Profesor Karl Gurakuqi
24 Mars,1895 – 6 Dhjetor,1971

Profesor Karl Gurakuqi ka ndërruar jetë më 6 dhjetor, 1971, jashtë Atdheut dhe  larg Shkodrës së tij të dashur – ashtu siç ishte dhe është gjithnjë fati i të mërguarve  shqiptarë anti-komunistë – sepse Atdheu i tyre i lindjes nuk i donte brenda gjatë  regjimit komunist, ashtu të klaisifikuar si tradhëtarë dhe armiq të vendit e të  popullit të vet. Por siç duket as sot, 30-vjet më vonë, në të ahtuquajturin tranzicion “post-komunist”, shkrimtarë e letrarë si Karl Gurakuqi, nuk janë të mirëpritur.  Emrat, veprat dhe kontributet e tyre, vazhdojnë të jenë edhe sot, jo të ndaluara  krejtësisht, por të harruara dhe të anashkaluara, ashtu siç ishin sa ishin gjallë dhe  në kulmin e veprimtarisë së tyre. Ma merr mendja se po të pyetën studentët  shqiptarë në Tiranë ose Prishtinë sot, se kush ishte Karl Gurakuqi, njëri prej këtyre  të intelektualëve shkodranë rë harruar, kam drojë se nuk do çonte kush dorën. Po  kush ishte ky “ashik” shkofran, i dashuruar pas gjuhës Shqipe dhe cilat ishin  kontributet e tija gjuhësore dhe jo vetëm? Kush ishte Karl Gurakuqi?

Duke pasur si burim revistën “Shëjzat” të Ernest Koliqit, (“Shëjzat”-10-12, 1971)  — njëri prej bashkthemeluesve dhe bashkpuntor i të cilës ishte vet Karl Gurakuqi  qysh prej vitit të parë të botimit të kësaj reviste të famshme, njëri prej tre shtyllave  kryesore të “Shejzave (së bashku me Ernest Koliqin dhe Martin Camajn) dhe  bashkpuntor pa ndërprerje i mikut të tij të ngusht dhe botuesit Ernest Koliqi, jo  vetëm në mbajtjen gjallë të kësaj reviste ndër vite. Por Karl Gurakuqi ishte më  shumë se kaq. Megjithë hipokrizinë dhe pandershmërinë intelektuale – nga qarqet  akademike dhe universitare shqiptare — që ushtrohet sot ndaj tij dhe shumë të  tjerëve si ai, në përvjetorin e vdekjes së tij (me 6 Dhjetor, 1971), po sjellim,  modestësisht, disa të dhëna informative për jetën dhe veprimtarinë e Karl  Gurakuqit –me qëllim për të hedhur sadopak dritë mbi kontributin e këtij mjeshtri  të madh të gjuhës shqipe, ndonëse i mërguar për dekada.

Karl Gurakuqi ka lindur në Shkodër me 24 mars 1895. Ka ndjekur mësimet fillore  e të shkollave të mesme po në atë qytet ndër Etërit Françeskanë. Maturën klasike  e ka kryer në Salzburg të Austrisë, ndërsa studimet filozofike ka bërë në Graz. Me  të kthyer në Shqiëri pas studimeve, Karl Gurakuqi shërbei vazhdimisht në fushën e arsimit kombëtar ç’prej vjetit 1917 e deri me 1944. Ngjarjet e njohura e detyruan  Gurakuqin që pas Luftës së II Botërore të merrte rrugët e mërgimit, si shumë  bashkombas të tij intelektual të Shqipërisë të cilët kundërshtuan regjimin e
imponuar sllavo-aziatik komunist të merrte rrugët e mérgimit. Pas disa endjeve në  vende té ndryshme, u thirr e gjet mikpritje né Palermë nga intelektuali i njohur  arbëresh i asaj kohe, i ndjeri Rozolin Petrotta — një Arbresh ky zêmërmadh që gjatë jetës së vet u përpoq me mendë e me shpirt pér lartësimin e vlerave të  shqiptarizmit. Në Universitetin e kryeqytetit të Sicilisë, fillimisht, krahas me Papa  Gàetan Petrotta-n e mandej me albanologun e famëshëm At Zef Valentinin, Karl  Gurakqui vazhdoi në atë universitet punën gjuhësore dhe kulturore shqipe.  “Arsimi kombëtar i detyrohet shumë kétij Lavruesi të palodhëshëm të gjuhës  shqipe dhe me arsye mund të njihet njëri ndër themeluesat kryesorë të aparatit  shkollor në Shqipëri dhe një prej ndër atyre veprimtarëve të mëdhej që në pak  vjet e ngjiten popullin shqiptar në një shkallë të pamenduar arsimore, prej një  gjëndjeje mesjetare, në të cilën e kishin plandosur fatkeqsitë historike”, ka shënuar miku i tij i ngushtë, Ernest Koliqi me rastin e kalimit në amshim të Karl Guraluqit  në Dhjetor të vitit 1971.

