket sikur ka esencën e mijëra librave. Lindja e poezisë e konceptualizuar në brigjet ballkanike të këtij gadishulli nistor dhe parak të epikës dhe të lirikës antike.

Lamartine-i në shkrimet e tij e di në mënyrë të mirëfilltë se shqiptarët dhe grekët janë popuj të ndryshëm.

Prandaj, në sintagmën “brigjet tuaja” ai nuk mund të mos kishte parasysh trojet e shqiptarëve.

Pjesa tjetër e frazës ka një karakter dëshiror dhe të sigurt, d.m.th. poezia “aty duhet të kthehet”.

Po si të kthehet? Nuk mund të themi me plot gojën as me luksin e rremë të një mburracakërie se gjoja Lamartine-i e ka njohur traditën poetike shqiptare të shekujve. Informacioni ka qenë fatalisht i mangët.

Ndoshta, atë ditë ose ato ditë kur Lamartine-i ka shfletuar librat e De Radës, ka parandjerë, ashtu siç dinë të perceptojnë shpirtrat e mëdhenj të njerëzve pa paragjykime, më tepër të ardhmen e një poezie të shqiptarëve të përshkënditur në imagjinatë, qoftë edhe nga disa vargje të “Milosaos” dhe të “Serafinës”. Poezia e De Radës ishte e panjohur për Lamartine-in, por ai nuk kishte nevojë të lexonte gjithçka. Ai e dinte se fjalët e mira krijojnë shpresë. Ai e dinte se shpresa rindërton njeriun. Ai e dinte se vetë kombi në vetvete është projeksioni i një Shprese të Përjetshme. Europa po ndryshonte. Liria e kombeve buronte nga individualiteti i tyre. Qytetërimi evropian plurarizohej fuqishëm nga kulturat kombëtare.

Një ringjallje poetike do të ishte për shqiptarët, para së gjithash, edhe një ringjallje politike.

Do të mbetet një enigmë se çfarë i ka thënë Lamartine-i në karrocë dy zonjushave elegante Lë Fevrë. Pse ato u bënë kurioze, u ngritën dhe kthyen kokat për të parë De Radën?

Ç’ishin këto zonjusha të bukura dhe delikate? Vërtet tashmë ato janë hije njerëzore të humbura, të tretura dhe të tejdukshme në kronikën e kohës? Apo ndoshta ato ishin dy rimishërime plot hire vajzërore të muzave të mitizuara që frymëzonin, ose kinse frymëzonin poetët që nga burimësia dhe ftillëzimi i kohërave të lashta?

Takimi i papërsëritshëm i Lamartine-it me De Radën mbetet edhe sot një rast i rrallë.
Dita e takimit ishte pafundësisht një ditë e vetme, pa një të dytë.

Është tjetër gjë takimi i shumëfishtë i poetëve që s’janë takuar kurrë, që reflektohet dhe pulson nga vargjet dhe thagma e veprave të tyre artistike, autonome në vetvete, por që gjithashtu janë përbërje e detyrueshme e një universi vlerash.

 Ajo e donte atdheun, të cilit  i kushtoi  aftësitë e saj profesionale dhe intelektuale si studiuese, por fatkeqësisht bishat e Sigurimit të Shtetit i vodhën më parë jetën, pastaj veprën.

Sabiha Kasimati, shkencëtarja elitare, që vrau Enver Hoxha, i cili jo vetëm i vodhi jetën por edhe identitetin si shkencëtare.Ajo ishte një intelektuale perëndimore që ecte kundër rrymës.

Bukuroshja,“Sabiha Kasimati, sot mbushen 69 vjet nga vrasja tragjike e intelektuales perëndimore”- kështu do ta quante cilido që ka njohur studimin e saj, një dorëshkrim shkencor i një pune shumëvjeçare për jetën e nën’ujit ose mbi gjallesat e ujit që ia vodhën paturpësisht, dhe bashkë me të edhe identitetin.

Mirënjohje intelektuales që shkëlqeu në çdo etapë të edukimit të saj arsimor dhe shkencor, së cilës ia vodhën studimin në dorëshkrim gati për botim.

*vo:gezetaexpress-15 shtator-2015 :Ajo ishte beqare,39 vjeçe, kur një togë pushkatimi qëlloi mbi të pa pasur asnjë dënim me vdekje dhe asnjë vendim gjykate që e njihte fajtore. Plumbat nuk e kapën, por ushtarët e vranë pa mëshirë duke e goditur me kondakët e pushkëve, derisa dha shpirt.

Shkencëtarja Sabiha Kasimati që pamëshirshëm dhe paturpësisht i vodhën studimin…u mohua dhe u la në harresë.

*voTelegrafi, 28-2-2016, intervistë me Viktor Kasimati, nipi i Sabihasë:

*-Halla juaj është një prej 22 personave që u pushkatuan në mesnatën e 26 -2-1951-, pas“hedhjes së bombës” në ambasadën ruse në Tiranë. Si e mbani mend Sabihanë, pasi ju keni qenë 16 vjeç?

*ViktorKasimati:  -Ishte një nga 22 personat që u pushkatuan për atë që njihet si bomba e Ambasadës sovjetike. Asnjë nuk kishte faj. Sabiha Kasimati ishte shkencëtare, kishte studiuar në Itali. Pasi mbrojti doktoraturën, miqtë e saj me të cilët kishte studiuar në Torino, i kishin ofruar një vend pune në Amerikë. Gjatë bisedave me babanë, i tregonte që e kishte refuzuar punën në Amerikë, se dëshironte të punonte në vendin e saj, në Shqipëri. Sa u kthye në atdhe, u emërua në Institutin e Shkencave, si institucioni më i lartë shkencor dhe i vetmi i kohës me drejtor Selaudin Toton. Aty punoi me emrat më të njohur të shkencës së atyre viteve si: Suad Asllani, profesorin polak Zuber, që jetonte dhe punonte në Shqipëri etj.

Në Shqipërinë e viteve 1945-46 u duk sikur punët shkonin mirë, por në fillim të viteve 1947-48, lufta e klasave ndaj fisnikërisë nisi të ashpërsohej, një qëndrim armiqësor, me të cilin Sabihaja nuk u pajtua kurrë dhe nuk pranoi kurrë as idetë komuniste. Gjendja politike në Shqipëri u rëndua shumë, pasi nisi të goditej, të dënohej e të vritej pa asnjë faj fisnikëria me elitën intelektuale, që ishin palca dhe truri i kombit, disa prej të cilëve ishin shokë të saj.

