32 vite më parë, kur në Shqipëri ishte ende regjimi komunist u var në litar një poet se mbronte për fjalën e lirë dhe për pikëpamjet e tija perëndimore, pro-amerikane dhe pro-evropiane.  Havzi Nela, poeti disident dhe autori i mijëra vargjeve u vra për shkak të krijimtarisë së tij.  Me rastin e 32-vjetorit të varjes, bashkëshortja e tij, Lavdie Nela vendos lule, me lot në sy, në bustin e martirit të demokracisë, ngritur në qytetin e Kukësit pranë gjimnazit të qytetit që mban emrin e tij.  Ajo kërkon nga enti i ri i drejtësisë, hapjen e dosjes së bashkshortit dhe zbardhjen e plotë të saj, raportoi gazeta Telegraf e Tiranës.

Vrasja e tij në litar me urdhër të drejëtsisë komuniste enveriste, u shpreh ajo me këtë rast, ”Më vrau shpirtin, më plagosi zemrën, më nxiu jetën, më prishi lumturinë, më preu ëndrrën, më prishi shpresën, më tmerroi rininë sepse populli i Kukësit meriton të jetojë në liri, se sot diktatura është në të gjitha qytetet e Shqipërisë, si në vitin ’67, kur u arratisëm”, citohet të jetë shprehur Lavdie Nela, bashkshortja e Havzi Nelës, me rastin e 32 vjetorit të vrasjes së bashkshortit të saj në litar.

Sa për informacion për lexuesit që ndoshta nuk kanë shumë njohuri për vrasjen makabër të këtij poeti të pafajajshëm në muajt e fundit të regjimit komunist shqiptar.  Shkurtimisht, ishte data 10 gusht 1988, ora 02:00 të mëngjesit kur poeti Havzi Nela mbylli sytë përgjithmonë pasi u ekzekutua me varje në mes të qytetit të Kukësit, pas miratimit përfundimtar të dënimit me vdekje nga anëtarët e Presidiumit të Kuvendit Popullor të Shqipërisë, të drejtuar nga Ramiz Alia.

Havzi Nela, pas një kalvari vuajtjesh dhe internimesh në kampet famëkeqe të komunizmit, sipas të dhënave botuar në gazetën Telegraf, dy ditë më parë, u mbyll në burgjet e Burrelit dhe Spaçit e me pas më 10 gusht 1988 u var në qendër të qytetit të Kukësit me akuzën e tradhtisë së lartë ndaj atdheut.  Poeti Nela ka qenë gjithmonë kundër diktaturës dhe nuk u pajtua kurrë me komunizmin.  Pikërisht, komunizmi me të cilin nuk pajtohej Havzi Nela, ishte regjimi që ia mori jetën atij dhe mijëra të tjerëve – një regjim që sipas Kryeministrit aktual të Shqipërisë, Edi Rama – ishte “në anën e duhur të historisë”.

Dua tu kujtoj atyre, që edhe sot e konsiderojnë Ramiz Alinë si të moderuar, se ishte regjimi komunist hoxhist i Ramiz Alisë ai që vari në litar një poet se mendonte ndryshe, jo në vitin 1945 ose 1955, ose 1965 – por vetëm 14 muaj para se të shembej Muri i Berlinit, atëherë kur komunizmi po jepte shpirt në pjesën tjetër të Evropës.  Mënyrë më barbare nuk besoj të ketë për t’i marrë jetën një njeriu se varja në konop, të një njeriu të pafajshëm, e sidomos një poeti, në kontinentin e Evropës në fund të shekullit XX. Por, për fat të keq, siç ka shkruar edhe Ismail Kadare për Shqipërinë e asaj kohe, “Shqipëria nuk bënte pjesë as në Europë as në kontinentin e qytetëruar të popujve.  Shqipëria, në vitin 1988, në prag të rënies së komunizmit, ishte ende një njollë e zezë në hartën e kontinentit, një njollë e turpit dhe e krimit në shkallë planetare.”  Megjthkëtë, shumë veta, edhe sot 30-vjetë pas rënjes zyrtare të komunizmit, për këto krime monstruoze ia lenë fajin, “kohës”, ashtu ishte “koha”, thonë.  Justifikojnë edhe varjen e një poeti me “kohën”, sikur të ishim duke folur për mesjetën e jo për fundin e shekullit 20, në kontinentin e qytetëruar të njerëzimit – “kohën”, kur dënimet me vdekje në Shqipëri vendoseshin nga anëtarët e Presidiumit të Kuvendit Popullor, të drejtuar nga Ramiz Alia.

Jo se vrasja në litar e Havzi Nelës ishte i vetmi akt barbar gjatë pothuaj 50-vjet komunizëm.  Mijëra kundërshtarë politikë të regjimit komunist u vranë në Shqipëri, me plumb e me litar,vdiqën në kampe të përqëndrimit dhe u vranë në kufi duke u arratisur nga “parajsa” e Enver Hoxhës — individë dhe personalitete ndër më të njohura politike, kulturore dhe fetare të kombit shqiptar.  Por vrasja e Havzi Nelës ishte — siç është shprehur Ismail Kadare, në një artikull vitin e kaluar — një akt dëshpërimi nga ana e një regjimi kriminal e të pa penduar: “Rendi komunist i egërsuar nga shënjat e para të lirisë, ashtu si bisha që egërsohet prej sinjaleve të dritës, donte të jepte një mesazh të kundërt me shpresën.  Një mesazh frikësimi dhe tmerri.  Dhe, për të qenë i besueshëm se ende nuk do të bënte asnjë lëshim, për të bindur të tjerët dhe veten e vet se ende ishte i aftë të vriste, zgjodhi formën më barbare të marrjes së jetës: varjen me litar”, ka shkruar Kadare në shkurtë të vitit të kaluar, me rastin e ditëlindje së poetit Nela, (20-Shkurt, 1934).

Ismail Kadare është shprehur se Poeti Havzi Nela “është një kambanë që ende bije për shoqërinë shqiptare. Të mos e dëgjosh këtë kambanë do të thotë të shkelësh me këmbë lirinë e Shqipërisë.  Krahas hezitimit për të dënuar krimet e komunizmit, një dukuri tepër e shqetësuar për të mos thënë monstruoze, vazhdon në Shqipëri. Pasioni i habitshëm për t’u dhënë tituj e nderime njerëzve që jo vetëm nuk bënë asgjë për lirinë, por që bënë gjithçka për ta shtypur atë.  Shoqëria shqiptare ka nevojë të shkundet e të mbrojë liritë demokratike kundër çdo lloj kërcënimi që i vjen nga çdo lloj drejtimi e i fshehur pas çdo lloj maske.  Vetëm kështu ajo do të jetë në gjendje të fitojë drejtpeshimin e munguar.  Martirët e kanë qetësinë e tyre atje ku pushojnë. Është shoqëria shqiptare, që nuk e ka. Dhe për këtë duhet të luftojnë të gjithë”, ka shkruar Kadare vitin që kaloi.

Duhet të luftojnë të gjithë ashtuqë ushtima morale e kambanës së Havzi Nelës të dëgjohet nga të gjithë — nga autoritetet shqiptare, po se po, por edhe nga ndërkombëtarët në Tiranë, të cilët thonë se po punojnë për të vendosur drejtësi në vend.  Shqipëria ka nevojë për një zgjim moral, nga të gjithë që po përpiqen të kontribojnë në këtë drejtim.

Me rastin e 32-vjetorit të varjes së Havzi Nelës, bashkshortja e Havzi Nelës, Lavdije Nela kërkoi nga SPAK hapjen e dosjeve dhe zbardhjen e plotë të ngjarjes, duke shtuar se gjatë 32 viteve të kaluara, asnjë ent drejtësie as qeveri nuk ka bërë asgjë për të zbardhur vrasjen e të dashurit të saj dhe për të çuar para drejtësisë, përgjegjësit që dhanë urdhër për varjen e poetit të pafajshëm.

“Mjerimi s’don mëshirë” ka thënë Migjeni.  As Lavdije Nela nuk kërkon mëshirë as lotë krokodili për humbjen e saj të madhe, por këmbëngulë për drejtësi nga entet shqiptare të drejtësisë por edhe nga komuniteti ndërkombëtar në Tiranë!  Drejtësi për bashkshortin e saj Havzi Nelën, për familjen e saj dhe për të gjitha viktimat e komunizmit në Shqipëri.

Fatkeqësisht, e kam thenë shpesh dhe do vazhdoj ta them se Shqipëria dhe shqiptarët nuk do të gëzojnë drejtësi të vërtetë për derisa ai vend nuk përballet me të kaluarën e saj dhe me krimet e regjimit komunist, si dhe per derisa nuk pastron nga politika dhe nga organet e drejtësisë — përfshir entin e ri SPAK– zyrtarët që kanë marrë pjesë — drejt për drejt, ose tërthorazi — në ato krime dhe në mbajtjën në pushtet të atij regjimi të pashpirt.  Havzi Nela dhe mijëra viktima të komunizmit –të cilët edhe 30-vjet post-komunizëm kërkojnë drejtësi –nuk ishin të tepërt për Kombin shqiptar as për njerëzimin.

Të nderuar përfaqësues të diplomacive perëndimore në Tiranë: Unë nuk jam në favor që fëmija ta pësoj për mëkatet e prindërve (pasi ashtu vepronte regjimi i Enver Hoxhës), por dukjet dhe shfaqjet e jashtme (appearances) kanë shumë rëndësi për kredibilitetin e një organi sidomos të drejtësisë, në emërime dhe në vendime me rëndësi, siç janë emërimet e fundit në entin e ri të drejtësisë, SPAK.  Jam i sigurt se kini dëgjuar tanimë ankesat dhe shqetësimet në popull dhe në media për disa prej emërimeve në atë ent të rëndësishëm si dhe për të kaluarën e disa prej personave të emëruar — shqetësime që me të drejtë venë në pyetje kredibilitetin e këtij enti të ri dhe punës që do të kryej në të ardhmen  — ent ky i cili nga disa krahasohet me FBI-në amerikane.  Ju lutem pushoni nga ky krahasim se i jepni një emër shumë të keq FBI-së amerikane, duke e krahasuar me Spakun.

