Gjyshi im nga babai (ish-oficer i rangut të lartë), i cili emigroi në Amerikë (në vitin 1943) në rininë e tij të hershme, thoshte: “Kur dëgjoja fjalën kulturë, përgatisja shkopin tim për t’iu përgjigjur çdo përleshjeje masive me shkopinj, jo vetëm në Shkodër, Lezhë dhe Mirditë, por në të gjitha katundet shqiptare.”
***
Kultura është të thuash të vërtetën që e ke parë me sytë e tu dhe e ke formuluar me mendimet e tua.

Thuhet se studimi i një qelize të trurit është neurologji, studimi i dy qelizave është psikologji. Ndoshta mund ta çojmë më tej këtë çështje, duke thënë se studimi i një individi është psikologji, nëse studiojmë dy, flasim për kulturën.

Specia jonë është unike në grumbullimin e njohurive, ekspertizës dhe ideve nga brezi në brez. Speciet e tjera shtazore mund të kenë tipare të tilla, por këtu specia njerëzore është në një pozicion të veçantë. Ne kemi një tru që është jashtëzakonisht plastik dhe është në gjendje të përshtatet me mjedisin përreth në një mënyrë që askush tjetër nuk mundet. Kështu e ka hapur rrugën specia njerëzore në të gjithë globin. Shuma është aftësia e jashtëzakonshme e trurit për të mësuar dhe kopjuar ide nga të tjerët. Me fjalë të tjera: idetë përhapen dhe zhvillohen me trurin e njeriut si një kundërpërgjigje (replikë)

Sidoqoftë, panorama e përgjithshme që po përpiqem të paraqes këtu është se kulturat zhvillohen si degët e një peme. Ata ndjekin rrugët e tyre, dhe secila rrugë është unike (e njëjtë). Por kjo metaforë prishet pasi e dimë që kulturat ndikojnë reciprokisht te njëra-tjetra. Kemi një bashkëveprim midis ndikimit dhe izolimit. Në përgjithësi, kjo shndërrohet në një rrëmujë relativisht komplekse, ku ende zbatohet ideja se çdo kulturë ka rrugën e vet. Kjo nënkupton se nuk pritet aspak që çdo kulturë të përfundojë me të drejtat e njeriut ose me teorinë e relativitetit, nëse u jepet vetëm kohë e mjaftueshme. Vetëm nëpërmjet ndikimit dhe tregtisë së ndërsjellë me kulturat e tjera bëhet e mundur të zhvillohet një shumëfish minimal i përbashkët i kulturës njerëzore.

Nuk duhet të harrojmë se motivi i individit për t’u bashkuar me një shoqëri është se shoqëria ekziston për individin, dhe kurrë anasjelltas. Duhet të funksionojë në një mënyrë të tillë që të jetë më mirë për mua të jem në shoqëri sesa të jem jashtë saj. Është shoqëria ajo që ofron mundësitë më të mira për një jetë të mirë. Një përbindësh shoqëror është një proces i tillë që ecën i egër dhe përfundon duke ekzistuar vetëm për veten e tij (lexo: elita). Me fjalë të tjera, supozimet e dhëna më sipër dështojnë. Një shoqëri e pjekur do të përqendrohet shumë në analizimin dhe kuptimin e proceseve të tilla, dhe sigurisht në krijimin e mekanizmave mbrojtës që parandalojnë që procesi shoqëror të ecë në mënyrë të egër. Sigurisht, kjo vlen për të gjitha nivelet e procesit shoqëror.