*Sabiha Kasimati-shkencëtarja e parë shqiptare:

-Oh, sa pak shqiptarë e njohin emrin e saj. Shumë-shumë mund të kujtojnë fundin e trishtë e tragjik të saj, por thuajse askush nuk e njeh atë si shkencëtare ose e thënë ashiqare, Sabiha Kasimati, gruaja e parë shkencëtare e racës shqiptare.

Historia e saj, e parë në aspekte apo këndvështrime të ndryshme, është interesante, ndaj vlen të quhet pa asnjë ngurim:“Sabiha Kasimati, një intelektuale perëndimore”, gjë e pazakontë për Shqipërinë e fillimshekullit të XX- të. Nëse historia s’do të shkruhej e lexohej nën ndikimin politik, Sabihaja nuk do të ishte e panjohur siç është deri tani.

Tradita shumëshekullore mesjetare, pushtimet e njëpasnjëshme, me gjithfarë kulturash, ndikuan te shoqëria shqiptare që ishte shumë e egër dhe e mbyllur ndaj grave. Diktatura komuniste ishte e kundërta e kulturës ilire, krahasuar me të, ku gruaja merrte pjesë në kuvende burrash. Ndaj roli i tyre aktiv në shoqëri ishte i papranueshëm. Sipas mendësive të imponuara, vajzat i martonin që në rini për të lindur dhe edukuar fëmijë, si dhe të mbanin shtëpinë.

Përballë kësaj shoqërie të mbyllur, të përndjekur, të shpërfillur e të mohuar nga shteti, shoqëria dhe familja, qëndronte figura e Sabiha Kasimatit, si grua e arsimuar, intelektuale e mirfilltë me një këndvështrim tjetër për botën. Më pas si shkencëtare, ajo sfidoi shoqërinë shqiptare me paragjykimet që mbartëte nga mentaliteti shekullor, ajo e ngriti veten në piedestalin e kombit. Porse të tilla elita, aq më tepër femra të civilizuara, ishin të paragjykuara nga politikat e kohës së mbrapshtë. Sidomos në diktaturën e proletariatit, duhej të zbatoje vijën e masave dhe asnjëherë nuk duhej të vije në jetë dijet shkencore, inteligjencën, vullnetin, pa të dhënë lejë diktatori dhe PKSh-ja.

*Le të njohim shkencëtaren Sabiha Kasimati:

Sabiha Kasimati lindi në Edirne më 1912, ishte e bija e një mjeku, nga Libohova e Gjirokastrës, që ushtronte profesionin e mjekut në Turqi. Familja Kasimati i rriti fëmijët me ndjenjën e atdhetarizmit me dashurinë për kulturën shqiptare, si dhe atë evropiane, edhe pse larg atdheut.
Kasimatët u kthyen në Shqipëri, u vendosën tek i vëllai në Korçë, qytet i njohur për ndikimin e kulturës franceze. Njëra nga dy motrat, Sabihaja ishte vajza e parë që ndoqi Liceun Francez të Korçës, që më pas shërbeu si shembull për shumë vajza të tjera. Ky lice ishte shumë i vlerësuar në të gjithë Shqipërinë e asaj kohe. Qysh në moshë të re, fati i saj bëri që të dallohej dhe të ishte e vetmja femër që po arsimohej në një klasë me djemë.

Ishte shoqe klase me Enver Hoxhën, diktatorin e ardhshëm, njohje më pas i kushtoi shumë shtrenjtë! Ajo ra në sy për inteligjencë dhe zell të madh në studime. Qysh në lice ajo zotëronte shumë mirë disa gjuhë të huaja, madje tërhoqi vëmendjen e profesorëve francez të liceut për theksin perfekt në frëngjisht. Si mbaroi liceun, punoi pak kohë si mësuese në lëndët edukatë morale dhe frëngjisht në Institutin femëror të Korçës. Më pas dha biologji në shkollën “Harry Fultz”në Kavajë.

Në vitin 1936 realizoi ëndrrën e saj më të madhe, nisi studimet universitare, në Fakultetin e Shkencave Biologjike -Torino, me një bursë studimi nga shteti. Universiteti, ishte një privilegj i pak fatlumëve, kurse për një femër ishte rast i rrallë. U diplomua me maksimumin e pikëve, duke fituar 30 pikë nga 30 të mundshmet. Madje më 1941 mbrojti edhe doktoraturën.

Në Itali, fal inteligjencës së saj dhe rezultateve  në shkencë, i ofruan të punojë si asistente në Katedrën e Ihtiologjisë në Universitetin e Torinos. Dëshira për t’u kthyer në atdhe dhe për t’i shërbyer vendit të saj, refuzoi ofertën dhe u kthye.

Në Tiranë punoi në Insitutin e Shkencave, që ishte bërthama e parë e studimeve shkencore në vend, me drejtor Prof. Selahudin Toto, intelektual i njohur. Këtu realizoi një kërkim shkencor me rëndësi në fushën e ihtiologjisë (disiplina që merret me studimin e peshqve). Kjo fushë kishte më tepër rëndësi, pasi Sabiha ishte dhe ihtiologja e parë shqiptare, në një kohë kur ende nuk egzistonte një përmbledhje e faunës dhe florës egzistuese në vend.

Në dhjetë vite të gjata kërkimi dhe pune plot entuziazëm dhe angazhim, Sabihaja eksploroi dhe studioi gjithë faunën ihtiologjike fluviale dhe detare në ujërat e Shqipërisë. Ishte e bindur se studimet mbi peshqit do të kishin një rëndësi të madhe dhe një vlerë ekonomike të çmuar për vendin tonë që ka ujëra mjaft të pasura. Bëri klasifikimin në bazë të taksonomisë, në klasa, lloje e nënlloje, duke përcaktuar zonat ku përhapeshin llojet kryesore të peshqeve me vlerë ekonomike dhe studime të shumta rreth riprodhimit e cikleve të tyre biologjike.