Në biografinë e botuar me atë rast në revistën Shëjzat, thuhet se veprimtaria e Karl Gurakuqit si shkrimtar është zhvilluar gjërësisht, në shumë degë diturie.  Shkrimtar tërheqës, përkthyes i qartë e i përpikët nga latinishtja, gjerma-nishtja e  italishtja. Drejtor i së përkohëshmes (Agimi, 1920-22, Revista Pedago- gjike  1925-27, Mësuesi 1928, Shkolla Kombtare 1938), e tjera. Bashkëpuntor i çmuar  i revistave më të njohura të kohës, në Shqipërinë e para komunizmit. Gurakuqi  është shquar gjatë jetës së tij, sipas biografisë së tij zyrtare botuar në revistën  Shëjzat, sidomos në shtjellim të argumentave gjuhësorë e letrarë. Të shumta janë  botimet e tija shkollore që u përdorën gjatë 20- e sa viteve ndër shkollat shqiptare  të kohës. Aty thuhet se Karl Gurakuqi “mund të njihet me të drejtë si një ndër  themeluesit e të së përkohëshmes s’on’é, “Shèjzat”, shtyllat e së cilës ai i pasuroi  me syzime të vlefshëme. Përveç botimeve sa ishte në kulmin e veprimtarisë së tij  letrare dhe akademike, Karl Gurakuqi, thuhet se, ka lënë shkrime të pabotuara,  ndër të tjera: një ditar me radhitje ngjarjesh të dobishme për historinë kulturore e  shoqërore të Shqipërisë dhe të shqiptarëve, si dhe studime gjuhësore të ndryshme.  Por vepra kryesore — gati për botim – mbetet, sipas biografisë zyrtare, “Fjalori” ku  ai derdhi, tërë jetën, mundìn hulumtues e shoshitës në shumë fushë leksikore e frazeologjike. (Burimi:  “Shëjzat” -10-12, 1971). Për hollësi të tjera mbi jetën dhe veprimtarinë e Karl Gurakuqit mund të lexoni  shënimin nga Profesor —  Arkiva Digjitale Shqiptare · Karl Gurakuqi (Shkodër, 24  mars 1895 – Bressanone 6 dhjetor 1971) · Arkiva Digjitale Shqiptare (adsh.al), ku  ndër të tjera thuhet se Karl Guraluqi ka qenë mik dhe bashkpuntor Avni Rrustemit
dhe shoqërive demokratike të kohës. Në vitin 1921, sipas Profesor Romeo  Gurakuqit, Karl Gurakuqi ka qenë bashkthemelues me Avni Rrustemin dhe të tjerë  i Federatës “Atdheu” në Vlorë, në të cilën Karl Gurakuqi ka shërbyer si Sekretar i  Përgjithshëm i saj.

Atë ditë të 6 Dhjetori, 1971, zhdukja e Mjeshtrit të shqipës, Karl Gurakuqit, miku  dhe bashkpuntori i tij i ngusht –Ernest Koliqi do të shkruante se me humbjen e  Karl Gurakuqit, “Na të Shêjzave me vdekjen e Karlit mbesim pa nji Bashkëpuntuer dorës parë, besnik të patundun. Gjuha shqipe humbë nji lavrues që ia zbuloi  asaj fuqinë e hirin shprehës. Bota shqiptare vorfnohet nga zhdukja e nji qytetari që  e nderonte me sjellje fisnike, e pasunonte dhe e urtësonte me nji përvojë të gjatë  kombtare edhe e edukonte mâ tepër se me fjalë, me prirje të butë të natyrëshme e  cila ndikonte gjithmonë e gjithëkund, frymë harmonizimi shoqnuer e vëllaznije  kombtare… Në kuvendim me tê, kishte njeriu përshtypjen që Ai mendonte se për  kurrnji send në botë s’ia vlen barra qirân, m’u tra-zue. Vetëm nji gjâ për të ishte  absolutisht serjoze: gjuha shqipe. Hoka mbi gjuhë shqipe nuk bârte”, Karl  Gurakuqi, sipas Ernest Koliqit. “Shqipja për Të ishte gjâ shêjte. Karli qe Ashik i
shqipes. Shqipen e adhuronte, e dashunonte me përkëdhelje si t’ishte nji Vashë e  bukur. Asaj ia kushtoi jetën — ajo qe pësimi e gëzimi i Tij. Ajo ka me ia ruejtë  emnin deri vonë në mote t’ardhëshme”, ka përfunduar Ernest Koliqi komentin e tij  me rastin e kalimit në amshim të mikut të tij besnik, Karl Gurakuqit me 6 Dhjetor,  1971.

