Autoriteti i Aeroporteve të Izraelit njoftoi se hapësira ajrore e vendit është rihapur, pas një nate të mbushur me breshëri raketash të lëshuara nga Irani.

Mbyllja e hapësirës ajrore erdhi si pasojë e disa valëve të sulmeve me raketa iraniane, të cilat ndodhën pak orë përpara se të hynte në fuqi armëpushimi.

Rikthimi i fluturimeve do të ndihmojë dhjetëra mijëra udhëtarë të bllokuar nga anulimet e shumta në të gjithë Lindjen e Mesme, pasi SHBA-të sulmuan Iranin.

Një organizatë që monitoron rreziqet e fluturimeve, paralajmëroi të dielën se sulmet e SHBA-së në uzinat bërthamore të Iranit mund të rrisin kërcënimin për operatorët amerikanë në rajon.sn

Të paktën 21 persona janë vrarë dhe rreth 150 të tjerë janë plagosur në Rripin e Gazës në orët e para të mëngjesit të së martës, ndërsa prisnin ndihma humanitare në një pikë shpërndarjeje në qendër të territorit palestinez.

Sipas agjencisë franceze të lajmeve AFP, Agjencia e Mbrojtjes Civile e Gazës ka akuzuar forcat izraelite për hapje zjarri ndaj civilëve të tubuar pranë ndihmave. Zëdhënësi i agjencisë, Mahmud Basal, deklaroi se viktimat u shënjestruan nga plumba dhe predha tankesh në një akt që ai e cilësoi si të qëllimshëm dhe të rëndë.

“Forcat pushtuese izraelite kanë qëlluar mbi qytetarë që prisnin ndihmë, duke shkaktuar një masakër të re në Rripin qendror të Gazës,” – tha Basal për AFP.

Ende nuk ka një reagim zyrtar nga ushtria izraelite lidhur me këtë incident, ndërsa situata humanitare në Gaza vazhdon të jetë kritike mes mungesës së ushqimit, ujit dhe ndihmave mjekësore.

Organizatat ndërkombëtare për të drejtat e njeriut kanë përsëritur thirrjet për ndalimin e menjëhershëm të sulmeve ndaj civilëve dhe garantimin e aksesit të sigurt për ndihmat humanitare në të gjithë territorin e Gazës.bw

Vendet e BE-së dhe Kanadaja do të ofrojnë mbi 35 miliardë euro ndihmë shtesë për sigurinë për Ukrainën në vitin 2025, tha Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Mark Rutte në një konferencë për shtyp përpara Samitit të NATO-s në Hagë.

“Kemi – mund ta njoftoj tani – vlerësime të reja që tregojnë se aleatët tanë evropianë dhe kanadezë kanë rritur angazhimin dhe janë zotuar tashmë – ndërsa fillimisht do të kishim qenë në gjendje të njoftonim një shumë prej 20 miliardë eurosh gjatë tre muajve të parë të këtij viti, tani ata do të ofrojnë mbi 35 miliardë euro ndihmë shtesë për sigurinë për Ukrainën për vitin e ardhshëm”, tha Rutte.

Shefi i NATO-s shtoi se Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky dhe disa zyrtarë do të marrin pjesë në samitin në Holandë.

Vendet e NATO-s do të premtojnë 40 miliardë euro në mbështetje të Ukrainës gjatë 12 muajve të ardhshëm në samit, tha një burim në qeverinë gjermane. sn

“Tani që anija po fundoset, dera është gjithmonë e hapur për këdo që dëshiron të jetë pjesë e së ardhmes së Iranit pas regjimit, përveç atyre që kanë duar të lyera me gjak”, tha Reza Pahlavi, një udhëheqës iranian i opozitës në mërgim dhe djali i Shahut të fundit.

Ftesa për të dezertuar

Në apelin e tij, Pahlavi u bëri thirrje anëtarëve të forcave të armatosura iraniane dhe forcave paraushtarake të dezertojnë nga aparati i regjimit, duke ofruar një rrugëdalje për ata që distancohen me kalimin e kohës.

“Mendoj se, në perspektivën e pajtimit kombëtar, veçanërisht për të shmangur të bërit si në Irak, ne duhet të përgatisim përfshirjen maksimale të mundshme, si në kuadrin ushtarak ashtu edhe atë paraushtarak, por edhe në atë civil, i cili është pjesë e zgjidhjes”, shtoi ai. Objektivi i deklaruar është një “tranzicion i kontrolluar dhe i qëndrueshëm për një të ardhme demokratike” të Iranit.

“Është koha e Murit të Berlinit”

Gjatë një konference për shtyp në Paris, Pahlavi rilançoi alarmin mbi gjendjen e krizës së regjimit të Ajatollahëve: “Raportet e besueshme – tha ai – tregojnë se familja e Ali Khameneit dhe ato të zyrtarëve të lartë të regjimit po përgatiten të largohen nga Irani. Regjimi është i rraskapitur, sot është më e qartë se kurrë se Republika Islamike po shembet”.