Pas një pune të madhe e të stërlodhshme në përmbushjen e mijëra skedave, koleksione të ekspozitave të mbedhura në dhjetëra ekspedita. Eksploroi nga liqeni i Butrintit deri në liqenet e Lurës, nga liqeni i Prespës deri në detin Jon e Adriatik, si dhe në lumenjtë më të rëndësishëm, duke regjistruar dhe përpunuar ndërkohë mijëra referenca bibliografike e fotografike, që do të kishin qenë një ndihmë e madhe jo vetëm për Shqipërinë por edhe për të gjitha vendet ballkanike kufitare.

Sabihaja ishte gati të publikonte veprën e saj voluminoze “Peshqit e Shqipërisë”, por ja që fati i saj ishte i njëjtë me atë të shkencëtares Rosalind Franklin, e para shkencëtare femër që zbuloi ADN-ën te qeniet e gjalla. Si ajo dhe vepra e saj nuk u publikua kurrë në emrin e autores së vërtetë, Sabiha Kasimati, por në emrin e një shkencëtari rus Anatoli Poliakov, dhe të dy sudiuesve fillestarë Ndoc Filipi e Ndoc Rakaj.

Sabiha Kasimati, krenare për idealet e saj iluministe, zgjodhi të ndiqte një shembull perëndimor edhe në jetën e saj. Ajo nuk u martua kurrë dhe jetonte vetëm në një apartament në Tiranë. Vizitohej shpesh nga miqtë e mikeshat e saj intelektuale, ku diskutonte dhe ballafaqohej me elitarë. Me një personalitet dhe individualitet të tillë përbënte një mënyrë diskutimi dhe ballafaqimi mes personazheve apo intelektualëve kryesorë të vendit. Sigurisht nuk ishin të zakonta gratë shqiptare që jetonin të vetme (dhe nuk janë as sot), pa rënë në sy në një vend me mentalitet të mbyllur dhe të prapambetur si shoqëria jonë. Përsëri ajo sfidoi kohën, zakonet dhe traditat e shoqërisë se atëhershme.

E njohur për karakterin e drejpërdrejtë dhe guximtar, ajo i kërkoi një takim Enverit, ku pasi e qortoi si përgjegjësin kryesor për vrasjet e intelektualëve, miqtë e tyre, duke iu drejtuar:“Ti po vret të gjithë intelektualët! Në ç’mënyrë e me cilët intelektualë e specialistë ke ndërmend ta ndërtosh Shqipërinë, me këpucarët dhe teneqexhinjtë?!”

Ishte viti 1951 kur një bombë ose më mirë pak dinamit shpërtheu në oborrin e ambasadës ruse në Tiranë, por nuk shkaktoi asnjë dëm, përvec thyerjes së disa xhamave. Regjimi, në bazë të planeve dhe listave të parapërgatitura më parë, urdhëroi arrestimin e rreth njëqind qytetarëve, të akuzuar për bashkëpunim në plasjen e bombës, prej të cilëve rreth njëzet duheshin pushkatuar që të shërbenin si shembull për këdo të guxonte akte të tilla revolucionare.

Sabiha u trondit nga pushkatimi i drejtorit të saj, shkencëtarit Selaudin Toto, si edhe i intelektualëve opozitarë Gjergj Kokoshi, Suad Asllani, Sulo Klosi, Shefqet Beja, prof. Stanislav Zuberit etj, veçanërisht nga dënimi i shkrimtares së parë shqiptare, Musine Kokalari. Për eliminimin e tyre pësoi një zhgënjim të madh dhe mbajti qëndrim antikomunist. Në bisedat me të vëllanë, shprehej se të gjitha këto që bënte PKSh-ja ishin të padrejta. Thoshte se shteti demokratik nuk mund të ndërtohet mbi vrasje dhe dhunë. “Kurrë nuk i kam besuar doktrinës komuniste dhe Enverit, pasi kam qenë në një klasë me të në Liceun e Korçës. E njihja mirë kapacitetin e tij intelektual dhe shumë nga veset e rinisë së tij të hershme.”-Një arsye më shumë ishte njohja e Enverit nga Sabihaja, si dhe qëndrimi i saj, që e fajësonte hapur ish-shokun e klasës për krimet që po kryheshin në vend. Kjo i krijoi diktatorit Hoxha mundësinë që të gjente shkak për eliminimin e saj.

Kur mësuam se Sabihanë e kishin arrestuar, besuam se ishte gabim. Atëherë e ëma vendosi të shkonte dhe të takohej me Omer Nishanin, me të cilin njihej personalisht. Po përgjigja e tij e prerë: “Nuk kam ç’të bëj. Ajo fliste shumë për komandantin!”- ia zbehu shpresat nënës dhe mendimin e familjes se arrestimi i saj ka qenë një gabim. Dhe ky vendim i dëshpërueshëm, disa muaj më vonë u pasua nga fjala e Enver Hoxhës: “Reaksioni i brendshëm që  është strukur si miu dhe po lëviz, e piu e zeza”…

Veçse një gjë është e vërtetë se ajo nuk e pranoi akuzën për akte terroriste, për pjesëmarrje në organizata terroriste, për vënie në shërbim të agjenturave të huaja, por pranoi me burrëri se, si intelektuale, ishte kundër pushtetit totalitar dhe ideologjisë së tij komuniste: “Kam qenë kundër pushtetit popullor, sepse nuk pajtohet me ideologjinë time. Unë nuk kam qenë kurrë e mendimit se me akte revolucionare të arrihej në socializëm. Jam lidhur me një grup shokësh, të cilët kanë qenë armiq të Partisë Komuniste”.

Mendimet e saj tregojnë se Sabihaja ishte një demokrate e vërtetë evropiane. Në mesnatën e datës 26 shkurt 1951, të lidhur me tela me gjemba, bashkë me 21 burra nga e gjithë Shqipëria, i pushkatuan dhe i hodhën në një gropë të përbashkët, pranë Urës së Beshirit. Sabiha Kasimati qe e vetmja grua e pushkatuar mes 22 burrave, dhe duke qenë pushkatuar e fundit, atë nuk e kapi plumbi direkt, por e goditën pamëshirë me kondakët e pushkëve dhe e mbytën me duar në fyt, deri sa dha frymën e fundit.