Fjalët e Ernest Koliqit për Karl Gurakuqin, se Shqipja “ka me ia ruejtë atij emnin  deri vonë në mote t’ardhëshme”, mund të kenë qenë tepër pozitive e plotë shpresë,  por edhe ekzagjeruese, po të marrim parasysh se si trajtohet sot — 30-vjet  tranzicion “post-komunizëm — jo vetëm Karl Gurakuqi por edhe vet Ernest Koliqi,  At Gjergj Fishta dhe një numër shumë i madh shkrimtarësh e poetësh të Kombit të  dalë nga Shkodra –zyrtarisht, të ndaluar e të anashkaluar nga atdheu i tyre për të  cilin punuan e munduan gjithë jetën e tyre – jo vetëm për një gjysëm shekulli  komunizëm, por edhe sot në “post-komunizëm”, në Shqipërinë “pluraliste” e  “demokratike”, anëtare e Aleancës Perendimor NATO, me shpresë për tu bërë edhe anëtare e Bashkimit Evropian. Përjashtimi i këtyre kolosave të historisë, të gjuhës dhe kulturës shqiptare, si Karl  Gurakuqi në një vend si Shqipëria – tre dekada pas shembjes së Murit të Berlinit —  ku kultura  e pluralizmit do duhej të mbretëronte dhe ku gjithëpërfshirja në  edukimin e brezave të rinjë, pa dallime politike ose të mendimeve ndryshe — do  duhej të ishte siguruar me kohë në një vend anëtar të NATO-s dhe me pretendime  për t’u antarësuar në Bashkimin Evropian, siç është Shqipëria. Pluralizmi kulturor  dhe gjuhësor si dhe ai politik, që do duhej të perfshinte personalitete të gjuhës dhe  të kulturës shqiptare deri tani të përjashtuara, qoftë nga ish-regjimi komunist, qoftë nga nostalgjikët e komunizmit sot. Kur do ta kuptojnë këta njerëz se Karl Gurakuqi me shokë kanë qenë dhe janë një pasuri kombëtare në shërbim dhe në forcimim e  identitetit të vertetë kombtar të shqiptarëve. Prandaj, synimi duhej të ishte që me  gjithëpërfshirjen pluraliste në jetën e përditshme kulturore dhe akademike, sidomos në arsim, të këtyre kolosëve të Kombit, të krijohen mundësitë  për një Shqipëri të  një hapësire edukative e cila përafrohet më tepër me atë evropiane, e cila përqafon
gjithë vlerat, parimet dhe idealet e Evropës së Bashkuar”, sipas qëllimit edhe të një konference që u mbajtë në Tiranë të mërkurën, me 6 dhjetor:  Kisha Katolike në  Shqipëri: “Kultura e pluralizmit dhe gjithëpërfshirjes në edukim”.

Përjashtimi i këtyre kolosëve të Kombit nga historia, letërsia dhe kultura shqiptare  sot, le një zbrazëti të madhe në historinë kombëtare. Për këta individë vendimarrës  në Tiranë dhe deri diku edhe në Prishtinë, që sot marrin vendime të tilla përjashtimi ose anashkaklimi i këtyre burrave që pasqyrojnë vlerat më të zgjedhura të gjakut  iliro-arbëroro-shqiptar, a mund të thuhet se këta, si përfaaqsues dhe mbrojtës sot të  kulturës shqiptare, vërtetë, kanë në zemër dhe mendje interesat dhe idealet  afatgjata të Kombit shqiptar!?

I ndjeri Prof. Karl Gurakuqi duke folur në nji ndër kuvendet e Qendrës
Ndërkombtare të Studimeve Shqiptare në Palermo. Nga e majta në këmbë para
mikrofonit: Karl Gurakuqi, Ndenjur: At Zef Valentini, Prof. Ernest Koliqi, dhe
Profesori i njohur arbëresh, Dr. Rozolin Petrotta.