Një fragment i fjalimit të tij evokoi një paralele historike: “Ky është momenti ynë i Murit të Berlinit”, tha ai, “por si të gjitha momentet e ndryshimeve të mëdha, është i mbushur me rrezik. Jemi në një udhëkryq. Njëra rrugë të çon në gjakderdhje dhe kaos, tjetra në një tranzicion demokratik.”bw

Çmimi i naftës u rrit dhe tregjet e aksioneve ranë ndërsa investitorët reaguan ndaj sulmeve të SHBA-së kundër objektivave bërthamore në Iran.
Investitorët reaguan ndaj sulmeve të SHBA-së ndaj Iranit gjatë fundjavës, ndërsa Irani dhe Izraeli vazhduan shkëmbimin e zjarrit me raketa të hënën në mëngjes.

Çmimi i naftës së papërpunuar Brent u rrit me rreth 1.53% në 78.19 dollarë për fuçi.

Të dielën, forcat amerikane sulmuan tre objekte bërthamore dhe ushtarake iraniane, duke deklaruar se Teheranit nuk duhet t’i lejohet të zotërojë një armë bërthamore.

Presidenti i Iranit, Masoud Pezeshkian, tha se vendi “nuk do t’i dorëzohet kurrë ngacmimit dhe shtypjes”, ndërsa ministri i jashtëm iranian, Abbas Araghchi, ka mbërritur në Moskë për bisedime me presidentin rus Vladimir Putin.

Çmimi i indeksit S&P 500 ra me 0.13% në 6,010.25 dhe Dow Jones ra me 0.2% në 42,431.00. Sakaq, Nasdaq ra me 0.18% në 21,804.50 të hënën në mëngjes.

Në tregtimin aziatik, indeksi Nikkei 225 i Tokios ra me 0.19% në 38,331.12, Kospi në Seul ra me 0.3% në 3.012,88, dhe S&P/ASX 200 i Australisë ra me 0.37% në 8,474.40.

Indeksi Hang Seng i Hong Kongut dhe Indeksi i Përbërë i Shangait ishin në territor pozitiv, me fitime përkatëse prej 0.35% në 23,611.68 dhe 0.13% në 3,364.29.

Konflikti, i cili u ndez pas një sulmi izraelit kundër Iranit më 13 qershor, ka rritur çmimet e naftës, të lidhura me statusin e Iranit si një prodhues i madh i naftës.

Kombi ndodhet gjithashtu në Ngushticën e Hormuzit, nëpër të cilën kalon pjesa më e madhe e naftës bruto në botë.

Investitorët janë të shqetësuar se Teherani mund të vendosë të bombardojë infrastrukturën e naftës në vendet fqinje ose të bllokojë anijet cisternë që të udhëtojnë nëpër Ngushticën e Hormuzit.

Kompania e transportit detar Maersk tha të dielën se po vazhdonte të operonte nëpër ngushticë, duke shtuar: “Ne do të monitorojmë vazhdimisht rrezikun e sigurisë për anijet tona specifike në rajon dhe jemi gati të ndërmarrim veprime operative sipas nevojës”.

Sipas të dhënave të gjurmimit të anijeve të përpiluara nga Bloomberg, dy supertankerë Coswisdom Lake dhe South Loyalty u kthyen në U në Ngushticën e Hormuzit të dielën.

Situata tani varet nëse Teherani vendos të zgjedhë agresionin apo një përgjigje më diplomatike ndaj sulmeve të SHBA-së dhe Izraelit.

Irani mund të përpiqet të mbyllë rrugën ujore duke vendosur mina përgjatë ngushticës ose duke goditur dhe kapur anije. Megjithatë, kjo ka të ngjarë të përballet me një përgjigje të fuqishme nga marina amerikane, që do të thotë se rritja e çmimit të naftës mund të mos jetë e qëndrueshme.

Disa analistë mendojnë gjithashtu se Irani nuk ka gjasa ta mbyllë rrugën ujore sepse vendi e përdor atë për të transportuar naftën e vet bruto, kryesisht në Kinë, dhe nafta është një burim kryesor i të ardhurave për regjimin.

Nëse Teherani do ta mbyllte me sukses ngushticën, kjo do të shkaktonte një rritje më të gjerë të çmimeve për mallrat e transportuara dhe do të ndërlikonte procesin deflacionar në SHBA, duke i mbajtur potencialisht normat e interesit më të larta për një kohë më të gjatë.

Të hënën në mëngjes, Trump përmendi gjithashtu mundësinë e ndryshimit të regjimit në Iran.

“Nëse regjimi aktual iranian nuk është në gjendje ta bëjë Iranin përsëri të madh, pse të mos ketë ndryshim regjimi?” tha presidenti amerikan në Truth Social. bw

Liderët e vendeve të NATO-s mblidhen në Hagë më 24-25 qershor për samitin e përvitshëm të aleancës, dhe në agjendë është pothuajse vetëm një gjë: Shpenzimet për mbrojtje.

Vendet anëtare janë pajtuar të dielën për t’i rritur shpenzimet për mbrojtje në 5 për qind të bruto-prodhimit të brendshëm – kërkesë e presidentit amerikan, Donald Trump, i cili ka kërkuar më shumë kontribut prej vendeve anëtare të aleancës.

Spanja ka tentuar të bllokojë masën, por ka hequr dorë pasi vendet tjera i kanë siguruar një përjashtim nga vendimi.