Fshatarët kanë dëgjuar britmat e saj derisa dha shpirt. Eshtrat e saj sot prehen në Varrezat e Dëshmorëve të Kombit, në një varr të përbashkët me 22 martirët e pushkatuar atë natë të përgjakshme

Ky ishte fundi i trishtë, tragjik i një gruaje që ia kushtoi jetën dijes dhe shkencës, por tashmë e braktisurd he e lënë  në harresë…

Kush i afrohet Durrsit me vapor nji mëngjesi të kthiellët e hŷn n’atë liman po të hjedhë sŷt atje larg kah veriu e veri-lindja, do të shohë nji varg malesh qi në majën mâ të naltën, s’i kapërcejnë 1200 metra. Ndër këto dallohet mâ së  bukuri Mal’i Krujës, qi ka mû në krye, rrafsh me faqen e tij, nji ndërtesë banimi për vizitorët e Shênjtit Sarisalltik, a Sallsataik, si thonë Krutanët. Duket madhështuer e i egër; krejt shkâmb i thatë e thikë përpjetë. Tue i ulë sŷt pak mâ poshtë kah rrânxa e këtij mali, shtegtari shquen qartas ndërtesa të bardha si bora. Janë kullat e qytetit të Krujës nja 600 metra nalt prej rrafshit të detit.

Atje pa mbërrîmë ende deri në fund, veç sa mbaron shkâmbi dhe ka mundsí kazma me gërmue pak dhé, rânë e zhur bashkë për me bâmë themela, fillon Kruja e Kastrijotit, Akça Hisar’i (Qyteza e Bardhë) e Osmanllijvet. Deri sod s’janë bâmë gërmime arkeologjike, prandej nuk dihet se kur e prej kuj ka qênë themelue. Atje afër tij kah ana e Tiranës gjinden gërmadhat e nji qyteti të vjetër, qi Gjon Gjergj von Hahn-i ka mendue se do të jenë ato të Albanopolis-it të përmêndun prej Ptolemeut në të dytin shekull mbas Krishtit. Ka vallë ndonji lidhje Kruja e gjallë me këtë qytet të vdekun veç afërsís?

Topografikisht Kruja ndëhet ndërmjet malit të vet e Krastës qi mund të quhet nji vazhdim i tij deri në fushë. Âsht nji qytet pesmijë frymësh gjithsej, me nji sipërfaqe të përbâme gati krejt prej brinjash, kodrash e luginash, qi për me dalë prej nji skânji në tjetër kâmbsorit i duhet me ecun, me hapa të zakonshme,  gjymsë ore e deri në nji orë. Banesat fillojnë me u shtrimë prej lagjes së Varoshit, në rrânxën mâ t’eprën të malit, kah të dy krahët, n’atê të veri- perëndimit deri afër Dro’-s, përroit qi shënon kufînin e malit e të qytetit me lagjen e Abázaje, dhe në juglindje deri në Xaharí afër Zgurdheshit, të parit katund të Rrânsís, qi të çon ke përroi e gryka e Cudhînit në krah tjetër të malit. Prej Varoshit vêndi shkon tue u përvjerrë pak nga pak në të djathtë e të mângjët e lagjet tue u voglue. Teposhtë shtrihet po n’atë mënyrë deri ke rrânxat e Krastës. Qêndra nën Varosht disi sheshohet me dý fushat e Tallajbés ( të Allaj-Beut: alláj tyrq. regjiment; Allaj-Bej=komandant regjimenti) e Kumllukut (rânishtës) dhe deri në pazar, ke dyqanet, qi vijnë pak mâ poshtë.

Tallajbeja âsht nji emën vêndi i vjetër, tyrqisht, sikurse u shënue e si shumë të tjerë të qytetit t’onë. Nuk âsht nji fushë e madhe; bashkë me Kumllukun, aty ngjitun me tê e pak mâ i ulët, dý fushore qi nuk dij a përbâjnë aqë metra katrore sa nji nga sheshet e mëdhaja të qytetit të Romës. Por mbrênda qytetit, hiq namazgjahun ku falet bajrami, s’gjen tjetër rrafshore veçse larg në periferí. Kur kishte nevojë Shteti tyrk me mbajtun ushtarë atje, ushtrimet ushtarake n’at shesh u bâjshin e n’atê u ngrihshin çadrat. Kjo ka edhe nji historí të vogël qi i a kam mbërrîmë un. Në 1906 atje qe derdhun do gjak njeriu kotnasikot. Gjatë luftës së dytë botore Italjanët e kanë mbushun me ndërtesa ushtarake.