Më vjen keq të them, por jam i bindur se – bazuar në përvojën e historisë 30-vjeçare “post-komuniste”, as autoritetet politike shqiptare as SPAK-u nuk janë të disponuar të dëgjojnë thirrjen e Lavdie Nelës për hetime në lidhje me varjen barbare të bashkshortit të saj të jetës dhe as që e kanë ndër mend të përballen me ose të hetojnë krimet e regjimit komunist në Shqipëri, ashtu siç ka bërë Evropa ish-komuniste.  Andaj, nuk është aspak e rastit që brenda dhe jashtë Shqipërisë se sistemi i ri nuk është asgjë tjetër veçse një relikt i sistemit të vjetër.

Për fat të keq, edhe unë jam i detyruar të shpreh (me Migjenin) dëshpërimin tim prej 30-vjetësh tashti, se “Përditë shoh qartë e ma qartë dhe vuej thellë e më thellë”, se — me SPAK-un ose pa SPAK-un — pa një përballje serioze të atdheut tonë Shqipërisë me të kaluarën komuniste, ai vend do të mbetet një “njollë e zezë në hartën e kontinentit” evropian – pjesë e një bote autoritare jo perëndimore — ashtu siç ishte edhe në vitin 1988, kur u varë në litar Poeti Havzi Nela.  Në këtë përvjetor, 32 -vjet pas dënimit me vdekje në litar, Havzi dhe mijëra viktima të tjera të komunizmit — nga amshimi — presin për një zgjim moral kombëtar dhe ndërkombëtar në Shqipërinë post-komuniste dhe kërkojnë sot që të dëgjohet zëri dhe zemra e plagosur e Lavdie Nelës dhe mijëra bashkshorteve, nënave dhe bijave, anë e mbanë Shqipërisë!  Deri kur durim e shpresë!?

“Deri kur durim, deri kur me shpresë?
Jo, jo, mos m’i thoni, këto fjalë nuk i due.
Me durim e shpresë nuk due të vdes.
Si jeta dhe vdekja, duhen meritue.” (O, Liri, O Vdekje, Havzi Nela)

Frank Shkreli

O LIRI, O VDEKJE –Nga HAVZI NELA

Nuk them se jam trim, jo as frikacak,
Thellë n’afshet e shpirtit më grafllon guximi;
Vdekja për liri nuk më tremb aspak,
Si e duron robninë zemra e nji trimi?!

Pse or pse t’kem frikë, frikë se mos po vdes?!
Oh, çfarë marrie, ndoshta faj për mue!
T’ecësh zvarrë si krimb, t’mos jesh
kurrë serbes,
Këtë s’ia fali vetes, kjo më ban me u mendue.

Pse t’më dhimbset jeta, pse u dashka kursye?
Veç me përtypë bukën, me u rropatë si kalë?
Pa nji fjalë ngushllimi, pa nji ditë lumnie,
Unë skllav i bindun, tash, kur s’jam as djalë.

Deri kur durim, deri kur me shpresë?
Jo, jo, mos m’i thoni, këto fjalë nuk i due.
Me durim e shpresë nuk due te vdes.
Si jeta dhe vdekja duhen meritue.

S’meriton asnjenën kur mbetesh gur varri
Ndaj rri e mendohem jetës me i dhanë fund.
Le të kënaqet hasmi, le të qeshë i marri!
Liria më thërret, vdekja nuk më tund.

            “Do t’ishte gabim të gjykoheshin veprimet e një epoke nga pikëpamja e një epoke tjetër”, shkruan Alexandre Dumas, duke vënë fjalinë në gojë të D’Artagnan-it tek Tre mosketierët. Fjalë ari. Siç dëshmojnë edhe rrahjet e zjarrta të mendimeve, mbi rrëzimin e përmendoreve të shumë njerëzve që, në kohën e tyre, mendonin se ishte “e zakontë”, sado që sot fjala na tmerron, të kishin skllevër. Mjafton të rilexohet se çfarë tha, edhe vetë Abraham Linkolni në Charleston, të Illinoisit, më 18 shtator 1858: “Nuk jam e nuk kam qënë kurrë i mendimit për të mbështetur n’asnjë mënyrë barazinë shoqërore e politike ndërmjet racës së bardhë e asaj të zezë; duhet të shtoj se nuk kam qënë në dobi të votës së negërve, ose t’i bënja ata ndihmës gjyqtarë, as për t’i aftësuar për të mbuluar detyra publike, ose t’u lejonja atyre martesa me të bardhët”. Për të shtënë dridhmën.

Vlen, fatkeqësisht edhe për Kishën. Do t’ishte e drejtë, pikërisht sepse shumë priftërinj, fretër e misionarë, kanë zhvilluar betejë kundër skllavërisë, duke filluar nga i madhi Bartolomé de Las Casas që arriti në San Domingo si pronar skllevërish dhe i kushtoi jetën lirimit të tyre, të hiqeshin ato pjesë të historisë që edhe sot bëjnë të skuqen shumë të krishterë, të zotuar në vullnetarizëm, kryesisht n’Afrikë. Nga e cila, simbas studimeve, janë rrëmbyer e shpërngulur n’Evropë, n’Amerikat e në Vendet arabe së paku nja njëzet milionë afrikanë. Së paku.

Sigurisht, siç mëtoi më 1992 Gjon Pali i II në vizitën e tij të faljes në Gorè, portin senegalez nga niseshin anijet me negër (“Burra, gra e fëmijë kanë qënë viktima të një tregëtie të turpëshme në të cilën kanë marrë pjesë njerëz të pagëzuar, por që nuk e kanë jetuar besimin e tyre: si mund të harrohen vuajtjet e pafund të shkaktuara popullsive të shpërngulura nga kontinenti afrikan, duke përçmuar edhe të drejtat më parësore njerëzore?”) Kisha dënoi skllavërinë që nga viti 1462, në një letër të Piut II si një krim : “magnum scelus” (poshtërsia m’e madhe). Por bëhej fjalë për shpallje parimi të zhgënjyer.

Heshtja për temën në Këshillin e Trentos, të hapur më 1545, kur rrugët detare për Amerikë ishin hapur  prej gjysmë shekulli dhe trafiku i të zinjve kishte filluar nga portogezët shumë katolikë (me aq pagëzime të rrëmbyerve në anije), thotë shumë. Ashtu sikurse përdorimi i 475 skllevërve në bordin e anijeve të flotës papnore me bazë në Civitavecchia deri në 1726. Mjerë ai që gjykon me metrin e sotëm. Por edhe të harrohet është e padurueshme.

“Corriere della Sera”, 4 gusht 2020    Përktheu Eugjen Merlika

            Bjellorusia digjet mbas zgjedhjeve – farsa me të cilat Lukashenko u kacavjerr në pushtetin e tij. Por skenari i recituar nga Evropa duket se është shkruar më përpara, edhe se ajo që po ndodh në kufijtë e saj bëhet gjitënjë e më tepër dramatike – jo vetëm në lindje – e kriza si kjo rrezikojnë të kthehen në makthe.

Është e qartë që secili në Bruksel është munduar të bëjë më të mirën. Kuptohet nga të lexuarit e deklaratave të kryetares së Komisionit Ursula von der Leyen (”nuk ka vënd për shtypje të dhunëshme të manifestuesve paqësorë”) e të kryetarit të Parlamentit evropian David Sassoli (“liria e shprehjes e e protestave janë një parim themelor”). Charles Michel, që drejton Këshillin evropian, po heton terrenin mbi propozimin e një takimi të nivelit të lartë të jashtzakonshëm. Profil i ulët, si zakonisht, nga ana e përfaqësuesit të Lartë për politikën e jashtëme Josep Borrell (ku përfundoi skuadra e pushkatimit , e mbledhur në vazhdimësi, që mbante në shënjestër Federica Mogherinin?), i zotuar të bashkërendojë deklaratën e përbashkët të ministrave të Jashtëm që vlerëson mundësinë e sanksioneve. Por disa pyetjeve, megjithatë askush nuk u është përgjigjur. Cila është mënyra për të ndalur diktatorin e Minskut? A duhet të mbizotërojnë interesat gjeopolitike (Rusia e Putinit është shumë pranë) apo vlerat e mbrojtjes së të drejtave njerëzore?

Këto përgjigje nuk do të vijnë sepse shumë interesa të kundërta me njëra tjetrën (dhe shumë shtylla të munguara) kanë ndaluar lindjen e një politike të jashtëme të përbashkët. Siç shkruan The Economist, BE është viktimë e gjeografisë së tij e të dështimeve të tij. A është vonë për t’u ndrequr? Leverdis të përgjigjemi: jo. Por e vetmja mundësi e vërtetë është që Vëndet antare – në egoizmin e tyre të hershëm, të sulmuar vetëm përkohësisht nga përgjigja piskamës së pandemisë – të kuptojnë se përfitimet janë më të mëdhaja se harxhimi në rastet e votimit me shumicë dhe një aftësie ushtarake të përbashkët.