Në këtë samit të gjithë sytë janë vetëm te një njeri, presidenti Trump. Në rast se do të marrë pjesë, ndonëse shumica e njerëzve me të cilat ka biseduar Radio Evropa e Lirë besojnë se ai do të jetë aty.

Samiti është dizajnuar për ta bërë presidentin amerikan të ndihet mirë dhe të shmangë ndonjë mungesë harmonie në klub.

Kjo pasi ende ekzistojnë shqetësimet për përsëritje të samitit të famshëm të NATO-s, të mbajtur në Bruksel më 2018, kur Trumpi, sa ka qenë në mandatin e parë, pati kërcënuar me tërheqje të SHBA-së prej aleancës veriatlantike, nëse shtetet evropiane dhe Kanadaja nuk i rrisin shpenzimet për mbrojtje në mënyrë të konsiderueshme.

Prej atëherë, shumica e aleatëve i kanë rritur shpenzimet për mbrojtje dhe prekin tani targetin prej 2 për qind, siç janë pajtuar në Uells më 2014. Targeti besohet të jetë rritur për t’iu përshtatur SHBA-së, por edhe për shkak të luftës në Ukrainë.

Ai që dikur ishte një takim treditor në Holandë, tani është reduktuar në darkë miqësore me bashkëshortë në njërin prej pallateve mbretërore, nikoqir i së cilës është mbreti holandez.

Kjo ceremoni e 24 qershorit do të përcillet me një takim pune të Këshillit të Atlantikut të Veriut, që nuk pritet të zgjasë as tre orë. Kaq.

Në atë takim liderët do të duhet të pajtohen për të ashtuquajturën Deklaratë të Hagës.

Ky dokument nuk është finalizuar ende, mirëpo disa drafte që i ka parë Radio Evropa e Lirë sinjalizojnë se do të jetë i shkurtër.

Ndonëse tekstet e samiteve në të kaluarën kanë qenë disa faqe, duke prekur pothuajse të gjitha politikat e aleancës, ky në ardhje mund të përfundojë me vetëm pesë paragrafë.

Vitin e kaluar ishte 38 paragrafë, plus një aneks prej gjashtë pikash që përmendnin ndihmën për Ukrainën në fushën e sigurisë. Gjëja kryesore është targeti prej 5 për qind në shpenzime dhe kur duhet të arrihet.

Targeti prej 5 për qind, siç është propozuar nga Rutte, përfshin 3.5 për qind shpenzime për pajisje të rënda ushtarake, sikurse janë raketat, helikopterët dhe aeroplanët luftarakë.

Pjesa tjetër prej 1.5 për qind do të shkojë në “qëndrueshmëri” – term që është lënë me qëllim i mjegulltë për shumicën e vendeve, pasi në këtë pikë mund të përfshihet gjithçka.

Shumica duket se do të shpenzojnë në infrastrukturë, me qëllim të përmirësimit të lëvizshmërisë ushtarake.

Aty do të mund të përfshihen edhe kontributet për Kievin, meqë në dokument përmendet se “aleatët rikonfirmojnë përkushtimin e tyre për të ofruar mbështetje për Ukrainën, dhe në këtë drejtim do të përfshijnë kontribute direkte në industrinë ukrainase të mbrojtjes përgjatë kalkulimit të shpenzimeve të aleancës”.

Por, në mesin e aleatëve ka edhe mospajtime se kur duhet të arrihet targeti. Përveç Shteteve të Bashkuara, shteteve baltike, Estonisë, Letonisë, Lituanisë dhe Polonisë, shumë pak vende janë të lumtura me vitin 2032 – si afat i fundit – pasi e shohin si diçka të pamundshme.

Vitin 2035 konsiderohet tjetër opsion, prandaj në deklaratë do të përfshihet edhe referenca që targeti të rishikohet sërish më 2029. Disa zyrtarë të NATO-s kanë qenë të vëmendshëm për të vërejtur se kjo datë është një vit pas zgjedhjeve të ardhshme amerikane, pavarësisht se të tjerët insistojnë se ai vit është përcaktuar vetëm pse është në gjysmë të rrugës.

Si shenjë çlirimi për të gjithë aleatët evropianë, në dokument është përfshirë Artikulli i 5-të i NATO-s, i cili përcakton se të gjitha vendet janë të përkushtuara për t’i ndihmuar njëra-tjetrës në rast të ndonjë sulmi.

Rusia përmendet, gjithashtu, në tekst si “kërcënim” për sigurinë euro-atlantike. Në dokument do të ketë referencë edhe për bashkëpunimin industrial mes aleatëve, çka është një tjetër element në të mirë të amerikanëve, të cilët do të mund të përfitojnë nga rritja e shpenzimeve evropiane në mbrojtje.

Aty përmendet edhe se samiti i vitit të ardhshëm do të mbahet në Turqi, i pasuar nga ai i radhës në Shqipëri.

Turqia synon që një kohë të jetë nikoqire e samitit të NATO-s, mirëpo vendet aleate kanë hezituar gjithmonë, marrë parasysh shtypjen qeveritare ndaj opozitës turke.

Por, duke pasur parasysh ndikimin gjeopolitik të Ankarasë, si në Lindje të Mesme ashtu edhe në Ukrainë, dëshira e saj do të bëhet realitet më në fund më 2026.