Kazaja (nënprefektura) e Krujës dikur shkonte jo me sanxhakun (prefekturën) e Durrsit, por drejtpërdrejt me atê të Shkodrës e ishte e përjashtueme, si ajo me malet e veta, prej çdo detyrimi kundrejt Shtetit. Po mbandej, mbas tanzimatit, reforma centralistike të Sulltan Mexhidit ( 1839- 1861 ) desh Stambolli me i shtrîmë ligjët modeme pak nga pak kudo qi s’i haste sharra në gozhdë me popullsít e vêndit  të cilat bidatin, dmth. nji rregull jete të re, e shihshin si nji herezí e prandej e urrejshin. Aso kohe Pushteti qëndruer e kishte damë Krujën nga Shkodra e lidhun me Durrsin. Ndonse edhe vetë Durrsi varej prej vilajetit ( guvernoratit ) të Shkodrës, nënprefekturat e tija: Kavajë, Shjak, Tiranë, i kishte të shtrueme. Kështu dojshin me e bâmë Tyrqit edhe Krujën. Nji herë i ndërrojnë qarkun, mandej shkallë-shkallë kërkojnë me shtrîmë reformat e vêndeve tjera edhe atje. Në 1906 qe rend’i xhelebit të gjâs së trashë. Qytet e katunde kundrështojnë, s’duen kurrsesi qi t’u numrohen gjedhet e të paguejnë xheleb për to. Në Kurbî populli çon krye me armë në dorë. Vriten gjind, digjen shtëpija. Nji ditë prej ditsh edhe katundarët tjerë rrâjnë në qytet për të protestue ke Mirallaji (Allaj-Beu i mâhershëm qi gjêjmë ke emn’i sheshit të Varoshit), komandant’i fuqís së mbledhun në Krujë për t’i bâmë ballë nji kryengritjeje mâ të gjânë se ajo e Kurbînit. Të tânë janë t’armatosun. Se kurrë, deri ke Durgut Pasha në 1910, s’kishte mendue e provue ndonji herë qeverija tyrke me u a hjekun armët Shqiptarvet. Koloneli tyrk merr pozicjon për projë. Në Tallajbé ishte fuqija e tij ndër çadra e ai e qet jashtë me armë në dorë e të radhueme në beft. T’anët ishin grumbullue në Kumlluk e aspak s’e kishin mendue me bâmë shamatë me ushtrín. Ata kishin shkue atje vetëm për me protestue, me qamë hall, me u lutun. Parija e tyne kthehet prej Kolonelit ke turma e i rrëfen se s’kishte pasun vullëndim prej tij. Koloneli i kishte thanë parís se urdhni i Mbretit duhej të vente në vênt. Ç’ me bâmë atbotë? Parija kshillon me u shpërdamë nji herë e mâ vonë me u mbledhun në kuvênd me qetsí. Por âsht e dijtun se ndër turmat e nxeme kush i bie thumbit e kush potkoit dhe në rasa t’atilla shpirtnat janë gati me shpërthye ndër akte të papeshueme. Ushtrí e popull i armatosun gjinden kundruell. Nji djalosh qi nxirte shkëndija sŷsh s’i a ban nji e dý, mbërthen hutën e i ep zjarm kundra ushtarvet. Kaqë u desh. Ushtarët, të komanduem e të radhosun rregullisht, fillojnë zjarmin batare kundra turmës qi s’kishte marrë asnji masë. Atëherë po, shpërdahet gjindja, por me tëmerë e panik, mbasi lên të vramë në fushë të Kumllukut 22 burra. Ky gjak, veç, nuk shkoi krejt kot për qëllimin qi kishte ai popull atëherë. Qeveria tyrke s’nguli kâmbë mâ për xhelebin e gjedheve të Krujës.

Nji tjetër kujtim kam prej Kumllukut. I bukur, i gzueshëm, intim ky. Ishim në vjetën 1920, 27 qershuer. E turbull aso kohe gjêndja e mbrêndshme e vêndit t’onë të ngratë qi s’pa ndonji herë dit me të vërtetë të qeta e të lume. Rrethanat më kishin bâmë me u tërhjekun në qytetin t’em e me gjithë grue e fëmijë banojshem atje poshtë në shtëpín e vjetër atnore. Atë ditë ishem thërritun për darkë ke nji mik e ishem ngjitun përpjetë kah qêndra qyshë heret me disa shokë. Shtëpija ku ishem i ftuem ishte në Varosh. Bashkë me shokët qi më shoqnojshin ishim ulë në buzë të Kumllukut tue pritun kohën për me shkue ke miku e me soditun nji falje dielli të mrekullueshme, si ato qi veç nji vênd si Kruja mund t’i ketë. Po ligjirojshim në qetsí me sŷ atje larg kah fusha e deti. Sinija e rrëgjyeshme e diellit po i u avitte dalkadalë e madhnisht rrethit të horizondit t’onë mbi faqen e qetë t’ujit të ngjelbët t’Adriatikut tue na përshëndetun me rrezet e arta të saja edhe për nji natë të jetës s’onë. Kur qe! Pa prit’e pa kujtue disa pushkë njâna mbas tjetrës po e shklyejnë at’atmosferë pushimi shpirtnuer në prêhnin përkëdhelës të nânës natyrë. Ku ranë ato pushkë? Disi larg ishin prej nesh. Zân’i tyne kishte të tânë gjasën e nji drejtimi të frikshëm, andej kah lagja e ime. Por ç’mund t’ishte? Nji pritë? Më vrau kush babën? Më vrau kush vëllán? Jo, ata personalisht s’kishin anmiq. ” Mos t’ishe ti vetë këtu me ne”, po më thonte njâni prej shokvet, na s’do të kishim humbun kohë deri tashti me këto hamêndje qi bâjmë, por do të kishim vrullue pa tjetër andej kah shtëpija e jote; por për njerzit e tuj s’na merr mêndja ndonji rrezik.”Kështu filluem me u qetsue, por me gjithë këtê un s’ndêjta pa e nisun nji vrap teposhtë për me marrë vesht. Pa shkue nji gjymsë ore i a mbërrîni lajmsi; e pamë nja pesdhetë metra larg ke po u ngjitte tërmal kah na me hapa të shpejta tue i u marrë fryma, por gjâ të keqe s’i thonte fytyra. ^a Sihariq! Sihariq!” bërtiti, ” i ka lemë djalë Mustafës!” Kishte lemë Fatosi im. Shokët deshën me shtimë, edhe ata, për gzim; por i ndala me të shpejtë S’ishte rasa me trêmbun botën edhe na siç u trêmbëm vetë.

Zakon shqiptar! Gzimet e mëdhá, e të lemët e nji djali i tilë quhet ndër ne do të festohen me pushkë. E mbasandej kush e paska fillue pushkën për Fatosin? Nji grue e fisit t’onë, s’më bie ndër mênd tash se për cilën më kanë pasë thânë. Edhe grát dijnë t’a përdorin pushkën në Shqipní, dhe ka rasa në të cilat kanë dijtun t’a përdorin me shumë mjeshtrí e trimní. Flas për Shqiptaret e hershme këtu, se me luftare moderne âsht mbushun bota plot tashmâ!