“Corriere della Sera”, 11 gusht 2020        Përktheu Eugjen Merlika  

(Demokracia e trukuar dhe komunizmi rozë)

“Shqipërinë do t’a gëzojmë ne dhe fëmijët tanë”

                                                                                         Ramiz Alia

Pjesëmarrja në jetën politike e atyre që nuk ishin pajtuar kurrë me komunizmin qe një tjetër aspekt i farsës së mashtrimeve që pësoi ajo shtresë shoqërore, për të cilën u fol aq shumë në vitet e para të së ashtuquajturës demokraci. Ndoshta nuk do të ishte folur aqë, sikur drejtuesit komunistë të kishin patur mprehtësinë të kuptonin se fati i keq i shqiptarëve të dënuar nga diktatura i interesonte pak ose aspak “botës së lirë”. Sigurisht nuk mund t’a dinin as ata, as të përndjekurit e të gjymtuarit e diktaturës së kuqe se jetët e tyre, të kaluara kampeve e burgjeve, nuk përbënin asnjë shqetësim për atë botë. Ata viheshin në të njëjtin rrafsh me të tjerët, e si të tillë, nuk do të kishin asnjë përparësi në opinionet publike e zyrtare të Perëndimit, për kalvarin e vuajtjeve që komunizmi i kishte detyruar të përshkonin..

Shumë kush mund të thotë se ajo shtresë nuk pati njerëz të pregatitur për të marrë pjesë në drejtimin e Shtetit dhe se periudhën e qeverisjes së PD së disa prej tyre arritën deri në postet më të larta të administratës shtetërore. Kjo është pjesërisht e vërtetë, por duhet vënë në dukje fakti se e gjithë klasa politike pas komuniste, me përjashtim të një pjese të socialistëve, ishte e improvizuar dhe diletante, mbasi përvojën politike nuk mund t’a kishin marrë nga spitalet, fabrikat apo institucionet arsimore ku kishin shërbyer. Në këtë kontekst prirja, për të ngushtuar mundësinë e pjesëmarrjes së ish të dënuarve të ndërgjegjes në jetën politike, ishte e maskuar por reale. Vetë ligji për kontrollin e figurave, i hartuar dhe i shpallur me të madhe si një masë që do të kufizonte pjesëmarrjen e ish zyrtarëve komunistë në Kuvend, në të vërtetë drejtohej në përzgjedhjen e elementëve që vinin nga ish “klasat e përmbysura”. Këta duhej të ishin besnikë të PD ose drejtuesit të saj, përndryshe skartoheshin si të papërshtatëshëm, gjoja simbas dokumentave që kishte në dorë shërbimi i fshehtë e të cilat ishin trashëguar nga Sigurimi i Shtetit komunist. Se sa mund të përpunoheshin këto dokumenta merret me mënd kur nuk ekzistonte asnjë mundësi apelimi ndaj vendimeve të Komisionit.         

Dëmshpërblimi i ish të dënuarve me punë të detyruar gjatë regjimit komunist mbetet ende mbas 13 vitesh të rrëzimit të tij një problem pa zgjidhje. PD në pushtet e njohu si detyrim nga ana e Shtetit por bëri pak për t’a vënë në rrugën e zgjidhjes. Kompensoi një pjesë fare të vogël në të holla e pjesën më të madhe e kaloi në “letra me vlerë”, të cilat, në pjesën dërmuese, u kthyen pa asnjë farë vlere për mbartësit e tyre. Një pjesë e vogël e tyre u shit në treg me një të gjashtën e vlerës e shkoi për të pasuruar ata që blinin objektet e privatizuara, pjesa tjetër u gllabërua nga fantazma anglo-adriatika e askush nuk është në gjëndje të thotë se ç’fund pati. PS që zëvendësoi PD qe më e “sinqertë” në aktin e mashtrimit, mbasi për ish funksionarët e saj me z.Nano në krye, njohu shpërblimet në masën dhjetëfish nga vlera që kishte caktuar Qeveria e Meksit, për disa vite burg të dhëna nga Gjykata e Tiranës në vitet 93-94. Ishin paraparë e paralajmëruar edhe këto dënime në fjalën e Ramiz Alisë si”ndëshkime të vogla, sa për sy e faqe ndaj nomenklaturës së lartë komuniste”. Por kur vjen puna për morinë e viteve të të tjerëve, në kompensimin e të cilëve të gjymtuarit e burgjeve varin shpresën e ditëve të fundit të jetës, Nano dhe kolegët e tij përdorin të gjithë arsenalin e tyre të gënjeshtrave e justifikimeve për të zvarrisur në pafundësi zgjidhjen e problemit. Ju vijnë në ndihmë në këtë demagogji të ulët, për të mos thënë kriminale, “specialistët” si Shkëlqim Cani apo ekspertët e FMN, në heshtjen bashkëpuntore të përfaqësuesvet të organizmave evropiane apo diplomacisë së aleatëve të mëdhenj Perëndimorë…

Çfarë zhgënjimi i llahtarshëm mbas një gjysëm qinvjeti kalvari të kaluar edhe sepse shpirtërisht e moralisht e kishin ndjerë veten pjestarë të botës Perëndimore! Sa larg ishin iluzionet e tyre për atë botë  nga mospërfillja e përgjithëshme me të cilën u shërbyen  prej saj. Vite më parë, në një komision me përfaqësues amerikanë që shqyrtonin kërkesat e kandidatëve për studime në shkollat e larta ushtarake të SHBA, përzgjedhja binte më shumë mbi fëmijët e komunistëve. Një pyetjeje të një antari shqiptar se përse pranoheshin pak fëmijë të ish të përndjekurve, kryetari amerikan ju përgjigj se “ata janë të mbushur me mllef dhe ky paraqet rrezikshmëri.” Sigurisht nuk mund të përgjithësohet ky episod, por mbetet trgues i një mendësie jo të dobishme në lidhje me ata që gjithënjë kishin ëndërruar një jetë tjetër. Në përfytyrimin e tyre këtë jetë e kishin binjakëzuar me botën Perëndimore, parimet, vlerat dhe institucionet e saj.

Frika nga hakmarrja e kësaj shtrese të popullsisë, e hasur jo vetëm në kastën e lartë të komunistëve, por edhe në mjediset katolike e socialiste të Evropës, e bashkuar me prirjen për të mos vënë në pah krimin komunist, në gjithë gjërësinë e thellësinë e tij, bënë që përparësia, që duhet  të kishte ajo në sistemin demokratik, të mbetej vetëm një shpresë e vakët dhe e pasendërtuar.

Ajo frikë e hamendësuar nga shumë anë në rrjedhën e këtyre viteve nuk u përligj, mbasi hakmarrjet që priteshin nga njerëzit, të cilëve nomenklatura komuniste ju kishte gjymtuar jetën, nuk u vërtetuan. Kjo ndodhi për shpirtmadhësi, për frikë ndaj ligjit, falë një prirjeje për të mos ndërlikuar më shumë jetën, apo për motive të tjera, të cilat gjithkush mund t’i përceptojë simbas botkuptimit të tij. Por besoj se askush nuk mund të mohojë faktin se qëndrimi i asaj shtrese të popullsisë qe një leksion stili e morali në shkallën më të lartë, që tregoi epërsinë e saj të pakundërshtueshme shpirtërore ndaj xhelatëve të tyre, gjë që çuditërisht askush nuk ka dëshirë t’a verë në dukje.

Ata mjedise të së majtës evropiane, të bashkuar me ish komunistët, në të cilët kanë hyrë me të drejta të plota edhe pasardhësit e PPSHsë, thellë në vete gjejnë me vend dhunën kundër “fashistëve”, paçka se ajo dhunë rëndoi mbi tre breza njerëzish të pafajshëm. Kështu ata bënë çmos që të shmangeshin proçeset për dhjetra mijëra dënime të ndryshme në kundërshtim të plotë me Kartën e të Drejtave të Njeriut dhe ndihmuan drejt për së drejti që klasa politike komuniste, me ndonjë makiazh të vogël emërtimi, të ruante funksionin e saj drejtues edhe në sistemin e ri. Ky qëndrim ishte në përputhje me konceptet e parimet që kishin shoqëruar historinë e tyre të mbas luftës. Simbas Viktor Zaslavskit, një studjues i njohur, profesor i sociologjisë në Universitetin Luiss të Romës, drejtuesit e të majtave evropiane, sidomos komuniste, “ karshi popullsive të tiranizuara të Bllokut sovjetik tregonin një indiferentizëm absolut, sikur të bëhej fjalë për mish për top që duhej të bëhej theror në fushën e betejës së  historisë, që të kishin mbështetjen e shtypësve të tyre, për të zënë pushtetin në Perëndim. Ishte një qëndrim cinik, mbi të cilin shumë pak, në të majtën, kanë bërë një provim të vërtetë ndërgjegjeje.”.

Ja pra pse flitet pak ose aspak në Evropë për krimet e komunizmit, ja pse hasim në dukuri të tilla që ish kuadro të Sigurimit të Shtetit gëzojnë strehim politik e pensione në Itali, ndërsa një dorë pleqsh në moshë të thyer, vëllezërit Popa, megjithëse kishin rrezikuar jetën për të hyrë në Ambasadën italiane e për të jetuar në Italinë e ëndërruar, të riatdhesohen pa asnjë mundësi jetese në Shqipërinë e drejtuar nga Fatos Nano e shokët e tij.

Në fjalën e z.Alia ravijëzohet qartë një strategji për të ardhmen e shoqërisë shqiptare që nuk ndryshon aspak nga ajo e projektuar dhe zbatuar prej partisë komuniste që nga lindja e saj deri në fundin e rremë. Është strategji e bazuar mbi terrorin e mashtrimin, mbi grabitjen e mos respektimin e asnjë të drejte njerëzore. “Të burgosurit dhe të persekutuarit janë të moshuar, nuk kanë fuqi dhe janë të pa rrezikshëm. Duhet të kemi kujdes nga fëmijët e tyre. Por këta, duke ju dhënë nga një pashaportë dhe duke ju bërë presion do t’i largojmë nga Shqipëria. Ata që do të pretendojnë, kundërshtojnë apo do të këmbëngulin, do të lëndohen e do të ndëshkohen.