Një tjetër temë me rëndësi është edhe ajo se sa do të përmendet Ukraina.

Përpjekjet e Kievit për t’iu bashkuar NATO-s patën marrë gjithë vëmendjen e botës në samitin e mbajtur në Vilnius më 2023, dhe në Uashington një vit më vonë, por pas deklaratave publike të Trumpit kundër kësaj ideje, të gjitha bisedimet duket se nuk çojnë askund.

Në dokument nuk përmendet anëtarësimi potencial i Ukrainës, dhe sipas disa diplomatëve të NATO-s, që kanë folur në kushte anonime, është më mirë që do të jetë ashtu, për t’u shmangur komunikatat sikurse ato nga Vilniusi dhe Uashingtoni që jepnin shpresa për ndonjë anëtarësim në të ardhmen.

Meqë nuk do të ketë organizim zyrtar të Këshillit NATO-Ukrainë, ministrat e Jashtëm të NATO-s do të takohen më 24 qershor me homologun e tyre ukrainas, Andriy Sybiha, si një lloj kompensimi.

Presidenti ukrainas, Volodymyr Zelensky është ftuar në Hagë, dhe pritet që të marrë pjesë në darkën miqësore të liderëve, ceremoni në të cilën do të marrin pjesë edhe partnerët e NATO-s të rajonit të Indo-Paqësorit – Australia, Japonia, Zelanda e Re dhe Koreja e Jugut.

Ai ndoshta edhe do të marrë pjesë në disa organizime anësore gjatë samitit, sikurse forumi i NATO-s për industrinë e mbrojtjes. Ka mundësi që në margjina të organizimit të mbahet edhe një “mini samit” për Ukrainën, me pjesëmarrje të Ruttes dhe liderëve evropianë, pasi samiti kryesor i aleancës të ketë mbaruar.

Përgatiti: Krenare Cubolli

Në mes të tensioneve në Lindjen e Mesme, udhëheqësit perëndimor po japin një sinjal të qartë: Irani nuk mund të lejohet të zhvillojë armë bërthamore. SHBA-ja, nën udhëheqjen e Donald Trump dhe zëvendëspresidentit JD Vance, ka marrë të gjithë mbështetjen nga aleatët ndërkombëtarë për të frenuar ambiciet bërthamore të Teheranit.

Kryeministri i Mbretërisë së Bashkuar, Keir Starmer, deklaroi se është në kontakt me liderët e botës për të ndaluar përshkallëzimin e situatës, ndërsa theksoi se Irani duhet të rikthehet në një botë që garanton paqen. Ministri i Jashtëm francez, Jean- Barrot, u shpreh se Irani nuk është një partner i besueshëm, kur bëhet fjalë për armë bërthamore. Ai nënvizoi se mbështet kauzën e SHBA-ve.

Qeveria gjermane, përmes zëdhënësit Stefan Kornelius, konfirmoi se Berlini është së bashku me Uashingtonin dhe partnerët në BE për të gjetur një zgjidhje diplomatike.

Presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, gjithashtu theksoi rëndësinë e bashkimit të Europës dhe nevojën për një qëndrim të bashkuar përballë një Irani që refuzon dialogun dhe kërcënon të gjithë botën.

Edhe Kanadaja është rreshtuar përkrah aleatëve perëndimorë. Kryeministri Mark Carney i bëri thirrje Teheranit të ndalojë provokimet dhe të zgjedhë rrugën e paqes, duke mbështetur kësisoj presidentin amerikan Donald Trump.

Japonia, përmes kryeministrit Shigeru Ishiba, kërkoi uljen e menjëhershme të tensioneve, por paralajmëroi se ambiciet bërthamore të Iranit nuk mund të tolerohen. Ishiba theksoi rëndësinë e koordinimit ndërkombëtar për të garantuar sigurinë globale.

Shumica e aleatëve perëndimorë janë bërë me Trump sa i përket konfliktit të ashpër në Lindjen e Mesme.  Në këtë sfond të ngarkuar diplomatik, një gjë është e qartë: Perëndimi po flet me një zë të përbashkët – dhe qëndrimi është i prerë. Irani nuk duhet të ketë kurrë armë bërthamore. bw

Në një moment të tensionuar për Lindjen e Mesme, Papa Leoni XIV ka bërë një thirrje të fuqishme për paqe, gjatë lutjes tradicionale të së dielës, Angelus, nga Sheshi i Shën Pjetrit në Vatikan.

Ati i Shenjtë u ndal veçanërisht tek përshkallëzimi i dhunës në Iran, Izrael dhe territoret palestineze, duke vënë theksin te vuajtja e popullatës civile, në veçanti në Rripin e Gazës.

“Vazhdojnë të vijnë lajme alarmante nga Lindja e Mesme, veçanërisht nga Irani. Në këtë skenar dramatik që përfshin Izraelin dhe Palestinën, rrezikon të bjerë në harresë vuajtja e përditshme e popullsisë,” tha Papa, duke bërë thirrje për ndihmë humanitare të menjëhershme për civilët e prekur nga lufta.

Papa i kërkoi liderëve botërorë që të tregojnë “përgjegjësi dhe arsyetim”, duke theksuar se:

“Njerëzimi sot më shumë se kurrë kërkon paqe. Kjo ‘klithmë’ nuk duhet të mbytet nga zhurma e armëve apo nga retorika që nxit konfliktin.”