Pak nën Tallajbé vjen pazar’i Krujës. Ky përbâhej aso kohe, siç besoj se do të jetë edhe sod, prej dy rreshtash të gjatë dyqanesh, nja 200 gjithsej, qi fillojshin me hanin e Picorrit. Populli, për me diftue fillimin e pazarit thonte “ke hani”. Ndërmjet dy rreshtavet ishte rruga qi i dante, e shtrueme me gurë, kalldrâm me nji ulluk në medist për me mbledhun e marrë ujët e shiut qi rridhhin me qingla strehë mbë strehë të dý anvet të dyqanevet për me ndalue diellin e kështu me bâmë mërriz në freskt të hijes. Se me të vërtetë mërriz bâjshin tregtarët e shkretë të Krujës, si bagtija, e jo veç në vapët, por gati gjithë ditën e javën, përveç së hânës qi ishte ditë pazari e gulojshin katundarët për me shitun e blemë. Për të hânë po, kishte lëvizje; katundsija qitte me shitun drithnat e miellin, bagtín e prodhimet e saja: bulmetin, leshin, lëkurën; mbandej lândën e pishën e kështënjët. Burrat qi s’mund të dilshin vetë për shkak gjaqesh e ngalsash tjera a pse nuk i lëshonte puna, nxirshin grát, të tâna zbuluet, myslimane e katolike, lidhun kryet me nji faculetë të bardhë vêndit, të vêjtun në vegël, ase nji rubë të zezë a bojnash, simbas moshës, secila veshun me kostumin e krahinës së vet, fusha me mângore pëlhure të vêndit, përmbi tê gupen ase mitanin, me çitjane e këpucë qyteti; malsija me linjë të gjatë, xhubletë e “apênga”. Të rejat e malsís të tâna me flokë të zez si pênda e korbit e kush s’i kishte kështu vetiu do t’i lyente me mazi, siç bâjshin edhe grát e qytetit. Të mrekullueshme balluket e nuseve malsore lëshuem mbi nji ballë të bardhë si bora.

Këta, burra e grá, mblidheshin në gurishtën e ullishtës “përmbi dyqanet”. Kështu e cilsonte populli atë vênd. Atje e shtrojshin mallin qi kishin për të shitun. Vêndit i thojshin edhe “Pazar i gravet”, sepse ndërsa katundaret, nji për nji si burrat, shkojshin edhe nëpër dyqanet, Krutanet e qytetit s’e kishin këtë guxim, por u ndalshin përmbi dyqanet, ku edhe dyqanxhijt ngrihshin nga nji tândë dhe qitshin nji pjesë të mallit atje për çdo ditë pazari. Drithna e kështenjë kishte herë herë edhe në bark të javës e atbotë u shitshin në Lamë. Ky ishte nji shesh i vogël në mest të pazarit, atje ku dy rreshtat e dyqanevet bâjshin nji kthim të vogël në të djathtë për me mbërrîmë kështu deri në Derexhik. Asnji Krutan nuk e dinte se ky emni Derexhik ishte nji fjalë tyrqishte qi don me thânë përrueth. Me të vërtetë atje e çán pazarin kryq nji rrëké shinash dimnorë me shtrat kalldrâmi qi kalonte nën sallën shkollore të Hasan Çitozit, nji shkollë fillore private ku edhe un kam pasë këndue për nji kohë të shkurtën para se me u ulë mbë gjunj përpara Molla Hysen Topçiut.

Pazar’i Krujës edhe atje merr nji kthim të lehtë kah e djathta për me mbarue nja 100 metra mâ përtej. Krutanët thonë: ” Rrêjti ke hani, e besoi edhe vetë në Derexhik”.

Duke lexuar çdo vepër artistike, lexuesi i vëmendshën rri e përsiat në heshtjen e vet. Dhe është e pamundur që lexuesi të mos bjerë në përsiatje kur lexon diçka nga krijimtaria artistike e shkrimtarit aq origjinal Sotir Athanasi. Krijimtaria e tij, sidomos në gjininë e tregimit, është fort mbresëlënëse.

Para do kohësh lexova përmbledhjen e tij me tregime, me titull “Romancë nën Harkun e Triumfit”.

Fati i shkrimtarit Sotir Athanasi dhe i vetë veprës së tij artistike, janë çelësi për zbërthimin e idesë së saj. Vepra e tij është gjithmonë unikale dhe origjinale: në të është ngjizur personaliteti i papërsëritshëm i autorit të saj. Pikërisht mbi këtë veçori të krijimtarisë së tij artistike mbështetet këndvështrimi i veçantë i interpretimit të saj, që shërben si mënyrë e leximit të kësaj përmbledhjeje me tregime përmes personalitetit të autorit.

Kur e mbarova së lexuari përmbledhjen në fjalë, më erdhi ndër mend një shprehje e bukur e Viktor Hugoit (Victor Marie Hugo – 1802-1885), i cili thoshte:

“… shkrimtarët duhen gjykuar… në përputhje me disa ligje të pandryshueshme… të artit dhe me disa ligje të veçanta që lidhen me personalitetin e secilit prej tyre”.

Dhe me të vërtetë: shkrimtari Sotir Athanasi e tërheq lexuesin si me magji me natyrshmërinë e rrëfimit. Ai mund të ndodhet në një kafene me miq apo të njohur, mund të gjendet duke shëtitur me ta diku jashtë qytetit, mund të jetë duke udhëtuar me makinë, me tren apo me avion dhe aty për aty, në vetëdijen e tij vjen e merr formë një subjekt tregimi me përmbajtje mjaft emocionuese.

Tema e çdo tregimi të tij është objekt i fantazisë krijuese të autori, çka e bën lexuesin të mos e lëshojë librin nga dora, deri në faqen e fundit. Tema të tilla, si ajo e dashurisë me ecuri fatlume apo me fat plot trishtim, tema e marrëdhënieve prindër-fëmijë, tema e ballafaqimit të së mirës me të keqen, tema e miqësisë, tema e tradhtisë, tema e kristalizimit të karakterit të njeriut, tema e mirënjohjes dhe e mosmirënjohjes, tema e luftës së klasave në kushtet e diktaturës komuniste, tema e dhimbshme e braktisjes së vendit pas vendosjes së pluralizmit, tema e vlerësimit të talenteve, tema e indiferentizmit të shqiptarëve, e mishëruar aq bukur në tregimin “Kompleksi Gjenoveze”, janë me të vërtetë mallëngjyese dhe herë-herë marrin nota prekëse, deri edhe ngashëruese.

Shkrimtari Sotir Athanasi, me mjeshtërinë e magjisë së fjalës artistike, e përcjell lexuesin nga njëri tregim te tjetri, duke ia mbajtur pezull kërshërinë për fundin e secilit prej tyre. Ai ka një talent të veçantë për ta bërë lexuesin përjetues të emocioneve të veta. Një dhunti të tillë e zotërojnë vetëm shkrimtarët e talentuar.

Tregimet e këtij shkrimtari bin në sy për teknikën e hollë letrare, për analizën e thellë të gjendjeve emocionale të personazheve, në bashkërendim me një subjekt  befasues. Ai e njeh mirë botën e brendshme dhe shijen e lexuesve dhe di se si t’i ndezë emocionet e tyre. Prandaj me përmbajtjen e tregimeve të veta ai e trondit fantazinë e tyre.