Pasuria e tyre na përket Neve , sepse Ne e bëmë.”

            Ata që sot trumbetojnë me forcë se komunizmi tashmë i përket së shkuarës,në leximin e kësaj pjese besoj se do të kenë rast të rishikojnë dhe një herë bindjet e tyre. Komunizmi i “reformuar” vazhdon t’a shohë Shqipërinë me të njëjtat syze që e kishte parë paraardhësi i tij. “Lufta e klasave” do të vazhdojë  siç vazhdon ndarja e shqiptarëve në “të mirë” e në “të këqij”. Ndryshojnë vetëm metodat, fasada e tyre. Ato bëhen më të holla, më dinake mbasi duhet të ruajnë formën “demokratike”, por në fakt janë më mizore, më të pamëshirshme në thelbin e tyre. Nuk është vështirë që nga fjalët e Alisë të përfytyrohet një Vend që braktiset nga bijtë e bijat e tij, në një dramë të fuqishme në të cilën regjizori pa emër e fytyrë vë në skenë diçka që i shëmbëllen një lloj spastrimi klasor, një lloj ndarjeje, kriteri bazë i të cilit është vetëm prejardhja, të lindurit me një mbiemër të caktuar që diku, në disa regjistra të fshehtë, është vënë në një rreth të kuq.  Dikur këta qytetarë të kategorisë së dytë, mbasi u ishte marrë pasuria, mbaheshin të mbyllur. Tani duhet të përzihen sepse nuk duhet të jenë të pranishëm në rindarjen e pasurisë, që “u takon” atyre, të tjerëve. Ata duhet të ikin, të enden nëpër botë në kërkim të një jete më të mirë, mbasi Vendi i tyre, Shqipëria, duhet të vazhdojë të mbetet pronë e komunistëve të cilëve”u takon” t’a gëzojnë brez mbas brezi duke grabitur, duke e përçarë, duke e poshtëruar në sytë e botës, duke e sunduar në të gjitha format. Kush do t’i kundëvihej kësaj “aksiome”  do të ballafaqohej me ndëshkimin  që do të kthehet në origjinën e tij, në plumbat pa emër të njësiteve guerrile, ose dinamitin në pragjet e shtëpive. Vrasjet pa emër të viteve nëntëdhjetë e deri në ditët e sotme, ndoshta e kanë zanafillën në atë Fjalë ogurzezë të të fundmit Kryetar të Shtetit zyrtar komunist…

Tani e tutje ky Shtet duhet të ndërrojë petk, duhet të heqë uniformën ushtarake ala Mao, duhet të veshë kostumin e kollaren, për të hyrë në sallonet e Brukselit e të Strasburgut. Në fjalorin e tij nuk duhet të ketë më “luftë klasash”, “luftë kundër kapitalizmit”, “diktaturë e proletariatit” e të tjera shprehje të këtij lloji. Atje do të hyhet duke hymnizuar “lirinë”, “demokracinë”, “tregun e lirë”, “solidaritetin atllantik”, “të drejtat e njeriut”. Të gjitha këto duhet t’i shërbejnë si gjethe fiku një synimi të qartë, një besimi të palëkundur, një vendimi të pakundërshtueshëm të kupolës komuniste, të shkruar me gërma të kuqe si gjaku, me të cilin do të mbrohet, po të jetë nevoja: Shqipërinë do t’a gëzojmë Ne dhe fëmijët tanë.

Kjo do të ishte, në projektin ramizian, Shqipëria demokratike. Nuk do të përbënte ndonjë çudi nëse do të quhej vetëm një projekt, sado cinik e kriminal që është. Nuk mund të pritej diçka tjetër nga një kastë që ishte rritur me pushtetin në dorë, mospërfillëse ndaj interesave të popullit që e mbante në kurriz. Asnjëherë deri atëhere udhëheqja komuniste shqiptare nuk kishte qënë kaq e sinqertë në paraqitjen e saj, kaq e zhveshur nga demagogjia, kaq e tejdukëshme në qëllimet e saj. Asnjëherë nuk e kishte shpalosur kaqë hapur thelbin e qënies së saj, që ishte vetëm ideja e pushtetit mbi një popull që ishte marrë nëpër këmbë e qorollisur aq gjatë n’emër të “interesave” të tij.

Mars 2004

Vijon

“Shqipërinë do t’a gëzojmë ne dhe fëmijët tanë”

Ramiz Alia

“Sistemi ynë ka kapitulluar përballë atij kapitalist, ndaj jemi të detyruar të ndryshojmë strategji”

Me këtë pohim “të sinqertë” që binte ndesh me dogmën gjysëm shekullore të “epërsisë së socializmit” si rend shoqëror, politik dhe ekonomik, Kryetari i Shtetit dhe i partisë së komunistëve shqiptarë, Ramiz Alia, në tetor 1989, fillonte fjalën e tij para Byrosë Politike. Ai ishte i vetëdijshëm se ajo fjalë do të ishte një gur sinori mes dy kohëve historike, asaj të socializmit dhe një tjetre që do t’a pasonte, me gjithë të panjohurat e saj e që do të ishte, në synimin e tij dhe të kastës së kuqe që ai kryesonte, një kapitalizëm rozë.

Viti 1989, i mrekullive të paimagjinueshme të një shekulli luftërash mizore e diktaturash të pashembullta, po ecte me revan drejt fundit të tij. Kishte sjellë flladin e lirisë në Vendet e Evropës Lindore që, njëri pas tjetrit, rrëzuan regjimet komuniste që i kishin sunduar për gati një gjysëm qindvjeti. Muri i Berlinit ishte shembur dhe “perdja e hekurt” mes dy pjesëve të kontinentit mbetej vetëm një relike e një periudhe historike që, çuditërisht, kishte arritur në stacionin e saj të fundit.

Në Shqipëri ndryshimet epokale të kampit socialist përcilleshin me një heshtje të përgjithëshme, nën të cilën ndizeshin shpresat e vakëta e mbi të cilën vigjëlonte si skifteri arma e mprehtë e diktaturës së kuqe, Sigurimi i Shtetit. Dyshja Ramiz-Nexhmije, që deri atëhere ishte nanurisur në përrallën e përjetësisë së enverizmit pa Enverin, në fshehtësi projektonte një t’ardhme që do t’ju siguronte atyre dhe vartësve të tyre një pleqëri të rehatëshme e pa telashe e fëmijëve të tyre një sundim të qetë, jo më në një sistem terrori siç kishte qënë diktatura e kuqe, por në një “demokraci kapitaliste” në ngjyrën e formën që do t’ju këshillonin “miqtë e Perëndimit”.

Ky ishte thelbi i fjalës së Ramiz Alisë në Byronë Politike në tetor 1989. I arkivuar si “shumë i fshehtë” për vite të tëra ky dokument, një nga më të rëndësishmit e historisë së Shtetit bashkëkohor shqiptar, ka disa vite që është në duart e shqiptarëve të cilët, nëpërmjet tij, kanë mundësi të kuptojnë e të shpjegojnë të gjitha “enigmat” e periudhës së  kalimit nga një sistem në një tjetër. Si i tillë ai vlen të studjohet e të komentohet në hollësi. Fjala është një parashtrim i qartë dhe i detajuar i një projekti të madh, që do të fillonte sendërtimin e tij së shpejti e do të shtrihej në gjatësi kohe.

Simbas ish Kryetarit Alia ndryshimi i pashmangshëm do të kufizohej në dy pika:”në respektimin e të drejtave të njeriut e në pluralizmin politik”. Ishin çështjet në të cilat këmbëngulte Evropa Perëndimore në dokumentat e saj e të cilat, dështimi ekonomik i sistemit socialist, i kishte bërë të detyrueshme për t’u gëlltitur nga hierarkët e tij. Se sa do të ishin të mjaftueshme këto dy parime bazë për të ndërtuar një demokraci të vërtetë  e treguan përvojat e këtyre viteve, por e paralajmëroi dhe dinaku Alia kur parashtroi:

“Të drejtat e njeriut janë diçka brënda nesh dhe mund të abuzohet me to deri diku, por pluralizmi do të bëhet se s’bën. Kundërshtarët tanë do t’i nxisim që të krijojnë parti sa të duan; të majta, të djathta e të qendrës, por gjithsesi këto parti duhet të kontrollohen e drejtohen nga Ne. Programet e themelimit të këtyre partive, do t’i formulojmë dhe do t’i miratojmë Ne. Në krye të këtyre partive, duhet të nxirren njerëz që të përkrahin strategjinë tonë”

A u zbatuan porositë e Ramiz Alisë në krijimin e partive, apo ato lindën spontanisht nga dëshira e ndrydhur dhjetëvjeçarë me rradhë? A ishte një rastësi që në krye të partive u vunë ish kuadro të regjimit, madje të ardhura edhe nga shërbimet e fshehta, apo ata patën guximin që u mungoi të përndjekurve të diktaturës? A ishte thjesht pasioni i politikës, një mënyrë për të nxjerrë jetesën apo pjesë e strategjisë për të copëzuar opozitën ndaj partisë komuniste “të reformuar” krijimi i dhjetra partive në jetën shqiptare? Këto e të tjera pyetje si këto ende e mundojnë shqiptarin e thjeshtë që nuk arrin dot të kuptojë se kujt i shërbejnë dhjetra grupime njerëzish, që quhen parti, kur ritmet e zhvillimit të Vendit nuk kanë krahasim as me fqinjët tanë e standarti i jetesës njeh ngjitje marramendëse vetëm për kastat në pushtet e për trafikantët e shkelësit e ligjit.