Në mesazhin e tij, Papa Leone XIV përsëriti se lufta nuk sjell zgjidhje, por vetëm vuajtje dhe plagë të thella në histori, të cilat kërkojnë breza për t’u shëruar.

“Lufta nuk zgjidh problemet, përkundrazi i përkeqëson ato dhe lë plagë të thella në historinë e popujve,” tha ai.

Ai e përmbylli deklaratën me një apel të fuqishëm për ndalimin e dhunës dhe kthimin në rrugën e bisedimeve:

“Qoftë diplomacia ajo që i hesht armët!”bw

Presidenti Donald Trump tha se ushtria amerikane goditi tre objekte bërthamore iraniane, teksa Shtetet e Bashkuara u përfshin në konfliktin mes Izraelit dhe Iranit, duke rritur frikën për një luftë më të gjerë në Lindjen e Mesme.

Trump njoftoi për “sukses spektakolar ushtarak” më 21 qershor, duke thënë se bombarduesit amerikanë goditën objektet bërthamore në Fordo, Natanz dhe Esfahan gjatë një përpjekjeje të përbashkët me Izraelin për të shkatërruar programin bërthamor të Iranit, pasi diplomacia dështoi ta kthente Teheranin në tavolinën e negociatave.

“Të gjithë i kanë dëgjuar këto emra për vite të tëra, teksa ata ndërtuan këtë ndërmarrje jashtëzakonisht shkatërruese”, tha Trump gjatë një fjalimi drejtuar kombit nga Shtëpia e Bardhë.

“Qëllimi ynë ishte shkatërrimi i kapacitetit të Iranit për pasurim të uraniumit dhe ndalimi i kërcënimit bërthamor që paraqet sponsori numër një shtetëror i terrorizmit në botë”.

Trump, i cili vetëm dy ditë më parë tha se do të vendoste “brenda dy javësh” nëse do t’i bashkohej Izraelit në përpjekjet e tij për të shkatërruar objektet bërthamore iraniane, pretendoi se sulmet “shkatërruan plotësisht” objektet kyç të Iranit për pasurim të uraniumit.

“Irani, bullizuesi i Lindjes së Mesme, tani duhet të bëjë paqe. Nëse nuk bën, sulmi i ardhshëm do të jetë shumë më i madh dhe shumë më i lehtë”, tha Trump. E ardhmja e Iranit, sipas presidentit amerikan, “ose ka paqe ose tragjedi”, duke shtuar se në Iran ka ende shumë caqe që mund të goditen.

“Nëse paqja nuk vjen shpejt, ne do t’i godasim caqet e tjera me precizitet”, tha ai, duke falënderuar ushtrinë izraelite dhe atë amerikane për realizimin e operacionit.

“Shpresoj të mos kemi më nevojë për shërbimet e tyre në këtë kapacitet. Shpresoj shumë”, u shpreh Trump, duke folur nga Shtëpia e Bardhë, teksa prapa tij gjendeshin nënpresidenti JD Vance, sekretari i Shtetit, Marco Rubio dhe ai i Mbrojtjes, Pete Hegseth.

Ministri i Jashtëm i Iranit, Abbas Araqchi, i quajti sulmet “të turpshme” dhe paralajmëroi se ato “do të kenë pasoja të përhershme”, në një postim në X.

“Çdo shtet anëtar i Kombeve të Bashkuara duhet të alarmohet nga ky veprim jashtëzakonisht i rrezikshëm, i paligjshëm dhe kriminal,” tha ai, duke shtuar se Irani “i rezervon vetes të gjitha opsionet për të mbrojtur sovranitetin, interesat dhe popullin e tij”.

Transmetuesi publik izraelit, KAN, citoi një zyrtar izraelit të ketë thënë se sulmet u kryen në koordinim të plotë me Uashingtonin.

Kryeministri izraelit, Benjamin Netanyahu, e uroi Trumpin për sulmet “e guximshme” të SHBA-së, duke e quajtur sulmin një moment historik që mund ta çojë Lindjen e Mesme drejt paqes.

“Urime president Trump. Vendimi juaj i guximshëm për të goditur objektet bërthamore të Iranit me fuqinë e jashtëzakonshme dhe të drejtë të SHBA-së do ta ndryshojë historinë”, tha Netanyahu përmes një video-adresimi.

“Presidenti Trump dhe unë shpesh themi: paqja vjen përmes forcës. Së pari vjen forca, pastaj paqja”, shtoi ai.

Senatori amerikan, republikani nga Karolina e Jugut, Lindsey Graham, gjithashtu e mirëpriti sulmin.

“Kjo ishte vendimi i duhur. Regjimi e meriton. Të lumtë, president Trump”, shkroi Graham në X.

Por, jo të gjithë e mirëpritën sulmin.

Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, Antonio Guterres, tha se ishte “thellësisht i alarmuar” nga përshkallëzimi.

“Ekziston një rrezik në rritje që ky konflikt të dalë shpejt jashtë kontrollit, me pasoja katastrofike për civilët, rajonin dhe botën”, tha Guterres.