Mjaft oigjinal është stili i tregimeve të shkrimtarit. Ai përdor dy mënyra për shtjellimin e idesë së tyre. Të parën ia përcjell lexuesit me mjete artistike, duke i krijuar përshtypjen, sikur shkrimtari “e ka arratisur veten” nga përmbajtja e tyre. Mënyrën e dytë, në vetëdijen e lexuesit, ai e rrezaton me gjuhën e personazheve ose me përsiatjet e veta fort tërheqëse. Pra, në tregimet e tij ai është herë “i  arratisur”, herë i pranishëm.

Ky lloj stili në rrëfimtarinë e shkrimtarit Sotir Athanasi më kujton një thënie fort kuptimplote të shkrimtarit realist francez Gustav Flober (Gustave Flaubert – 1821-1880),  cili theksonte:

“Ashtu si puna e Hyjnisë, shkrimtari në librin e vet duhet të jetë kudo dhe askund, i padukshm dhe i kudondodhur’.

Këtë ide të shkrimtarit francez e çon më tej shkrimtari rusoamerikan Vladimir Nabokov (1899-1977):

“… në veprat, në të cilat autori është i padukshëm në një mënyrë ideale, prapëseprapë ai është i pranishëm në të gjithë librin dhe mungesa e tij vjen e shndërrohet në një prani plot shkëlqim”.

Në prozën tregimtare të shkrimtarit Sotir Athanasi të lë  mbresa të fuqishme strukturimi i saj, thënë ndryshe, kompozicioni, pra, ndërtimi i tërë elementeve të përmbajtjes së saj. Përshtypje të veçantë i bën lexuesit kompozicioni i brendshëm i tregimeve të tij, i mishëruar mjeshtërisht në vizatimin e portreteve të personazheve apo në përshkrimet e mjedisit.

Tregimi me titull “Mbi një diskutim në kohën… e Konicës” të zhyt në vramendje të thella. Heroinë kryesore e atij tregimi është ajo fshatarja angleze dyzeteshtatëvjeçare, Susan Boyle,  që ishte paraqitur para jurisë për të konkurruar me këngën e një këngëtareje të madhe amerikane. Paçka se jurisë ajo ju duk një profane hesapi, kur filloi ekzekutimin e këngës, atë dhe sallën i ngriti peshë nga entuziazmi. Dhe shkrimtari Sotir Athanasi, i cili Shqipërinë e do si jetën e tij, e vazhdon rrëfimtarinë me nota tejet emocionuese:

“Ishte hera e parë që atë sallë e atë juri ne e pamë, jo vetëm për të mbushur kohën me një program që përfundoi në diçka, lidhja, e cila, ndonëse me dhimbje, trokiste në atë “institucion” me emrin MENDËSI.

Sa shekuj larg qëndrojmë ne?

Domethënë shoqëria jonë shqiptare nga gjëra të tilla, të cilat jemi mësuar t’i gjejmë vetëm nëpër përralla…

Skepticizmi im këtu duhet ta ketë, mbase, me shumë të drejtë, origjinën. Tatëpjeta për një popull aty duhet të ketë konturuar zanafillën dhe mbrapshtësia, kjo fqinjë e rrezikshme, sigurisht që aty banon, edhe pse s’kuptohet që troket bindshëm në prag…”.

Me përmbajtjen e këtij tregimi, shkrimtari ka hyrë thellë në pasqyrimin e disa dukurive sociale në vendin tone. Përmes një të vërtete konkrete, të shpalosur në rrëfimin për atë fshataren angleze që doli për të kënduar para jurisë, ai ka zbuluar dy të vërteta artistike:

Së pari, ai, tërthorazi, e vë theksin te roli i punës dhe rëndësia e saj në formimin e personalitetit të njeriut, çka duhet të gjejë vlerësimin e duhur nga ana e shtetit dhe e strukturave përkatëse të shoqërisë. Mos vallë ajo fshatarja angleze pati vendosur të paraqitej në konkurs për të kënduar para jurisë pa një përgatitje paraprake? Kurrsesi. Nuk mund të mos imagjinohet se sa kohë e gjatë i është dashur asaj të punojë me vetveten për mënyrën e ekzekutimit të këngës së asaj këngtares amerikane, për të arritur deri në atë nivel kur u prezantua para jurisë. Puna e gjatë dhe e palodhur e asaj fshatareje të thjeshtë angleze, e cila e la pa mend jurinë dhe publikun në sallë me mjeshtërinë e ekzekutimit, më sollën në kujtesë një vlerësim të jashtëzakonshëm të shkrimtarit, publicistit dhe personalitetit politik francez Emil Zola (Émile Zola – 1840-1902).  Pikërisht për punën. Ai thotë:

“Unë kam pasur të vetmin besim, të vetmen forcë: punën… punën! Kini parasysh, zotërinj, se puna është i vetmi ligj që drejton botën. Jeta nuk ka tjetër qëllim, ekzistenca nuk ka tjetër kuptim dhe të gjithë ne vimë në  këtë botë vetëm për të marrë pjesë në punën e përbashkët dhe mandej të zhdukemi”.

Së dyti, shkrimtari nxjerr në pah rolin e talenteve në zhvillimin e shoqërisë. Duke mos i vlerësuar talentet, qoftë shteti, qoftë shoqëria, atëherë, siç e nënvizon shkrimtari me shumë të drejtë, “fillon tatëpjeta e një populli”. Por në mjediset e shqiptarëve harrohet një fakt mjaft interesant: njerëzit e talentuar janë edhe më të guximshmit në jetën e shoqërisë, prandaj edhe fjala e tyre duhet dëgjuar me shumë vëmendje.