Pothuajse çdo zhvillim që ndodh me kalimin e kohës ka, siç u përmend, elementë kaotikë në të. Kjo vlen edhe për zhvillimin individual. Por përmban edhe elementë të fortë të programimit. Dhe kjo do të thotë që ne mund t’i transferojmë pa dashje këto karakteristika në të gjitha zhvillimet e tjera që shohim në botën përreth nesh. Edhe pse shohim shumë paralele, nuk kemi arsye të supozojmë se as evolucioni, as zhvillimi historik dhe as zhvillimi kulturor nuk kanë ndonjë element të programuar. Për ta përsëritur: Kultura që kemi sot është rezultat i asaj që ishte kultura dje plus gjithçkaje që e ka ndikuar atë ndërkohë. Dhe ajo që ishte kultura dje është rezultat i asaj që ishte kultura një ditë më parë, plus gjithçkaje që e ndikoi atë.

Në këtë mënyrë mund të vazhdojmë prapa dhe prapa. Kjo është ajo që unë e quaj zhvillim gradual, ose akumulues. Këtu kam përshkruar edhe elementët vetë-përforcues dhe kaotikë të kësaj. Zhvillimi në vetvete nuk ka qëllim apo pikë përfundimtare. Ajo që ndikon në kulturë mund të jenë si kushtet e brendshme ashtu edhe ato të jashtme. Faktorët e jashtëm mund të ndryshojnë nga fatkeqësitë natyrore, ndryshimet në klimë ose kushte të tjera natyrore, si dhe ndikimet nga kulturat e tjera. Ndikimet e brendshme mund të kenë të bëjnë me individët, lojën shoqërore që krijon valë vetë-përforcuese të traditave, fesë, normave ose besimeve, etj.

Tani kemi arritur në një pikë ku kulturat janë në një proces globalizimi. Nuk është aspak pa probleme. Sepse globalizimi është një proces i dhimbshëm, si në lidhje me kulturat, nën-kulturat, fetë dhe klasat. Jo të gjitha kulturat janë të pajtueshme me harmoninë globale. Çfarë mund të themi tjetër përveçse të gjitha kulturat duhen parë si të barabarta. Por është problematike në atë që jo të gjitha kulturat kanë kaluar nëpër të njëjtin proces pjekurie. Bota ka përjetuar dhe ende po përjeton të ashtuquajturën Pranverë Arabe.
***
PS: Gjatë vitit 2011, pati kryengritje të mëdha popullore kundër autoriteteve në shumë vende të Lindjes së Mesme dhe Afrikës së Veriut. Këto protesta u quajtën “Pranvera Arabe”. Një kërkesë e përbashkët për shumicën e protestuesve ishte që regjimi aktual në vendet e ndryshme të jepte dorëheqjen.
***
Pritjet tona ishin që tani këta njerëz më në fund do të fitonin lirinë e tyre. Diktaturat do të shfuqizoheshin dhe demokracitë do të vendoseshin. Pothuajse pa përjashtim, kjo ka dështuar plotësisht. Dhe ajo që më ka bërë përshtypje pasi e kam vëzhguar këtë nga larg është se është naive të përfshijmë zgjidhjet ose vlerat tona demokratike në këtë çështje. Vlerat demokratike që jetojnë në shoqërinë tonë janë rritur bashkë me kulturën tonë gjatë shumë shekujve. Dhe nuk është aspak e sigurt që zhvillimi ka ndjekur këtë rrugë.
***
Jo, jo të gjitha kulturat kanë të njëjtat vlera.

Dhe kultura evropiane ka shumë turp në ndërgjegjen e saj, gjë që nga ana tjetër ka kontribuar në shkatërrimin e kulturave të tjera. Por mos harroni se kultura dhe individi nuk janë e njëjta gjë. Individi zotëron një vlerë etike të patjetërsueshme. Kulturat nuk kanë një vlerë të tillë etike. Prandaj, duhet të pranojmë se kur bëhet fjalë për krijimin e një Shoqërie të Pjekur, kulturat kanë vlera të ndryshme. Disa tipare kulturore janë të preferuara (parapëlqyera), ndërsa të tjerat duhen refuzuar. Një burrë i pjekur nuk i klasifikon verbërisht kulturat, por ato tipare kulturore që çojnë në sukses dhe ato që çojnë në dështim. Si pozitive ashtu edhe negative gjenden me shumicë në shumicën e kulturave. Dhe nuk duhet të kemi frikë të nxjerrim në pah tiparet “kulturore” të shumë shqipfolësve që nuk i duam në fshatin tonë të vogël Shqipërinë londineze, Kosovë dhe trojet nën pushtim.