Vendimi për të goditur Iranin mund të jetë politikisht i rrezikshëm për Trumpin, i cili fitoi zgjedhjet presidenciale vitin e kaluar me premtimin që të mbajë SHBA-në jashtë konflikteve të huaja. Disa anëtarë të koalicionit të tij, Ta Bëjmë Amerikën Madhështore Sërish, e kanë këshilluar Trumpin që të mos përfshijë drejtpërdrejt ushtrinë amerikan në sulme ndaj Iranit.

“Fordo nuk ekziston më”

Raportimet e para më 21 qershor njoftuan se bombarduesit amerikanë B-2 – të aftë për të mbajtur bomba të rënda deri në 13,500 kilogramë të ashtuquajtura “shkatërruese të bunkerëve” – ishin nisur nga Shtetet e Bashkuara dhe po fluturonin mbi Oqeanin Paqësor.

Zyrtarë amerikanë dhe izraelitë kishin deklaruar më herët se vetëm SHBA kishte kapacitetin për të goditur objektivat bërthamore iraniane që ndodhen thellë nëntokë.

Pas sulmit, Donald Trump publikoi në rrjetet sociale – një postim i cili më pas u shpërnda në X nga Open Source Intel – duke thënë se “Fordo nuk ekziston më”.

Një zëdhënës i provincës Qom konfirmoi se një pjesë e objektit bërthamor në Fordo ishte goditur nga “sulme ajrore të armikut”.

Duke minimizuar sulmet, televizioni shtetëror iranian raportoi se materialet bërthamore ishin larguar nga të tre objektet përpara se të goditeshin.

Mehdi Mohammadi, këshilltar i lartë i kryetarit të parlamentit iranian, tha se Irani kishte pritur prej disa netësh që Fordo të sulmohej.

“Objekti është evakuuar prej kohësh dhe nuk ka pësuar dëme të parikuperueshme nga sulmi. Dy gjëra janë të sigurta: e para, dija nuk bombardohet, dhe e dyta, aventurieri do të humbasë këtë herë”, shkroi Mohammadi në X.

Organizata iraniane për energjinë atomike konfirmoi se objektet bërthamore në Fordo, Natanz dhe Isfahan ishin sulmuar nga “armiqtë”.

Ajo i quajti sulmet “barbare” dhe shkelje të ligjit ndërkombëtar, duke shtuar se nuk do të lejojë që “industria kombëtare” të ndalet.

Autoriteti iranian për mbikëqyrjen bërthamore njoftoi se nuk kishte rrezik për banorët që jetojnë përreth zonave të goditura, ndërsa autoriteti rregullator i Arabisë Saudite tha se nuk ishin zbuluar gjurmë radioaktive në Mbretëri apo në shtetet e Gjirit Arab si pasojë e sulmeve.

Që nga 13 qershori, kur Izraeli nisi një fushatë ajrore duke deklaruar se Irani ishte afër zhvillimit të një arme bërthamore, dy vendet kanë shkëmbyer valë të njëpasnjëshme sulmesh të rënda. Irani vazhdon të mohojë se programi i tij bërthamor ka për qëllim prodhimin e një bombe atomike.

Brett McGurk, ish-anëtar i Këshillit të Sigurisë Kombëtare të SHBA, deklaroi se përdorimi i bombës shkatërruese për bunkerë – e njohur zyrtarisht si “penetruese masive e municioneve” – është “hera e parë në historinë ushtarake”, duke theksuar se është armë e krijuar pikërisht për objektiva si Fordo.

Ai theksoi për CNN se misioni kishte për qëllim goditjen e tri objekteve bërthamore dhe jo ndryshimin e regjimit.

“Mesazhi për rajonin dhe për Teheranin është se kjo ka të bëjë vetëm me objektet bërthamore. Nuk është një mision i zgjeruar. Dhe mund të përfundojë këtu,” tha McGurk.

Richard Haass, ish-diplomat i lartë amerikan dhe ish-president i Këshillit për Marrëdhënie me Jashtë, tha se do të jetë me interes të shihet pse Trump zgjodhi ta ndërmarrë sulmin pikërisht tani.

“E ka humbur besimin tek diplomacia? Apo është frikësuar se Irani po zhvendoste asete bërthamore? Apo ndoshta pauza dyjavore ishte një taktikë që në fillim? Shpresoj që kjo e fundit të mos jetë e vërtetë, sepse diskrediton diplomacinë amerikane në tërësi” shkroi Haass në X.

Presidenti iranian, Masoud Pezeshkian, tha më herët më 21 qershor se Irani nuk do ta ndalë programin e tij bërthamor “në asnjë rrethanë”, ndërsa ministri i jashtëm Abbas Araqchi paralajmëroi se përfshirja ushtarake e SHBA-së “do të ishte shumë, shumë e rrezikshme për të gjithë”.

Araqchi, gjatë një konference anësore të Organizatës së Bashkëpunimit Islamik në Turqi, u shpreh se Irani ishte i hapur për dialog të mëtejshëm, por theksoi se nuk ka interes të negociojë me SHBA-në ndërkohë që Izraeli vazhdon të sulmojë.

Në një bisedë telefonike me presidentin francez Emmanuel Macron, Pezeshkian tha se Irani është “i gatshëm të diskutojë dhe të bashkëpunojë për të ndërtuar besim në fushën e aktiviteteve bërthamore paqësore”.