Të gjithëve u kujtohen kohët e entuziazmit të krijimit të partive, duke filluar nga ajo Demokratike. Drejtuesit e tyre, që hodhën shpejt triskën e kuqe në kosh dhe u vetëshpallën kampionë të demokracisë e të antikomunizmit, flisnin me zjarr e pasion kundër Enver Hoxhës, për krimet e regjimit, mungesën e lirisë etj. Binte në sy  fakti se në këto parti kishte pak ose aspak ish të burgosur të ndërgjegjes apo përfaqësues të diasporës antikomuniste. Kjo i detyrohej deri diku dhe ndrojtjes së tyre  e mendimit se populli i indoktrinuar nuk do t’a kuptonte pjesëmarrjen e tyre në jetën politike, por diku haptas e diku në mënyrë të maskuar dhe mospranimit të drejtuesve të rinj. Këta të fundit që mendonin, sikurse ustai i tyre, se i nevoitej “karta morale” e të dënuarve të diktaturës bënin garë në  demagogji për të fituar përkrahjen e tyre.

Partia Demokratike qe ajo që mori në gjirin e saj më shumë ish të përndjekur. Në vitet e para disave prej tyre  u dha poste me rëndësi partiake dhe shtetërore, në nivele të ndryshme. Por aktivizimi i ish të përndjekurve politikë ishte vetëm një anë e treguesit të prirjeve demokratike të këtyre partive. Ana tjetër dhe më e rëndësishmja ishte strategjia ekonomike dhe e reformave që duhet të ndryshonin sistemin.

Thelbi i këtyre reformave ishte njohja dhe kthimi i pronave, pra një rindarje e pasurisë shtetërore ndërmjet qytetarëve, të cilëve gati gjysëm shekulli më parë Shteti komunist ua kishte grabitur me dhunë. Qëndrimi i partive qe një ngritje shqytesh e përgjithëshme e përmbledhur në shprehjen shqeto komuniste:” nuk do të lejojmë të na kthehen bejlerët dhe agallarët.”. Ligji 7501, që u miratua thuajse njëzëri nga Kuvendi, si pasojë e një marrëveshjeje ndërmjet demokratëve e socialistëve, ishte themeli i të gjithë prapësirës pas komuniste. Ai ligj jepte tokën në përdorim pa shumë ndryshim nga reforma agrare e 1946,  pa synimin që t’i bashkonte sërish forcërisht fshatarët, por edhe pa mbajtur parasysh se e kujt kishte qënë ajo tokë. Me një ndërhyrje zbukuruese vetëm për dukje krijohej ideja se Shteti po zhvishej nga pushteti ekonomik e se popullit i kthehej mundësia e rivendosjes së pronësisë vetiake. Fshatarët ktheheshin në argatë të tokës, që nuk ishte e tyre, por që për një farë kohe nuk do të paguanin detyrimet që rridhnin nga shfrytëzimi i saj. Nuk ishte gjë e rastit që populli në disa zona të Vendit, sidomos në pjesën Veri-Lindore nuk e pranoi këtë ligj dhe vendosi njëzëri khimin e pronësisë së secilit në kufijtë e para reformës agrare. Kasta komuniste, që ishte e vetëdijshme se duhej lëshuar përkohësisht pushteti politik për të zotëruar në mënyrë “demokratike” atë ekonomik, e kishte hartuar atë me synimin , më pas të sendërtuar, të ruante mundësinë e pasurimit të saj në rrugë të ligjshme e më shumë të paligjshme.

Mungesa e përcaktimit të pronësisë i humbi Vendit shortet e investimeve të huaja që, në fillimet e viteve 90, ishin pothuaj të barabarta për të gjitha Vendet e Lindjes, duke çuar në kalendat greke kohët e vënies së tij në rrugën e zhvillimit ekonomik. Ky dëm i stërmadh që iu shkaktua Vendit, pasojat e rënda të të cilit vazhdojmë t’i paguajmë çdo ditë, ishte rrjedhojë e paaftësisë, e diletantizmit të klasës drejtuese pas komuniste që nuk arrinte të kuptonte përparësitë e çastit, apo zbatim i një strategjie të paracaktuar? Përgjigjen shkoqur e pa dredha e gjejmë tek fjalët e Ramiz Alisë: “ Ne, “Komunistët Reformatorë”, do të zbatojmë strategjinë tonë në ekonomi, sipas së cilës kapitalistët dhe pronarët e ardhshëm në një vend socialist, të jemi ne dhe njerëzit tanë. Me këtë strategji, brenda dy tre legjislaturave, do të arrijmë që nga klasat komuniste të krijojmë klasën kapitaliste, e cila do të na përjetësojë në pushtetin politik të së ardhmes që e kemi planifikuar dhe po e pregatisim vetë….”

            Në zbatim të kësaj strategjie qemë të pranishëm në fillimin e viteve 90 në sulmin asgjësues të vandalizmit mbi objektet ekonomike, social-kulturale, të tregëtisë, mbi mjetet e trasportit, madje deri dhe mbi drurët frutorë e jo frutorë, në grabitjet e depove e të dyqaneve. Ky lloj banditizmi, i mbuluar me vellon e “urrejtjes për komunizmin”, i orkestruar nga një rrjetë e padukëshme ish sigurimsash e antarësh të partisë së punës, synonte të zotëronte nëpërmjet grabitjes atë pasuri që kishte mbetur në depot e Shtetit, por dhe të kthente, në dukje, në gjëra pa vlerë objektet shtetërore. Askush, duke filluar nga Qeveria e papërgjegjëshme e  “destabilitetit” të Ylli Bufit, nuk shqetësohej për dëmin e madh që i shkaktohej imazhit të Vendit nga kjo strategji shkatërrimi, në një nga çastet më vendimtare për të ardhmen e tij.

Mallrat e grabitura do të shërbenin si bazë për të filluar rrugën e pasurimit, ndërsa zhvleftësimi i objekteve do të kishte si pasojë blerjen e tyre, gati falas, në proçesin e privatizimit që do të fillonte së shpejti. Ky i fundit do të bëhej me kritere haptas favorizuese për komunistët që, simbas parimit të vjetër “politika në plan të parë” kishin në dorë të gjitha postet kyç në sektorët e ndryshëm të ekonomisë e në tregti. Përparësinë në blerjen e objekteve Shteti i PD do t’ja u jepte atyre që punonin në to. Në pamje të parë ishte diçka e drejtë, në fakt ishte vënie në jetë e strategjisë së krijimit të “klasës kapitaliste” nga komunistët. Në këtë drejtim do të jepnin ndihmesën e tyre komisionet e privatizimit që, jo vetëm për përzgjedhje klasore por edhe për përfitim vetiak, do të zbatonin çmime krejtësisht në dobi të blerësve. Lidhjet me mjediset e fitimit të paligjshëm në Vendet fqinjë e në ata Perëndimore, sidomos në Itali, do t’i jepnin shkas lindjes së trafiqeve të ndryshme që sollën pasurime marramendëse në kohë relativisht shumë të shkurtëra.

Kjo ishte strategjia afatmesme e komunistëve por, për çastin, duhej mbajtur vetëm si një synim i fshehtë e i padeklaruar. Për çastin duhej lëmuar fasada, duhej fituar besueshmëria e Perëndimit që duhej të miratonte rrugën e nisur, për të çelur epokën e paqtimit e të lënies së konflikteve mbrapa krahëve. Për këtë nevoitej një qëndrim i ri karshi të gjithë atyre që, deri dje, kishin qenë “armiqtë e betuar” të socializmit brënda dhe jashtë Shqipërisë. Ujqit do të vishnin lëkurët e qëngjave e, duke sharë  sa të mundnin kryeujkun, do t’ju krijonin viktimave iluzionin se tashmë kishte ardhur koha e tyre. Strategjia ramiziane parashihte një përmirësim të ndjeshëm të kushteve të jetesës të asaj pjese të popullsisë, që kishte qenë kavje e sprovës enveriste në larminë djallëzore të burgjeve, kampeve të punës e atyre të internimit për dhjetëvjeçarë me rradhë.

Strategjia ishte sa dinake aq dhe e poshtër. Për t’u bërë bindëse në “qëllimin” e saj i duhej besuar jo ish ministrave të Adil Çarçanit, gazetarëve të Zërit të popullit apo studjuesve të Institutit që kryesohej nga Nexhmije Hoxha, por klasës së re politike, të përbërë nga profesionistë të të gjitha fushave e ndonjë ish të burgosuri politik. Kryetari Alia projekton si në një ekran ngjarjet e pritëshme dhe mundësitë e kanalizimit të tyre simbas interesave të caktuara e planit të studjuar deri në imtësitë e tij.

“Partia që do të marrë pushtetin, do të shajë komunizmin në themel e në çati. Në këtë mënyrë do të fitojmë simpatinë e Perëndimit dhe të Disidencës Antikomuniste. Ata që janë nëpër burgje, të dënuarit dhe të persekutuarit politikë antikomunistë do të flasin për ne dhe do të na shajnë. Dhe këta dihet që e urrejnë komunizmin por do  të na afrohen e do të na përkrahin. Neve na intereson karta morale e tyre. Këta do t’i afrojmë dhe do t’u japim punë të parëndësishme;por kurrë nuk do t’i lemë të na marrin pushtetin, sepse Ata, sa të marrin fuqinë, do të fillojnë të hakmerren dhe ne kështu do të bëheshim hyzmeqarët e tyre.

Në zbatim të të drejtave të njeriut, duhet t’u japim edhe kompensimin në para, të burgosurit politikë t’i kompletojmë me komoditete banimi…”

Përcaktohen kështu qartë kufijtë, brënda të cilëve do të vërtitet demagogjia e stilit të ri, për të arritur në synimin thelbësor që mbetet ruajtja e pushtetit nga rreziku i rënies së tij tek ata që duhej të kishin qenë trashëgimtarët e ligjshëm të tij në kushtet e shëmbjes së sistemit. Skenari u vu në jetë me një besnikëri të admirueshme, madje lëshimet e detyrueshme qenë më të pakta se sa ata që parashikoheshin.