Kur dielli i kulturës është i ulët, edhe xhuxhët hedhin hije të gjata.
***
Dashuria e shumë shqipfolësve për regjimin kriminal që ka kapur të gjitha institucionet shtetërore dhe bashkëpunimin e regjimit me krimin e organizuar që e ka transformuar Shqipërinë në të vetmin narko-shtet në Evropë, është e neveritshme.

Qëllimi i Ramës, misioni i tij, është të detyrojë zhvendosjen (largimin-ikjen) e shqiptarëve nga atdheu i tyre përmes varfërisë së qëllimshme dhe humbjes së shpresës, në mënyrë që tokat e boshatisura të zëvendësohen me të huaj (“refugjatë”) nga Lindja e Mesme, Afrika dhe Azia që BE-ja nuk i dëshiron në vendet e tyre.

Një person inteligjent që është krenar për inteligjencën e tij, por ia shet votën regjimit mafioz antikombëtar, është si një i burgosur që krenohet me qelinë e tij të madhe.

Shqipfolësit e pakulturuar me aftësi të kufizuara mendore që mendojnë se po ndjekin yjet kur simpatizojnë sharlatanin Edvin Kristaq Rama dhe ia shitën votën antishqiptarit, përfundojnë si bretkosa ngjyrë kafe që hidhen në ujërat e zeza për t’u pastruar. Dhe aty takohen minjtë e kanalizimeve.

Mos mendo kurrë se mund ta fshehësh gjënë e turpshme që ke bërë, sepse edhe nëse ua fsheh të tjerëve, zemra jote do ta dijë.
***
Nëse nuk e largoni menjëherë nga pushteti armikun më të rrezikshëm të brendshëm për Kombin tonë, edhe Shqipëria do të bëhet një nga vendet që u zhdukën.

Shumë nga vendet që janë zhdukur nga harta e botës kishin një histori të palavdishme.

Ka histori për 75 vende dhe mbretëri që nuk ekzistojnë më. Disa prej tyre ekzistuan vetëm për disa muaj, të tjera për dekada.

Disa prej tyre arritën të ndërtonin një sistem politik, shkolla dhe spitale, të tjera u detyruan të mbroheshin nga përpjekjet e pushtimit. Ajo që të gjitha kanë të përbashkët është se lëshuan pulla si shenjë se ishin të pavarura, se ishin një shtet që meritonte një vend në histori. Dhe se më vonë u harruan nga pothuajse të gjithë.

Perandoritë (shtetet-vende) lindin dhe zhduken. Vende të reja themelohen dhe më pas shpërbëhen pas disa vitesh. Historia e këtyre tokave dhe mbretërive të humbura merr jetë kur lexon për të.

Ka histori të frikshme (rrëqethëse) botërore, përshkrime lirike dhe detaje delikate rreth vendeve që nuk ekzistojnë më. Ato vende ndodheshin në të gjitha cepat e botës, në xhungla dhe shkretëtira, nga jeta e zhurmshme e qytetit deri te tokat e shkreta të stepave.
***
Tani një botë shqiptare kërkon ndihmë: Na duhet zemra jote, aftësia jote, mendja jote e zjarrtë! Dhe ti e more rininë tënde për ta ndarë dhe për ta zotëruar, prandaj përdore atë! Jep energjinë tënde! Për veten tënde. Për të ardhmen e pasardhësve të tu. Për vendin dhe kombin.

O shqiptar! Mos u dorëzo! Mos ik, por reago. Përdor aftësitë e tua! Për ta shpëtuar Shqipërinë nga vdekja. Do të ishte shumë qetësi në pyll nëse askush nuk do të këndonte përveç zogjve që këndojnë më mirë.