“Megjithatë, nuk biem dakord të reduktojmë aktivitetet bërthamore në zero në asnjë rrethanë”, shtoi ai, sipas agjencisë shtetërore iraniane IRNA.

Nga Jiyar Gol, BBC

Nëse konfirmohen, vrasjet e Saeed Izadi – komandantit përgjegjës për lidhjet me grupet palestineze brenda forcës elitare Quds të Gardës Revolucionare – dhe Behnam Shahryari – kreut të Njësisë 190, që merret me kontrabandën e armëve dhe fondeve për përfaqësuesit e Iranit – përbëjnë një goditje të rëndësishme për Gardën Revolucionare Islamike (IRGC).

Izadi u godit në një apartament në qytetin e shenjtë shit të Qomit, ndërsa Shahryari u shënjestrua nga një sulm me dron në makinën e tij në një rrugë në Iranin Perëndimor.

Këto sulme, që pasojnë një seri atentatesh ndaj zyrtarëve të lartë ushtarakë iranianë gjatë javës së fundit, nxjerrin në pah dobësi serioze brenda shërbimeve iraniane të inteligjencës.

Ato gjithashtu theksojnë se sa thellë mund të ketë depërtuar agjencia izraelite e spiunazhit, Mossad, në aparatin iranian të sigurisë.

Të shënjestrosh me sukses zyrtarë të rangut të lartë, të cilët janë të mbrojtur fort brenda territorit iranian, kërkon si inteligjencë njerëzore në terren, ashtu edhe mbikëqyrje të sofistikuar elektronike.

Vite më parë, ish-ministri i inteligjencës, Ali Younesi, zbuloi se atëherë-presidenti Hassan Rouhani i kishte thënë Udhëheqësit Suprem Ali Khamenei: “Mossad është më afër nesh se veshët tanë” – një deklaratë që sot tingëllon më aktuale se kurrë. sn

Reuters

Ekspertët thonë se sulmet e deritashme të Izraelit ndaj objekteve bërthamore të Iranit paraqesin vetëm rreziqe të kufizuara kontaminimi.

Por, ata paralajmërojnë se çdo sulm ndaj centralit bërthamor në Bushehr mund të shkaktojë katastrofë bërthamore.

Izraeli thotë se synon t’i shkatërrojë kapacitetet bërthamore të Iranit me operacionet e tij ushtarake, por se dëshiron të shmangë një katastrofë bërthamore në rajonin ku jetojnë miliona njerëz dhe prodhohet pjesa më e madhe e naftës në botë.

Frika nga një katastrofë e tillë u përhap në Gjirin Persik të enjten, kur ushtria izraelite njoftoi se kishte goditur një vend në Bushehr, në bregun e Gjirit – ku ndodhet centrali i vetëm bërthamor i Iranit – por më pas sqaroi se ky njoftim ishte gabim.

Ku ka sulmuar Izraeli deri tash?

Izraeli njoftoi se ka sulmuar lokacione bërthamore në Natanz, Isfahan, Arak dhe Teheran.

Izraeli thotë se synon ta pengojë Iranin nga krijimi i bombës bërthamore, por Irani mohon se bën përpjekje të tilla.

Agjencia Ndërkombëtare për Energji Bërthamore (IAEA) raportoi se ka pasur dëmtime në fabrikën e pasurimit të uraniumit në Natanz, në kompleksin bërthamor në Isfahan, përfshirë edhe Fabrikën e Konvertimit të Uraniumit, dhe në objektet për prodhimin e centrifugave në Karaj dhe Teheran.

Izraeli e sulmoi edhe Arakun, i njohur edhe si Khondab.

IAEA tha se sulmet ushtarake izraelite goditën edhe Reaktorin e Ujit të Rëndë – Khondab, i cili ishte ende në ndërtim dhe nuk kishte filluar të funksiononte, dhe dëmtuan fabrikën pranë që prodhon ujë të rëndë.

IAEA theksoi se reaktori nuk ishte operativ dhe nuk përmbante material bërthamor, ndaj nuk kishte as efekte radiologjike.

Në përditësimin e vlerësimit të saj të premten, IAEA tha se ndërtesat kryesore në këtë lokacion janë dëmtuar.

Reaktorët me ujë të rëndë mund të përdoren për prodhimin e plutonit, i cili, ashtu sikurse uraniumi i pasuruar, mund të përdoret për krijimin e bombës bërthamore.

Çfarë rreziqesh sjellin këto sulme?

Peter Bryant, profesor në Universitetin e Liverpulit në Angli, i specializuar në shkencën e mbrojtjes nga rrezatimi dhe politikën e energjisë bërthamore, thotë se, tash për tash, nuk është shumë i shqetësuar për rreziqet e pasojave nga sulmet.

Ai thekson se objekti në Arak nuk ishte funksional, ndërsa ai në Natanz ishte nëntokësor dhe nuk u raportua për ndonjë rrezatim.

“Çështja është te kontrollimi i asaj që ndodh brenda atij objekti, por objektet bërthamore janë të projektuara për gjëra të tilla”, thotë ai.

“Uraniumi është i rrezikshëm vetëm nëse thithet fizikisht, gëlltitet ose futet në trup, në pasurime të ulëta”, shpjegon Bryant.