Sot, në largësi 15 vitesh, ish të përndjekurit  duhet t’i ngrenë një “përmendore” Kryetarit Alia, sepse po të ishte sendërtuar programi i tij, ndoshta do të kishin patur të gjithë nga një shtëpi e do të kishin përfituar edhe paratë e dëmshpërblimit për djersën e papaguar nëpër kampet e punës së detyruar të Shqipërisë socialiste. Pasardhësit e tij në pushtet bënë garë me njëri tjetrin se kush mund t’i mashtronte më shumë ata. Problemi  i banesave të tyre, që normalisht duhej të ishte zgjidhur në kuadrin e rindarjes së pasurisë së paluajtëshme shtetërore ende sot mbetet një rebus. Me paratë që Shteti u ep si shpërblim nuk mund të blejnë as  banesë për një person kurse ata, të cilëve u është njohur pronësia e shtëpive të sekuestruara, ende vazhdojnë të shohin qiraxhinjtë “zotër shtëpie”, që paguajnë qira qesharake, më pak se simbolike. Shumë të tjerë vazhdojnë të sorollaten vite me rradhë gjyqeve, siç kishte profetizuar “magjistari Alia” në tetor 1989:

“Të sekuestruarvet dhe të shpronësuarvet do t’u japim nga një letër në dorë që t’u njihet prona, por asnjëherë nuk do t’u japim pronën e tyre dhe në forma të ndryshme do t’i ngatërrojmë me njëri tjetrin. Ata do të kalojnë nëpër gjykata, ku do të zbatohet rotacion nga Gjykata e Shkallës së parë në të dytën etj. dhe për “difekte teknike” do të kthehen përsëri në të parën…”

Tuneli i errët i drejtësisë, një nga problemet e pazgjidhura të gjithë këtyre viteve. Sa drama e tragjedi i janë shtuar shqiptarëve nga vendimet e sallave të gjykatave, sa padrejtësi janë ligjësuar në to. Nga fjalët e regjizorit të pas komunizmit kuptohet qartë se drejtësia ka qenë e telekomanduar, se nuk i ka shërbyer krijimit e fuqizimit të Institucionit të pavarur. Ajo ka shërbyer si mashë, si dora e gjatë e partisë komuniste për të sendërtuar synimet e saj, që mbeteshin përjetësimi i grabitjes së qytetarëve shqiptarë, i nisur më 1945, e përvehtësimi me mjete “demokratike” i pasurisë së tyre. Sorollatjet shumëvjeçare në dyert e gjykatave, që kanë helmuar jetën e shumë njerëzve në këto vite, nuk janë vetëm pasojë e zbrazësirës morale të një pjese të shërbyesve të tempullit të drejtësisë, por edhe pjesë e strategjisë ekonomike e pushtetore të projektit ramizian.

Mars 2004

Vijon

Kur luftonim për shqiptarësinë dhe pavarësinë e Dardanisë, askujt nuk i shkonte ndër mend të lidhej me lindjen. As shtetet arabe e Turqia s’kishin interes të lidheshin me neve, sepse s’donin ti prishnin marrëdhëniet me Serbinë. Ndërkaq, ne me lindjen kishim përvojë të hidhur e histori tragjike, që askush s’donte ta kujtonte. Turqia, pos mizorisë (gati na zhbiu) na shkëputi 500 vjet nga Evropa, shtetet arabe e ndihmuan Jugosllavinë të na shtypte, Rusia ishte aleate historike e Serbisë.

Interesat strategjike, ekonomike e politike, krahas vlerave tona shpirtërore e historike ishin të lidhura me Evropën, sepse pjesë e Evropës ishim. Të gjitha rrymat kulturore e shpirtërore evropiane, pavarësisht që ishim nën okupim depërtuan në Arbëri. Ndërkaq atëherë kur na duhej më së shumti si dhuratë nga qielli na ndihmuan personalitetet e historisë dhe të kulturës shqiptare. Ishim nipër e mbesa të Gjergj Kastriotit, prandaj ia kërkonim ndihmën Evropës. Ishin nipër dhe mbesa të Nënës Terezë që u bë gruaja më e famshme në rruzullin tokësor, ndërsa ajo u angazhuar për neve. Ishim bashkëkohanikë të Ibrahim Rugovës që e ndërkombëtarizoi me aq sukses çështjen shqiptare të Dardanisë. Ishim bashkëkohanik dhe e kishim të gjakut Ismail Kadarenë, njërin ndër shkrimtarët më të mëdhenj të planetit, ndërsa ai u angazhua për çështjen shqiptare të Dardanisë.  Të gjithë mburreshim me shqiptarësinë dhe me madhështinë e emrave kombëtar të kumbueshëm, të gjithë ishin të gatshëm për sakrificë.

Shqiptarësia mbi 95 për qind, që e vinte në pah Ibrahim Rugova, nënkuptonte Evropën, pesë përqindëshi (serbë, myslimanë, ndonjë i deklaruar turk)  mund të na varej në qafë, sepse e donin Serbinë, Turqinë e  Rusinë që ishin jashtë Evropës.

Dardania me territoret etnike në Maqedoni, Mal të Zi, Preshevë, Bujanoc e Medvegjë  frymonin shqip, donin të shkëputeshin nga njolla e fatkeqësisë historike, ishin të gatshëm të riktheheshin në të krishterë , edhe pse askush nuk ua kërkonte, por donin të ishin si Evropa Perëndimore e SHBA-të. Të gjithë e thoshin ashtu si kishin dëgjuar nga pleqtë  tonë: kryqin ende e kemi në tavan, vetëm duhet t’ia heqim pluhurin e blozën. Xhamitë turke ishin ndërtuar mbi kisha tona. Na bënë me dhunë myslimanë, do t’u rikthehemi me vullnet të lirë rrënjëve katolike.

Dhe sikur Evropa Perëndimore e SHBA-të ta kërkonin, apo sikur Kisha Katolike Shqiptare të ishte më e e shumtë në numër dhe më e organizuar, pjesa dërmuese e shqiptarëve të Dardanisë do t’u ktheheshim rrënjëve të tyre-krishterimit. Por Evropa e SHBA-të nuk kërkojnë gjëra të këtilla, sepse kisha është e ndarë nga shteti, Kisha Katolike Shqiptare ishte e pafuqishme të merrej me një organizim të tillë madhor, që do ta ndryshonte historinë, bashkësitë protestante ishin në fillimin e vet. Pavarësisht kësaj ne duhej ta kishim ndjenjën e përgjegjësisë historike.

Me kanë thënë dhjetëra pleq, ndër ta edhe kushërinjtë e mi, në muzgun e jetës së tyre, se do ta bartnin peshën e kryqit dhe kryqin në gjoks vetëm të na çlironte Perëndimi nga okupatori mizor serb. Me kanë thënë se nuk do të ndjenin asnjë ngurrim a vrasje ndërgjegje, edhe pse e kishin praktikuar fenë e turkut, që nga fëmijëria, se do t’ia nisnin fesë së moçme si të kishin lindur me te. Pra shumica e pleqve praktikues të fesë së turkut, ishin të gatshëm ti ktheheshin fesë së moçme.

Fenë islame, apo fenë e turkut, sikurse i kanë thënë të gjithë pleqtë, ato ditë   askush nuk e përmendte, shumica dërmuese e shihnin si barrë, ankth e frikë që mund të na dëmtonte, mund të na i mbyllte dyert e Evropës dhe të na e rrezikonte pavarësinë, ashtu sikurse na kishte ndodh dy herë gjatë historisë. Feja e turkut po na e rrezikon të ardhmen edhe sot e kësaj dite.

Dihet se pjesa dërmuese as e praktikonin, as e donin fenë që na e dhanë me dhunë turqit. Një pjesë e madhe e shqiptarëve nuk e donin, sepse e dinin si e morëm. Pjesa tjetër nuk e ndjenin të tyre, as nuk i përmbaheshim me asnjë gjë, sepse ishin evropianë, më të afërt e kishin shekullin e revolucion industrialë e qytetërimin perëndimor të dera e shtëpisë se sa mendësinë shkretinore të hordhive islamike në kontinentin tjetër. Pastaj një shtresë nuk e praktikuan që pas vitit 1945, jo pse kishin vetëdije kombëtare shqiptare, por sepse donin karrierë e pushtet, donin ta kishin mirë me shtetin jugosllavë, meqë shteti jugosllavë ishte ateist.

Dhe befas sapo na çliruan trupat e NATO-s, në vend se të niste e mbara, gjërat nisën të ndryshojnë, në disa mjedise madje të përmbysën. Shumë shoqata vehabiste e anadollake u dynden në Dardani, një herë e goditën me ryshfet e shantazhe kreun e shtetit e komandantët, kreun e partive politike, biznesin e kriminalizuar, mediet elektronike, gazetat e portalet, për t’u shtrirë në shtresat më të varfra të shoqërisë, që ua lidhën nga një rrogë 300 dollarë, nëse bëhen myslimanë të devotshëm, 250 euro për çdo grua që mbulohet me të zeza etj. Reklamat për kthim në islam me para të majme, ende botohen në rrjetet sociale, madje njëri tri herë u përpoq ti plasonte në rrjetin tim social, ndërsa ia fshija.