Para disa ditësh, Kryeministri Rama u ndal me një fjalim para studentëve të Fakultetit të Mjekësisë, në ceremoninë e diplomimit në Pallatin e Kongreseve. Gjatë fjalës së kreut të qeverisë, nga të pranishmit u dëgjua një student të flasë me zë të lartë kundër tij, duke theksuar fenomenin shqetësues të largimit të të rinjve jashtë Shqipërisë për të punuar atje si mjekë. Studenti theksoi se diplomat e tyre shërbejnë si bileta për jashtë vendit. Për fatkeqësinë e shqiptarëve,  Kryeministri Rama, në vend që të reagonte krejtësisht me gjakftohtësi, ta ftonte pranë vetes atë student, të mësonte se kush ishte ai student, ç’rezultate kishte pasur në mësime dhe t’i dëgjonte me shumë vëmendje shqetësimet e tij, reagoi në një mënyrë fare të pahijshme, duke iu dejtuar të pranishmëve që të përgatitnin një recetë për kurimin e tij, pra, duke e fyer publikisht. Pak më vonë, në një emision televiziv, u bë e ditur se ai student i përket sërës së ekselencës, prandaj edhe në atë takim iu drejtua Kryeministrit Rama me një guxim qytetar shembullor. Por shokët e tij studentë në sallë, në vend që të shpreheshin njëzëri në përkrahje të tij, duartrokitnin kryeministrin me një servilizëm të pështirë.

Në atë takim, me reagimin ndaj atij studenti shumë të talentuar, Kryeministri Rama zbuloi kompleksin e inferioriteti që e bluan përbrenda në çdo hap të jetës së tij. Prandaj edhe ndaj çdo vërejtjeje që i bëjnë publikisht të rinj dhe qytetarë të guximshëm të vendit tonë, ai reagon sikur ta kishte pickuar grenza.

Pra, ja ku shfaqet në mënyrë të shëmtuar indiferentizmi i shqiptarëve, të cilin shkrimtari Sotir Athanasi e stigmatizon artistikisht në këtë përmbledhje me tregime.

Proza tregimtare e këtij shkrimtari ta ngroh shpirtin. Kjo për faktin se të vërtetën jetësore ai e ka idhull të krijimtarisë artistike, paçka se e vërteta ngjall edhe qëndrime kundërvënëse në jetën e njerëzve. Dhe kjo është e shpjegueshme, sepse jeta nuk karakterizohet nga gjëra vetëm ideale dhe këtu qëndron edhe bukuria e saj.

Santa Barbara, Kaliforni

25 shkurt 2020

Sapo kuptova qëllimin e jetës.

Kjo ndodhi në Boston, papritur.

Ecja  përgjatë Çarlsit

dhe pashë dritat të dyfishoheshin,

të gjitha me zemrën neon vibruese,

duke hapur gojën si këngëtarë opere;

numërova yjet, veteranët e mi të vegjël,

me vrama të lulëzuara, e kuptova se po mbante dashurinë time në bregun

e gjelbër të natës, dhe në lot

u hapa zemrën makinave drejt lindjes

e perëndimit

dhe kalova një urë për të vërtetën time

e dërgova me vrap në shtëpi me bukurinë e saj

e deri në mëngjes i grumbullova këto konstante

për të zbuluar pastaj se ato kishin ikur.

Përktheu: Faslli Haliti

1. Kur HASAN “AGAN” e “vrau mushka”!!!

Kjo ngjarje ka ndodhur,kur ky,HASANI,qe aty nja dyzet e pesë vjeç. Aga nuk qe, por nga anët tona kish mbetur një zakon: që burrave mbi 30-vjeç,veç emrit  duhet t’i shtoje këtë titullin “AGA”. Nëse nuk ia shtoje këtë”ndajshtim”,kur e përshëndesje, tjetri të zemërohej dhe shkoi e vajti. Ky”model” ruhej sidomos nga graria. Epo ç’ta zgjas? HASAN “AGAI” , një ditë prej ditësh. vendosi të martojë djalin. Bëri dasmë të madhe dhe,për të thënë të drejtën, kish zgjedhur një nuse për djalin aq  të bukur, sa  t’i merrje kokën. Për të qenë më i përafërt me lexuesin,nusja qe aq e bukur, sa, po të paraqitej për konkurs bukurie, do të shpallej MISS. Të gjithë dasmorëve dhe, sidomos, grarisë u mbetën sytë tek nusja e HASAN”AGAIT”.
-Ka fat, i ligu,- paskej thënë një nga gratë e fshatit.
-Po ti  ç’ke që e përflet?- tha tjetra.
Po ti e di,- vazhdoi e para,- se ç’pis burrë është HASAN “AGAI”. Është pusht dhe mjerë ajo, thëllëzë. në dorë të kujt ka rënë.
Dhe fjalët rrihnin  gojë më gojë, sa lëkurën ia bën si def HASAN “AGAIT”.
*     *    *
Për nuset,nga anët tona, kishte mbetur një zakon i vjetër. Që të nesërmen e dasmës, gratë e afërta në gjininë e  burrit, e merrnin nusen, i jepnin një sopatë dhe çonin në pyll për të prerë dru. Me vete, nusja mbante prej dore një mushkë.
Ndërsa gratë tirrnin  mbi furkat me lesh, nusja brenda në pyll priste dru për t’u ngrohur. Nusja qe punëtore dhe iu fut punës me  zell.  Ndërsa  priste dru, sheh që drejt saj me çapa shqarthi po vinte i vjehrri,HASAN “AGAI”. Po ky,- u çudit nusja,- ç’kërkon? Por HASAN “AGAI” qe keq nga mideja. U afrua dhe, pa fjalë,zgjati dorën që të zinte nusen e djalit. Nusja nuk qe veç e bukur,por dhe e ndershme. Kur pa qëllimin e ligë të vjehrrit, i ra me myk të sëpatës dhe, kur e pa që ra për tokë, lëshoi kujen:- Moj hankoni, hajde se HASAN”AGANË” e “vrau mushka”!!! Graria vrapuan dhe, kur e gjetën  shakull, mezi e vunë mbi mushkë dhe e çuan në shtëpi. Lajmi mori dhenë dhe”qafiri”, ashtu mbytur-mbytur sikur jepte shpirt, kur e pyesnin ç’e kish gjetur,përgjgijej:- Më vrau mushka! Oda mbushur plot dhe,tek i thoshin të shkuara, merrnin të njëjtën përgjigje:- Më vrau mushka!
Kur ja tek i vjen radha dhe nuses.
Ajo:- Ç’ të gjeti “AGA”?
– Më” vrau” mushka,- tha pushti.
– Po kur nuk i dije “zanan”, pse iu qase pranë?!!!