Darya Dolzikova, hulumtuese e lartë në Institutin Kërkimor, RUSI, në Londër, thotë se sulmet ndaj objekteve në fazat fillestare të ciklit të karburantit bërthamor – faza kur ura­niumi përgatitet për përdorim në reaktor – paraqesin kryesisht rreziqe kimike, jo radiologjike.

Në objektet e pasurimit të uraniumit, shqetësim është UF6, ose heksafluoridi i uraniumit.

“Kur UF6 bashkëvepron me avujt e ujit në ajër, ai prodhon kimikate të dëmshme”, thotë Dolzikova.

Shkalla në të cilën shpërndahet materiali, varet nga disa faktorë, përfshirë motin, sipas saj.

“Në erëra të dobëta, shumica e materialit pritet të depozitohet pranë objektit; ndërsa në erëra të forta, materiali përhapet më larg, por gjithashtu shpërndahet në një zonë më të gjerë”, thotë ajo.

Rreziku i përhapjes është më i ulët nga objektet nëntokësore.

Simon Bennett, i cili udhëheq njësinë për sigurinë dhe mbrojtjen civile në Universitetin Leicester në Mbretërinë e Bashkuar, thotë se rreziqet për mjedisin janë minimale nëse Izraeli godet objekte nëntokësore, sepse në atë rast “materiali bërthamor do të varroset nën mijëra tonë betoni, dheu dhe shkëmbi”.

Çka ndodh me reaktorët bërthamorë?

Rreziku më i madh do të vinte nga një sulm ndaj reaktorit bërthamor të Iranit në Bushehr.

Richard Wakeford, profesor nderi i epidemiologjisë në Universitetin e Mançesterit, thotë se sulmet ndaj objekteve ku pasurohet uraniumi, shkaktojnë kryesisht probleme kimike në zonat përreth, por nëse dëmtohen rëndë reaktorët e mëdhenj bërthamorë, situata është shumë më serioze.

Në atë rast, sipas tij, do të liroheshin elemente radioaktive – ose përmes një shtrese materiali të avullueshëm në ajër, ose drejtpërdrejt në det.

James Acton, bashkudhëheqës i Programit për Politikën Bërthamore në Institutin Carnegie, thotë se sulmi në Bushehr “mund të shkaktojë një katastrofë absolute radiologjike”, ndërsa sulmet ndaj objekteve të pasurimit të uraniumit, “është e pamundur të shkaktojnë pasoja të mëdha jashtë vendit”.

Ai shpjegon se uraniumi, para se të futet në reaktor bërthamor, ka një nivel shumë të ulët rrezatimi.

“Forma kimike e heksafluoridit të uraniumit është toksike… por, në fakt, nuk ka tendencë të udhëtojë në distanca të mëdha dhe është pak radioaktive. Deri më tani, pasojat radiologjike të sulmeve të Izraelit kanë qenë praktikisht zero”, thotë Acton, duke shprehur edhe kundërshtimin e tij ndaj fushatës së Izraelit.

Bennett thotë se do të ishte “marrëzi” për izraelitët që të sulmonin Bushehrin, sepse mund të shpojnë reaktorin dhe, në këtë mënyrë, materiali radioaktiv të lirohet në atmosferë.

Pse shtetet e Gjirit janë më të shqetësuara?

Për shtetet e Gjirit, çdo sulm ndaj Bushehrit mund të shkaktojë ndotje të ujërave të Gjirit dhe, në këtë mënyrë, të kërcënojë furnizimin e tyre me ujë të pijshëm të pastër.

Në Emiratet e Bashkuara Arabe, uji i kripëzuar nga deti përbën më shumë se 80% të ujit të pijshëm, ndërsa Bahrejni u bë plotësisht i varur nga ky ujë i kripëzuar në vitin 2016.

Katari është, po ashtu, 100% i varur nga uji i kripëzuar.

Në Arabinë Saudite – një vend shumë më i madh, me rezervat më të mëdha të ujit nëntokësor – rreth 50% e furnizimit me ujë vjen nga uji i kripëzuar, sipas Autoritetit të Përgjithshëm të Statistikave për vitin 2023.

Disa vende të Gjirit, si Arabia Saudite, Omani dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, kanë dalje në më shumë se një det për furnizim me ujë, ndërsa vende të tjera, si Katari, Bahrejni dhe Kuvajti, janë të përqendruara vetëm në bregun e Gjirit – pa qasje në ndonjë vijë tjetër bregdetare.

“Nëse një fatkeqësi natyrore, rrjedhje nafte apo edhe një sulm i qëllimshëm do të dëmtonte një uzinë për përpunimin e ujit të detit, qindra mijëra njerëz do të humbnin qasjen në ujë të pijshëm – thuajse menjëherë”, thotë Nidal Hilal, profesor i inxhinierisë dhe drejtor i Qendrës për Kërkime mbi Ujin në Universitetin e Nju Jorkut, Abu Dabi.

“Uzinat bregdetare për përpunimin e ujit të detit janë veçanërisht të ndjeshme ndaj rreziqeve rajonale, si rrjedhjet e naftës dhe mundësia e kontaminimit bërthamor”, thotë Hilal.

Përgatiti: Valona Tela