Kështu, kur e denden kreun e Bashkësisë Islame me para lumë, kur u dhanë ryshfete instancave shtetërore e partiake, nisën të dalin me shifra të përmbysura: atje ku Ibrahim Rugova dhe zyrtarët e tij thoshin se jemi 95 për qind shqiptarë,  zyrtarët e bakllavave e të pilafit, thonë se jemi 95 për qind myslimanë. Atje ku Rugova thoshte se aleatët tonë strategjikë kemi ShBA e Evropën Perëndimore, zyrtarët e pilafit thonë se aleatë strategjike e kemi Turqinë e shtetet islamike. Kështu duan të shkëputën nga Perëndimi dhe t’u ngjiten shteteve islamike, ku nuk i pengon askush në korrupsion e zhvatje. Pra me qëllim e sfidojnë Evropën e Amerikën. Popullata, pos atyre të varfërve që s’kanë me se të jetojnë, ndërsa shoqatat islamike u japin para sa të mbajnë shpirtin, janë ata të moçmit, nipër e mbesa të Gjergj Kastriotit e Nënës Terezë,  të gjakut të Ibrahim Rugovës dhe Ismail Kadaresë dhe përcaktimit të tij për aleancë me Evropën Perëndimore dhe në miqësi të përhershme me SHBA.

Ne prapë jemi 95 për qind shqiptarë. Në fenë e turkut deklarohen ata që kanë marr ryshfete, ata që e kanë humbur identitetin kombëtar,  që e kanë humbur busullën dhe kahet e horizontit.

Regjistrimi islamik në Dardani dhe në Shqipëri ishte falsifikim, mashtrimi më i madh i shekullit.       

Dhe në fund: Mos t’u shkoj mendja bashkëkombësve të mi përtej Drinit (Shqipërisë londineze) se janë më mirë.

Javën që kaloi, komuniteti shqiptaro-amerikan humbi njërin prej aktivistëve më të njohur të tij, Lekë Gojçaj.  Megjithëse nën rregulla shumë të lufizuara për arsye të pandemisë aktuale që ka goditur mbarë botën, komuniteti shqiptaro-amerikan, me një pjesëmarrje të madhe përcolli për në amshim, me më të madhin respekt, veprimtarin, bamirsin dhe fisnikun malësor, Lekë Gojçaj, ditën e enjtë të javës që kaloi.

Leka njihej në komunitetin tonë si një veprimtar i dalluar, i cili gjëndej gjithmonë i gatëshëm për të ndihmuar dhe kurdoherë që e lypte nevoja, i angazhuar në nismat atdhetare, fetare dhe shoqërore të komunitetit, por edhe më gjërë.  Por mbi të gjitha, Lekë Gojçaj njihej dhe do të mbeten — së bashku me vëllain e tij Pashkon, i cili gjithashtu ka ndërruar jetë para disa viteve — si dy shqiptare fisnikë malësorë, mërgimtarë që i kishin përcaktuar vetes misionin e shenjtë dhe patriotik për të vendosur sa më shumë shtatore të Shënjëtëreshës Nënë Tereza, anë e mbanë trojeve shqiptare dhe në botë.  Këtë donin ta bënin me qëllim për t’ia bërë të njohur këtë bijë të dalluar të Kombit Shqiptar një bote të dyshimtë e cila ende nuk e njihte origjinën e saj shqiptare si duhej, ose e njihte bazuar në keq identifikime dhe në informacionin që sot konsiderohet si “fake news, të sllavëve të jugut dhe të armiqëve historikë të Kombit shqiptar.  Përveç shtatoreve gjigante qai kishte spnsorizuar, Lekë Gojçaj nuk linte derë pa trokitë nga Washingtoni e deri në Vatikan për të dhuruar shtatoret më të vogëla prej argjendi, Papës zyrtarëve të lartë të politikës amerikane në Washingtonin, përfshir kongresmenë e senatorë, me qëllim që edhe ata të njohin më mirë Nënë Terezen, si shqiptare që ishte dhe nepërmjet saj të njihnin më mirë edhe Kombin shqiptar, që deri në vitin 1990 ishte vet-izoluar nga bota perëndimore për pothuaj 50-vjet komunizëm.

I ndjeri Lekë, përveç aktiviteteve të tjera, ka botuar edhe një libër me titull, “Shtatoret e Përjetësisë”, mbi jetën dhe veprimtarinë e familjes Gojçaj në Hot të Malësisë së Mbishkodrës nga ku e ka origjinën familja dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku kemi gjetur strehim dhe siguri.  Pjesën e parë të të librit ai ia ka kushtuar   shtatoreve të Nenë Terezës që ai dhe vëllai i tij kanë sponsorizuar duke i vendosur në trojet shqiptare dhe në Amerikë.

Suksesin e realizuar, që ka bërë të mundur edhe shpenzimet për këto shtatore, në një biznes imobilar si emigrant në Shtetet e Bashkuara, Leka ia dedikonte punës së rëndë prej disa dekadash, familjes dhe mbi të gjitha nenës së tij.  Në një intervistë me Zërin e Amerikës, Leka ishte shprehur se,“Pasurinë më të madhe, kisha nënën me vete.  Jo se kam qenë punëtor i madh, jo se kam patur edukatë për biznes, por kemi punuar me djersë të ballit, na kanë ndihmuar miq e dashamirë.  Kjo ishte meritë e të gjithëve, e Zotit mbi të gjitha, e vëllait tim Pashkut, i cili është punëtor i vërtetë, natë e ditë nuk lodhet”, është shprehur ai disa vjetë më parë në një program për VOA-n.

Ishte pra ky sukses në biznesin e tij imobilar që ia kishte bërë të mundur, që nderimin, respektin dhe mahnitjen e tij pas “madhështisë së shpirtit të Nenë Terezës”, siç thotë ai, ta çonte në vend duke realizuar ëndërrën e tij për të ndërtuar sa më shumë shtatore kushtuar Nenë Terezës në trojet shqiptare dhe në Amerikë. Ishte në vendlindjen e vëllezërve Gojçaj në Malësi, që më 13 qershor, 1996, atyre u lindi ideja e projektit për shtatoren e Nenë Terezës, — shënon Lekë Gojçaj në librin e tij, “Shtatoret e Përjetësisë”. 

Këtë nderim dhe mahnitje me Nënë Terezën, Lekë dhe Pashko Gojçaj janë përpjekur ta shprehin gjatë jetës së tyre me vepra – përfshir, pikërisht, edhe ndërtimin e disa shtatoreve të Nenës Tereze, që me sponsorizimin e tyre kanë bërë të mundur, këtu në Shtetet e Bashkuara dhe në trojet shqiptare.  Realizimin e kësaj nisme e kanë filluar me vendosjen e shtatores së parë të Shënjëtores shqiptare, në vendlindjen e tyre në Tuz të Malësisë,  (18 tetor, 1997) që mendohet të jetë edhe shtatorja e parë e Nenë Terezës, në botë.  Gojçajt kishin vendosur që shtatorja e Nenë Terezës të ishte produkt i punës së tre skulptorëve shqiptarë — të përzgjedhur me qëllim nga vëllezrit Gojçaj — përfaqësues të tri feve kryesore të shqiptarëve: Vasil Rakaj, katolik, Sadik Spahia, mysliman dhe Vasiliev Nini, ortodoks, për të dëshmuar, sipas Lekë Gojçajt, harmoninë fetare ndër shqiptarët, por edhe për treguar se Nenë Tereza u përket të gjithë shqiptarëve, pa dallim. 

Shtatoren e dytë të Nenë Terezës, vëllëzrit Gojçaj e vendosën para Kishës , “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale të Nju Jorkut, me 10 shtator, 2000, kur Nenë Tereza e cila shpesh kishte vizituar komunitetin shqiptaro-amerikan në Nju Jork – tani u bë pjesë e pandarë e këtij komuniteti, pranë Kishës Katolike, Zoja e Shkodrës” në Nju Jork.  Vëllëzrit Gojçaj ndihmuan gjithashtu me një shtatore edhe Kishën Katolike Shqiptare në Detroit.

Shtatorja e tretë e Nenë Terezës e kishte radhën të vendosej në Prishtinë, kryeqytetin e Dardanisë së lirë, si një premtim, shkruan Lekë Gojçaj, që ai i kishte dhënë Presidentit të parë historik të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugovës, në një takim me një grup shqiptaro-amerikanësh.  Premtimi u bë realitet me 2 Korrik, 2002, datë që përkonte me shpalljen e “Deklaratës Kushtetuese të Kosovës”.  Në përurimin e shtatores së vendosur në rrugën kryesore të kryeqytetit të Kosovës që edhe mban emrin “Nenë Tereza”, pat marrë pjesë edhe Presidenti Ibrahim Rugova.

Për shtatoren e katërt (vepër e skulptorit shqiptarXhelil Rufati nga Maqedonia), e kishte radhën Struga, qyteti shqiptar në Maqedoni, si rezultat i një propozimi që u kishte ardhur vëllezërve Gojçaj nga Jashar Pollozhani, Kryetar i Shoqatës Humanitare Nënë Tereza në Strugë.  Përurimi i shtatores së Nenë Terezës në Strugë u bë me 17 prill, 2004, kur “Katër vajza si zana zbuluan shtatoren e Nenë Terezës, i gjithë sheshi shpërtheu në një duatrokitje të gjatë.”  Nga ai moment Nenë Tereza u bë pjesë e pandashme e qytetit piktoresk me shumicë shqiptare, buzë Liqenit të Ohrit, thuhet në librin, “Shtatoret e Përjetësisë”, të autorit Lekë Gojçajt.

Pastaj radhën e kishte Mitrovica në jesën veriore të Kosovës, që edhe atje të ngrihej shtatorja e Nenë Terezës.  Për vendosjen e shtatores në Mitrovicë bashkpunoi i njëjti komision shqiptaro-amerikanësh që kishte bashkpunuar, më heret, për vendosjen e shtatores së Nenë Terezës në Strugë.

I ndjeri Lekë Gojçaj, në librin “Shtatoret e Përjetësisë” shpreh zhgënjimin e tij të thellë se nuk ia doli që shtatoren e Nenë Terezës ta vendosnin edhe pranë Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB-ja) në Nju Jork, që ishte një dëshirë e madhe e tij.  Sipas tij, ai hasi në pengesa të konsiderueshme, pasi OKB-ja nuk pranon dhurata nga individë, por vetëm nga shtetet anëtare.  Vëllezërit Gojçaj pastaj kishin menduar që t’i dhuronin shtatoren e Nenë Terezës, Shqipërisë si shtet anëtar i OKB-së, por siç duket as me shtetin shqiptar (nepërmjet misionit të tij pranë OKB-së), nuk gjeti bashkpunimin e nevojshëm për të realizuar endërren e tij për miratimin e vendosjes së shtatores së Nenë Terezës pranë OKB-së në Nju Jork.

Lekë Gojçaj ndërroi jetë pa realizimin e këtij projekti në OKB, por vëllezërit Gojçaj kanë lenë gjurmë të pashlyeshme dhe dëshmi historike duke vendosur shtatoren e Nenë Terezës nepër rrugë dhe sheshe anë e mbanë trojeve shqiptare, si edhe në botën e re, këtu në Shetet e Bashkuara të Amerikës.  Si rrjedhim, siç është shprehur edhe Dom Lush Gjergji, biografi i Nenës Tereze në një mesazh ngushëllimi me rastin e vdekjes së Lekë Gojçajt, duke vlerësuar kontributin e vëllezërve Lekë dhe Pashko Gojçaj, ka thekësuar se,“Emrat e tyre janë të shkruar jo vetëm në mendjen e shumë shqiptarëve, por edhe më shumë në zemra dhe ndërgjegje, sepse ata edhe më shumë kanë dëshmua fisnikërinë, bujarinë, mikpritjen, bamirësinë, si stil jete dhe veprimi, duke pasur dhe kultivuar gjithnjë dhe kudo ide dhe ideale të larta shpirtërore, kulturore, kombëtare dhe fetare shqiptare.”

Në mesazhin e tij, Dom Lush Gjergji falënderoi vëllezirt Gojçaj edhe për ndihmën dhe mbështetjen e tyre në ndërtimin e Katedrales “Nëna Tereze” në Prishtinë, që, sipas tij,  “Ishte sfidë për të gjithë ne”, por që, “Për vëllezërit Lekë dhe Pashk Gojçaj, ishte rast i mirë i bashkëpunimit, vëllazërisë dhe dëshmisë së çdo shqiptari, pa dallim vendi apo feje — që dëshmon para nesh dhe mbarë njerëzimit, që ne në Nënën Tereze e kemi gjetur vetveten dhe të vërtetën, jetën dhe dashurinë, flijimin dhe dhurimin, si mundësi për të jetuar dhe për të vepruar me dashuri dhe për dashuri”.  Jeta, puna dhe veprimtaria kulturore, fetare dhe atdhetare e vëllezërve Gojçaj nuk mund të vlerësohej më mirë se kështu.

Frank Shkreli

Nenë Tereza, atëherë dhe sot, një prej personaliteteve më të admiruara të botës edhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës

            N’atë festën në Long Island, ndërtuesi i ri dhe i harlisur i pallateve njujorkeze bëri çmos të afronte Richard Burt-in. Ishte vera e vitit 1989. Burt, ambasadori në Gjermani nën Ronald Reagan-in, sapo ishte emëruar nga George Bush ati si kryebiseduesi amerikan në bisedimet Start për pakësimin e armëve strategjike me Bashkimin Sovjetik. Ishte një ofiq që Donald Trump-i, tashmë i vetëemëruari the master of deal, kishte ëndërruar për vete, duke u ofruar si kryetar delegacioni. Megjithatë, pavarësisht përpjekjeve të shumta për të takuar drejt për së drejti katet e larta të Administratave Reagan dhe Bush, për t’I dalë zot çështjes së tij, për fat të mirë nuk ishte marrë asnjëherë seriozisht. I nënështruar, atë mbasdite deshi t’i japë diplomatit disa këshilla. “Kur të takoni për herë të parë bashkëbiseduesin tuaj sovjetik – filloi Trump-i përballë një Burt-i të kërshëruar – juve e vini atë në qejfin e tij, ftojeni për një drink jashtë, pyeteni për familjen, i flisni atij pak a shumë me ton të përzemërt, merrjani kohën atij. Pastaj me qetësi, kur të ketë mbaruar biseda, shiheni në fytyrë e thuajini: sa i përket bisedës sonë, fuck you!”

Shkoi biseda me të vërtetë kështu. Kanë kaluar tridhjetenjë vite. “Mund të them se nuk ka ndryshuar asgjë, veç faktit që sot ai është president i Shteteve të Bashkuara”, thotë bashkëbiseduesi i im. Siç duket, me asnjë tjetër udhëheqës botëror kreu i tashëm i Shtëpisë së Bardhë parapëlqen testosteronin më shumë se diplomacinë se sa me Angela Merkel-in.

Ditën kur ekonomia amerikane dhe ajo gjermanë paditën të gjithë fuqinë shkatërrimtare të krizës, duke shënuar përkatësisht një tkurrje prej më shumë se 32 % në një vit e 10 % nga tremujori në tremujor, Trump-i flet për tjerë gjë. Bën të njoftojë nga ana e kryetarit të Pentagonit se tërheqja e pothuaj 12 mijë ushtarëve amerikanë nga Gjermania do të fillojë “brënda pak javësh”.

I gjori Mark Esper mundohet me të gjitha mënyrat t’a shesë vendimin si “një vendim strategjik”, frut i këshillimeve me aleatët e NATO-s, që priret të përmirësojë frikësimin kundrejt Rusisë. Asgjë të vërtetë në gjithë këtë. Vetë presidenti i sqaron gjërat: Gjermania duhet të ndëshkohet, sepse”is delinquent”, pra është e vonuar në pagesat e veta NATO-s. Edhe kjo është një shpikje trumpiane. Në të vërtetë askush nuk i derdh para Aleancës. Berlini, astu si Italia e shumë Vënde të tjerë antarë, harxhon pë mbrojtjen më pak se 2 % të PPI, që është synimi i marrë si zotim nga aleatët evropianë.

Por, për të shpërthyer hakmarrjen e Trump-it, nuk është vetëm bilanci ushtarak gjerman, që prej ndonjë viti madje është shtuar. Kush apo çfarë  e shtyn një lëvizje të tillë që, simbas të gjithë analistëve, dëmton në rradhë të parë vetë interesat e Amerikës? “Ne nuk jemi në Aleancë për t’i sjellë dobi aleatëve – shpjegon Iwo Daalder, ish ambasador i SHBA në NATO – , mbajmë trupat në Gjermani e gjetiu për të parandaluar luftërat e për të mos i kryer ato”.

Përgjigja ka një emër e një mbiemër: Angela Merkel. Është kançelaria gjermane i vetmi shemër sistematik në sytë e Donald Trump-it; shumë më tepër se Vladimir Putin e madje edhe më shumë se Xi Jinping, me të cilët ndjen ngjajshmërinë zgjedhore të burrave të fuqishëm. Për një arsye të thellë, të shpjeguar mirë nga ish këshilltari për Sigurinë kombëtare, John Bolton, në The Room Where It Happened: “Trump-i ka probleme me udhëheqëset gra”. Edhe për karakter: sa është e ftohtë kançelaria, e përkorë, e vëmëndëshme vetëm ndaj fakteve, e qetë në vendosmërinë e saj, po aq është i paqëndrueshëm presidenti amerikan, tekanjoz, idhnak, i paaftë të përqëndrohet dhe kryeneç për çdo hollësi. Në bisedën telefonike që, me gjasë, ka qënë casus belli (molla e sherrit) në tërheqjen e trupave nga Gjermania,  n’atë të qershorit, në të cilën Merkel nuk pranoi ftesën e Trump-it për një G7 në Shtetet e Bashkuara, duke nxjerrë si shkak pandeminë, presidenti humbi çdo vetëkontroll duke e quajtur atë “budallaqe”, simbas versionit të papërgënjeshtruar të Carl Bernstein-it.

Por, mbi të gjitha ajo që shkakton mëllefin e Trump-it është se Angela Merkel mishëron gjithshka që ai urren: multilateralizmin, të drejtën ndërkombëtare, mos pranimin e çdo lloj populizmi. Dhe e bën me fuqinë e qetë, madje dhe me pabesinë e një veteraneje të pushtetit: “Nuk mund të luftohet pandemia me gënjeshtra e me dizinformacion, aq më pak mund të bëhet duke nxitur urrejtjen. Kufizimet e populizmit e të mohimit të së vërtetës më të thjeshtë janë para syve të të gjithëve”, ka thënë së fundmi Merkel. Vështirë të   mund të ndërtohet një portret më besnik i Trump-it, të paaftë të kontrollojë koronavirusin në Shtetet e Bashkuara.

Në të vërtetë kanë qënë gjithmonë në pole të kundërta shkencëtarja e specializuar për fizikë kuantistike dhe miliarderi i kushtuar vetëm kultit të famës. Lajmi i ri është që, i sëkëlldisur nga një rizgjedhje gjithënjë e më tepër e pamundur, “maniaku narçizist” Trump (copyright i Frankfurter Allgemeine Zeitung) ka braktisur çdo  frenim dhe vetëkontroll. Kush nuk e lëvdon, i bën një panjerëzi ose i rrëmben skenën, duhet ndëshkuar. Por me Angela Merkel-in testosteroni nuk duket se funksionon.

“Corriere della Sera”, 30 korrik 2020      Përktheu Eugjen Merlika